Univerzita Karlova v Praze

Transkript

1 Univerzita Karlova v Praze Farmaceutická fakulta v Hradci Králové Katedra farmakologie a toxikologie Účinky látek rostlinného původu na respirační systém (diplomová práce) Vedoucí diplomové práce: PharmDr. Marie Vopršalová, CSc. Hradec Králové 2008 Pavla Hladká 1

2 T o u t o c e s t o u b yc h r á d a p o d ě k o v a l a P h a r m D r. M a r i i V o p r š a l o v é, C S c. z a o d b o r n é v e d e n í p ř i v yp r a c o v á n í d i p l o m o v é p r á c e, z a č a s, k t e r ý m i v ě n o v a l a p ř i k o n z u l t a c í c h, z a v ě c n é p ř i p o m í n k y k f o r m á l n í i o b s a h o v é s t r á n c e j e d n o t l i v ýc h č á s t í p r á c e. 2

3 P r o h l a š u j i, ţ e j s e m d i p l o m o v o u p r á c i Ú č i n k y l á t e k r o s t l i n n é h o p ů v o d u n a r e s p i r a č n í s y s t é m v yp r a c o v a l a s a m o s t a t n ě s p o u ţ i t í m l i t e r a t u r y u v e d e n é v s e z n a m u. p o d p i s d i p l o m a n t a 3

4 Seznam použitých zkratek 15-HETE 15-hydroxyeikosatetraenová kyselina 2,3-DPG 2,3-difosfoglycerát A. vasica Adhatoda vasica a., aa. artérie AA strukturní analog vasicinu AUC plocha pod koncentrační křivkou (area under curve), která vyjadřuje časový průběh koncentrace podaného léčiva v krevní plazmě br. segm. bronchiální segment (bronchus segmentalis) camp cyklický adenosin monofosfát CD znaky diferenciační antigeny (cluster of differenciation); povrchové molekuly leukocytů cgmp cyklický guanosin monofosfát Clˉ chloridový anion CO 2 oxid uhličitý CRP C - reaktivní protein CYP2D6 cytochrom P2D6 dx. pravý (dexter) EKG elektrokardiograf ERV exspirační rezervní objem FEV 1 jednovteřinová vitální kapacita plic FRC funkční reziduální kapacita FW krevní sedimentace GIT gastrointestinální trakt GSH glutathion (γ-glutamylcysteinylglycin) Gy jednotka absorbované dávky ionizujícího záření H + H 2 O Hb HCO 3ˉ Hg HIV CHOPN i.m. i.v. proton vodíku voda hemoglobin hydrogenuhličitan rtuť Human Immunodeficiency Virus chronická obstrukční plicní nemoc intramuskulární způsob podání intravenózní způsob podání 4

5 IC inspirační kapacita IgE imunoglobulin E ICHS ischemická choroba srdeční IL interleukiny IRV inspirační rezervní objem lig. vaz (ligamentum) LT leukotrieny (B 4, C 4, E 4 ) MAO monoaminooxidasa MMV maximální minutová ventilace MSV minutový srdeční výdej n., nn. nerv, nervy O 2 p.o. P A P a PAF PEF kyslík perorální způsob podání alveolární tlak arteriální tlak destičky aktivující faktor vrcholová výdechová rychlost (peak expiratory flow) PG prostaglandiny (D 2, I 2, F 2α ) po 2 parciální tlak kyslíku (příp. oxidu uhličitého, vody) P V venózní tlak Q perfúze RLX 6,7,8,9,10,12-hexahydroazepino-[2,1-b]-chinazolin-12-on rr. větve (rami) RTG rentgen RV reziduální objem sin. levý (sinister) TBC tuberkulóza T H TK TLC TNFα v., vv. V A VC V E V M V T WHO pomocné lymfocyty krevní tlak celková plicní kapacita tumor nekrotizující faktor α ţíla, ţíly alveolární ventilace vitální kapacita minutová ventilace plic anatomicky mrtvý dýchací prostor dechový objem světová zdravotnická organizace (World Health Oranization) 5

6 OBSAH ÚVOD... 9 ANATOMIE DÝCHACÍHO ÚSTROJÍ Dutina nosní cavum nasi Nosohltan nasopharynx Hrtan larynx Průdušnice trachea Průdušky bronchi Plíce pulmones FYZIOLOGIE DÝCHACÍHO ÚSTROJÍ Plicní funkce Ventilace Vlastnosti plynů Plicní objemy a kapacity Statické plicní objemy Statické plicní kapacity Dynamické plicní objemy Mechanika dýchání Nádech a výdech inspirium et exspirium Distribuce dýchacích plynů Difúze Perfúze plic Poměr ventilace a perfúze Transport dýchacích plynů Transport kyslíku krví Faktory ovlivňující vazebnou křivku hemoglobinu pro kyslík Transport oxidu uhličitého krví Regulace dýchání Chemická regulace dýchání Centrální (nervová) regulace dýchání Obranné reflexy dýchací

7 VYBRANÁ ZÁNĚTLIVÁ ONEMOCNĚNÍ DÝCHACÍCH CEST Rhinitis (rýma z nachlazení) Laryngitis (zánět hrtanu) Bronchitis (zánět průdušek) Chronická obstrukční plicní nemoc, CHOPN Definice Prevalence Etiologie Genetické faktory Bronchiální hyperreaktivita Růst plic Kouření cigaret Znečištění ovzduší Infekce Patogeneze Klasifikace tíţe CHOPN Astma bronchiale Definice Prevalence Etiologie Diagnostika Patogeneze Alergické (extrinsic) astma Nealergické (intrinsic) astma Rozdílné znaky zánětu u CHOPN a astmatu TERAPIE ONEMOCNĚNÍ DÝCHACÍCH CEST Farmakoterapie astma bronchiale BRONCHODILATANCIA β 2 -sympatomimetika (β 2 -adrenergní agonisté) Neselektivní sympatomimetika Parasympatolytika (anticholinergika) Methylxantiny (inhibitory fosfodiesterasy) PROTIZÁNĚTLIVĚ PŮSOBÍCÍ LÁTKY Glukokortikoidy Látky stabilizující ţírné buňky (kromony) Antagonisté leukotrienů (antileukotrieny Retardované xantinové deriváty Omalizumab Antihistaminika II. generace DOPLŇKOVÁ FARMAKOTERAPIE Antitusika Expektorancia Farmakoterapie CHOPN Dlouhodobá léčba CHOPN Léčba akutních stavů CHOPN TERAPIE VYBRANÝCH ONEMOCNĚNÍ DÝCHACÍCH CEST LÁTKAMI PŘÍRODNÍHO PŮVODU Chinazolinové alkaloidy

8 Matečná rostlina Popis rostliny Výskyt Tradiční léčitelství Obsahové látky Mechanismus účinku Farmakologické údaje Klinický význam Dávkování a toxicita Látky odvozené od struktury vasicinu ,7,8,9,10,12-hexahydroazepino-[2,1-b]-chinazolin-12-on Sloučenina 73/602 (AA) Bromhexin Alkaloidy aminofenylpropanu Matečná rostlina: Popis rostliny Výskyt Tradiční léčitelství Obsahové látky Mechanismus účinku Farmakologické údaje Klinický význam Dávkování a toxicita Alkaloidy opia Matečná rostlina: Popis rostliny Výskyt Obsahové látky Mechanismus účinku Farmakologické údaje Klinický význam Dávkování a toxicita Fytoterapie zánětlivých onemocnění dýchacích cest a kašle Saponiny Zástupci Slizy Zástupci Silice Zástupci ZÁVĚR ABSTRAKT SEZNAM POUŽITÉ LITERATURY

9 Úvod R e s p i r a č n í c h o r o b y ( a s t m a, C H O P N ) s e j i ţ ř a d u l e t d r ţ í v p o p ř e d í z á j m u l é k a ř ů i l a i k ů. Z a p o s l e d n í c h 5 0 l e t d o c h á z í k a ţ d ýc h 1 0 l e t k e z d v o j n á s o b e n í p r e v a l e n c e a s t m a t u. V s o u č a s n é d o b ě t r p í a s t m a t e m a s i m i l i ó n ů o b yv a t e l n a š í p l a n e t y. P r e v a l e n c e v ČR j e t é m ě ř 8 % a p a t ř í k n e j č a s t ě j š í m c h r o n i c k ým o n e m o c n ě n í m d ě t s k é h o v ě k u. 26 C H O P N j e v s o u č a s n o s t i d r u h o u n e j r o z š í ř e n ě j š í n e i n f e k č n í n e m o c í n a s v ě t ě, k t e r o u t r p í a ţ 1 0 % v š e c h o b yv a t e l, v Č R s e p r e v a l e n c e p o h yb u j e k o l e m 8 %. C H O P N j e t é m ě ř v ýh r a d n ě n e m o c í d o s p ě l ýc h o s o b, p r e v a l e n c e s e z v yš u j e s v ě k e m a d o s u d j e č a s t ě j š í u m u ţ ů. N e j e n ţ e s e z v yš u j e p o č e t n e m o c n ýc h, a l e n a r ů s t á i ú m r t n o s t. 23 H l a v n í m c í l e m d i p l o m o v é p r á c e j e p ř e d s t a v i t l á t k y p ř í r o d n í h o původu p o u ţ í v a n é v t r a d i č n í m l é č i t e l s t v í p r o t e r a p i i z á n ě t l i v ýc h r e s p i r a č n í c h o n e m o c n ě n í. V z h l e d e m k m n o ţ s t v í p ř í r o d n í c h l á t e k a r o z s a h u p r á c e s e p o k u s í m p ř e d s t a v i t p o u z e v yb r a n é o b s a h o v é l á t k y k o n k r é t n í c h b yl i n. P ř e d m ě t e m z á j m u j s o u p ř e d e v š í m c h i n a z o l i n o v é a l k a l o i d y, d á l e e f e d r i n ( p ř e d s t a v i t e l f e n yl e t h yl a m i n o v ý c h a l k a l o i d ů ), k o d e i n ( p ř e d s t a v i t e l o p i o v ýc h a l k a l o i d ů ) a z á s t u p c i s a p o n i n o v ýc h, s i l i č n ýc h a s l i z o v ý c h d r o g. P r o z í s k á n í p ř e h l e d u t e r a p i e n a s t í n í m t a k é m o ţ n o s t i f a r m a k o t e r a p i e a s t m a t u a C H O P N. P r o s n a ţ š í o r i e n t a c i v p r o b l e m a t i c e t e r a p i e o n e m o c n ě n í d ýc h a c í c h c e s t u v á d í m k a p i t o l y o s t r u k t u ř e a f u n k c i d ý c h a c í h o ú s t r o j í a c h o r o b y, k t e r ým s e v ě n u j i v z á v ě r e č n é k a p i t o l e o t e r a p i i. 9

10 Anatomie dýchacího ústrojí D ýc h a c í ú s t r o j í t v o ř í d ýc h a c í c e s t y a v l a s t n í o r g á n v ým ě n y p l yn ů m e z i v z d u c h e m a k r v í, k t e r ým j s o u p l í c e. N a s v é m z a č á t k u j s o u d ýc h a c í c e s t y s a m o s t a t n é, d a l š í ú s e k h l t a n u j e s p o l e č n ý d ýc h a c í m u a t r á v í c í m u ú s t r o j í. T e p r v e h r t a n e m z a č í n a j í j i ţ z c e l a o d d ě l e n é a s a m o s t a t n ě s e v yv í j e j í c í d ýc h a c í c e s t y. H l a v o v ý o d d í l d ýc h a c í c h c e s t s e o z n a č u j e j a k o h o r n í c e s t y d ýc h a c í a k r č n í a h r u d n í ú s e k d ýc h a c í c h c e s t j a k o d o l n í c e s t y d ýc h a c í. i H o r n í c e s t y d ýc h a c í t v o ř í d u t i n a n o s n í ( c a v u m n a s i ) a n o s o h l t a n ( n a s o p h a r y n x ), d o l n í p a k h r t a n ( l a r y n x ), p r ů d u š n i c e ( t r a c h e a ) a p r ů d u š k y ( b r o n c h i ). ii H l a v n í p r ů d u š k y s e d ě l í n a l a l o k o v é p r a v á p l í c e m á 3 l a l o k y, l e v á 2 l a l o k y - t y d á l e n a t z v. s e g m e n t á l n í p r ů d u š k y a d ě l e n í p o s t u p u j e n a s t á l e j e m n ě j š í p r ů d u š i n k y ( b r o n c h i o l i ). iii Dutina nosní cavum nasi P r o s t o r n o s n í d u t i n y j e p o s t r a n á c h o h r a n i č e n k o s t ě n ý m i v ýb ě ţ k y h o r n í č e l i s t i. S t r o p d u t i n y t v o ř í k o s t č e l n í a č i c h o v á, v m a l é m r o z s a h u i n o s n í k ů s t k y. V l a s t n í k o s t r u n o s u t v o ř í c h r u p a v k y v k ř í d l e c h a n a h ř b e t u n o s u, k o s t ě n ý j e p o u z e k o ř e n n o s u. iv N o s n í d u t i n a k o m u n i k u j e s p r o s t o r y v n ě k t e r ýc h l e b e č n í c h k o s t e c h, o z n a č o v a n ýc h j a k o v e d l e j š í d u t i n y n o s n í ( s i n u s i ). 2 N e j v ě t š í p á r o v á d u t i n a s i n u s m a x i l l a r i s l e ţ í v h o r n í č e l i s t i, m e n š í s i n u s f r o n t a l i s v k o s t i č e l n í a s i n u s e t h m o i d a l i s a s i n u s s p h e n o i d a l i s v k o s t i č i c h o v é a k l í n o v é. 4 C e l á d u t i n a n o s n í j e v ys t l á n a s l i z n i c í, k t e r á m á d v o j í v z h l e d. Č i c h o v ý o d d í l s l i z n i c e p ř i s t r o p u n o s n í m m á n a ţ l o u t l o u b a r v u a o b s a h u j e s m ys l o v é b u ň k y č i c h o v é, k t e r é t v o ř í p r v n í ú s e k č i c h o v é h o 10

11 ú s t r o j í ( r e g i o o l f a c t o r i a ). R esp i r a č n í o d d í l s l i z n i c e j e s i l n o s t ě n n ý, r ů ţ o v ě z b a r v e n ý a b o h a t ě p r o k r v e n ý. S l i z n i c e j e k r y t a ř a s i n k o v ým e p i t e l e m a o b s a h u j e č e t n é h l e n o v é ţ l á z k y. 2,v Ř a s i n k y s v ým p o h yb e m n e u s t á l e p o s u n u j í h l e n, k t e r ý j e n a p o v r c h u s l i z n i c e v ţ d y v m a l é m m n o ţ s t v í p ř í t o m e n. T e n t o m e c h a n i s m u s j e d ů l e ţ i t ý p r o o d s t r a ň o v á n í p r a c h o v ýc h č á s t e č e k, b a k t e r i í a p o d., k t e r é s e p ř i d ý c h á n í n o s e m v h l e n u z a c h yt í. vi N a d n o z d r a m i s e n a c h á z í m n o h o v r s t e v n ý d l a ţ d i c o v i t ý e p i t e l s r o h o v a t ě n í m, k t e r ý v s t u p e m d o n o s n í d u t i n y p ř e c h á z í n a m n o h o v r s t e v n ý d l a ţ d i c o v i t ý n e r o h o v a t ě j í c í. 6 D u t i n a n o s n í p o k r a č u j e d v ě m a o t v o r y c h o a n a m i d o n o s o h l t a n u. 4 O b r. 1 C h r u p a v k y z e v n í h o n o s u O b r. 2 P r ů ř e z n o s n í d u t i n o u P ř e v z a t o z h t t p : / / p o r t a l. l f 1. c u n i. c z / f o r m u l a r / u p l o a d / i n t e r n e t / s o u b o r _ p d f S e n z i t i v n í i n e r v a c i n o s n í d u t i n y z a j i š ť u j e p r v n í v ě t e v n. t r i g e m i n u s. V ě t v í s e p ř e d e v š í m v p ř e d n í č á s t i n o s n í d u t i n y. Z a d n í o d d í l i n e r v u j e d r u h á v ě t e v n. t r i g e m i n u s. S e n z o r i c k á v l á k n a n. o l f a c t o r i u s v y c h á z e j í z č i c h o v ý c h b u n ě k r e g i o o l f a c t o r i a. C é v n í z á s o b e n í z a d n í a d o l n í č á s t i d u t i n y z a j i š ť u j e a. s p h e n o p a l a t i n a. P ř e d n í č á s t a s t r o p d u t i n y j s o u z á s o b e n y z o b l a s t i a. 11

12 c a r o t i s i n t e r n a. Ţ i l n í p l e t e n ě o d t é k a j í d o v. f a c i a l i s, p l e x u s p t e r y g o i d e u s a d o ţ i l o č n i c e. 2 Nosohltan nasopharynx N o s o h l t a n j e ú s e k h l t a n u, d o k t e r é h o j e c h o a n a m i p ř i v á d ě n v z d u c h v d e c h n u t ý n o s e m. 4 P ř e d s t a v u j e j e d e n z o d d í l ů h l t a n u n o s o h l t a n, ú s t n í č á s t a h r t a n o v á č á s t h l t a n u. 5 H r a n i c í m e z i n o s o h l t a n e m a ú s t n í č á s t í h l t a n u j e m ě k k é p a t r o a č í p e k ( u v u l a ). P ř i p o l yk á n í s e z v e d á s v a l o v i n a m ě k k é h o p a t r a a o d d ě l u j e ú s t n í d u t i n u o d n o s n í d u t i n y. 2,4 N a b o č n í c h s t r a n á c h f a r y n g u ú s t í t r u b i c e, k t e r é s p o j u j í s t ř e d n í u c h o s n o s o h l t a n e m E u s t a c h o v y t r u b i c e ( t u b a e a u d i t i v a e ). 2 T r u b i c e s l o u ţ í k v e n t i l a c i s t ř e d o u š n í d u t i n y a k v yr o v n á v á n í t l a k u v z d u c h u p ř e d b u b í n k o v o u b l á n o u a z a n í. vii V b l í z k o s t i o b o u t r u b i c j s o u n a k u p e n y l ym f a t i c k é u z l í k y n a z ýv a n é n o s n í m a n d l e ( t o n s i l a e p h a r y n g e a e ). 2 Hrtan larynx H r t a n j e d u t ý t r u b i c o v i t ý o r g á n, d l o u h ý a s i 6 c m, u l o ţ e n ý v p ř e d n í k r a j i n ě k r č n í. 5 H o r n í ú s e k j e o t e v ř e n ý d o d o l n í č á s t i h l t a n u a d o l n í ú s e k p l yn u l e p ř e c h á z í d o p r ů d u š n i c e. H r t a n p o k r ýv a j í d o l n í s v a l y j a z yl k y a f a s c i á l n í l i s t y. N a j e h o b o č n í s t r a n y s e p ř i k l á d a j í l a l o k y š t í t n é ţ l á z y, v z a d u p r o c h á z í h l t a n a a. c a r o t i s c o m m u n i s d x. e t s i n. K o s t r u h r t a n u t v o ř í s o u b o r c h r u p a v e k, j s o u t o c h r u p a v k a š t í t n á, h l a s i v k o v á, p r s t e n c o v á a p ř í k l o p k o v á. 2 C h r u p a v k a š t í t n á, p r s t e n c o v á a h r t a n o v á p ř í k l o p k a j s o u n e p á r o v é, o s t a t n í j s o u p á r o v é. J e j i c h p o d k l a d e m j e h ya l i n n í c h r u p a v k a a ţ n a e p i g l o t t i s, k t e r á j e e l a s t i c k á. 1 12

13 N e j v ě t š í z n i c h s e n a z ýv á c h r u p a v k a š t í t n á ( c a r t i l a g o t h y r e o i d e a ). S k l á d á s e z e d v o u p l o t é n e k, k t e r é s e v p ř e d u s p o j u j í v o s t r o u h r a n u. T a s e u m u ţ ů v yk l e n u j e v p o d o b ě v yv ýš e n i n y h r t a n o v é o h r yz e k. 5 v a z y. 2 O d z a d n í p l o c h y c h r u p a v k y z a č í n a j í h l a s o v é P r s t e n c o v á c h r u p a v k a ( c a r t i l a g o c r i c o i d e a ) m á t v a r p e č e t n í h o p r s t e n u, j e h o ţ o b l o u č e k j e o b r á c e n ý v p ř e d, p l o t é n k a d o z a d u. 2,5 O b l o u k c h r u p a v k y j e p o d š t í t n o u c h r u p a v k o u d o b ř e h m a t n ý. C h r u p a v č i t á p l o t é n k a s e z a s o u v á m e z i p l o t é n k y c h r u p a v k y š t í t n é. 2 H l a s i v k o v é c h r u p a v k y ( c a r t i l a g i n e s a r y t e n o i d e a e ) j s o u d v ě t r o j b o k é p l o t é n k y, k t e r é s e k l o u b n ě p ř i p o j u j í n a c h r u p a v k u p r s t e n c o v o u. 5 Z e z á k l a d n y k a ţ d é c h r u p a v k y v yb í h a j í v p ř e d š t í h l é v ýb ě ţ k y ( p r o c e s s i v o c a l e s ), n a k t e r é s e u p í n a j í h l a s i v k o v é v a z y. 2 N a h r o t y h l a s i v k o v ýc h c h r u p a v e k n a s e d a j í d r o b n é o v o i d n í c h r u p a v k y c a r t i l a g o c o r n i c u l a t a a n ě k d y s e v p ř e d n í m k o n c i h l a s o v é h o v a z u v yt v á ř í c a r t i l a g o s e s a m o i d e a ( d r o b o u č k é c h r u p a v k y). 1, 2, viii H r t a n o v á p ř í k l o p k a ( e p i g l o t t i s ) m á l i s t o v i t ý t v a r. V l a s t n í p l o c h u p ř í k l o p k y t v o ř í j e j í r o z š í ř e n á č á s t, z ú ţ e n á s t o p k a j e k r á t k ým i v a z y p ř i p e v n ě n á k z a d n í p l o š e š t í t n é c h r u p a v k y. 2 C h r u p a v k y h r t a n u j s o u s p o j e n y d r o b n ým i k l o u b y, k t e r é u m o ţ ň u j í j e j i c h v z á j e m n ý p o h yb. P o h yb c h r u p a v e k j e p r o v á d ě n t ř e m i s k u p i n a m i k r á t k ýc h p ř í č n ě p r u h o v a n ýc h s v a l ů h r t a n u : p ř e d n í, z a d n í a b o č n í. J e j i c h p ů s o b e n í m d o c h á z í k n a p í n á n í, p ř i b l i ţ o v á n í a o d d a l o v á n í h l a s i v k o v ýc h ř a s, c o ţ u m o ţ ň u j e m ě n i t v ýš k u z v u k u. 2, 4 13

14 O b r. 3 H r t a n o v é c h r u p a v k y z p ř e d u O b r. 4 S a g i t á l n í ř e z h r t a n e m P ř e v z a t o z h t t p : / / p o r t a l. l f 1. c u n i. c z / f o r m u l a r / u p l o a d / i n t e r n e t / s o u b o r _ p d f D u t i n u h r t a n u p ř e d s t a v u j e p o m ě r n ě m a l ý p r o s t o r t v a r u p ř e s ýp a c í c h h o d i n. D v a p á r y s l i z n i č n í c h ř a s t e n t o p r o s t o r d ě l í n a t ř i o d d í l y: k r a n i á l n í p ř e d s í ň ( v e s t i b u l u m ), s t ř e d n í, t z v. h l a s i v k u ( g l o t t i s ) a k a u d á l n í č á s t ( i n f r a g l o t t i s ). H r t a n o v á p ř e d s í ň m á n á l e v k o v i t ý t v a r a o t v í r á d o h l t a n u. V c h o d d o p ř e d s í n ě j e u z a v í r á n h r t a n o v o u p ř í k l o p k o u. P ř e d s í ň k a u d á l n ě k o n č í t z v. n e p r a v ým i h l a s o v ým i ř a s a m i. T y t o ř a s y j s o u n e p o h yb l i v é, t m a v ě č e r v e n é a s m ě ř u j í o d š t í t n é c h r u p a v k y k b o č n í m p l o c h á m h l a s i v k o v ýc h c h r u p a v e k. 2 S t ř e d n í č á s t h r t a n u j e n í z k ý, š t ě r b i n o v i t ý p r o s t o r s a h a j í c í o d n e p r a v ýc h h l a s o v ý c h ř a s k e š t ě r b i n ě s e v ř e n é p r a v ým i h l a s o v ým i ř a s a m i ( p l i c a e v o c a l e s ). J e j i c h p o d k l a d e m j s o u h l a s i v k o v é v a z y ( l i g a m e n t a v o c a l i a ). H l a s o v é ř a s y j s o u o s t r é, p á r o v é s l i z n i č n í ř a s y, k t e r é p r o c h á z í m e z i š t í t n o u c h r u p a v k o u a c h r u p a v k a m i h l a s i v k o v ým i. S l i z n i c e n a p o v r c h u ř a s t ě s n ě l n e k p o v r c h u h l a s o v ý c h v a z ů. M e z i h l a s o v ým i ř a s a m i s e n a c h á z í n e j u ţ š í m í s t o h r t a n u h l a s o v á š t ě r b i n a ( r i m a g l o t t i d i s ). P ř i k l i d n é m d ýc h á n í j e h l a s o v á š t ě r b i n a š i r o c e r o z e v ř e n á a h l a s o v é ř a s y s e n e p o h y b u j í r e s p i r a č n í p o l o h a. P ř i ř e č i s e v a z y n a p n o u a u z a v ř o u h l a s o v o u š t ě r b i n u f o n a č n í p o l o h a. 14

15 P r o u d í c í v z d u c h r o z k m i t á v á o k r a j e ř a s a c h v ě n í m s l o u p c e v z d u c h u v z n i k á t ó n, j e h o ţ v ýš k a z á v i s í n a p o č t u k m i t ů z a v t e ř i n u. 2, 5, 8 K a u d á l n í č á s t h r t a n u s a h á o d p l i c a e v o c a l e s k o k r a j i p r s t e n č i t é c h r u p a v k y, k d e s e v n i t ř n í p r o s t o r h r t a n u r o z š i ř u j e a p ř e c h á z í d o p r ů d u š n i c e. 2 P ř e v z a t o z O b r. 5 Ř e z h r t a n e m v e f r o n t á l n í r o v i n ě h t t p : / / p o r t a l. l f 1. c u n i. c z / f o r m u l a r / u p l o a d / i n t e r n e t / s o u b o r _ p d f M o t o r i c k o u i n e r v a c i s v a l ů h r t a n u z a b e z p e č u j í v ě t v e n. v a g u s. S e n z i t i v n í i n e r v a c i s l i z n i c e l a r y n g u z a j i š ť u j í c i t l i v á v l á k n a o b s a ţ e n á v n. l a r y n g e u s s u p e r i o r e t i n f e r i o r. P ř e d s t a v u j í d o s t ř e d i v é r a m é n k o r e f l e x n í h o o b l o u k u k a š l a v é h o r e f l e x u. C é v n í z á s o b e n í h r t a n u z a j i š ť u j í a. l a r y n g e a s u p e r i o r a a. l a r y n g e a i n f e r i o r. S t e j n o j m e n n ým i ţ i l a m i o d t é k á k r e v d o p l e t e n í š t í t n é ţ l á z y. 2 Průdušnice trachea P r ů d u š n i c e j e c m d l o u h á a 1, 5 1, 8 c m š i r o k á t r u b i c e n a v a z u j í c í n a p r s t e n c o v o u c h r u p a v k u h r t a n u a s v ým p r ů b ě h e m 15

16 p ř i b l i ţ n ě s l e d u j e z a k ř i v e n í p á t e ř e. 2, 4, 7 J e j í s t ě n u t v o ř í podkovovitých chrupavek (c a r t i l a g i n e s t r a c h e a l e s ). 1, 7 J e u l o ţ e n a p ř e d j í c n e m, s n í m ţ v s t u p u j e d o m e z i h r u d í, k d e s e r o z d ě l u j e n a d v ě p r ů d u š k y p r a v o u a l e v o u, k t e r é s e z a n o ř u j í d o p l i c ( r o z d ě l e n í b i f u r k a c e ). 1, 5 M ů ţ e m e t e d y r o z l i š o v a t k r č n í a h r u d n í ú s e k p r ů d u š n i c e. K r č n í ú s e k s a h á o d p r s t e n c o v é c h r u p a v k y k h o r n í m u o k r a j i h r u d n í k o s t i. Z p ř e d u j e k r yt a d o l n í m i s v a l y j a z yl k y a v r o z s a h u p r s t e n c e m ů s t k e m š t í t n é ţ l á z y. H r u d n í ú s e k p r o b í h á h o r n í m m e z i h r u d í m. P ř e d n í p l o c h u k r yj í z b yt k y t h y m u a k a u d á l n ě l e ţ í c í a r c u s a o r t a e, k t e r ý t r a c h e u v yt l a č u j e m í r n ě d o p r a v a. 2 A. P O H L E D Z P Ř E D U B. P O H L E D S H O R A 1. c a r t i l a g i n e s t r a c h e a l e s 2. l i g g. a n u l a r i a 3. c a r t i l a g o c r i c o i d e a 4. l i g. c r i c o t r a c h e a l e 5. b i f u r c a t i o t r a c h e a e 6. c a r i n a t r a c h e a e 7. b r o n c h u s p r i n c i p a l i s d x. 8. b r o n c h u s p r i n c i p a l i s s i n. O b r. 6 P ř e v z a t o z A n a t o m i e 2, Č í h á k, S t ě n a t r a c h e y m á t ř i v r s t v y j m e n o v á n o s m ě r e m d o v n i t ř : t u n i c a a d v e n t i t i a, c a r t i l a g o t r a c h e a e a t u n i c a m u c o s a. T u n i c a a d v e n t i t i a k r yj e p o v r c h t r a c h e y a s e s t á v á s e z ř í d k é h o k o l a g e n n í h o v a z i v a, k t e r é s p o j u j e t r a c h e u s o k o l í m a u m o ţ ň u j e j e j í p o s u n y p ř i d ýc h á n í. Tracheální c h r u p a v k y j s o u n í z k é, o p l o š t ě l é a n a k o n c í c h m o h o u b ýt r o z d v o j e n é. 1 T yt o p o d k o v o v i t é h ya l i n n í c h r u p a v k y s p o j o v a n é 16

17 v a z i v e m, k t e r é u m o ţ ň u j e z m ě n y d é l k y p r ů d u š n i c e p ř i p o h yb e c h h l a v y, j e p e v n ým z á k l a d e m s t ě n y t r a c h e y. C h r u p a v k y p ů s o b í j a k o v ýs t u h a, k t e r á u d r ţ u j e d ýc h a c í c e s t y p r ů c h o d n é. V z a d n í s t ě n ě p r ů d u š n i c e a p r ů d u š e k j e a l e h l a d k á s v a l o v i n a, k t e r á m ů ţ e m ě n i t p r ů s v i t d ýc h a c í c h c e s t. 2, 5 S l i z n i c e a p o d s l i z n i č n í v a z i v o ( t u n i c a m u c o s a a t e l a s u b m u c o s a ) j e k r yt á v í c e ř a d ým e p i t e l e m s ř a s i n k a m i, k t e r é k m i t a j í s m ě r e m k l a r y n g u. N a p o v r c h s l i z n i c e s e o t v í r a j í s e r o m u c i n ó z n í ţ l á z y ( g l a n d u l a e t r a c h e a l e s ), k t e r é z a s a h u j í p o d s l i z n i c i a v r o z s a h u p a r i e s m e m b r a n a c e u s a ţ d o s v a l o v i n y. V e p i t e l u l e ţ í i p o h á r k o v é b u ň k y a u z l í k y m í z n í t k á n ě. 1, 2, 7 S l i z n i c e s v ě t l e r ů ţ o v é b a r v y j e h l a d k á, p o u z e n a z a d n í s t ě n ě j e s l o ţ e n á v p o d é l n é ř a s y. S t a v b a t r a c h e y p ř í č n ý ř e z 1. c a r t i l a g o t r a c h e a l i s 2. s l i z n i c e a p o d s l i z n i č n í v a z i v o 3. g l a n d u l a e t r a c h e a l e s 4. e p i t e l 5. p o v r c h o v á v a z i v o v á a d v e n t i c i e 6. m. t r a c h e a l i s 7. p a r i e s m e m b r a n a c e u s O b r. 7 P ř e v z a t o z A n a t o m i e 2, Č í h á k, S e n z i t i v n í i n e r v a c i p r ů d u š n i c e z a j i š ť u j í v a z i v o v á v l á k n a z k r č n í h o s ym p a t i k u. 2 M o t o r i c k á i n e r v a c e h l a d k é s v a l o v i n y p o c h á z í p ř e d e v š í m z k r č n í h o s ym p a t i k u ( p a r a s ym p a t i c k á v l á k n a p ů s o b í s t a h y h l a d k é s v a l o v i n y t r a c h e y a z v ýš e n o u s e k r e c i t r a c h e á l n í c h ţ l á z, s ym p a t i c k á v l á k n a p ů s o b í u v o l n ě n í s v a l o v i n y a s n i ţ u j í s e k r e c i ţ l á z ). 2, 6 C é v n í z á s o b e n í z a j i š ť u j í v ě t v e a o r t y r r. t r a c h e a l e s a rr. b r o n c h i a l e s. K r e v d o ţ i l š t í t n é ţ l á z y a j í c n u o d v á d ě j í v. t r a c h e a l e s. 17

18 Průdušky bronchi P r ů d u š k y j e s o u h r n n ý n á z e v p r o r o z v ě t v e n ý s ys t é m t r u b i c v e d o u c í c h v z d u c h z p r ů d u š n i c e d o p l i c. V ě t v e n í b r o n c h ů o d p o v í d á s t a v e b n í m u č l e n ě n í p l i c. V z n i k á t a k b r o n c h i á l n í s t r o m s k o n s t a n t n í m i v ě t v e m i a r b o r b r o n c h i a l i s. V ě t v í c í ú s e k y b r o n c h i á l n í h o s t r o m u p ř e d s t a v u j í h l a v n í b r o n c h y ( b r o n c h i p r i n c i p a l e s ), l a l o k o v é b r o n c h y ( b r o n c h i l o b a r e s ) a s e g m e n t á l n í b r o n c h y ( b r o n c h i s e g m e n t a l e s ). H l a v n í b r o n c h y v z n i k a j í r o z d ě l e n í m p r ů d u š n i c e b i f u r c a t i o t r a c h e a e n a p r a v o u a l e v o u p r ů d u š k u ( b r o n c h u s p r i n c i p a l i s d e x t e r e t s i n i s t e r ). 6 B r o n c h u s p r i n c i p a l i s d e x t e r j e 3 c m k r á t k á a 1, 5 c m š i r o k á t r u b i c e, p o s t r a n á c h v ys t u ţ e n á c h r u p a v k a m i. P r o b í h á t é m ě ř v p ř í m é m p o k r a č o v á n í p r ů d u š n i c e, v d e c h n u t é p ř e d m ě t y p r o t o s n á z e z a p a d a j í d o p r a v é p r ů d u š k y. 1, 4 V ě t v í s e n a t ř i l a l o k o v é b r o n c h y ( b r o n c h i l o b a r e s d e x t r i ). N e j p r v e s e o d d ě l u j e b r o n c h u s l o b a r i s s u p e r i o r d e x t e r, p o t o m p r a v á h l a v n í p r ů d u š k a p o k r a č u j e j a k o t r u n c u s i n t e r m e d i u s, k t e r ý s e p a k r o z d ě l í n a s t ř e d n í a d o l n í l a l o k o v o u p r ů d u š k u ( b r o n c h u s l o b a r i s m e d i u s d e x t e r a b r o n c h u s l o b a r i s i n f e r i o r d e x t e r ). B r o n c h u s p r i n c i p a l i s s i n i s t e r j e t e n č í, o 1 2 c m d e l š í n e ţ p r a v ý b r o n c h u s a o d s t u p u j e o d t r a c h e y p o d o s t ř e j š í m ú h l e m. 1, 4 D ě l í s e n a d v ě l a l o k o v é p r ů d u š k y ( b r o n c h u s l o b a r i s s u p e r i o r s i n i s t e r a b r o n c h u s l o b a r i s i n f e r i o r s i n i s t e r ). 1 K a ţ d ý l o b á r n í b r o n c h u s v p r a v o i v l e v o s e r o z d ě l u j e n a d v a a ţ p ě t s e g m e n t á l n í c h b r o n c h ů. S e g m e n t á l n í b r o n c h y s e v p ř í s l u š n ýc h s e g m e n t e c h d á l e v ě t v í a t v o ř í r a m i b r o n c h i a l e s s e g m e n t o r u m. 18

19 O b r. 8 B r o n c h i á l n í s t r o m z p ř e d u P ř e v z a t o z D ý c h a c í ú s t r o j í, P e t r o v i c k ý a s p o l., A r b o r b r o n c h i a l i s d e x t e r A r b o r b r o n c h i a l i s s i n i s t e r 1 b r o n c h u s s e g m. a p i c a l i s b r. s e g m. a p i c o p o s t e r i o r 2 b r. s e g m. p o s t e r i o r 3 b r. s e g m. a n t e r i o r 3 b r. s e g m. a n t e r i o r 4 b r. l i n g u l a r i s s u p e r i o r 4 b r. s e g m. l a t e r a l i s 5 b r. l i n g u l a r i s i n f e r i o r 5 b r. s e g m. m e d i a l i s 6 b r. s e g m. s u p e r i o r 6 b r. s e g m. s u p e r i o r 7 b r. s e g m. b a s a l i s a n t e r i o r 7 b r. s e g m. b a s a l i s m e d i a l i s 8 b r. s e g m. b a s a l i s l a t e r a l i s 8 b r. s e g m. b a s a l i s a n t e r i o r 9 b r. s e g m. b a s a l i s p o s t e r i o r 9 b r. s e g m. b a s a l i s l a t e r a l i s 10 b r. s e g m. b a s a l i s p o s t e r i o r S t a v b a v h l a v n í c h p r ů d u š k á c h o d p o v í d á s t a v b ě p r ů d u š n i c e. Vpředu a p o s t r a n á c h j s o u p o d k o v o v i t é c h r u p a v k y c a r t i l a g i n e s b r o n c h i a l e s a z a d n í č á s t t v o ř í v a z i v o a h l a d k á s v a l o v i n a p a r s m e m b r a n a c e u s. V l a l o k o v ýc h a s e g m e n t á l n í c h b r o n š í c h s e v i n t r a p u l m o n á l n í m p r ů b ě h u s t ě n a p o s t u p n ě s m ě r e m d o p e r i f e r i e z t e n č u j e a r e d u k u j e v e v š e c h v r s t v á c h. T u n i c a a d v e n t i t i a p e r i b r o n c h i u m - j e v a z i v o o k o l o b r o n c h ů, k t e r é p ř e c h á z í d o v a z i v a v m e d i a s t i n u. C h a r a k t e r i s t i c k ý j e v ys o k ý p o d í l e l a s t i c k é h o v a z i v a. A d v e n t i c i e u m o ţ ň u j e p o h yb b r o n c h ů p ř i d ýc h á n í a j e m í s t e m p r ů b ě h u c é v a n e r v ů. T u n i c a f i b r o m u s c u l a r i a o b s a h u j e d e s t i č k y z h ya l i n n í 19

20 c h r u p a v k y, v a z i v o, k t e r é j i s p o j u j e s e s l i z n i c í a h l a d k o u s v a l o v i n o u. T u n i c a m u c o s a j e k r yt a e p i t e l e m s ř a s i n k a m i, k t e r é t r a n s p o r t u j í h l e n s e z a c h yc e n ým a v d e c h n u t ým p r a c h e m s m ě r e m k h r t a n u. M e z i e p i t e l o v ým i b u ň k a m i s ř a s i n k a m i s e v ys k yt u j í p o h á r k o v é h l e n o v é b u ň k y a v e s l i z n i c i v ě t š í c h b r o n c h ů j s o u v yt v o ř e n y s e r o m u c i n ó z n í b r o n c h i á l n í ţ l á z k y. 1 S e n z i t i v n í i n e r v a c e p o c h á z í z p a r a s y m p a t i c k ýc h v l á k e n n. v a g u s a z e s ym p a t i c k ýc h n e r v o v ýc h v l á k e n z h o r n í c h g a n g l i í h r u d n í h o s ym p a t i k u. M o t o r i c k á i n e r v a c e h l a d k é s v a l o v i n y j e z e s t e j n ýc h z d r o j ů. C é v n í z á s o b e n í b r o n c h ů z a j i š ť u j í p ř í m é v ě t v e h r u d n í a o r t y rr. b r o n c h i a l e s. V v. b r o n c h i a l e s s e v l é v a j í d o o b l a s t i v. a z y g o s a v. h e m i a z y g o s. M í z n í c é v y ú s t í d o u z l i n p o d é l b r o n c h ů. 1, 2 Plíce pulmones P l í c e j s o u p á r o v ý o r g á n t v o ř e n ý c e l k e m p ě t i n e ú p l n ě o d d ě l e n ým i l a l o k y, j e d n á s e o o r g á n y z e v n í h o d ý c h á n í, t z n. z a j i š ť u j í c í v ým ě n u p l yn ů m e z i v z d u c h e m a k r v í. L e ţ í v d u t i n ě h r u d n í a n a v z á j e m j s o u o d d ě l e n y m e z i h r u d í m. 1, 5, 6 P o v r c h p l i c p o k r ýv á j e m n á v a z i v o v á b l á n a p o p l i c n i c e ( p l e u r a p u l m o n a l i s č i l i p l e u r a v i s c e r a l i s ). O b d o b n á v a z i v o v á b l á n a v y s t ýl á i c e l o u d u t i n u h r u d n í p o h r u d n i c e ( p l e u r a p a r i e t a l i s ). 7 V e l i k o s t p l i c j e z á v i s l á n a v e l i k o s t i h r u d n í k u. V ýš k a s e p o h yb u j e m e z i c m, p ř e d o z a d n í r o z m ě r j e c m, 20

21 t r a n s v e r z á l n í c m. 2 P l í c e m a j í v d ě t s t v í r ů ţ o v o u b a r v u, p o z d ě j i š e d o u a ţ š e d o č e r n o u p o d l e p r o s t ř e d í, v e k t e r é m č l o v ě k ţ i j e. 1 P l í c e j s o u r o z d ě l e n y h l u b o k ým i z á ř e z y f i s s u r e s i n t e r l o b a r e s n a p l i c n í l a l o k y l o b i p u l m o n i s. 1 P r a v á p l í c e ( p u l m o d e x t e r ) m á t ř i l a l o k y: h o r n í ( l o b u s s u p e r i o r ), s t ř e d n í ( l o b u s m e d i u s ) a d o l n í ( l o b u s i n f e r i o r ). L e v á p l í c e m á d v a l a l o k y: h o r n í a d o l n í. L a l o k y s e n a v z á j e m d o t ýk a j í t z v. i n t e r l o b á r n í m i p l o c h a m i. K a ţ d ý l a l o k s e d á l e makroskopicky č l e n í n a ú s e k y b r o n c h o p u l m o n á l n í s e g m e n t y ( s e g m e n t a b r o n c h o p u l m o n a l i a ). S e g m e n t y p ř e d s t a v u j í z á k l a d n í s t a v e b n í i f u n k č n í j e d n o t k y p l i c. L z e j e d e f i n o v a t j a k o č á s t i p l i c n í h o l a l o k u, k t e r é j s o u v e n t i l o v á n y j e d n í m b r o n c h e m a p e r f u n d o v á n y j e d n o u v ě t v í p l i c n í t e p n y. S e g m e n t y m a j í p o d o b u k u ţ e l e, j e h o ţ z á k l a d n a j e o b r á c e n a k p o v r c h u p l i c a h r o t s m ě ř u j e k p l i c n í m u h i l u. P r a v á p l í c e s e s k l á d á z d e s e t i s e g m e n t ů t ř i v h o r n í m l a l o k u, d v a v e s t ř e d n í m a p ě t v d o l n í m l a l o k u. L e v á p l í c e m á d e v ě t s e g m e n t ů p ě t v h o r n í m l a l o k u, č t yř i v d o l n í m. 2 O b r. 9 B r o n c h o p u l m o n á l n í p l i c n í s e g m e n t y P ř e v z a t o z D ý c h a c í ú s t r o j í, P e t r o v i c k ý a s p o l.,

22 P u l m o d e x t e r P u l m o s i n i s t e r l o b u s s u p e r i o r : l o b u s s u p e r i o r : 1. s e g m. a p i c a l e s e g m. a p i c o p o s t e r i u s 2. s e g m. p o s t e r i u s 3. s e g m. a n t e r i u s 3. s e g m. a n t e r i u s 4. s e g m. l i n g u l a r e s u p e r i u s 5. s e g m. s i n g u l a r e i n f e r i u s l o b u s m e d i u s : l o b u s i n f e r i o r : 4. s e g m. l a t e r a l e 6. s e g m. s u p e r i o r 5. s e g m. m e d i a l e 8. s e g m. b a s a l e a n t e r i o r 9. s e g m. b a s a l e l a t e r á l 1 0. s e g m. b a s a l e p o s t e r i u s l o b u s i n f e r i o r : 6. s e g m. s u p p e r i u s 7. s e g m. b a s a l e m e d i a l e 8. s e g m. b a s a l e a n t e r i u s 9. s e g m. b a s a l e p o s t e r i u s D o p l i c v s t u p u j í b r o n c h y, k t e r é s e v p l i c í c h p o s t u p n ě v ě t v í a ţ n a n e j m e n š í p r ů d u š i n k y ( b r o n c h i o l i t e r m i n a l e s ), k t e r é v yt v á ř í b r o n c h i á l n í s t r o m. 6 B r o n c h i á l n í s t r o m t v o ř í v ě t v e, k t e r é j s o u o b k l o p e n y p l i c n í m i s k l í p k y, v ě t v e m i p l i c n í c h a r t e r i í a ţ i l a ř í d k ým v a z i v e m. V e v a z i v u p r o b í h a j í n e r v y a l ym f a t i c k é c é v y. V z d u c h d o p l i c p ř i v á d ě j í a z p l i c o d v á d ě j í b r o n c h y, k t e r é s e v p l i c í c h v í c e n e ţ d v a k r á t v ě t v í. P r v n í d v ě t ř e t i n y b r o n c h i á l n í c h v ě t v í s l o u ţ í k t r a n s p o r t u v z d u c h u, t e r m i n á l n í t ř e t i n a o b s a h u j e p l i c n í s k l í p k y a s l o u ţ í k r e s p i r a c i. 1 B r o n c h y s e u v n i t ř p l i c v ě t v í a r e d u k u j í s e j e d n o t l i v é v r s t v y s t ě n y p r ů d u š e k. V p o d s t a t ě j s o u t o t ř i v r s t v y s l i z n i c e ( e p i t e l s ř a s i n k a m i ), s v a l o v á v r s t v a a v r s t v a v a z i v a s e z b yt k y c h r u p a v e k. V l a s t n í d ýc h a c í o d d í l p l í c e t v o ř í a l v e o l á r n í s t r o m ( a r b o r a l v e o l a r i s ). J e t v o ř e n t ř e m i g e n e r a c e m i r e s p i r a č n í c h b r o n c h i o l ů b r o n c h i o l i r e s p i r a t o r i i, d u c t u l i a l v e o l a r e s a a l v e o l i p u l m o n i s. 1 P r ů d u š i n k y s e v ě t v í n a d v a d ýc h a c í b r o n c h i o l y ( b r o n c h i o l i r e s p i r a t o r i i ). R e s p i r a č n í b r o n c h i o l y j s o u v ys t l á n y k u b i c k ým e p i t e l e m b e z ř a s i n e k a j e j i c h s t ě n a s e s k l á d á z c i r k u l á r n ě a s p i r á l n ě p r o b í h a j í c í 22

23 h l a d k é s v a l o v i n y. C h yb í z d e c h r u p a v k y, ţ l á z y i m í z n í t k á ň. R e s p i r a č n í b r o n c h i o l y s e r o z v ě t v u j í n a d v ě a ţ d e s e t c h o d b i č e k ( d u c t u l i a l v e o l a r e s ). A l v e o l á r n í c h o d b i č k y m a j í t e n k o u s t ě n u t v o ř e n o u p l o c h ým e p i t e l e m a s n o p e č k y h l a d k é s v a l o v i n y, k t e r é n a k o n c i c h o d b i č e k v yt v á ř e j í d r o b n é s f i n k t e r y. R o z š í ř e n é k o n c e c h o d b i č e k s e d ě l í d o a l v e o l á r n í c h v á č k ů, n a j e j i c h ţ s t ě n u n a s e d a j í p l i c n í s k l í p k y. 2 P l i c n í s k l í p k y ( a l v e o l i p u l m o n i s ) j s o u d r o b n é t e n k o s t ě n n é v ýd u t ě o p r ů m ě r u 0, 1 0, 9 m m, k d e p r o b í h á v l a s t n í v ým ě n a p l yn ů. V o b o u p l i c í c h j e c e l k e m m i l i o n ů a l v e o l ů. 6 J s o u t v o ř e n y p l o c h ým, j e d n o v r s t e v n ým r e s p i r a č n í m e p i t e l e m. 2 D ýc h a c í e p i t e l j e u v n i t ř v e s t yk u s e v z d u c h e m, z e v n ě s b o h a t ým i s í t ě m i k r e v n í c h v l á s e č n i c. 5 O b r. 1 0 S c h é m a v ě t v e n í a r b o r b r o n c h i a l i s a a r b o r a l v e o l a r i s P ř e v z a t o z D ý c h a c í ú s t r o j í, P e t r o v i c k ý a s p o l., M o t o r i c k o u i n e r v a c i h l a d k ýc h s v a l ů b r o n c h ů a s t ě n y p l i c n í c h c é v z p r o s t ř e d k u j í n n. v a g i ( p a r a s ym p a t i k u s ), k r č n í a h r u d n í 23

24 s ym p a t i k u s. P a r a s ym p a t i k u s p ů s o b í b r o n c h o k o n s t r i k č n ě a v a z o d i l a t a č n ě. S y m p a t i k u s m á o p a č n ý ú č i n e k. S e n z i t i v n í i n e r v a c i p l i c z a j i š ť u j í n e r v o v á v l á k n a p r o b í h a j í c í s a u t o n o m n í m i v l á k n y n n. v a g i, k r č n í m a h r u d n í m s ym p a t i k e m. S e n z i t i v n í c h v l á k e n, k t e r á z a č í n a j í v e s t ě n ě b r o n c h ů, j e p o m ě r n ě m á l o. C é v n í z á s o b e n í p l i c j e d v o j í n u t r i t i v n í a f u n k č n í. N u t r i t i v n í o b ě h o b s t a r á v a j í b r o n c h i á l n í t e p n y a a. b r o n c h i a l e s. B r o n c h i á l n í ţ í l y v v. b r o n c h i a l e s - o d v á d ě j í p o u z e č á s t k r v e, k t e r o u p ř i v á d ě j í b r o n c h i á l n í t e p n y. F u n k č n í o b ě h u m o ţ ň u j e v ým ě n u d ý c h a c í c h p l yn ů m e z i k r v í a v z d u c h e m. F u n k č n í o b ě h r e a l i z u j í v ě t v e t r u n c u s p u l m o n a l i s a. p u l m o n a l i s d e x t r a e t s i n i s t r a. V v. p u l m o n a l e s v z n i k a j í z a l v e o l á r n í c h s í t í ch n a b a z i a l v e o l ů, p r o b í h a j í m e z i p l i c n í m i l a l ů č k y a v s e p t e c h m e z i s e g m e n t y. 2 24

25 Fyziologie dýchacího ústrojí Plicní funkce Z á k l a d n í f u n k c í s ys t é m u j e z í s k á v á n í k ys l í k u z a t m o s f é r i c k é h o v z d u c h u a o d e v z d á v á n í h l a v n í h o k a t a b o l i t u, o x i d u u h l i č i t é h o, d o a t m o s f é r i c k é h o v z d u c h u. D ýc h á n í j e p ř e n o s p l yn ů m e z i z e v n í m p r o s t ř e d í m a j e d n o t l i v ým i b u ň k a m i t ě l a. M á t ě s n ý v z t a h k m e t a b o l i s m u p r o c e s ů m, p ř i k t e r ý c h j e z l á t e k p ř i j a t ýc h v p o t r a v ě u v o l ň o v á n a e n e r g i e p r o p o t ř e b y o r g a n i s m u. ix T r a n s p o r t p l yn ů u č l o v ě k a z a j i š ť u j e d ýc h a c í a o b ě h o v ý s ys t é m. Z o k o l n í a t m o s f é r y p ř e n á š e j í k ys l í k k b u ň k á m, v n i c h s e k ys l í k v yu ţ í v á k o x i d a c i ţ i v i n a u v o l n ě n í e n e r g i e. V z n i k l ý o x i d u h l i č i t ý s e z t k á n í d o o v z d u š í o p ě t o d v á d í o b ě h o v ým s ys t é m e m. x D ýc h a c í s ys t é m m á v ýz n a m i p r o f o n a c i t v o r b u ř e č i. 9 D a l š í f u n k c í j e z v l h č o v á n í a o c h l a z o v á n í, p ř í p. o h ř í v á n í v d e c h n u t é h o v z d u c h u. Ř a d a r ů z n ýc h m e c h a n i s m ů b r á n í c i z o r o d ým l á t k á m p r ů n i k u d o a l v e o l ů. Č á s t e č k y v ě t š í n e ţ 1 0 µ m j s o u z č á s t i z a c h yc o v á n y c h l o u p k y v n o s n í d u t i n ě. V ě t š i n a z b yl ýc h č á s t i c s e u s a d í n a h l e n o v é s l i z n i c i n o s n í d u t i n y a n o s o h l t a n u v b l í z k o s t i n o s n í c h a k r č n í c h m a n d l í. K d yţ s e p r o u d v z d u c h u z p o m a l í, v m e n š í c h b r o n š í c h d o p a d a j í n a j e j i c h s t ě n u m e n š í č á s t e č k y o p r ů m ě r u µ m. T y p a k m o h o u v yv o l a t r e f l e x n í k o n s t r i k c i b r o n c h ů a k a š e l. Č á s t e č k y j s o u t a k é v yn á š e n y z p l i c č i n n o s t í ř a s i n k o v é h o e p i t e l u. Ř a s i n k y s e p o h yb u j í s f r e k v e n c í ú d e r ů z a m i n u t u a j s o u p o k r yt y h l e n e m. Ř a s i n k o v ý m e c h a n i s m u s j e s c h o p e n u n á š e t č á s t i c e s m ě r e m z p l i c r y c h l o s t í a ţ

26 m m / m i n. M e n š í č á s t i c e n e ţ 2 µ m o b v yk l e d o s á h n o u a ţ a l v e o l ů a z d e j s o u p o h l c e n y m a k r o f á g y. xi P l í c e v yt v á ř í k m í s t n í m u u ţ i t í s u r f a k t a n t, l i p i d o v o u l á t k u s n i ţ u j í c í p o v r c h o v é n a p ě t í. K d yb y n í z k é p o v r c h o v é n a p ě t í n e b yl o u d r ţ o v á n o i v e s t ě n ě a l v e o l ů, k t e r é p ř i v ýd e c h u z m e n š í s v ů j o b j e m, p a k b y a l v e o l y k o l a b o v a l y. S u r f a k t a n t t a k é z a b r a ň u j e t v o r b ě o t o k u. P l í c e u v o l ň u j í c e l o u ř a d u l á t e k d o s ys t é m o v é a r t e r i á l n í k r v e, n a p ř. p r o s t a g l a n d i n y, h i s t a m i n, k a l i k r e n i n. N a o p a k z k r e v n í h o ř e č i š t ě č á s t e č n ě o d s t r a ň u j í n ě k t e r é l á t k y, n a p ř. s e r o t o n i n, n o r a d r e n a l i n, a c e t yl c h o l i n, p r o s t a g l a n d i n y, b r a d yk i n i n. 11,xii O b ě h k r v e v p l i c í c h s e u p l a t ň u j e j a k o n á r a z n í k k r e v n í h o o b j e m u a v yc h yt á v á z v e n ó z n í k r v e p ř i c h á z e j í c í z t ě l a m a l é t r o m b y d ř í v e, n e ţ s e m o h o u d o s t a t d o a r t é r i í v e l k é h o o b ě h u a u c p á v a t j e. 12 D á l e p l í c e a k t i v u j í j e d e n z h o r m o n ů. F u n k č n ě n e ú č i n n ý d e k a p e p t i d a n g i o t e n s i n I j e v p l i c n í m o b ě h u p ř e m ě n ě n n a v a z o k o n s t r i k č n ě p ů s o b í c í o k t a p e p t i d a n g i o t e n s i n I I, k t e r ý s t i m u l u j e p r o d u k c i a l d o s t e r o n u. Z a t u t o a k t i v a c i j e o d p o v ě d n ý a n g i o t e n s i n k o n v e r t u j í c í e n z y m, k t e r ý j e v e v e l k é m m n o ţ s t v í u m í s t ě n z e j m é n a v d u t i n k á c h ( c a v e o l a e ) n a p o v r c h u e n d o t e l i á l n í c h b u n ě k p l i c n í c h k a p i l á r. 11 P r o s p r á v n o u f u n k c i d ýc h á n í j a k o c e l k u j e n u t n á s o u h r a n ě k o l i k a d ě j ů : V e n t i l a c e v ým ě n a v z d u c h u m e z i p l í c e m i a z e v n í m p r o s t ř e d í m. D i s t r i b u c e v e d e n í v z d u c h u s ys t é m e m d ýc h a c í c h c e s t D i f u z e p ř e n o s O 2 a C O 2 p ř e s a l v e o l á r n í m e m b r á n u. P e r f u z e ( p l i c n í c i r k u l a c e ) s p e c i f i c k y u z p ů s o b e n ý s ys t é m p r ů t o k u k r e v n í m i c é v a m i p r o p ř e n o s p l yn ů ( O 2 a C O 2 ). B i o l o g i c k é o x i d a c e p r o b í h a j í v p e r i f e r n í c h t k á n í c h, p r o z í s k á n í e n e r g i e j e t e d y n a v í c n u t n ý: 26

27 T r a n s p o r t p l yn ů k r v í f yz i k á l n í a c h e m i c k é d ě j e u m o ţ ň u j í c í p ř e n o s O 2 a C O 2 k r v í. B u n ě č n é d ýc h á n í j a k o v yu ţ i t í O 2 p r o b i o l o g i c k o u o x i d a c i v p e r i f e r i i. R e g u l a c e d ýc h á n í j e ř í d í c í s l o ţ k o u r e s p i r a c e. xiii Ventilace V e n t i l a c e p l i c z a j i š ť u j e v ým ě n u v z d u c h u m e z i o k o l n í a t m o s f é r o u a a l v e o l y. T u t o v ým ě n u u m o ţ ň u j e p r o u d ě n í v z d u c h u v d ýc h a c í c h c e s t á c h v e s m ě r u t l a k o v ýc h g r a d i e n t ů. O d t e r m i n á l n í c h b r o n c h i o l ů k a l v e o l ů m s e s t á v á v ý z n a m n o u t a k é d i f ú z e a d ýc h a c í p l yn y d i f u n d u j í k a o d a l v e o l á r n í m e m b r á n y v e s m ě r u k o n c e n t r a č n í c h g r a d i e n t ů. 10 Vlastnosti plynů P l yn y s e r o z p í n a j í a t a k v ţ d y n a p l n í u r č e n ý o b j e m. O b j e m v yp l n ě n ý d a n ým p o č t e m m o l e k u l p l yn u p ř i d a n é t e p l o t ě a t l a k u j e ( i d e á l n ě ) s t e j n ý a n e z á v i s l ý n a s l o ţ e n í p l yn u. 11 N o r m á l n í b a r o m e t r i c k ý t l a k v z d u c h u j e p ř i m o ř s k é h l a d i n ě m m H g. P r o i d e á l n í p l yn p l a t í p r o v z t a h m e z i o b j e m e m V, t e p l o t o u T a t l a k e m P : n R = P V / T n..počet molů plynu R. u n i v e r z á l n í p l yn o v á k o n s t a n t a. 10 Je-li s m ě s p l yn ů v k o n t a k t u s k a p a l i n o u, r o z p o u š t í s e j e d n o t l i v é p l yn y v k a p a l i n ě ú m ě r n ě j e j i c h r o z p u s t n o s t i v k a p a l i n ě a j e j i c h p a r c i á l n í m t l a k ů m v p l yn n é f á z i. T r v á - l i k o n t a k t d o s t a t e č n ě d l o u h o, u s t a v í s e r o v n o v á h a a j e d n o t l i v é p l yn y m a j í v k a p a l i n ě s t e j n é 27

28 p a r c i á l n í t l a k y j a k o v p l yn n é f á z i. 10 I v d e c h n u t ý v z d u c h j e z c e l a s a t u r o v á n v o d n í p á r o u v o k a m ţ i k u, k d y s e d o s t a n e d o p l i c. P H 2 O p ř i t ě l e s n é t e p l o t ě j e 4 7 t o r r. P l yn y d i f u n d u j í z o b l a s t í, k d e m a j í v ys o k ý t l a k, d o o b l a s t í, k d e j e t l a k n í z k ý. R yc h l o s t d i f ú z e z á v i s í n a k o n c e n t r a č n í m g r a d i e n t u a n a k v a l i t ě s t ě n y m e z i t ě m i t o d v ě m a o b l a s t m i. 11 Plicní objemy a kapacity Statické plicní objemy M n o ţ s t v í v z d u c h u, k t e r é p r o n i k n e d o p l i c p ř i k a ţ d é m v d e c h u ( n e b o m n o ţ s t v í, k t e r é j e v yp u z e n o p ř i k a ţ d é m v ýd e c h u ), s e n a z ýv á d e c h o v ý o b j e m t i d a l v o l u m e, V T. 11 V ě t š i n o u s e m ě ř í z p o l o h y k l i d o v é h o e x s p i r i a ( t z n. p o l o h y f u n k č n í r e z i d u á l n í k a p a c i t y, F R C ). U d o s p ě l é h o m u ţ e d o s a h u j e h o d n o t y m l. 13 S o u č á s t í d e c h o v é h o o b j e m u j e a n a t o m i c k ý m r t v ý d ý c h a c í p r o s t o r (V M ). J e t o o b j e m v z d u c h u o b s a ţ e n ý v d ýc h a c í c h c e s t á c h a ţ p o t e r m i n á l n í b r o n c h i o l y, k t e r ý s e n a v ým ě n ě d ýc h a c í c h p l yn ů p ř í m o n e p o d í l í. 10 A n a t o m i c k ý m r t v ý p r o s t o r m á n ě k o l i k d ů l e ţ i t ýc h f u n k c í : - j e n e z b y t n ý p r o p ř í v o d v d e c h o v a n é h o v z d u c h u d o a l v e o l ů ; - s l o u ţ í k č i š t ě n í, z v l h č o v á n í a p ř e d e h ř í v á n í v d e c h o v a n é h o v z d u c h u ; - t v o ř í č á s t h l a s o v é h o a p a r á t u. 12 U p r ů m ě r n é h o m l a d é h o d o s p ě l é h o m u ţ e č i n í a s i m l. Z n a m e n á t o t e d y, ţ e z k a ţ d ýc h v d e c h n u t ýc h m l, s e p o u z e a s i m l d o s t á v á d o a l v e o l ů, z b yt e k z ů s t á v á v d ýc h a c í c h c e s t á c h. 10 Č á s t d e c h o v é h o o b j e m u, k t e r á p r o n i k n e k a l v e o l ů m - a l v e o l á r n í v e n t i l a c e, V A

29 O b j e m v z d u c h u, k t e r ý j e m o ţ n o s m a x i m á l n í m ú s i l í m v d e c h n o u t p o k l i d o v é m v d e c h u i n s p i r a č n í r e z e r v n í o b j e m, IR V. 11 h o d n o t a s e p o h yb u j e v r o z m e z í m l. 1 0, 1 3 T a t o P o u k o n č e n í k l i d n é h o v ýd e c h u j e m o ţ n o v e v ýd e c h u p o k r a č o v a t a v yd e c h n o u t j e š t ě a s i ml e x s p i r a č n í r e z e r v n í o b j e m, E R V. 1 0, 1 3 A n i p o m a x i m á l n í e x s p i r a c i v š a k p l í c e n e j s o u p r á z d n é, a l e o b s a h u j í j e š t ě a s i m l v z d u c h u r e z i d u á l n í o b j e m, R V. 10 Č á s t t é t o p l yn o v é s m ě s i j e v e n t i l a c í s t á l e o b n o v o v á n a ( V A ), t a k ţ e i k d yţ v a l v e o l e c h p r o b í h á n e p ř e t r ţ i t ě v ý m ě n a p l yn ů, u d r ţ u j e s e s l o ţ e n í v z d u c h u v a l v e o l á r n í m p r o s t o r u n a r e l a t i v n ě k o n s t a n t n í h o d n o t ě. 12 H o d n o t y r e z i d u á l n í h o o b j e m u j s o u d ů l e ţ i t é p r o p o s o u z e n í p l i c n í c h f u n k c í, a p r o t o j s o u č a s t o m ě ř e n y p ř i j e j i c h s t a n d a r d n í m v yš e t ř o v á n í. 10 S o u č t y t ě c h t o j e d n o t l i v ýc h p r i m á r n í c h o b j e m ů s e n a z ýv a j í k a p a c i t y. 12 Statické plicní kapacity V i t á l n í k a p a c i t a, V C j e s o u č e t d e c h o v é h o o b j e m u a i n s p i r a č n í h o a e x s p i r a č n í h o r e z e r v n í h o o b j e m u ( V C = V T + I R V + E R V ), t e d y m n o ţ s t v í v z d u c h u, k t e r é m ů ţ e m e s m a x i m á l n í m ú s i l í m v yd e c h n o u t p o m a x i m á l n í m n á d e c h u. 10 M ě ř e n í v i t á l n í k a p a c i t y p l i c j e n e j č a s t ě j i p o u ţ í v a n ým k l i n i c k ým m ě ř í t k e m p l i c n í f u n k c e. P o d á v á i n f o r m a c i o s í l e d ý c h a c í c h s v a l ů a d a l š í c h a s p e k t e c h f u n k c e p l i c. 11 U ţ e n j e j e j í n o r m á l n í v ýš e d v o j n á s o b k e m h o d n o t y p o v r c h u t ě l a a s i m l, u m u ţ ů 2, 5 n á s o b k e m a s i m l. 4 29

30 C e l k o v á p l i c n í k a p a c i t a, T L C j e s o u č t e m v i t á l n í k a p a c i t y a r e z i d u á l n í h o o b j e m u ( T L C = V C + R V ). 10 p o h yb u j e k o l e m h o d n o t y m l. 12 C e l k o v á k a p a c i t a p l i c s e F u n k č n í r e z i d u á l n í k a p a c i t a, F R C j e m n o ţ s t v í v z d u c h u, k t e r é z ů s t a n e v p l i c í c h p o s k o n č e n í k l i d n é h o e x s p i r i a ( F R C = E R V + R V ). 10 I n s p i r a č n í k a p a c i t a, I C j e o b j e m r o v n ý m a x i m á l n í m u n á d e c h u z p o l o h y k l i d o v é h o v ýd e c h u ( I C = V T + I R V ). 13 O b r. 1 1 P l i c n í o b j e my P ř e v z a t o z L é k a řská f y z i o l o g i e, G a n o n g, Dynamické plicní objemy P r o v ým ě n u p l yn ů m e z i o r g a n i s m e m a o k o l í m n e j s o u d ů l e ţ i t é p o u z e s t a t i c k é o b j e m y, a l e t a k é o b j e m y v z d u c h u, k t e r ým i j s o u p l í c e v e n t i l o v á n y z a č a s o v o u j e d n o t k u. M i n u t o v á v e n t i l a c e p l i c ( d e c h o v ý m i n u t o v ý o b j e m ), V E j e m n o ţ s t v í v z d u c h u v yd e c h n u t é z p l i c z a m i n u t u ( V E = V T f ; 30

31 f p o č e t d e c h ů / m i n ). 10 M i n u t o v á v e n t i l a c e j e v k l i d u a s i 6-8 l / m i n ( m l / 1 d e c h 1 2 d e c h ů / m i n ). M a x i m á l n í m i n u t o v á v e n t i l a c e ( d ř í v e m a x i m á l n í d e c h o v á k a p a c i t a ), M M V, V M A X j e n e j v ě t š í m n o ţ s t v í v z d u c h u, k t e r é m ů ţ e b ýt v p l i c í c h v ym ě n ě n o ( z p l i c v yd ý c h á n o ) z a 1 m i n u t u. N o r m á l n í h o d n o t a M M V j e a s i l / m i n. 1 0, 1 1 J e d n o v t e ř i n o v á v i t á l n í k a p a c i t a p l i c, F E V 1 j e m a x i m á l n í m n o ţ s t v í v z d u c h u v yd e c h n u t é z a 1 v t e ř i n u. P o m ě r v t e ř i n o v é v i t á l n í k a p a c i t y a v i t á l n í k a p a c i t y F E V 1 / V C s e o z n a č u j e j a k o T i f f e n e a ů v i n d e x. V š e c h n y u v e d e n é h o d n o t y j s o u p o u z e p r ů m ě r n é. K o n k r é t n í h o d n o t y u j e d n o t l i v ýc h o s o b z á v i s í n a v ýš c e, h m o t n o s t i, s t á ř í, t r é n o v a n o s t i, p o h l a v í a z d r a v o t n í m s t a v u. 10 Mechanika dýchání P l í c e i h r u d n í k j s o u e l a s t i c k é. M e z i p l í c e m i a h r u d n í d u t i n o u j e z a n o r m á l n í c h p o d m í n e k j e n v e l m i t e n k á v r s t v a t e k u t i n y. P l í c e s n a d n o k l o u ţ o u p o h r u d n í s t ě n ě, z á r o v e ň s e n e d a j í o d t r h n o u t. T l a k v p r o s t o r u m e z i p l í c e m i a h r u d n í s t ě n o u i n t r a p l e u r á l n í t l a k j e m e n š í n e ţ a t m o s f e r i c k ý. K d yţ v z n i k n e v h r u d n í s t ě n ě o t v o r, p a k p l í c e k o l a b u j í. 11 Nádech a výdech inspirium et exspirium N á d e c h j e a k t i v n í v ýk o n, k t e r ý s e u s k u t e č ň u j e z v ě t š o v á n í m d u t i n y h r u d n í č i n n o s t í h l a v n í c h, n ě k d y i p o m o c n ýc h s v a l ů v d e c h o v ýc h. K h l a v n í m v d e c h o v ým s v a l ů m p a t ř í b r á n i c e a z e v n í m e z i ţ e b e r n í s v a l y. 4 P o m o c n ým i d ýc h a c í m i s v a l y j s o u m. 31

32 s t e r n o c l e i d o m a s t o i d e u s a s k u p i n a s k a l e n o v ýc h s v a l ů. 13 V ýd e c h j e p ř e v á ţ n ě p a s i v n í v ýk o n, p ř i k t e r é m s e u p l a t ň u j e v á h a h r u d n í k u a p r u ţ n o s t m e z i ţ e b e r n í c h c h r u p a v e k. T e p r v e p ř i d o k o n č e n í v ýd e c h u se v n i t ř n í m e z i ţ e b e r n í s v a l y s m r š ť u j í a t á h n o u ţ e b r a d o l ů. 4 P o k u d s e z v yš u j e d ýc h a c í ú s i l í ( p ř i n á m a z e n e b o p ř i p a t o l o g i c k é o b s t r u k c i d ýc h a c í c h c e s t ), j e i e x s p i r i u m d ě j e m a k t i v n í m. P ř i k l i d o v é m d ýc h á n í j s o u e x k u r z e b r á n i c e 1 2 c m, p ř i u s i l o v n é m a ţ 1 0 c m. 13 I n t r a p l e u r á l n í t l a k n a b á z i p l i c, k t e r ý j e n a z a č á t k u v d e c h u - 2, 5 t o r r ( v e v z t a h u k a t m o s f é r i c k é m u t l a k u ), s e p ř i k l i d o v é m d e c h u s n í ţ í a ţ n a - 6 t o r r. P l í c e j s o u r o z e p j a t é. V z d u c h p r o u d í d o p l i c, p r o t o ţ e t l a k v d ýc h a c í c h c e s t á c h j e m í r n ě n e g a t i v n í. P o k o n c i v d e c h u t á h n e e l a s t i c i t a p l i c h r u d n í s t ě n u z p ě t d o v ýd e c h o v é p o l o h y. P ř i v ýd e c h u s e t l a k v d ýc h a c í c h c e s t á c h z v ýš í, s t a n e s e m í r n ě p o z i t i v n í a v z d u c h p r o u d í v e n z p l i c. 11 C e l ý d e c h o v ý c yk l u s s e o p a k u j e s k l i d o v o u f r e k v e n c í k o l e m a s i 1 5 d e c h ů z a m i n u t u, t a t o f r e k v e n c e v š a k m ů ţ e b ýt v r o z s a h u c yk l ů z a m i n u t u. 10 Distribuce dýchacích plynů Z k a ţ d é h o v d e c h u s e č á s t p l yn u v d ýc h a c í c h c e s t á c h v ým ě n y p l yn ů n e ú č a s t n í. S l o ţ e n í p l yn u v a n a t o m i c k é m m r t v é m p r o s t o r u j e t e d y b l í z k é s l o ţ e n í a t m o s f é r i c k é h o v z d u c h u. 32

33 P r o v ým ě n u p l yn ů j s o u d ů l e ţ i t é p a r c i á l n í t l a k y O 2 a C O 2 v o b l a s t i a l v e o l o k a p i l á r n í m e m b r á n y. T a č á s t i n s p i r o v a n é h o v z d u c h u, k t e r á s e d o s t a n e a ţ d o a l v e o l ů, j e r o z h o d u j í c í p r o a l v e o l á r n í v e n t i l a c i a p r o s l o ţ e n í a l v e o l á r n í h o v z d u c h u. 13 Difúze K ys l í k p r ů b ě ţ n ě d i f u n d u j e z p l yn u v a l v e o l e c h a l v e o l á r n í v z d u c h d o k r e v n í h o ř e č i š t ě a C O 2 k o n t i n u á l n ě d i f u n d u j e z k r v e d o a l v e o l ů. 11 P ř e s t o ţ e v z d u c h p r o u d í d o a l v e o l ů p o u z e b ě h e m i n s p i r i a, j e s l o ţ e n í a l v e o l á r n í h o v z d u c h u r e l a t i v n ě v e l m i s t a b i l n í. P o s k o n č e n í k l i d n é h o e x s p i r i a z ů s t á v á v p l i c í c h j e š t ě a s i m l v z d u c h u a m l a t m o s f é r i c k é h o v z d u c h u n e z p ů s o b í v e l k o u z m ě n u s l o ţ e n í a l v e o l á r n í h o v z d u c h u. P ř i n o r m á l n í m b a r o m e t r i c k é m t l a k u m m H g j e p ř i k l i d n é m d ý c h á n í v a l v e o l á r n í m v z d u c h u p O 2 = m m H g a p C O 2 = 4 0 m m H g. 10 D i f ú z e O 2 a C O 2 p r o b í h á n a p l o š e a s i m 2, n a t é t o p l o š e j e v p l i c n í c h k a p i l á r á c h r o z p r o s t ř e n o 7 0 m l k r v e. 1 0, 1 3 H n a c í s i l o u p r o d i f ú z i p l yn ů m e z i a l v e o l á r n í m p r o s t o r e m a n i t r e m e r yt r o c yt ů j s o u r o z d í l y p a r c i á l n í c h t l a k ů. D i f ú z n í d r á h a z a l v e o l u d o e r yt r o c yt u j e d o s t a t e č n ě k r á t k á ( 1 2 µ m ) k t o m u, a b y z a d o b u, k d y j s o u a l v e o l u s a e r yt r o c yt s p o l u v k o n t a k t u ( v k l i d u a s i 0, 7 5 s ), n a s t a l o v yr o v n á n í p a r c i á l n í c h t l a k ů. 12 Z a n o r m á l n í c h p o d m í n e k s e p a r c i á l n í t l a k y m e z i k r v í a a l v e o l e m v y r o v n a j í b ě h e m 0, 1 s. 13 T í m s e k r e v v k a p i l á r á c h a r t e r i a l i z u j e a j e j í p O 2 i p C O 2 j s o u p r a k t i c k y s t e j n é j a k o j e j i c h h o d n o t y v a l v e o l e c h. 12 P ř i p ř e c h o d u O 2 d o k a p i l á r n í k r v e d o c h á z í k j e h o r yc h l é m u p ř e s t u p u d o e r yt r o c y t u a r e a k c i s H b t í m s e u d r ţ u j e g r a d i e n t p r o d i f ú z i O 2 z a l v e o l á r n í h o p l yn u d o k r e v n í p l a z m y. Z á r o v e ň c h e m i c k é r e a k c e u v o l ň u j í C O 2 z v a z b y n a H b a b í l k o v i n y k r e v n í p l a z m y a z H C O - 3. T yt o r e a k c e u d r ţ u j í g r a d i e n t p r o d i f ú z i C O 2 33

34 z k r v e d o a l v e o l á r n í h o v z d u c h u. 13 CO 2 p r o c h á z í s n a d n o v š e m i b i o l o g i c k ým i m e m b r á n a m i a d i f ú z n í k a p a c i t a p l i c p r o C O 2 j e m n o h e m v ě t š í n e ţ p r o O O b r. 1 2 D i f ú z e O 2 a C O 2 P ř e v z a t o z A t l a s f y z i o l o g i e č l o v ě k a, S i l b e r n a g l, P ř i t ě l e s n é p r á c i k l e s á d o b a k o n t a k t u a ţ n a t ř e t i n u k l i d o v é h o d n o t y. V p ř í p a d ě p o r u c h y d i f ú z e j e t l a k o v é v yr o v n á n í p ř i t ě l e s n é p r á c i o h r o ţ e n o d ř í v e n e ţ v k l i d u. P r i n c i p i á l n í p ř í č i n y p o r u c h v ým ě n y p l yn ů ( v i z. O b r. 1 3 ) m o h o u b ýt : - s n í ţ e n ý p r ů t o k k r v e a l v e o l á r n í m i k a p i l á r a m i ( n a p ř. p l i c n í i n f a r k t ) ; - z á b r a n a d i f ú z e ( n a p ř. z t l u š t ě n í m e m b r á n y p ř i p l i c n í m e d é m u ) ; - a l v e o l y n e j s o u v ě t r á n y ( n a p ř. p ř i v d e c h n u t í c i z í h o t ě l e s a )

35 O b r. 1 3 R e s p i r a č n í p o r u c h y P ř e v z a t o z A t l a s f y z i o l o g i e č l o v ě k a, S i l b e r n a g l, Perfúze plic P r o t r a n s p o r t d ýc h a c í c h p l yn ů z p l i c a d o p l i c j e n e z b yt n ý t z v. m a l ý k r e v n í o b ě h, k t e r ým p r o t é k á k r e v z p r a v é s r d e č n í k o m o r y p ř e s a. p u l m o n a l i s, p l i c n í a r t é r i e, k a p i l á r y a p l i c n í v é n y d o l e v é s í n ě. O b ě h n u t r i č n í z a j i š ť u j e m e t a b o l i s m u s z e j m é n a d ýc h a c í c h c e s t. K r e v p ř i t é k á p ř e s b r o n c h i á l n í a r t é r i e, k t e r é j s o u s o u č á s t í v e l k é h o, s ys t é m o v é h o o b ě h u. 9 P l i c n í c é v n í ř e č i š t ě p ř i p o m í n á s y s t é m o v é, s tím r o z d í l e m, ţ e t l o u š ť k a s t ě n y p l i c n i c e a j e j i c h h l a v n í c h v ě t v í d o s a h u j e j e n 3 0 % t l o u š ť k y s t ě n y a o r t y. D r o b n é a r t é r i e j s o u n a r o z d í l o d s ys t é m o v ýc h a r t e r i o l p o k r yt y e n d o t e l e m s r e l a t i v n ě m a l ým m n o ţ s t v í m h l a d k é h o s v a l u v e s t ě n ě. 11 P r a v á k o m o r a v yp u z u j e v p r ů m ě r u d o p l i c p r á v ě t o l i k k r v e, j a k o l e v á k o m o r a d o v e l k é h o o b ě h u. J e s t l i ţ e o d h l é d n e m e o d m a l é h o m n o ţ s t v í k r v e, k t e r é s e d o s t a n e d o p l i c b r o n c h i á l n í m i a r t é r i e m i, č i n í p r ů m ě r n ý p r ů t o k k r v e p l í c e m i p l i c n í p e r f ú z e, Q p r á v ě t o l i k j a k o m i n u t o v ý s r d e č n í v ýd e j ( M S V 5 l / m i n ). 12 T l a k o v ý s p á d v p l i c n í m o b ě h u ( r o z d í l s t ř e d n í h o t l a k u v p l i c n i c i a t l a k u v l e v é s í n i, k d e p l i c n í o b ě h k o n č í ) j e 1 0 m m H g, t l a k o v ý s p á d v e v e l k é m o b ě h u ( r o z d í l s t ř e d n í h o t l a k u v a o r t ě a t l a k u v p r a v é s í n i ) j e 9 8 m m H g. T yt o r o z d í l y v yc h á z e j í z r o z d í l ů v e f u n k c i o b o u o b ě h ů ( v e l k ý o b ě h z á s o b u j e k r v í v e š k e r é o r g á n y, m a l ý o b ě h m u s í p o j m o u t s t e j n ý m i n u t o v ý s r d e č n í o b j e m p r o d i s t r i b u c i k r v e j e n k p l i c n í m u a p e x u )

36 P l i c n í k a p i l á r n í t l a k č i n í p ř i b l i ţ n ě 1 0 t o r r ů a p r o t o ţ e o n k o t i c k ý t l a k j e p ř i b l i ţ n ě 2 5 t o r r ů, v z n i k á t í m d o l u m e n c é v o r i e n t o v a n ý t l a k o v ý g r a d i e n t p ř i b l i ţ n ě 1 5 t o r r ů, k t e r ý u d r ţ u j e a l v e o l y b e z t e k u t i n y. 11 K r e v n í p r ů t o k p l í c e m i n e n í v e v š e c h o b l a s t e c h r o v n o m ě r n ý. J e o v l i v n ě n h yd r o s t a t i c k ým t l a k e m a l o k á l n í m i f a k t o r y ( h yp o x i e ). R o z d í l v h yd r o s t a t i c k é m t l a k u b á z í a v r c h o l ů p l i c j e 3 0 c m H 2 O ( a s i 2 2 t o r r ů ), c o ţ j e v n í z k o t l a k é m ř e č i š t i v ýr a z n ý f a k t o r a v ýr a z n ě o v l i v ň u j e p r o k r v e n í v j e d n o t l i v ýc h o b l a s t e c h. S c h e m a t i c k y m ů ţ e m e p r o s t o r p l i c r o z d ě l i t n a t ř i o b l a s t i, k t e r é s e l i š í t l a k o v ým i p o m ě r y m e z i t l a k y: P A ( a l v e o l á r n í ), P a ( a r t e r i á l n í ) a P V ( v e n ó z n í ) W e s t o v y z ó n y. O b r. 1 4 W e t s o v y z ó n y P ř e v z a t o z F y z i o l o g i e p r o b a k a l á ř s k á s t u d i a v m e d i c í n ě, p ř í r o d o v ě d n ý c h a t ě l o v ý c h o v n ý c h o b o r e c h, R o k y t a,

37 V o b l a s t i v r c h o l u z ó n a 1 j e a r t e r i á l n í t l a k n i ţ š í n e ţ t l a k a l v e o l á r n í, k a p i l á r y j s o u t e d y k o l a b o v a n é. V e n ó z n í t l a k j e n i ţ š í n e ţ o b a z m í n ě n é t l a k y. V e s t ř e d n í m s e g m e n t u z ó n a 2 j e a r t e r i á l n í t l a k v yš š í n e ţ a l v e o l á r n í. Z a t ě c h t o p o d m í n e k j e k r e v n í p r ů t o k u r č e n t l a k o v ým r o z d í l e m m e z i a r t e r i á l n í m a a l v e o l á r n í m t l a k e m. V e l i k o s t v e n ó z n í h o t l a k u k r e v n í p r ů t o k n e o v l i v n í. V b a z á l n í o b l a s t i z ó n a 3 j e v e n ó z n í t l a k v yš š í n e ţ a l v e o l á r n í a p r ů t o k k r v e t o u t o o b l a s t í j e u r č e n r o z d í l e m m e z i a r t e r i á l n í m a v e n ó z n í m t l a k e m. 13 Poměr ventilace a perfúze V e n t i l a c e i p e r f ú z e p l i c s e v e v z p ř í m e n é p o l o z e r o v n o m ě r n ě s n i ţ u j í s m ě r e m o d b á z e k p l i c n í m u h r o t u. P o m ě r v e n t i l a c e k p e r f ú z i j e v š a k v ys o k ý v h o r n í c h o b l a s t e c h p l i c. 11 I u z d r a v é h o č l o v ě k a p ů s o b í f a k t o r y, k t e r é z p ů s o b u j í v z á j e m n ý n e p o m ě r o b o u v e l i č i n n a p ř. h yd r o s t a t i c k ý t l a k, h m o t n o s t p l i c, p o l o h a t ě l a. C í l e m r e g u l a c e v e n t i l a c e a p e r f ú z e j e d o s a ţ e n í v z á j e m n é h o s t a b i l n í h o p o m ě r u o b o u v e l i č i n, v ýh o d n é h o p r o o r g a n i s m u s

38 O b r. 1 5 V l i v v z t a h u v e n t i l a c e p e r f ú z e n a p l i c n í p a r c i á l n í t l a k y P ř e v z a t o z A t l a s f y z i o l o g i e č l o v ě k a, S i l b e r n a g l, P a r c i á l n í t l a k y d ý c h a c í c h p l yn ů v a l v e o l e c h č i n í v p r ů m ě r u : po mm H g a p C O m m H g. V k r v i a. p u l m o n a l i s, c h u d é n a O 2, j e p O m m H g, a p C O m m H g. N a z á k l a d ě a l v e o l á r n í v ým ě n y p l yn ů s e o b ě t yt o h o d n o t y v y r o v n a j í n a t l a k y s t e j n é j a k o j s o u v a l v e o l e c h. T yt o s t ř e d n í h o d n o t y b r a n é p r o c e l é p l í c e p l a t í p r o p r ů m ě r n o u a l v e o l á r n í v e n t i l a c i ( V A ) o k o l o 5, 2 5 l / m i n a p e r f ú z i ( Q ) a s i 5 l / m i n. P o m ě r v e n t i l a c e / p e r f ú z e ( V A / Q ) v e n t i l a č n ě p e r f ú z n í k v o c i e n t - č i n í v t o m t o p ř í p a d ě 5, 2 5 / 5 1. P o k u d b y n a s t a l a e x t r é m n í s i t u a c e, k d y b y p l í c e v ů b e c n e b yl y v ě t r á n y ( f u n k č n í z k r a t k r e v n í h o p r ů t o k u s h u n t ), b u d e V A / Q = 0. J i n ým e x t r é m e m b y b yl a z á s t a v a p e r f ú z e, v d o t yč n é m a l v e o l á r n í m p r o s t o r u b y p a k z a v l á d l y a t m o s f e r i c k é p o d m í n k y ( f u n k č n í m r t v ý p r o s t o r ). V A / Q b y s e p a k b l í ţ i l n e k o n e č n u. M e c h a n i s m u s, k t e r ý z a b r a ň u j e e x t r é m n í m h o d n o t á m V A / Q, j e h yp o x i c k á v a z o k o n s t r i k c e, k t e r á r e g u l u j e p r o k r v e n í a l v e o l ů. R e c e p t o r y v a l v e o l e c h s p o u š t ě j í p ř i z n a č n ě s n í ţ e n ý c h h o d n o t á c h a l v e o l á r n í h o p O 2 n e z n á m ým m e c h a n i s m e m k o n s t r i k c i p ř í v o d n ýc h c é v. T í m s e o m e z í z k r a t y v e š p a t n ě n e b o v ů b e c n e v ě t r a n ý c h o b l a s t e c h, t a k ţ e j e k d i s p o z i c i v í c e k r v e p r o v ým ě n u p l y n ů v n o r m á l n ě f u n g u j í c í c h o k r s c í c h p l i c. 9, 1 2 Transport dýchacích plynů K c í l o v ým t k á n í m s e O 2 t r a n s p o r t u j e k r v í, a t o v e d v o u f o r m á c h : - j a k o r o z p u š t ě n ý v p l a z m ě ( z á v i s í n a p O 2 ) a j a k o c h e m i c k y v á z a n ý n a H b. 13 D o s p ě l ý č l o v ě k v k l i d u s p o t ř e b u j e p r ů m ě r n ě a s i 0, 2 5 l O 2 a v yt v o ř í a s i 0, 2 l C O 2 z a m i n u t u. P ř i m a x i m á l n í z á t ě ţ i s e m o h o u t yt o 38

39 o b j e m y z v ě t š i t v í c e n e ţ p a t n á c t i n á s o b n ě. P ř i t ě l e s n é t e p l o t ě a p a r c i á l n í m t l a k u m m H g s e v j e d n o m l i t r u v o d y r o z p u s t í p o u z e a s i 3 m l O 2. K d y b y k r e v t r a n s p o r t o v a l a p o u z e f yz i k á l n ě r o z p u š t ě n ý O 2, m u s e l o b y s r d c e v k l i d u p ř e č e r p á v a t v í c e n e ţ 8 0 l k r v e / m i n a p ř i m a x i m á l n í z á t ě ţ i v í c e n e ţ l k r v e, a b y m o h l b ýt t e n t o O 2 d o p r a v e n d o t k á n í. V e s k u t e č n o s t i p ř i t ě l e s n é m k l i d u s r d c e p ř e č e r p á a s i 5 l k r v e a p ř i m a x i m á l n í z á t ě ţ i 4 0 l k r v e / m i n, p r o t o ţ e j e t r a n s p o r t n í k a p a c i t a p r o d ýc h a c í p l yn y z v ýš e n a h e m o g l o b i n e m č e r v e n ýc h k r v i n e k. 10 Transport kyslíku krví D o d á v k u O 2 d o t k á n í z a j i š ť u j í p l í c e a k a r d i o v a s k u l á r n í s ys t é m. T a t o d o d á v k a z á v i s í n a : - m n o ţ s t v í O 2, k t e r ý s e d o s t a l d o p l i c ; - p ř i m ě ř e n o s t i v ým ě n y p l yn ů v p l i c í c h ; - k r e v n í m p r ů t o k u p ř í s l u š n o u t k á n í ; - k a p a c i t ě k r v e p ř e n á š e t O 2. P r ů t o k k r v e z á v i s í n a s t u p n i k o n s t r i k c e c é v n í h o ř e č i š t ě v e t k á n i a n a s r d e č n í m v ýd e j i. M n o ţ s t v í O 2 j e u r č e n o m n o ţ s t v í m r o z p u š t ě n é h o O 2, m n o ţ s t v í m H b v k r v i a a f i n i t o u H b k e O 2. R e a k c e H b a O 2 s e n a z ýv á o x y g e n a c e, ţ e l e z o z ů s t á v á d v o j m o c n é. R e a k c í m o l e k u l y H b 4 s e 4 m o l e k u l a m i O 2 v z n i k á Hb 4 O 8. J e d n á s e o r yc h l o u r e a k c i, k t e r á n e t r v á d é l e n e ţ 0, 0 1 v t e ř i n y. D e o x y g e n a c e j e s t e j n ě r yc h l á. 11 O b r. 1 6 O x yg e n a c e h e m o g l o b i n u P ř e v z a t o z L é k a ř s k á f y z i o l o g i e, G a n o n g,

40 N o r m á l n í p r ů m ě r n á k o n c e n t r a c e H b j e u m u ţ ů g H b / l k r v e, u ţ e n g / l k r v e. 13 J e d e n g r a m H b m ů ţ e i n v i v o v á z a t 1, 3 4 m l O 2. P ř i g H b / l k r v e t a k s t o u p á t r a n s p o r t n í k a p a c i t a k r v e p r o O 2 n a m l O 2 / l k r v e ( 1, ). 10 P r o t r a n s p o r t O 2 d o t k á n í j e v e l m i v ýz n a m n á v a z e b n á ( d i s o c i a č n í ) k ř i v k a h e m o g l o b i n u p r o k ys l í k. 10 V a z e b n á k ř i v k a n e m á l i n e á r n í p r ů b ě h, v a z b a O 2 n a H b t e d y n e n í p ř í m o ú m ě r n á p a r c i á l n í m u t l a k u O 2. S k u t e č n ý p r ů b ě h j e e s o v i t ý a v yc h á z í z e s t r u k t u r y H b a i n t e r a k c e m i m e z i j e h o 4 p o d j e d n o t k a m i. 13 D e o x yh e m o g l o b i n ( H b b e z n a v á z a n é h o O 2 ) m á n e j n i ţ š í a f i n i t u k e O 2 a s k a ţ d o u n a v á z a n o u m o l e k u l o u O 2 a f i n i t a H b k e O 2 s t o u p á. T a k j e u s n a d n ě n a v a z b a O 2 n a H b v p l i c n í c h k a p i l á r á c h. 10 O b r. 1 7 D i s o c i a č n í k ř i v k a h e m o g l o b i n u p r o k ys l í k P ř e v z a t o z F y z i o l o g i e p r o b a k a l á ř s k á s t u d i a v m e d i c í n ě, p ř í r o d o v ě d n ý c h a t ě l o v ý c h o v n ý c h o b o r e c h, R o k y t a,

41 Faktory ovlivňující vazebnou křivku hemoglobinu pro kyslík V l i v p H ( B o h r ů v e f e k t ) P o k l e s p H ( z v ýš e n í k o n c e n t r a c e C O 2 a H + ) s n i ţ u j e a f i n i t u H b k e O 2 a d i s o c i a č n í k ř i v k a H b p r o O 2 s e z p l o š ť u j e, O 2 s e s n a d n o u v o l ň u j e ( p o s u n d o p r a v a ). H b O 2 + H + H b H + + O 2 P o k l e s a f i n i t y j e v š a k v ě t š í n e ţ b y o d p o v í d a l o p o k l e s u p H, p r o t o ţ e s e u p l a t ň u j e j e š t ě d a l š í s p e c i f i c k ý v l i v C O , 1 3 V l i v t e p l o t y Z v ýš e n á t e p l o t a z v yš u j e r yc h l o s t d i s o c i a c e o x yh e m o g l o b i n u, p o s u n u j e d i s o c i a č n í k ř i v k u d o p r a v a, s n í ţ e n í t e p l o t y n a o p a k a f i n i t u H b k e O 2 z v yš u j e. 13 V l i v 2, 3 d i f o s f o g l yc e r á t u ( d á l e j e n 2, 3 D P G ) 2,3 D P G j e p r o d u k t a n a e r o b n í h o m e t a b o l i s m u e r yt r o c yt ů, v ys o c e n a b i t ý i o n, k t e r ý s n i ţ u j e a f i n i t u H b k e O , 1 1 P ř i z v ýš e n í 2,3 D P G s e u v o l ň u j e v í c e O 2, p o s u n k ř i v k y j e z n o v u d o p r a v a. 13 H b O 2 + 2, 3 D P G H b - 2, 3 D P G + O 11 2 O x i d u h e l n a t ý A f i n i t a C O k H b j e a ţ v yš š í n e ţ a f i n i t a H b k e O 2 a d i s o c i a c e H b C O j e m n o h e m p o m a l e j š í n e ţ d i s o c i a c e H b O 2. P r o t o j e j i ţ p ř i n í z k ýc h k o n c e n t r a c í c h C O v e v d e c h o v a n é m v z d u c h u b l o k o v a n á z n a č n á č á s t H b a k l e s á t r a n s p o r t n í s c h o p n o s t k r v e p r o O 2. F e t á l n í h e m o g l o b i n 41

42 F e t á l n í H b s e l i š í o d d o s p ě l é h o t yp u H b d v ě m a p o l yp e p t i d o v ým i ř e t ě z c i, c o ţ z v yš u j e j e h o a f i n i t u k e O 2. P r o t o s e m ů ţ e f e t á l n í k r e v s yt i t k ys l í k e m p ř i n i ţ š í c h p O M í r o u p r o p o s u n d o p r a v a č i d o l e v a j e p 5 0, c o ţ j e t a k o v ý p O 2, p ř i k t e r é m j e H b n a s y c e n k ys l í k e m z 5 0 %. 12 Transport oxidu uhličitého krví H l a v n í m k o n e č n ý m p r o d u k t e m m e t a b o l i s m u j e o x i d u h l i č i t ý. CO 2 v z n i k a j í c í v b u ň k á c h t ě l a s e f yz i k á l n ě r o z p u s t í a d i f u n d u j e d o s o u s e d n í c h k a p i l á r. 12 P r o t o ţ e j e r o z p u s t n o s t C O 2 a s i 2 0 v ě t š í n e ţ O 2, j e p ř i s t e j n ýc h t l a c í c h v k r v i r o z p u š t ě n o p o d s t a t n ě v í c e C O 2 n e ţ O N e j v ě t š í č á s t C O 2 j e v k r v i c h e m i c k y v á z á n a j a k o H C O 3 -, m e n š í m n o ţ s t v í C O 2 s e v ys k yt u j e j a k o k a r b a m i n o v a z b y n a b í l k o v i n á c h k r v e, zbytek j e t r a n s p o r t o v á n v k r v i v r o z p u š t ě n é f o r m ě. 13 P r o d a l š í t r a n s p o r t C O 2 j e v ýz n a m n á r e a k c e s v o d o u a v z n i k - k ys e l i n y u h l i č i t é a j e j í d i s o c i a c e n a H C O 3 a H + - CO 2 + H 2 O H 2 CO 3 H C O 3 + H + T a t o r e a k c e j e v p l a z m ě p o m a l á, v e r yt r o c yt e c h v š a k p r o b í h á a s i r yc h l e j i d í k y e n z ym u k a r b o a n h yd r a s a. 10 H + j e p r i m á r n ě p u f r o v á n o h e m o g l o b i n e m, z a t í m c o H C O 3 - p l a z m y. N a d b yt e k H C O 3 - v s t u p u j e z e r yt r o c yt ů d o o p o u š t í k r v i n k y v ým ě n o u z a C l - p o m o c í B a n d 3, k t e r ý j e h l a v n í m m e m b r á n o v ým p r o t e i n e m. V ý m ě n a s e n a z ýv á 10, 11 c h l o r i d o v ý p ř e s u n ( c h l o r i d o v ý s h i f t n e b o H a m b u r g e r ů v s h i f t ). 42

43 O b r. 1 8 Z m ě n y v č e r v e n é k r v i n c e p o p ř i d á n í C O 2 P ř e v z a t o z L é k a ř s k á f y z i o l o g i e, G a n o n g, T í m s e z v yš u j e p o č e t o s m o t i c k y a k t i v n í c h č á s t i c v e r yt r o c yt e c h, j e d o n i c h n a s á v á n a v o d a a t y z v ě t š u j í s v ů j o b j e m. H e m a t o k r i t v e n ó z n í k r v e j e p r o t o v yš š í n e ţ h e m a t o k r i t a r t e r i á l n í. 10 Č á s t C O 2 v č e r v e n ýc h k r v i n k á c h r e a g u j e s a m i n o s k u p i n a m i b í l k o v i n ( z e j m é n a H b ) a v z n i k a j í t a k k a r b a m i n o s l o u č e n i n y Hb-NH 2 + C O 2 H b - N H C O 2 A r t e r i á l n í k r e v p ř i t é k a j í c í d o t k á ň o v ý c h k a p i l á r m á p C O 2 a s i 4 0 mm H g a v e t k á n í c h s e n a s yt í v p r ů m ě r u a s i n a 4 6 m m H g. J e d e n l i t r k r v e p ř i p r ů c h o d u t k á ň o v ým i k a p i l á r a m i a k u m u l u j e a s i 1, 8 m m o l C O 2. Z t o h o t o m n o ţ s t v í j e a s i 1 2 % t r a n s p o r t o v á n o j a k o f yz i k á l n ě r o z p u š t ě n ý C O 2 a n e d i s o c i o v a n á f o r m a H 2 CO 3, 1 1 % j a k o k a r b a m i n o h e m o g l o b i n, 2 7 % j a k o b i k a r b o n á t v e r yt r o c y t e c h a z b yl ýc h a s i 5 0 % j a k o p l a z m a t i c k ý b i k a r b o n á t. 10 Regulace dýchání 43

44 Z á k l a d n í f u n k c í r e g u l a č n í c h m e c h a n i s m ů ř í d í c í c h d ý c h á n í j e z a j i s t i t s o u l a d m e z i m e t a b o l i c k ým i p o t ř e b a m i o r g a n i s m u a v e n t i l a c í p l i c. D ýc h á n í j e t a k é o v l i v n ě n o d a l š í m i v o l n í m i a m i m o v o l n í m i a k t i v i t a m i, n a p ř. p ř i f o n a c i a o b r a n n ýc h r e a k c í c h, j a k o j e k a š e l a k ýc h á n í. 10 V ř í z e n í d ýc h á n í s e u p l a t ň u j e r e g u l a c e c h e m i c k á, c e n t r á l n í a v o l n í. Chemická regulace dýchání P o d n ě t y p r o c h e m i c k o u r e g u l a c i d ýc h á n í j s o u z m ě n y p O 2, p C O 2 a p H. P ř i t o m s e u p l a t ň u j í c e n t r á l n í a p e r i f e r n í c h e m o r e c e p t o r y. C e n t r á l n í c h e m o r e c e p t o r y j s o u u m í s t ě n y n a v e n t r o l a t e r á l n í m p o v r c h u p r o d l o u ţ e n é m í c h y a j s o u c i t l i v é n a s n í ţ e n í p H m o z k o m í š n í h o m o k u a i n t e r s t i c i á l n í t e k u t i n y, k t e r é j e z p ů s o b e n o z v ýš e n í m k o n c e n t r a c e CO 2, k t e r ý d o b ř e d i f u n d u j e h e m a t o e n c e f a l i c k o u b a r i é r o u. V m o z k o m í š n í m m o k u s e p ř i h yd r a t a č n í a n á s l e d n é r e a k c i n a l é z á v o l n ý i o n H +. P r o n í z k ý o b s a h b í l k o v i n j e p u f r o v a c í s c h o p n o s t m o z k o m í š n í h o m o k u O b r. 1 9 U m í s t ě n í k a r o t i c k ýc h a a o r t á l n í c h t ě l í s e k P ř e v z a t o z L é k a ř s k á f y z i o l o g i e, G a n o n g, n í z k á, a p r o t o j s o u z m ě n y p H s n a d n o a r yc h l e z j i s t i t e l n é. Z v ýš e n á k o n c e n t r a c e H + s t i m u l u j e d ýc h a c í c e n t r u m, v e d e t a k k e z v ýš e n í v e n t i l a c e a i n t e n z i v n ě j š í m u v yl u č o v á n í C O 2. P e r i f e r n í c h e m o r e c e p t o r y s e n a c h á z e j í v k a r o t i c k ýc h 44

45 a a o r t á l n í c h t ě l í s k á c h ( g l o m u s a o r t i c u m, g l o m u s c a r o t i c u m ) 12. J s o u c i t l i v é h l a v n ě n a s n í ţ e n í p O 2, d á l e n a z v ýš e n í p C O 2 a s n í ţ e n í p H a r t e r i á l n í k r v e. J e j i c h c i t l i v o s t, a t í m a k t i v a c e d e c h o v ýc h c e n t e r, s t o u p á v ýr a z n ě p ř i p o k l e s u p O 2 p o d 5 5 t o r r ů ( 7, 3 k P a ). R e c e p t o r y j s o u s t i m u l o v á n y t a k é s n í ţ e n í m p r ů t o k u k r v e a z v ýš e n í m t ě l e s n é t e p l o t y. 13 Centrální (nervová) regulace dýchání D ý c h a c í s v a l y j s o u i n e r v o v á n y v l á k n y z k r č n í ( C 4 - C 8 ) h r u d n í ( T h 1 Th 7 ) m í c h y. K m o t o n e u r o n ů m t ě c h t o s v a l ů p ř i c h á z e j í d r á h y z p r o d l o u ţ e n é m í c h y m e d u l l a o b l o n g a t a, v n í ţ j s o u l o k a l i z o v á n y i n s p i r a č n í a e x s p i r a č n í n e u r o n y. 12 V d o r z á l n í č á s t i p r o d l o u ţ e n é m í c h y j s o u u m í s t ě n y n e u r o n y s i n s p i r a č n í a k t i v i t o u. V e v e n t r á l n í č á s t i s e n a c h á z e j í n e u r o n y s a k t i v i t o u e x s p i r a č n í. T a t o f u n k č n í c e n t r a j s o u s p e c i f i c k á p r o o b ě f á z e d ý c h á n í ( n á d e c h, v ý d e c h ) a z p r a c o v á v a j í i m p u l z y z p e r i f e r i e a z v y š š í c h c e n t e r C N S. V z r u c h y v z n i k a j í c í v o b o u z m i ň o v a n ý c h c e n t r e c h j s o u v e d e n y d o m í š n í c h m o t o n e u r o n ů o d p o v ě d n ý c h z a č i n n o s t d ý c h a c í c h s v a l ů. Z a p a t o l o g i c k ý c h s i t u a c í, n a p ř. v p r ů b ě h u p r o v o k o v a n é a k u t n í b r o n c h o k o n s t r i k c e, s e p o d s t a t n ě m ě n í n e j e n f r e k v e n c e d ý c h á n í ( v t o m t o p ř í p a d ě s e z v y š u j e ), a l e i n ě k t e r é d a l š í p a r a m e t r y ( n a p ř. k l e s á v e l i k o s t d e c h o v é h o o b j e m u, s n i ţ u j e s e i n s p i r a č n í a k t i v i t a a a n a l o g i c k y r o s t e F R C ). N e j v ě t š í e n e r g e t i c k á ú s p o r n o s t p ř i m a x i m á l n í m e f e k t u d ý c h á n í j e z a j i š ť o v á n a z p ě t n ý m i v a z b a m i, k t e r é o v l i v ň u j í ř í d í c í c e n t r á l n í s t r u k t u r y : 1. Z p ě t n á v a z b a r e c e p t o r ů p l i c n í h o b l o u d i v é h o n e r v u ( X. h l a v o v ý n e r v, n. v a g u s ). Z v ý š e n í i n t r a t r a c h e á l n í h o t l a k u d i l a t u j e d ý c h a c í 45

46 c e s t y, d r á ţ d í t a h o v é r e c e p t o r y b l o u d i v é h o n e r v u a i n h i b u j e i n s p i r i u m ( j d e o h e r i n k ů v B r e u e r ů v r e f l e x ). K v a g o v ý m z a k o n č e n í m p a t ř í t a k é j u x t a k a p i l á r n í r e c e p t o r y, k t e r é p o d r á ţ d ě n í m d i l a t a c í k a p i l á r, v y v o l a j í r y c h l é a m ě l k é d ý c h á n í Z p ě t n á v a z b a v y c h á z e j í c í z k l o u b n ě š l a c h o v ý c h a s v a l o v ý c h r e c e p t o r ů d ý c h a c í h o, a l e i p o h y b o v é h o ú s t r o j í. 13 D e c h o v á c e n t r a m o h o u s p o u ţ i t í m t ě c h t o i n f o r m a c í z a j i s t i t r y t m i c k o u v e n t i l a c i a z á k l a d n í p ř i z p ů s o b e n í f yz i c k é a k t i v i t ě o r g a n i s m u Z p ě t n á v a z b a v y c h á z e j í c í z e z m ě n o b ě h o v é h o s y s t é m u : - p o k l e s s y s t é m o v é h o t l a k u z p ů s o b í h yp e r v e n t i l a c i, j e h o v z e s t u p n a o p a k h y p o v e n t i l a c i ; t y t o z m ě n y v y c h á z e j í z r e a k c e b a r o r e c e p t o r ů v a o r t á l n í m a k y f o t i c k é m s i n u ; - z v ý š e n í t l a k u v ţ i l n í m s ys t é m u a s r d e č n í c h s í n í c h s t i m u l u j e d ý c h á n í. 4. H o r m o n á l n í v l i v p r o g e s t e r o n z p ů s o b u j e h y p e r v e n t i l a c i

47 O b r. 2 0 R e g u l a c e d ýc h á n í P ř e v z a t o z F y z i o l o g i e p r o b a k a l á ř s k á s t u d i a v m e d i c í n ě, p ř í r o d o v ě d n ý c h a t ě l o v ý c h o v n ý c h o b o r e c h, R o k y t a,

48 Obranné reflexy dýchací O b r a n n é d ýc h a c í r e f l e x y c h r á n í d ýc h a c í s ys t é m p ř e d p o š k o z e n í m v yv o l a n ým v d e c h n u t í m s i l n ě d r á ţ d i v ý c h č i t o x i c k ýc h l á t e k a p o d í l e j í s e n a u d r ţ o v á n í v o l n ě p r ů c h o d n ýc h d ý c h a c í c h c e s t. A p n o i c k ý r e f l e x z á s t a v a d e c h u p ř i č i c h o v é m p o d r á ţ d ě n í v yv o l a n é m s i l n ě d r á ţ d i v ým i l á t k a m i. K ýc h á n í r e f l e x v yv o l a n ý d r á ţ d ě n í m r e c e p t o r ů n o s n í s l i z n i c e, u d r ţ u j e p r ů c h o d n o u n o s n í d u t i n u. K a š e l r e f l e x n a p o m á h a j í c í u d r ţ o v a t v o l n ě p r ů c h o d n é d ýc h a c í c e s t y. 1 0, 1 3 R e c e p t o r y p r o k a š e l j s o u j e d n a k v d ýc h a c í c h c e s t á c h ( l a r yn x, t r a c h e a, b r o n c h y, f a r yn x, p a r a n a z á l n í d u t i n y, z e v n í z v u k o v o d ), a l e t a k é n a b r á n i c i, p l e u ř e a p e r i k a r d u. R e a g u j í n a d r á ţ d ě n í m e c h a n i c k é ( h l e n, c i z í t ě l e s o ), c h e m i c k é ( t o x i n y) n e b o t e r m i c k é ( s t u d e n ý v z d u c h ). P ř i z á n ě t u s e s n i ţ u j e j e j i c h p r á h d r á ţ d i v o s t i, a t o p a k p ř i s p í v á k e z m ě n ě o b r a n n é h o f yz i o l o g i c k é h o p r o c e s u v p r o c e s p a t o l o g i c k ý. C e n t r u m r e f l e x u j e u l o ţ e n o v p r o d l o u ţ e n é m í š e. xiv K a š e l j e n e j č a s t ě j š í m p ř í z n a k e m o n e m o c n ě n í d ýc h a c í h o ú s t r o j í a b ýv á d ů l e ţ i t ým v o d í t k e m p ř i u r č o v á n í d i a g n ó z y. 1 5, 1 6 P o d l e d é l k y p ř e t r v á v á n í r o z l i š u j e m e k a š e l a k u t n í ( d o 3 7 t ýd n ů ) a c h r o n i c k ý a p o d l e t o h o, z d a j e k a š e l p r o v á z e n e x p e k t o r a c í č i n i k o l i v, k a š e l v l h k ý, p r o d u k t i v n í a s u c h ý, n e p r o d u k t i v n í. 1 5, 1 7 A k u t n í s u c h ý k a š e l v z n i k á n a p ř. p ř i v d e c h n u t í c i z í h o t ě l e s a n e b o d r á ţ d i v ýc h p l y n ů, m ů ţ e b ýt p r o j e v e m v i r á l n í p n e u m o n i e č i z a č í n a j í c í b r o n c h i t i d y. 16 C h r o n i c k y s e o b j e v u j e p ř i ú t l a k u b r o n c h ů z v ě t š e n ým i ú t v a r y v m e d i a s t i n u a p ř i p o č í n a j í c í m l e v o s t r a n n é m s e l h á n í ; ú p o r n ý d r á ţ d i v ý k a š e l m ů ţ e b ýt p r v n í m a j e d i n ým p ř í z n a k e m b r o n c h o g e n n í r a k o v i n y. 1 6, 1 7 U d r á ţ d i v é h o k a š l e h r a j e d ů l e ţ i t o u r o l i 48

49 b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t a, p r o t o t a k t o m ů ţ e z a č í n a t i b r o n c h i á l n í a s t m a n e b o i n t o l e r a n c e i n h i b i t o r ů a n g i o t e n z i n k o n v e r t u j í c í h o e n z ym u. P o k u d s e a l e p ř e k r o č í b a z á l n í s e k r e c e h l e n ů, s t á v á s e p a k k a š e l p r o d u k t i v n í m. 14 V l h k ý, p r o d u k t i v n í k a š e l j e p r o v á z e n e x p e k t o r a c í s p u t a. 17 H l e n s t é k á d o n o s o h l t a n u z n o s n í s l i z n i c e a z p a r a n a z á l n í c h d u t i n ( p o s t n a s a l - d r i p s yn d r o m ) a d r á ţ d í k e k a š l i. P a t ř í s e m c h r o n i c k á b a k t e r i á l n í s i n u s i t i d a, p o s t i n f e k č n í r ým a, s e z ó n n í a l e r g i c k á r ým a, v a z o m o t o r i c k á a c h r o n i c k á n e a l e r g i c k á r ým a i r ým a v g r a v i d i t ě. H yp e r s e k r e c e h l e n ů j e z n á m k o u c h r o n i c k é h o z á n ě t u. 14 P ř i p r o d u k t i v n í m k a š l i s e h o d n o t í m a k r o s k o p i c k ý v z h l e d s p u t a, p ř í t o m n o s t k r v e v e s p u t u a j e h o m n o ţ s t v í. D á l e s e p r o v á d í v yš e t ř e n í m i k r o s k o p i c k é, c yt o l o g i c k é a b a k t e r i o l o g i c k é s u r č e n í m c i t l i v o s t i b a k t e r i á l n í f l ó r y n a a n t i b i o t i k a. 17 P ř e s t o ţ e k a š e l p a t ř í m e z i n e j d ů l e ţ i t ě j š í r e f l e x y, m ů ţ e m í t n e ţ á d o u c í ú č i n k y, p o k u d j e s i l n ý a d l o u h o d o b ý. I n t e n z i v n í k a š e l u n a v u j e d ýc h a c í s v a l y, r u š í s p á n e k, z h o r š u j e h o j e n í p o o p e r a č n í c h r a n. O p a k o v a n é z v yš o v á n í t l a k u v p l i c í c h p ř i c h r o n i c k é m k a š l i p o š k o z u j e d ýc h a c í c e s t y, m ů ţ e b ýt o v l i v n ě n i o b ě h k r v e. D é l e t r v a j í c í k a š e l b y m ě l b ýt v ţ d y v yš e t ř e n, s t e j n ě j a k o h e m o p t ýz a

50 Vybraná zánětlivá onemocnění dýchacích cest V t é t o k a p i t o l e j e n a s t í n ě n a p r o b l e m a t i k a v yb r a n ýc h z á n ě t l i v ýc h o n e m o c n ě n í d ýc h a c í c h c e s t, k j e j i c h ţ l é č b ě b u d o u p o p s á n y v l a s t n o s t i l á t e k p ř í r o d n í h o p ů v o d u a s l e d o v á n j e j i c h ú č i n e k n a r e s p i r a č n í s ys t é m. Z a m ě ř u j i s e p ř e d e v š í m n a a s t h m a b r o n c h i a l e a c h r o n i c k o u o b s t r u k č n í p l i c n í n e m o c. Rhinitis (rýma z nachlazení) Z á n ě t p o s t i h u j e s l i z n i c i d u t i n y n o s n í a p a t ř í k n e j č a s t ě j š í m v i r o v ým i n f e k c í m. 1 8, 1 9 N e j o b v yk l e j š í m p ů v o d c e m j e r h i n o v i r u s, c o r o n a v i r u s n e b o i n f l u e n z a v i r u s. N a v i r o v é p o s t i ţ e n í n o s n í s l i z n i c e a n o s o h l t a n u č a s t o n a v a z u j e b a k t e r i á l n í i n f e k c e. 18 P r o l o n g o v a n é e d e m a t ó z n í z d u ř e n í s l i z n i c e s e s e r ó z n í e x s u d a c í m ů ţ e b ýt t a k é p o d m í n ě n o a l e r g i z a c í ( a t o p i c k á, s e n n á r ým a ) n e b o v a z o m o t o r i c k ým i p o r u c h a m i ( p ř i z á c h v a t o v i t é v a z o m o t o r i c k é r ým ě n e b o v e d l e j š í m ú č i n k e m a n t i h yp e r t e n z i v č i k o n t r a c e p t i v ). 19 Laryngitis (zánět hrtanu) L a r yn g i t i d a p a t ř í m e z i k a t a r á l n í z á n ě t y, n e j č a s t ě j i s h l e n o h n i s a v ým e x s u d á t e m. 18 L a r y n g i t i d y s e v z á k l a d n í c h r ys e c h p o d o b a j í z á n ě t ů m p r ů d u š n i c e, s n i m i ţ č a s t o p r o b í h a j í s o u č a s n ě l a r yn g o t r a c h e i t i d y. L a r yn g o t r a c h e i t i s c a t a r r h a l i s a c u t a s e j e v í j a k o t y p i c k ý k a t a r á l n í z á n ě t s p ř e k r v e n í m a z d u ř e n í m s l i z n i c e, n ě k d y s d r o b n ým i 50

51 h e m o r a g i e m i a p o v r c h n í m i e r o z e m i. Z á n ě t v z n i k á j a k o r e a k c e n a d r á ţ d ě n í c h e m i c k á, t e r m i c k á n e b o b a k t e r i á l n í č i v i r o v o u i n f e k c i. L a r yn g o t r a c h e i t i s c a t a r r h a l i s c h r o n i c a č a s t o v z n i k á j a k o n á s l e d e k o p a k o v a n é h o a k u t n í h o k a t a r á l n í h o z á n ě t u, k t e r ý s e n e z h o j í, p ř í p. j a k o n á s l e d e k c h r o n i c k é i r i t a c e z p ů s o b e n é v d e c h o v á n í m p r a c h u, d r á ţ d i v ýc h p a r, k o u ř e n í m, p ř e p í n á n í m h l a s u n e b o p ř i c h r o n i c k é v e n o s t á z e. S l i z n i c e j e p ř e k r v e n á, z h r u b ě l á, n ě k d y a ţ s d r o b n ým i p o l yp ó z n í m i v ýr ů s t k y. 19 Bronchitis (zánět průdušek) B r o n c h i t i d a j e o n e m o c n ě n í, k t e r é u d o s p ě l ýc h p o s t i h u j e v e l k é a s t ř e d n í b r o n c h y. K l i n i c k y p r o b í h á p o d o b r a z e m o b yč e j n é h o k a š l e. U d ě t í, z e j m é n a u k o j e n c ů a s t a r š í c h l i d í, z á n ě t č a s t o z a c h v a c u j e p e r i f e r n í d ýc h a c í c e s t y a p a k s e o n e m o c n ě n í o z n a č u j e j a k o b r o n c h i o l i t i s. T a t o f o r m a j e z á v a ţ n á, p r o t o ţ e z á n ě t s n á z e p ř e c h á z í n a p l i c n í p a r e n c h ym, v z n i k á b r o n c h o p n e u m o n i e a e x s u d á t u c p á v a j í c í ú z k ý p r ů s v i t b r o n c h i o l ů m ů ţ e z p ů s o b i t z a d u š e n í. 19 B r o n c h i t i s c a t a r r h a l i s a c u t a ( a k u t n í b r o n c h i t i d a ) č a s t o n a v a z u j e n a z á n ě t y h o r n í c h c e s t d ýc h a c í c h. 18 A k u t n í b r o n c h i t i d u n e j č a s t ě j i z p ů s o b u j í v i r y ( 9 0 % ) a m yk o p l a z m a t a, v z á c n ě b a k t e r i e. M ů ţ e v z n i k a t i v r á m c i j i n é h o o n e m o c n ě n í, n a p ř. p e r t u s e, s p a l n i č k y, b r u c e l ó z a, t yf u s. 20 R e c i d i v u j í c í b r o n c h i t i d a b y m ě l a b ýt v ţ d y d ů v o d e m k p o d r o b n ě j š í m u v yš e t ř e n í p l i c. T o n a p o m ů ţ e č a s n é d e t e k c i v r o z e n ýc h p o r u c h o b r a n n ýc h m e c h a n i s m ů d ýc h a c í h o t r a k t u ( c ys t i c k á f i b r ó z a, c i l i á r n í d ys f u n k c e, i m u n o d e f e k t ), n a k t e r é s e v d ě t s t v í n e p ř i š l o n e b o k d e t e k c i i n i c i á l n í h o s t á d i a c h r o n i c k é o b s t r u k č n í p l i c n í n e m o c i

52 B r o n c h i t i s c a t a r r h a l i s c h r o n i c a ( c h r o n i c k á b r o n c h i t i d a ) s e d i a g n o s t i k u j e t e h d y, p o k u d u p a c i e n t a b ě h e m d v o u p o s o b ě n á s l e d u j í c í c h l e t e c h p o t v r d í m e k a š e l s e x p e k t o r a c í, t r v a j í c í n e j m é n ě t ř i p o s o b ě n á s l e d u j í c í m ě s í c e. 20 J e z p ů s o b e n a b u ď o p a k o v a n ým i a t a k a m i a k u t n í b r o n c h i t i d y n e b o t r v a l ým p ů s o b e n í m b a k t e r i á l n í i n f e k c e ( n a p ř. p ř i c h r o n i c k é s i n u s i t i d ě ), p ř í p a d n ě d r á ţ d i v ý c h l á t e k ( n e j č a s t ě j i p ř i k o u ř e n í ). 19 C h r o n i c k á b r o n c h i t i d a j e o b v yk l e d o p r o v á z e n a p l i c n í m e m f yz é m e m a j e j i c h s p o l e č n ý v ýs k yt s e v m n o h a d ř í v ě j š í c h d e f i n i c í c h o z n a č o v a l j a k o c h r o n i c k á o b s t r u k č n í p l i c n í n e m o c. 1 6, 2 2 Chronická obstrukční plicní nemoc, CHOPN Definice C H O P N j e n e m o c c h a r a k t e r i z o v a n á o m e z e n í m p r ů t o k u v z d u c h u v p r ů d u š k á c h ( b r o n c h i á l n í o b s t r u k c í ), k t e r é n e n í ú p l n ě r e v e r z i b i l n í. B r o n c h i á l n í o b s t r u k c e p r o g r e d u j e a j e s p o j e n a s a b n o r m á l n í z á n ě t l i v o u o d p o v ě d í p l i c n a š k o d l i v é č á s t i c e a p l yn y. 22 Prevalence P r e v a l e n c e C H O P N v e s v ě t ě j e 1 0 %, c o ţ j e a s i m i l i ó n ů o b yv a t e l n a š í p l a n e t y, v Č R s e p r e v a l e n c e p o h yb u j e k o l e m 8 %. P o č e t n e m o c n ýc h p ř i t o m n e u s t á l e r o s t e. S C H O P N j e s p o j e n a v ys o k á ú m r t n o s t, c e l o s v ě t o v ě j e C H O P N m e z i p ř í č i n a m i ú m r t í n a 5. m í s t ě, p o d l e p r o g n ó z W H O s e v r o c e d o s t a n e n a 4. m í s t o a v r o c e

53 d o k o n c e n a m í s t o 3. ( z a k a r d i o v a s k u l á r n í a c e r e b r o v a s k u l á r n í p ř í h o d y). 23 Etiologie E t i o l o g i e v z n i k u C H O P N j e e n d o g e n n í ( g e n e t i c k é f a k t o r y, p r i m á r n í c i l i á r n í d ys k i n e z e, h yp e r r e a k t i v i t a d ýc h a c í c h c e s t, r ů s t p l i c ) a e x o g e n n í ( k o u ř e n í c i g a r e t, z n e č i š t ě n í o v z d u š í, r e c i d i v u j í c í b r o n c h o p u l m o n á l n í i n f e k c e ). 2 0, 2 2 Genetické faktory N e j l é p e p r o k á z a n ým g e n e t i c k ým r i z i k o v ým f a k t o r e m j e t ě ţ k ý h e r e d i t á r n í d e f e k t α 1 - a n t i t r yp s i n u, d ů l e ţ i t é h o c i r k u l u j í c í h o i n h i b i t o r u s é r o v ýc h p r o t e a s. U o s o b s t í m t o d e f i c i t e m k u ř á k ů č i n e k u ř á k ů d o c h á z í k p ř e d č a s n é m u a z r yc h l e n é m u r o z v o j i p a n l o b u l á r n í h o e m f yz é m u a k e z h o r š o v á n í p l i c n í c h f u n k c í, k o u ř e n í j e š t ě v ýr a z n ě z h o r š u j e t o t o r i z i k o. 22 V s o u č a s n é d o b ě p r o b í h á v ý z k u m d a l š í c h g e n e t i c k ýc h v l i v ů, u k t e r ýc h s e v z t a h k e v z n i k u C H O P N p ř e d p o k l á d á ( A B O s e k r e č n í s t a v, m i k r o z o m á l n í e p o x i d o v á h yd r o l a s a, g l u t a t h i o n S tra n s f e r a s a, t u m o r n e k r o t i z u j í c í f a k t o r α ( T N F α ) a j ). P ř e d b ě ţ n é z á v ě r y s t u d i í j s o u z a t í m n e j e d n o z n a č n é a n ě k d y s i j e j i c h v ýs l e d k y i o d p o r u j í. 24 Bronchiální hyperreaktivita K v ýv o j i C H O P N p ř i s p í v a j í k o m p l e x n í p o r u c h y, j a k o j s o u a s t m a a b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t a, j e j i c h ţ h l a v n í p o d s t a t o u j e z á n ě t a j í m 22, 25 p o š k o z e n á e p i t e l o v á v ýs t e l k a b r o n c h ů. 53

54 Růst plic R ů s t p l i c j e z á v i s l ý n a p r ů b ě h u t ě h o t e n s t v í, n a p o r o d n í v á z e a n a z e v n í c h v l i v e c h, k t e r ým j e d í t ě v ys t a v e n o. K o u ř e n í v p r ů b ě h u t ě h o t e n s t v í m ů ţ e p ř e d s t a v o v a t r i z i k o p r o v ýv o j a r ů s t p l i c p l o d u i n u t e r o a p o s t i ţ e n í i m u n i t n í h o s ys t é m u. D ě t i m l a d š í d v o u l e t, k t e r é j s o u p a s i v n ě v ys t a v o v á n y c i g a r e t o v é m u k o u ř i, m a j í č a s t ě j š í r e s p i r a č n í i n f e k c e a m a j í v ě t š í r i z i k o v z n i k u c h r o n i c k ýc h o b t í ţ í i p o z d ě j i v ţ i v o t ě. 22 Kouření cigaret K o u ř e n í c i g a r e t j e n e j d ů l e ţ i t ě j š í r i z i k o v ý f a k t o r p r o v z n i k C H O P N. 9 0 % v š e c h b r o n c h i t i k ů j s o u k u ř á c i n e b o b ýv a l í k u ř á c i. K a ţ d ý d r u h ý k u ř á k s t a r š í 4 0 l e t t r p í c h r o n i c k o u b r o n c h i t i d o u. 20 K u ř á c i m a j í v ě t š í v ýs k yt r e s p i r a č n í c h o b t í ţ í, a b n o r m a l i t p l i c n í c h f u n k c í, v ě t š í k a ţ d o r o č n í p o k l e s F E V 1 a v yš š í m o r t a l i t u n a C H O P N n e ţ n e k u ř á c i. P r o ú m r t n o s t n a C H O P N j e u r č u j í c í v ě k, v e k t e r é m o s o b a z a č a l a k o u ř i t, p o č e t v yk o u ř e n ýc h c i g a r e t z a r o k a a k t u á l n í v z t a h k e k o u ř e n í. I k d yţ n e n í z c e l a j a s n é, u j a k é h o p r o c e n t a k u ř á k ů s e n e m o c v yv i n e, j e p r a v d ě p o d o b n é, ţ e o b v yk l e u d á v a n ýc h % j e č í s l e m n í z k ý m, p r o t o ţ e C H O P N j e p o d d i a g n o s t i k o v á n a a p o d c e ň o v á n a. 54

55 O b r. 2 1 H i s t o l o g i c k é ř e z y p e r i f e r n í m i d ýc h a c í m i c e s t a m i u n e m o c n ýc h, k t e ř í b yl i k u ř á k y c i g a r e t P ř e v z a t o z Z p r á v a p r a c o v n í h o z a s e d á n í N H L B I / W H O, (A) téměř normální bronchus; (B) zátky hlenového exsudátu v lumen bez zánětu ve stěně; (C) přítomnost zánětlivého exsudátu ve stěně a lumen bronchu; (D) bronchus se zúţeným lumen strukturálními změnami stěny, zmnoţením hladké svaloviny a depozicí pojivové tkáně Znečištění ovzduší E x p o z i c e p r a š n ým č á s t i c í m, d r á ţ d i d l ů m, o r g a n i c k ým p r a c h ů m a s e n z i b i l i z u j í c í m l á t k á m m ů ţ e v yv o l a t v z e s t u p b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t y, z v l á š t ě u p r ů d u š e k j i ţ p o š k o z e n ýc h j i n ým i p r o f e s n í m i e x p o z i c e m i, c i g a r e t o v ým k o u ř e m č i a s t m a t e m. Infekce T ě ţ k é i n f e k c e u d ě t í s j i ţ e x i s t u j í c í b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t o u m o h o u b ýt č a s t ě j i d i a g n o s t i k o v á n y a p o s u z o v á n y 55

56 j a k o r i z i k o v ý f a k t o r p r o C H O P N. V i r o v é i n f e k c e s e m o h o u v z t a h o v a t k j i n é m u f a k t o r u, k t e r ý m á v z t a h k C H O P N, a t o k p o r o d n í v á z e. I n f e k c e H I V u r yc h l u j e v z n i k e m f yz é m u v yv o l a n é h o k o u ř e n í m. 22 Patogeneze P a t o g e n e z e C H O P N s e v yz n a č u j e c h r o n i c k o u z á n ě t l i v o u i n f i l t r a c í p o s t i h u j í c í d ýc h a c í c e s t y, p l i c n í p a r e n c h ym a p l i c n í v a s k u l a t u r u. Z e z á n ě t l i v ýc h b u n ě k s e z d e u p l a t ň u j í p ř e v á ţ n ě m a k r o f á g y, T - l y m f o c yt y a n e u t r o f i l y, j e j i c h ţ p o č e t j e z v ý š e n v r ů z n ýc h č á s t e c h p l i c. A k t i v o v a n é z á n ě t l i v é b u ň k y u v o l ň u j í r ů z n é o x i d a n t y, p r o t e a s y a m e d i á t o r y, v č e t n ě l e u k o t r i e n u B 4 ( L T B 4 ), i n t e r l e u k i n u 8 ( I L 8 ), T N F α, j e ţ j s o u s c h o p n y p ř í m é d e s t r u k c e p l i c n í c h s t r u k t u r n e b o u d r ţ u j í s v ým p ů s o b e n í m n e u t r o f i l n í z á n ě t ( v i z o b r. 2 2 ). 23 K r o m ě z á n ě t u s e t e d y n a p a t o g e n e z i z á n ě t u p o d í l í n e r o v n o v á h a m e z i p r o t e a s a m i a a n t i p r o t e a s a m i a o x i d a č n í s t r e s ( v i z o b r. 2 3 ). T yt o p r o c e s y m o h o u b ýt n á s l e d k e m z á n ě t u n e b o m o h o u v z n i k a t z f a k t o r ů p r o s t ř e d í ( o x i d a n t y o b s a ţ e n é v c i g a r e t o v é m k o u ř i ) n e b o z g e n e t i c k ýc h p ř í č i n ( d e f i c i t α 1 - a n t i t r yp s i n u )

57 O b r. 2 2 B u ň k y a m e d i á t o r y p o d í l e j í c í s e n a p a t o g e n e z i C H O P N P ř e v z a t o z Z p r á v a p r a c o v n í h o z a s e d á n í N H L B I / W H O, O b r. 2 3 Z v ýš e n ý o x i d a č n í s t r e s u C H O P N P ř e v z a t o z Z p r á v a p r a c o v n í h o z a s e d á n í N H L B I / W H O, Klasifikace tíže CHOPN 57

58 D o p o r u č u j e s e k l a s i f i k a c e d o 4 s t á d i í ( v i z t a b. 1 ). P r o s t a n o v e n í d i a g n ó z y a k p o p i s u t í ţ e p a t o l o g i c k ýc h z m ě n u C H O P N j e n u t n é s p i r o m e t r i c k é v yš e t ř e n í. 22 S t a d i u m F E V 1 / F V C F E V 1 ( % ) ( % N H ) I l e h k é < 7 0 > 8 0 II s t ř e d n í < I I I t ě ţ k é < I V v e l m i t ě ţ k é < 7 0 < 3 0 n e b o i P H, R I T a b. 1 K l a s i f i k a c e t í ţ e C H O P N P ř e v z a t o z F a r m a k o t e r a p i e v n i t ř n í c h n e m o c í, M a r e k, FVC usilovná vitální kapacita, FEV 1 usilovný exspirační objem za 1. sekundu, hodnota je udávána po bronchodilatačním testu, NH náleţitá hodnota, PH plicní hypertenze, RI respirační insuficience. C H O P N m ů ţ e b ýt d i a g n o s t i k o v á n a v k t e r é m k o l i s t á d i u n e m o c i, n a p o č á t k u k l i n i c k é h o o b r a z u j e k a š e l a v yk a š l á v á n í, n a k o n c i j e v ýv o j c h r o n i c k é h o p l i c n í h o s r d c e s h yp e r t e n z í v p l i c n i c i a v z n i k e m c h r o n i c k é r e s p i r a č n í i n s u f i c i e n c e. 21 N e o b s t r u k č n í b r o n c h i t i d a j e p o e l i m i n a c i n o x ( k o u ř e n í, p r a c h ) č a s t o r e v e r z i b i l n í. S v ýs k yt e m v e n t i l a č n í o b s t r u k č n í p o r u c h y s e p r o g n ó z a z h o r š u j e a z k r a c u j e s e s t ř e d n í d é l k a ţ i v o t a

59 Asthma bronchiale Definice B r o n c h i á l n í a s t m a j e c h r o n i c k é z á n ě t l i v é o n e m o c n ě n í d ýc h a c í c h c e s t, v n ě m ţ h r a j í r o l i m n o h é b u ň k y a b u n ě č n é č á s t i c e. C h r o n i c k ý z á n ě t j e s p o j e n s p r ů d u š k o v o u h yp e r r e a k t i v i t o u a v e d e k o p a k u j í c í m s e e p i z o d á m p í s k o t ů, d u š n o s t i, t í ţ e n a h r u d i a k a š l e, z v l á š t ě v n o c i n e b o č a s n ě r á n o. T yt o e p i z o d y j s o u o b v yk l e s p o j e n y s v a r i a b i l n í o b s t r u k c í, k t e r á j e č a s t o r e v e r z i b i l n í b u ď s p o n t á n n ě, n e b o v l i v e m l é č b y. 21 Prevalence O d h a d u j e s e, ţ e a s t m a t e m t r p í m i l i o n ů o b y v a t e l n a š í p l a n e t y a j e j i c h p o č e t n a r ů s t á, z v l á š t ě v d ě t s k é p o p u l a c i. P ř e d e v š í m v e k o n o m i c k y v ys p ě l ýc h z e m í c h p a t ř í m e z i n e j č a s t ě j š í c h r o n i c k é n e m o c i. 26 Etiologie A s t m a b r o n c h i a l e m ů ţ e v z n i k n o u t v j a k é m k o l i v ě k u a j e p r o n ě j c h a r a k t e r i s t i c k á v e l k á i n t e r i n d i v i d u á l n í i i n d i v i d u á l n í v a r i a b i l i t a. 21 Z á k l a d n í m g e n e t i c k ým f a k t o r e m p r o v z n i k a s t m a t u j e a t o p i c k é o n e m o c n ě n í, k t e r é s e v ys k yt u j e f a m i l i á r n ě v s o u v i s l o s t i s a u t o z o m á l n ě d o m i n a n t n í d ě d i č n o u v l o h o u k n a d p r o d u k c i I g E. 20 P o č e t a t o p i k ů v n a š í p o p u l a c i s e o d h a d u j e p ř i b l i ţ n ě n a 1 / D o 59

60 p a t o g e n e z e a p a t o f yz i o l o g i e a s t m a t u j e z a p o j e n a c e l á ř a d a g e n ů. N ě k o l i k g e n o m o v ý c h s c r e e n i n g o v ýc h s t u d i í d e m o n s t r o v a l o z a p o j e n í a s t m a t i c k ýc h a a s t m a t u p o d o b n ýc h r ys ů d o n ě k o l i k e r ýc h o b l a s t í g e n o m u, o b s a h u j í c í c h c h r o m o z o m y 1 3, 5 7, , 1 6, 1 7, 1 9 a 2 0. N yn í j e n u t n é n a l é z t k o n k r é t n í g e n y a j e j i c h r e l e v a n t n í m u t a c e. 28 A s t m a t i c k é z á c h v a t y j s o u c h a r a k t e r i z o v á n y e x p i r a č n í d u š n o s t í z e s p a z m u s v a l o v i n y b r o n c h ů, z e z v ý š e n é p r o d u k c e h l e n u a z t l u š t ě n í m b r o n c h i á l n í s t ě n y. P o d s t a t a o n e m o c n ě n í s p o č í v á v e v r o z e n é d i s p o z i c i k p ř e c i t l i v ě l o s t i I. t yp u, t j. z v ýš e n í s c h o p n o s t i r e a g o v a t a n a f yl a k t i c k ým z p ů s o b e m ( v yt v á ř e n í m I g E, d e g r a n u l a c í ţ í r n ýc h b u n ě k, b r o n c h i o l o k o n t r i k c í ) n a n e j r ů z n ě j š í p o d n ě t y ( i p s y c h i c k é ), k t e r é p r o o s t a t n í p o p u l a c i a l e r g e n y n e j s o u. M o h o u t o b ýt b í l k o v i n y p o t r a v y, r o s t l i n n é p yl y, z v í ř e c í c h l u p y, r o z t o č i, m i k r o b i č i p l í s n ě. V e d l e t ě c h t o a t o p i c k ýc h ( e x t r i n s i c ) f o r e m a s t m a t u e x i s t u j e a s t m a n e a t o p i c k é ( i n t r i n s i c ), o b t í ţ n ě j i z v l a d a t e l n é, s p r o k a z a t e l n o u p ř e c i t l i v ě l o s t í n a l é k y ( n a p ř. a s p i r i n ) a v i r y p ř i z v ýš e n é b r o n c h i á l n í d r á ţ d i v o s t i. 19 P o d l e z á v a ţ n o s t i a f r e k v e n c e o b t í ţ í s e a s t m a k l a s i f i k u j e j a k o i n t e r m i t e n t n í a p e r z i s t u j í c í l e h k é, s t ř e d n í a t ě ţ k é ( v i z T a b. 2 )

61 R o z d ě l e n í a s t m a t u p o d l e t í ž e k l a s i f i k a c e p ř e d l é č b o u Diagnostika D i a g n ó z a a s t m a t u s e o p í r á o v ýs k yt p ř í z n a k ů a o s p i r o m e t r i c k é v yš e t ř e n í f u n k c e p l i c ( p r ů k a z o b s t r u k c e a j e j í r e v e r z i b i l i t y a n e b o p r ů k a z b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t y). 21 Z j i š t ě n í b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t y s e o p í r á o m ě ř e n í P E F ( p e a k e x p i r a t o r y f l o w ) a z j i š t ě n í h o d n o t F E V 1 b r o n c h o m o t o r i c k ým i t e s t y. 27 D i a g n ó z u l z e s t a n o v i t t a k é n a z á k l a d ě l a b o r a t o r n í c h n á l e z ů ( e o z i n o f i l i e, z v ýš e n ý c e l k o v ý a s p e c i f i c k ý I g E ; u n e a l e r g i c k é h o a s t m a t u l e u k o c yt ó z a, z v ýš e n é F W a C R P ), E K G, R T G p l i c, f u n k č n í v yš e t ř e n í p l i c, a l e r g o l o g i c k é a i m u n o l o g i c k é t e s t y

62 Patogeneze Alergické (extrinsic) astma A l e r g e n č a s t o v yv o l á d v o u f á z o v o u r e a k c i z ú ţ e n í d ýc h a c í c h c e s t. Č a s n á r e a k c e s e d o s t a v í b ě h e m 1 5 m i n u t p o e x p o z i c i a p o z d n í r e a k c e z a 4-8 h o d i n, n ě k d y d o k o n c e a ţ z a v í c e n e ţ 2 4 h o d i n. 25 Z á k l a d e m č a s n é r e a k c e j e n a v á z á n í a n t i g e n u I g E n a p o v r c h u m a s t o c yt ů, e o z i n o f i l ů a m a k r o f á g ů. A l e r g e n s p e c i f i c k ý I g E s e v á ţ e n a m a s t o c yt y p ř e s F c r e c e p t o r y. K d yţ a l e r g e n z e s í ť u j e d v ě m o l e k u l y I g E ( p ř e m o s t ě n í ; v i z o b r. 2 4 ), b a z o f i l y a m a s t o c yt y s e a k t i v u j í a u v o l n í v e l k é m n o ţ s t v í z á n ě t o v ýc h m e d i á t o r ů ( h i s t a m i n, L T B 4, L T C 4, L T D 4, p r o s t a g l a n d i n D 2 ( P G D 2 ) a P G F 2α, t r o m b o x a n A 2 ), k t e r é m a j í s p a s m o g e n n í ú č i n k y. V ýs l e d e k č a s n é f á z e s e t e d y p r o j e v í j a k o b r o n c h o k o n s t r i k c e. 1 6, 2 9 O b r. 2 4 M e d i á t o r y z á n ě t u P ř e v z a t o z T h e p h a r m a c o l o g i c a l b a s i s o f t e r a p e u t i c s, G & G,

63 P ř i p o z d n í f á z i s e v p o d s t a t ě r o z v í j í z á n ě t l i v á r e a k c e, k t e r á z a č a l a v p r ů b ě h u č a s n é f á z e. 27 N ě k t e r é m e d i á t o r y č a s n é r e a k c e ( L T B 4, P A F, H E T E ) m a j í k r o m ě b r o n c h o k o n s t r i k č n í c h i c h e m o t a k t i c k é ú č i n k y. D í k y n i m d o c h á z í k i n f i l t r a c i d a l š í c h b u n ě k ( z e j m é n a c yt o k i n y u v o l ň u j í c í c h T b u n ě k ( T H 2 ), e o z i n o f i l ů a n e u t r o f i l ů ) d o d ýc h a c í c h c e s t a k j e j i c h a k t i v a c i. T y s a m y u v o l ň u j í s t e j n é c h e m o t a k t i c k é m e d i á t o r y a t í m p ř i s p í v a j í k d a l š í i n f i l t r a c i a a k t i v a c i b u n ě k. 16 U v o l n ě n é m e d i á t o r y v e d o u k p o š k o z e n í a o d l u p o v á n í b r o n c h i á l n í h o e p i t e l u. Z t r á t a e p i t e l o v ýc h b u n ě k z p ř í s t u p n í n e r v o v á z a k o n č e n í a C v l á k n a p r o d r á ţ d i v é p o d n ě t y, t í m s e p o d í l í n a v z n i k a j í c í h y p e r r e a k t i v i t ě. R ů s t o v é f a k t o r y, u v o l n ě n é z i n f i l t r u j í c í c h b u n ě k, p ů s o b í n a b u ň k y h l a d k é h o s v a l u b r o n c h ů a v yv o l á v a j í h yp e r t r o f i i a h yp e r p l a z i i. T o z p ů s o b u j e z e s í l e n í b r o n c h i á l n í s v a l o v i n y, c o ţ s e s p o l u s c h r o n i c k ý m i z á n ě t l i v ým i z m ě n a m i p o d í l í n a z ú ţ e n í p r ů s v i t u b r o n c h ů a k o n t r a k č n í i s e k r e č n í h yp e r r e a k t i v i t ě. 27 N a p o v r c h u j e s l i z n i c e b r o n c h ů p o k r yt á v e l m i v a z k ým s e k r e t e m, v n ě m ţ j s o u o d l o u p a n é e p i t e l e, e o z i n o f i l y, C h a r c o t o v y - L e yd e n o v y k r ys t a l y a C u r s c h m a n n o v y s p i r á l y. O b r. 2 5 P o r o v n á n í z d r a v é h o a a s t m a t i c k é h o b r o n c h u P ř e v z a t o z www. c a m p b e l l. a m e d d. a r m y. m i l / c l i n i c a l r e s o u r c e s / a s t h m a e d u c a t i o n. h t m l 63

64 P ř i a s t m a t i c k é m z á c h v a t u j e z p o č á t k u m o ţ n é n a d e c h n u t í, a l e p ř i v ýd e c h u s p a z m u s b r o n c h ů s p o l u s h l e n e m n e d o v o l u j í v yd e c h n u t í c e l é h o o b j e m u o d k ys l i č e n é h o v z d u c h u. T e n s e v p l i c í c h h r o m a d í a b r z y d o j d e k h yp o x i i m o z k u. 1 8, 1 9 P ř í č i n o u h yp o x i e j e p ř e d e v š í m n e r o v n o m ě r n o s t p o m ě r u v e n t i l a c e - p e r f ú z e. P ř i a s t m a t i c k é m z á c h v a t u n e b ýv a j í o b s t r u k c í p o s t i ţ e n y v š e c h n y b r o n c h i o l y n a j e d n o u. V m í s t ě o b s t r u k c e j e v ě t š í r e z i s t e n c e p ř i d i s t r i b u c i i n s p i r o v a n é h o v z d u c h u, a t e n s e p r o t o v í c e d o s t á v á d o v e d l e j š í c h a l v e o l ů, k t e r é j s o u r e l a t i v n ě h yp e r v e n t i l o v á n y. H yp o x i e a p o d n ě t y z p l i c z p ů s o b í z v ýš e n é v e n t i l a č n í ú s i l í v ýs l e d k e m j e p a k m í r n á h yp o k a p n i e. P ř í č i n o u s i l n é h o z á c h v a t u b r o n c h i á l n í h o a s t m a t u, v e l m i m á l o r e a g u j í c í h o n a l é č b u ( s t a t u s a s t h m a t i c u s ), j e g e n e r a l i z o v a n é a d l o u h o d o b é z ú ţ e n í b r o n c h ů a b r o n c h i o l ů v d ů s l e d k u b r o n c h o k o n s t r i k c e, s l i z n i č n í h o e d é m u a z v ýš e n é b r o n c h i á l n í s e k r e c e. Z v ě t š u j e s e r e z i d u á l n í p l i c n í o b j e m a k l e s á p r o t o v i t á l n í k a p a c i t a p l i c. Z b yt k o v á v i t á l n í k a p a c i t a j e z v ě t š í č á s t i v yu ţ í v á n a k p l i c n í v e n t i l a c i, k t e r á s e u s k u t e č ň u j e v h o r n í č á s t i i n s p i r a č n í h o r e z e r v n í h o o b j e m u ( v i z o b r. 2 6 ). P o d d a j n o s t p l i c k e z m ě n á m o b j e m u j e j i ţ v t é t o h o r n í o b l a s t i c e l k o v é h o o b j e m u p l i c p ř i r o z e n ě n i ţ š í, a v e n t i l a c e p r o t o v yţ a d u j e v ě t š í t l a k o v é z m ě n y p r o u s k u t e č n ě n í i n s p i r i a. P o t ř e b a v yš š í c h t l a k o v ýc h z m ě n p r o z a j i š t ě n í p l i c n í v e n t i l a c e j e h l a v n í p ř í č i n o u v z n i k u p o c i t d ys p n o e

65 O b r. 2 6 Z m ě n a k ř i v k y t l a k - o b j e m b ě h e m a s t m a t i c k é h o z á c h v a t u, P ř e v z a t o z P a t o l o g i c k á f y z i o l o g i e o r g á n o v ý c h s y s t é m ů I, N e č a s, Nealergické (intrinsic) astma N e a l e r g i c k é a s t m a n e n í z p ů s o b e n o a l e r g e n e m. A s t m a t i c k ý z á c h v a t p a k m ů ţ e v yv o l a t i n f e k c e, c h l a d, d r á ţ d i v é n e b o t o x i c k é l á t k y, n á m a h a ( z v l á š t ě u d ě t í ), s t r e s, i n t o l e r a n c e a n a l g e t i k č i a s t m a n e b o j e n k a š e l j a k o n á s l e d e k g a s t r o e z o f a g e á l n í h o r e f l u x u. M e c h a n i s m u s s p u š t ě n í n e n í z c e l a j a s n ý. P r a v d ě p o d o b n ě d o c h á z í k e s t i m u l a c i d r á ţ d i v ý c h r e c e p t o r ů s e n z o r i c k ýc h n e r v ů a u v o l n ě n í n e u r o p e p t i d o v ýc h m e d i á t o r ů, k t e r é n á s l e d n ě a k t i v u j í m a s t o c yt y a o s t a t n í b u ň k y. D a l š í p r ů b ě h j e s t e j n ý j a k o u a l e r g i c k é h o a s t m a t u. 1 6, 2 0 Rozdílné znaky zánětu u CHOPN a astmatu A č k o l i j e u o b o u n e m o c í d ů l e ţ i t ý z á n ě t, z á n ě t l i v á o d p o v ě ď u C H O P N s e z n a č n ě l i š í o d a s t m a t u. U C H O P N p ř e v a ţ u j í n e u t r o f i l y, j s o u z n a č n ě z v ýš e n y m a k r o f á g y a C D 8 + T b u ň k y. U a s t m a t u p ř e v a ţ u j í e o z i n o f i l y, z v yš u j e s e m n o ţ s t v í C D 4 + T H 2 l ym f o c yt ů, m a k r o f á g y j s o u 65

66 z v ýš e n y m á l o, a a k t i v u j í s e ţ í r n é b u ň k y. N ě k t e ř í n e m o c n í s C H O P N v š a k t r p í t a k é a s t m a t e m, a t a k z á n ě t v j e j i c h p l i c í c h m ů ţ e v yk a z o v a t c h a r a k t e r i s t i k y o b o u n e m o c í

67 Terapie onemocnění dýchacích cest Farmakoterapie astma bronchiale Z á k l a d n í m c í l e m l é č b y j e a s t m a p o d p l n o u k o n t r o l o u ( m i n i m á l n í n e b o ţ á d n é c h r o n i c k é p ř í z n a k y, v č e t n ě p ř í z n a k ů n o č n í c h, m i n i m á l n í a k u t n í o b t í ţ e v yţ a d u j í c í u r g e n t n í l é k a ř s k o u p é č i, n e o m e z e n á f yz i c k á a k t i v i t a, n o r m á l n í f u n k c e p l i c, v č e t n ě s n í ţ e n í v a r i a b i l i t y P E F p o d 2 0 %, m i n i m u m n e ţ á d o u c í c h ú č i n k ů l é č b y). 21 Lé č b a a s t m a t u v yc h á z í z p ř í z n a k ů a p a t o f yz i o l o g i e o n e m o c n ě n í a j e z a l o ţ e n a n a z a b r á n ě n í e x p o z i c i a n t i g e n u, b r o n c h o d i l a t a c i a p o t l a č e n í z á n ě t u a h yp e r r e a k t i v i t y d ý c h a c í c h c e s t. 16 BRONCHODILATANCIA K o n t r a k t i l n í s t a v h l a d k é s v a l o v i n y z á v i s í n a i n t r a c e l u l á r n í m p o m ě r u c A M P / c G M P. Č í m j e t e n t o p o m ě r v ě t š í, t í m j e s v a l o v i n a b r o n c h ů r e l a x o v a n ě j š í. β 2 - s ym p a t o m i m e t i k a ( i n h i b i t o r y a d e n yl á t c yk l a s y) a m e t h yl x a n t i n y ( i n h i b i t o r y f o s f o d i e s t e r a s y) t e n t o p o m ě r z v yš u j í. S v a l o v i n a b r o n c h ů o b s a h u j e č t yř i t yp y r e c e p t o r ů ( β 2, α, h i s t a m i n o v é a c h o l i n e r g n í ). P o u z e s t i m u l a c e β 2 - r e c e p t o r ů v š a k v e d e k b r o n c h o d i l a t a c i. 20 β 2 -sympatomimetika (β 2 -adrenergní agonisté) M e c h a n i s m u s ú č i n k u : S e l e k t i v n í β 2 - a g o n i s t é p a t ř í v l é č b ě a s t m a t u m e z i l á t k y p r v n í v o l b y. S t i m u l a c í b r o n c h i á l n í c h β 2 - r e c e p t o r ů v yv o l á v a j í b r o n c h o d i l a t a c i. P r e s y n a p t i c k y s n i ţ u j í t o n u s v a g u, 67

68 p ů s o b e n í m n a c i l i e z v yš u j í m u k ó z n í c l e a r e n c e a p r a v d ě p o d o b n ě s n i ţ u j í d e g r a n u l a c i m a s t o c yt ů. 16 β 2 - a g o n i s t é s k r á t k o d o b ým ú č i n k e m ( 4 6 h o d i n ) s e u ţ í v a j í p r o s ym p t o m a t i c k o u ú l e v u a s t m a t i c k é h o z á c h v a t u. Z á s t u p c i j s o u : f e n o t e r o l, s a l b u t a m o l, t e r b u t a l i n, h e x o p r e n a l i n, k l e n b u t e r o l, r e p r o t e r o l, p i b u t e r o l, a l b u t e r o l. β 2 - a g o n i s t é s d l o u h o d o b ým ú č i n k e m ( h o d i n ) s e u ţ í v a j í k p r o f yl a k t i c k é l é č b ě. N e j s o u v h o d n á k u r g e n t n í t e r a p i i a s t m a t i c k é h o z á c h v a t u ( k r o m ě f o r m o t e r o l u, k t e r ý m á z á r o v e ň r yc h l ý n á s t u p ú č i n k u ). Z á s t u p c i j s o u : f o r m o t e r o l, s a l m e t e r o l, p r o k a t e r o l, b a m b u t e r o l, s a l b u t a m o l v r e t a r d o v a n é f o r m ě. 1 6, 2 0, 2 1, 2 9 N e ž á d o u c í ú č i n k y : β 2 - a g o n i s t é s e p o d á v a j í p ř e v á ţ n ě i n h a l a č n ě j a k o a e r o s o l, p r a c h n e b o n e b u l i z o v a n ý r o z t o k. D í k y j e j i c h s e l e k t i v i t ě k β 2 r e c e p t o r ů m a l o k á l n í m u p o d á n í, m a j í v t e r a p e u t i c k ýc h d á v k á c h r e l a t i v n ě m á l o n e ţ á d o u c í c h ú č i n k ů. V e v yš š í c h d á v k á c h m o h o u v é s t k e z v ýš e n í s r d e č n í r yc h l o s t i, s r d e č n í m a r yt m i í m a c e n t r á l n í m n e ţ á d o u c í m ú č i n k ů m. 29 J s o u p r o t o k o n t r a i n d i k o v á n y p ř i I C H S, h yp e r t r o f i c k é o b s t r u k č n í k a r d i o m yo p a t i i, t a c h ya r yt m i i, h yp e r t yr e ó z e. 20 Neselektivní sympatomimetika D n e s j s o u v t é t o i n d i k a c i o b s o l e t n í a b yl a n a h r a z e n a s e l e k t i v n í m i β 2 - a d r e n e r g n í m i a g o n i s t y. J e n v yj í m e č n ě s e p o u ţ í v á e f e d r i n v k o m b i n a c i s x a n t i n y. 16 Parasympatolytika (anticholinergika) 68

69 A n t i c h o l i n e r g i k a s e u ţ í v a j í k t e r a p i i a s t m a t u p r o z e s í l e n í ú č i n k u β 2 - a g o n i s t ů a k t e r a p i i C H O P N. M e c h a n i s m u s ú č i n k u : P a r a s ym p a t o l yt i k a p ů s o b e n í m n a m u s k a r i n o v é r e c e p t o r y ( b l o k á d a M 3 r e c e p t o r ů v b r o n š í c h ) n a v o z u j í r e l a x a c i. Z á s t u p c i j s o u : i p r a t r o p i u m, o x i t r o p i u m, t i o t r o p i u m. 1 6, 2 7 N e ž á d o u c í ú č i n k y : L á t k y s e š p a t n ě r e s o r b u j í v z a ţ í v a c í m t r a k t u, t a k ţ e s e s ys t é m o v é ú č i n k y ( s u c h o v ú s t e c h, p o r u c h y a k o m o d a c e ) v ys k yt u j í v z á c n ě a j s o u b e z k l i n i c k é h o v ýz n a m u. 20 Methylxantiny (inhibitory fosfodiesterasy) M e c h a n i s m u s ú č i n k u : M e t h yl x a n t i n y r e l a x u j í b r o n c h y, s t i m u l u j í d ýc h a c í s v a l y a d ýc h a c í c e n t r u m, m a j í p o z i t i v n ě c h r o n o t r o p n í a i n o t r o p n í ú č i n e k n a s r d c e. U v ýr a z n é o b s t r u k c e d ý c h a c í c h c e s t j e t h e o f yl i n m é n ě ú č i n n ý n e ţ β 2 - a g o n i s t é, p ř i k o m b i n o v a n é m p o d á n í s e ú č i n k y s č í t a j í. T h e o f yl i n j e v h o d n ý z e j m é n a k p r o f yl a x i n o č n í c h a s t m a t i c k ýc h z á c h v a t ů a v i. v. f o r m ě k l é č b ě a k u t n í h o a s t m a t i c k é h o z á c h v a t u. 20 Z á s t u p c i j s o u t h e o f yl i n, a m i n o f yl i n, e t o f yl i n. 16 N e ž á d o u c í ú č i n k y : P ř i r yc h l é m n i t r o ţ i l n í m p o d á n í t e r a p e u t i c k ýc h d á v e k t h e o f yl i n u č i a m i n o f yl i n u m a j í n ě k d y z a n á s l e d e k n á h l é ú m r t í, k t e r é j e p r a v d ě p o d o b n ě z p ů s o b e n o s r d e č n í a r yt m i í. L é k b y m ě l b ýt t e d y p o d á v á n p o m a l u ( m i n u t ), a b y s e p ř e d e š l o t o x i c k ým s ym p t o m ů m. T y z a h r n u j í b o l e s t h l a v y, p a l p i t a c e, z á v r a t ě, n a u z e a, z v r a c e n í, h yp o t e n z e a b o l e s t n a h r u d i, n e s o u s t ř e d ě n o s t. 29 M e t h yl x a n t i n y j s o u k o n t r a i n d i k o v á n y p o č e r s t v é m i n f a r k t u m yo k a r d u, p ř i t a c h ya r yt m i í c h, h yp e r t r o f i c k é o b s t r u k č n í k a r d i o m yo p a t i i

70 PROTIZÁNĚTLIVĚ PŮSOBÍCÍ LÁTKY P r o t i z á n ě t l i v ě p ů s o b í c í l á t k y s e p o d á v a j í d l o u h o d o b ě v d o s t a t e č n é d á v c e a t e p r v e p ř i ú s p ě š n é 3 6 m ě s í c ů t r v a j í c í k o n t r o l e s t a v u, l z e d á v k y s n i ţ o v a t. D l o u h o d o b á p r o t i z á n ě t l i v á t e r a p i e m á i p r e v e n t i v n í ú č i n e k. 16 Glukokortikoidy M e c h a n i s m u s ú č i n k u : G l u k o k o r t i k o i d y j s o u n e j ú č i n n ě j š í a n t i f l o g i s t i k a, d á l e m a j í ú č i n e k a n t i a l e r g i c k ý a i m u n o s u p r e s i v n í. 2 0, 2 7 N e p ů s o b í a l e b r o n c h o d i l a t a č n ě, j s o u p r o t o n e ú č i n n é p ř i l é č b ě a k u t n í h o z á c h v a t u. Z á k l a d e m p r o j e j i c h ú č i n e k j e v a z b a n a b u n ě č n é g l u k o k o r t i k o i d n í r e c e p t o r y, n á s l e d n ý p ř e s u n k o m p l e x u d o j á d r a a o v l i v n ě n í t r a n s k r i p c e c yt o k i n ů ( p ř e d e v š í m T H 2 ). K l e s á m n o ţ s t v í c h e m o t a x i n ů ( L T B 4, P A F ), b r o n c h o k o n s t r i k t o r ů ( L T B 4, L T C 4 ) a v a z o d i l a t á t o r ů ( P G I 2 ). Z v yš u j e s e p r o d u k c e l i p o k o r t i n u, k t e r ý i n h i b u j e f o s f o l i p a s u A. T a o d p o v í d á z a v z n i k k ys e l i n y a r a c h i d o n o v é, coţ j e p r e k u r z o r p r o s t a g l a n d i n ů, t r o m b o x a n ů, l e u k o t r i e n ů a P A F. K o r t i k o s t e r o i d y t a k é z v yš u j í p o č e t β 2 - r e c e p t o r ů ( u p - r e g u l a c e ). V ýs l e d k e m j e p o k l e s m i g r a c e b u n ě k d o p l i c, m é n ě u v o l n ě n ýc h m e d i á t o r ů z á n ě t u, m e n š í v a z o d i l a t a c e a e x u d a c e p l a z m y. Z á s t u p c i u ţ í v a n í p r o t e r a p i i a s t m a t u a C H O P N j s o u : b e k l o m e t a z o n, b u d e s o n i d, f l u t i k a z o n, f l u n i s o l i d, t r i a m c i n o l o n, p r e d n i s o n, m e t h yl p r e d n i s o l o n. N e ž á d o u c í ú č i n k y : K o r t i k o s t e r o i d y s e p o d á v a j í i n h a l a č n ě, p e r o r á l n ě n e b o i n j e k č n ě. D l o u h o d o b á s ys t é m o v á l é č b a k o r t i k o i d y j e s p o j e n a s r i z i k e m z á v a ţ n ý c h n e ţ á d o u c í c h ú č i n k ů ( p o r u c h y r ů s t u, n a r u š e n í m e t a b o l i s m u k o s t n í t k á n ě, n a r u š e n í m e t a b o l i s m u g l u k o s y, z v ýš e n á c h u ť k j í d l u, s o o r ). P ř i i n h a l a č n í m p o d á n í s e o b j e v u j í p ř e d e v š í m 70

71 l o k á l n í n e ţ á d o u c í ú č i n k y ( c h r a p o t, s o o r ). T y o b v yk l e s o u v i s í s n e s p r á v n o u i n h a l a c í. V ýs k yt o r o f a r yn g e á l n í k a n d i d ó z y ( s o o r ) l z e r e d u k o v a t v yp l a c h o v á n í m ú s t p o k a ţ d é a p l i k a c i. 1 6, 2 7, 2 9 G l u k o k o r t i k o i d y j s o u k o n t r a i n d i k o v á n y p ř i p l i c n í T B C, m yk ó z á c h, b a k t e r i á l n í c h i n f e k c í c h d ýc h a c í c h c e s t. 20 Látky stabilizující žírné buňky (kromony) K r o m o n y j s o u u r č e n y p r o p r e v e n t i v n í, u d r ţ o v a c í l é č b u l e h k é h o a s t ř e d n ě t ě ţ k é h o p e r z i s t u j í c í h o a s t m a t u. V l é č b ě a k u t n í c h p ř í z n a k ů j s o u n e ú č i n n é. 27 M e c h a n i s m u s ú č i n k u : P ř e s n ý m e c h a n i s m u s ú č i n k u n e n í p l n ě o b j a s n ě n. I n h i b u j í u v o l n ě n í m e d i á t o r ů z p r o s t ř e d k o v a n é I g E z l i d s k ýc h m a s t o c yt ů a m a j í b u n ě č n ě s e l e k t i v n í a m e d i á t o r o v ě s e l e k t i v n í s u p r e s i v n í ú č i n e k n a o s t a t n í b u ň k y z á n ě t u ( m a k r o f á g y, e o z i n o f i l y, m o n o c yt y). K r o m o n y i n h i b u j í c h l o r i d o v é k a n á l y. Z á s t u p c i : k r o m o g l yk á t, n e d o k r o m i l. 21 N e ž á d o u c í ú č i n k y : N e ţ á d o u c í ú č i n k y s e v ys k yt u j í v z á c n ě ( r e a k c e h l á š e n y v e f r e k v e n c i n i ţ š í n e ţ 1 z p a c i e n t ů ). P a t ř í k n i m n e c h u t e n s t v í, l a r y n g á l n í o t o k, o t o k k l o u b u, k a š e l, b r o n c h o s p a s m u s. 29 Antagonisté leukotrienů (antileukotrieny) L e u k o t r i e n y p a t ř í m e z i e i k o s a n o i d y a v yt v á ř í s e d e n o v o ( n a p ř. p ř i p o r a n ě n í, i n f e k c i n e b o j a k o o d p o v ě ď o r g a n i s m u n a c yt o k i n y) c e s t o u 5 - l i p o x yg e n a s y. Ú č a s t n í s e č a s n é i p o z d n í r e a k c e a j s o u p r o d u k o v á n y v š e m i b u ň k a m i, k t e r é s e p o d í l í n a a s t m a t i c k é m z á n ě t u. 71

72 J e j i c h ú č i n k y s e p r o j e v í j a k o b r o n c h o k o n s t r i k c e, z v ýš e n í v a s k u l á r n í p e r m e a b i l i t y, e d é m, p o d p o r a s e k r e c e h l e n u, h yp e r r e a k t i v i t a, v l i v n a n e r v o v á z a k o n č e n í a c h e m o a t r a k c e e o z i n o f i l ů. 16 M e c h a n i s m u s ú č i n k u : B l o k á d a t v o r b y n e b o ú č i n k u l e u k o t r i e n ů. Z á s t u p c i : A n t a g o n i s t é l e u k o t r i e n o v ýc h r e c e p t o r ů ( l u k a s t y ) z a f i r l u k a s t, p r a n l u k a s t, m o n t e l u k a s t. I n h i b i t o r y 5 - l i p o x y g e n a s y z i l e u t o n. 20 N e ž á d o u c í ú č i n k y : O b j e v u j í s e b o l e s t i h l a v y, G I T o b t í ţ e, n a u z e a, z t r á t a c h u t i k j í d l u, v z á c n ě e o z i n o f i l i e a z á n ě t c é v p o d o b n ý s yn d r o m u C h u r g - S t r a u s s o v é. M o h o u z v yš o v a t p r o t r o m b i n o v ý č a s w a r f a r i n u. 2 0, 2 9, 3 0 A n t i l e u k o t r i e n y j s o u k o n t r a i n d i k o v á n y v t ě h o t e n s t v í, p ř i k o j e n í a a l e r g i c k ý c h r e a k c í c h. 20 Retardované xantinové deriváty X a n t i n y v r e t a r d o v a n é f o r m ě d l o u h o d o b ě p o t l a č u j í z á n ě t a s n i ţ u j í h yp e r r e a k t i v i t u d ýc h a c í c h c e s t, d o b ř e p ů s o b í z e j m é n a p ř i n o č n í a r a n n í d u š n o s t i. U ţ í v a j í s e p ř i l é č b ě s t ř e d n ě t ě ţ k ýc h a p ř e d e v š í m t ě ţ k ýc h f o r e m p e r z i s t u j í c í h o a s t m a t u a v t e r a p i i C H O P N. K o m b i n u j í s e s i n h a l a č n í m i k o r t i k o s t e r o i d y, ř a d í s e m e z i k o r t i k o i d y š e t ř í c í l é č i v a. S t i m u l u j í d e c h o v é c e n t r u m, z v yš u j í s r d e č n í v ýd e j, c é v n í p l i c n í r e z i s t e n c i a p e r f ú z i i s c h e m i c k é h o m yo k a r d u. 1 6, 2 7 M e c h a n i s m u s ú č i n k u a n e ţ á d o u c í ú č i n k y j s o u z m í n ě n y v ýš e. Omalizumab O m a l i z u m a b j e r e k o m b i n a n t n í m o n o k l o n á l n í p r o t i l á t k a p r o t i I g E. J e u r č e n p r o l é č b u t ě ţ k é h o p e r z i s t u j í c í h o a s t m a t u, 72

73 n e z v l a d a t e l n é h o a n i v ys o k ým i d á v k a m i k o r t i k o s t e r o i d ů. P o d á v á s e s u b k u t á n n ě j e d n o u z a 2 4 t ýd n y. M e c h a n i s m u s ú č i n k u : V á ţ e s e n a I g E, č í m ţ j e z n e m o ţ n ě n a j e h o v a z b a n a r e c e p t o r y b u n ě k, k t e r é s e p o d í l í n a r o z v o j i z á n ě t u. N e ž á d o u c í ú č i n k y : V ě t š i n o u j s o u m í r n é, p r o j e v u j í c í s e l o k á l n í m i r e a k c e m i v m í s t ě v p i c h u, m é n ě č a s t o b o l e s t h l a v y a z v ýš e n á n á c h yl n o s t k i n f e k c í m. 30 Antihistaminika II. generace P o u ţ í v a j í s e p o u z e p ř i k o i n c i d e n c i a s t m a t u a a l e r g i c k é r ým y. 30 M e c h a n i s m u s ú č i n k u : K o m p e t i t i v n ě b l o k u j í H Z á s t u p c i : d e s l o r a t a d i n, l e v o c e t i r i z i n, r u p a t a d i n. N e ž á d o u c í ú č i n k y : A n t i h i s t a m i n i k a I I. g e n e r a c e j s o u p o m ě r n ě d o b ř e t o l e r o v á n a, v p o č á t c í c h l é č b y s e v š a k s t á l e m ů ţ e o b j e v i t s e d a c e. 73

74 DOPLŇKOVÁ FARMAKOTERAPIE Č a s t ým p ř í z n a k e m o n e m o c n ě n í d ýc h a c í h o c e s t j e k a š e l. J e - l i k a š e l n e ú č e l n ý, t z n. n e p r o d u k t i v n í, a p o k u d p a c i e n t a v y č e r p á v á, u ţ i j í s e a n t i t u s i k a. N a o p a k p r o u s n a d n ě n í v yk a š l á v á n í s e u ţ i j í e x p e k t o r a n c i a. Antitusika A n t i t u s i k a j s o u l é č i v a t l u m í c í k a š e l. R o z l i š u j e m e a n t i t u s i k a k o d e i n o v é h o t yp u s c e n t r á l n í m m e c h a n i s m e m ú č i n k u ( k o d e i n, e t h yl m o r f i n, f o l k o d i n, d e x t r o m e t o r f a n ) a a n t i t u s i k a n e k o d e i n o v é h o t yp u s m e c h a n i s m e m ú č i n k u b u ď c e n t r á l n í m ( b u t a m i r á t, p e n t o x yv e r i n ) n e b o p e r i f e r n í m ( p r e n o x d i a z i n ). 74

75 Expektorancia E x p e k t o r a n c i a j e h e t e r o g e n n í s k u p i n a l é č i v, k t e r á u s n a d ň u j í o d s t r a ň o v á n í h u s t é h o h l e n u z d ýc h a c í c h c e s t. M e c h a n i s m u s j e j i c h ú č i n k u b ýv á k o m p l e x n í. P o d l e h l a v n í h o m e c h a n i s m u s e r o z d ě l u j í n a m u k o l yt i k a, s e k r e t o l yt i k a, s e k r e t o m o t o r i k a. M u k o l yt i k a s n i ţ u j í v i s k o z i t u b r o n c h i á l n í h o s e k r e t u t í m, ţ e o v l i v ň u j í j e h o f yz i k á l n ě c h e m i c k é v l a s t n o s t i. S e k r e t o l yt i k a s t i m u l u j í č i n n o s t b r o n c h i á l n í c h ţ l á z e k, č í m ţ z v yš u j í p r o d u k c i h l e n u v d ýc h a c í c h c e s t á c h, a t a k z á r o v e ň s n i ţ u j í j e h o v i s k o z i t u. N ě k t e r é l á t k y s d r u ţ u j í o b a m e c h a n i s m y. Z á s t u p c i : A c e t yl c ys t e i n, k a r b o c ys t e i n, m e s n a, e r d o s t e i n, a m b r o x o l, b r o m h e x i n, d e o x yr i b o n u k l e a s a. S e k r e t o m o t o r i k a u s n a d ň u j í t r a n s p o r t h l e n u a j e h o v yk a š l á v á n í t í m, ţ e z v yš u j í a k t i v i t u ř a s i n k o v é h o e p i t e l u. Z á s t u p c i : β - s ym p a t o m i m e t i k a, r o s t l i n n é s i l i c e ( n a v í c m o h o u p ů s o b i t m í r n ě s e k r e t o l yt i c k y, a n t i s e p t i c k y a s p a z m o l yt i c k y). E x p e k t o r a n c i a b y s e n e m ě l a p o d á v a t s o u č a s n ě s a n t i t u s i k y p r o m o ţ n é h r o m a d ě n í a s t á z u h l e n u v b r o n š í c h s e v š e m i r i z i k y, k t e r é z t é t o k o m b i n a c e v yp l ýv a j í ( s e k u n d á r n í i n f e k c e, b r o n c h i e k t á z i e ). 27 Farmakoterapie CHOPN F a r m a k o l o g i c k á l é č b a s e p o u ţ í v á k p r e v e n c i a k o n t r o l e p ř í z n a k ů, k e s n í ţ e n í f r e k v e n c e a t í ţ e e x a c e r b a c í, k e z l e p š e n í z d r a v o t n í h o s t a v u a k l e p š í t o l e r a n c i t ě l e s n é z á t ě ţ e. P r o t o ţ e C H O P N o b yč e j n ě p r o g r e d u j e, d o p o r u č e n á f a r m a k o t e r a p i e s e t ýk á t ě c h t o o b e c n ýc h z á s a d : 75

76 - s t u p ň o v á n í l é č b y z á v i s í n a t í ţ i n e m o c i ( k r o k d o l ů d o p o r u č o v a n ý u a s t m a t u s e u C H O P N n e p o u ţ í v á ) - p r a v i d e l n á l é č b a v yţ a d u j e u d r ţ o v á n í n a s t e j n é m s t u p n i p o d l o u h o u d o b u, n e j s o u - l i v ý z n a m n é n e ţ á d o u c í ú č i n k y n e b o z h o r š e n í n e m o c i - r e a k c e j e d i n c e n a l é č b u j e v a r i a b i l n í a m ě l a b y b ýt č a s t o m o n i t o r o v á n a. 22 Dlouhodobá léčba CHOPN L é k e m p r v n í v o l b y j e i p r a t r o p i u m, k t e r ý n a h r a d i l d ř í v e p o u ţ í v a n é β 2 - a g o n i s t y. P r o t i d u š n o s t i p ů s o b í d l o u h o d o b ě j i, m á m é n ě n e ţ á d o u c í c h ú č i n k ů a d o k o n c e m ů ţ e z p o m a l i t r o z v o j n e m o c i. P o k u d n e d o j d e k d o s t a t e č n é m u z l e p š e n í, p ř i d á v á s e k r á t k o d o b ě ú č i n n ý β 2 - a g o n i s t a. J e s t l i ţ e a n i t a k n e n í d o s a ţ e n p o ţ a d o v a n ý ú č i n e k, p ř i d á v a j í s e x a n t i n y v r e t a r d o v a n é f o r m ě ( t h e o f yl i n, e t o f yl i n ). P o u ţ i t í x a n t i n ů j e v h o d n é z e j m é n a u p a c i e n t ů s n o č n í m i p r o j e v y o n e m o c n ě n í. 16 P ř i p o d e z ř e n í n a b a k t e r i á l n í p ř í č i n u e x a c e r b a c e j e n u t n o z a h á j i t l é č b u a n t i b i o t i k y. D a l š í l é č i v a s e p ř i d á v a j í p ř i p ř í p a d n ý c h p r o j e v e c h k o m p l i k a c í C H O P N. D i u r e t i k a j s o u i n d i k o v á n a p o p r o j e v e c h p r a v o s t r a n n é s r d e č n í n e d o s t a t e č n o s t i, a n t i k o a g u l a n c i a j s o u i n d i k o v á n a u t ě ţ k ý c h f o r e m C H O P N s r e s p i r a č n í i n s u f i c i e n c í. 21 z l e p š e n í f yz i c k é h o v ýk o n u l z e d o p o r u č i t r e h a b i l i t a č n í c v i č e n í. 22 P r o Léčba akutních stavů CHOPN A k u t n í s t a v y u n e m o c n ýc h C H O P N j s o u v ě t š i n o u v y v o l á n y r e s p i r a č n í m i i n f e k c e m i. 16 E x a c e r b a c e v ţ d y v yţ a d u j e l é č e b n ý z á s a h, k t e r ý z á v i s í n a t í ţ i s t á d i a C H O P N a t í ţ i z á c h v a t u. 21 P o d á v a j í s e p e r o r á l n ě n e b o n i t r o ţ i l n ě k o r t i k o s t e r o i d y ( p r e d n i s o l o n 4 0 m g / d e n, 76

77 m e t h yl p r e d n i s o l o n 2 m g / k g / d e n ) b ě h e m 3 4 d n ů, v dalších 5 7 d n e c h s e d á v k a p o s t u p n ě s n i ţ u j e. J e m o ţ n é n i t r o ţ i l n ě p o d a t x a n t i n y ( a m i n o f yl i n ). P o k r a č u j e s e v p o d á v á n í b r o n c h o d i l a t a č n í c h l á t e k. P r o u s n a d n ě n í o d k a š l á v á n í l z e p ř i d a t m u k o l yt i k a, b a k t e r i á l n í i n f e k c e s e l é č í p o m o c í v h o d n ýc h a n t i b i o t i k. P ř i h yp o x i i s e n a v í c u ţ í v á o x yg e n o t e r a p i e. C h a r a k t e r i s t i k y j e d n o t l i v ýc h s k u p i n l á t e k j s o u u v e d e n y v k a p i t o l e F a r m a k o t e r a p i e a s t m a b r o n c h i a l e

78 Terapie vybraných onemocnění dýchacích cest látkami přírodního původu T a t o k a p i t o l a s e v ě n u j e v yu ţ i t í n ě k t e r ýc h p ř í r o d n í c h l á t e k k l é č b ě u v e d e n ýc h o n e m o c n ě n í d ý c h a c í c h c e s t. P ř e d m ě t e m z á j m u b u d o u c h i n a z o l i n o v é a l k a l o i d y, a l k a l o i d y a m i n o f e n yl p r o p a n u, a l k a l o i d y o p i a a k o m b i n a c e b yl i n u ţ í v a n ýc h j a k o p o d p ů r n á l é č b a o n e m o c n ě n í d ýc h a c í c h c e s t. K a ţ d o u c h e m i c k o u s k u p i n u c h a r a k t e r i z u j e b yl i n a, k t e r á j e z d r o j e m k o n k r é t n í c h c h e m i c k ýc h l á t e k. Chinazolinové alkaloidy 31, xv Matečná rostlina: A d h a t o d a v a s i c a, N e s m ě n a c é v n a t á. Č e l e ď : A c a n t h a c e a e S yn o n ym a : J u s t i c i a a d h a t o d a, A d h a t o d a z e yl a n i c a, M a l a b a r s k ý o ř e c h, 32, 33 V a s a k a, A d u l s a. Popis rostliny A d h a t o d a v a s i c a j e s t á l e z e l e n ý k e ř, v ys o k ý 1 3 m, s p r o t i s t o j n ým i l i s t y, k t e r é j s o u j e d n o d u c h é, c m d l o u h é a 5 c m š i r o k é. K v ě t y m a j í b í l é, r ů ţ o v é n e b o p u r p u r o v é z b a r v e n í a p l o d e m j e m a l á xvi 32, 3 3, 34 t o b o l k a s e č t yř m i s e m e n y. O b r. 2 7 P ř e v z a t o z h t t p : / / d e. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / B i l d : J u s t i c i a _ a d h a t o d a _ 1. j p g Výskyt 78

79 A. v a s i c a j e k e ř p ů v o d n ě r o s t o u c í v I n d i i, n yn í j e r o z š í ř e n ý v e v š e c h t r o p i c k ýc h o b l a s t e c h j i h o v ýc h o d n í A s i e v n a d m o ř s k é v ýš c e d o m. 3 2, 3 4, 3 5 P o u ţ í v a n é č á s t i r o s t l i n y j s o u l i s t y, k v ě t y, k o ř e n y a k ů r a k m e n e. 33 Tradiční léčitelství A. v a s i c a s e v yu ţ í v á v i n d i c k é d o m o r o d é m e d i c í n ě Á yu r v é d a v í c e n e ţ l e t. 36 Á yu r v e d s k ý s ys t é m l é k a ř s t v í a b yl i n á ř s k é m e d i c í n y v I n d i i m á s v é k o ř e n y j i ţ v e 3. t i s í c i l e t í p ř. K r. P o d l e l e g e n d y s e v j e d n é h i m a l á j s k é j e s k yn i s e t k a l i n e j m o u d ř e j š í m u ţ i I n d i e, k t e ř í s i p ř e d á v a l i s v o j e z n a l o s t i l é č i v ýc h b yl i n a l é č e b n ýc h u m ě n í. S v o j e z n a l o s t i s p o j i l i d o s p o l e č n é h o d í l a, k t e r é n a z v a l i Á j u r v e d a ( a yu s z n a m e n á ţ i v o t a v e d a z n a m e n á p o z n á n í ). 37 M e z i n e j č a s t ě j i z m i ň o v a n á u ţ i t í A. v a s i c a v l é k a ř s t v í p a t ř í o n e m o c n ě n í d ýc h a c í c h c e s t k a š e l, n a c h l a z e n í, a s t m a, b r o n c h i t i d a a t u b e r k u l ó z a. D a l š í m o ţ n é i n d i k a c e j s o u h o r e č k a, z a s t a v e n í k r v á c e n í, s p a z m y s v a l ů, s t i m u l u j e k o n t r a k c e d ě l o h y. 3 2, 3 4 Obsahové látky L i s t y o b s a h u j í a l k a l o i d y ( v a s i c i n, v a s i c i n o n, a d h a t o d i n, a d h a t o n i n, a d h a v a s i n o n, a n i s o t i n, p e g a n i n ), b e t a i n, s t e r o i d y, v i t a m í n C, k a r o t e n o i d y a s i l i c i. K o ř e n y t a k é o b s a h u j í a l k a l o i d y ( v a s i c i n, v a s i c i n o l, v a s i c i n o l o n, v a s i c i n o n, a d h a t o n i n ), s t e r o i d y ( d a u k o s t e r o l ), k a r b o h yd r á t y a a l k a n y. V k v ě t e c h s e n a c h á z e j í t r i t e r p e n y ( α - a m yr i n ), f l a v o n o i d y ( a s t r a g a l i n, k a m p f e r o l, q u e r c e t i n ) a a l k a n y. 3 2,

80 F a r m a k o l o g i c k y n e j v í c e p r o s t u d o v a n o u s l o u č e n i n o u j e c h i n a z o l i n o v ý a l k a l o i d v a s i c i n. J e h o p r o d u k c e v r o s t l i n ě k o l í s á m e z i 0, , %. 32 Mechanismus účinku A. v a s i c a p ů s o b í j a k o i n d u k t o r e n z ym ů ú č i n n ý c h p ř i m e t a b o l i s m u x e n o b i o t i k. S l o u č e n i n y p ř i p r a v e n é c h e m i c k o u m o d i f i k a c í m o l e k u l y v a s i c i n u i n h i b u j í d e g r a n u l a c i ţ í r n ýc h b u n ě k a t e d y u v o l ň o v á n í h i s t a m i n u, s n i ţ u j í a k t i v i t u c A M P f o s f o d i e s t e r a s y a l i p o x yg e n a s y a i n h i b u j í v yc h yt á v á n í v á p n í k u. 38 Farmakologické údaje V a s i c i n v yk a z u j e i n v i t r o i i n v i v o b r o n c h o d i l a t a č n í ú č i n e k. V a s i c i n o n, a č k o l i j e h l a v n í m m e t a b o l i t e m v a s i c i n u, v y v o l á v á i n v i v o b r o n c h o k o n s t r i k c i. V ýs l e d n ý ú č i n e k k o m b i n a c e t ě c h t o a l k a l o i d ů j e b r o n c h o d i l a t a č n í j a k i n v i v o, t a k i n v i t r o. 32 Z a b r o n c h o d i l a t a č n í a k t i v i t u j e p r a v d ě p o d o b n ě o d p o v ě d n ý c yk l u s c h i n a z o l on. 39 V a s i c i n, p o d á v a n ý g r a v i d n í m i n e g r a v i d n í m p o t k a n ů m i. m. v m n o ţ s t v í 2 0 m g / k g, s e d o b ř e a b s o r b u j e a d o s a h u j e m a x i m á l n í k o n c e n t r a c e k o l e m 5 0 µ m / m l v k r v i a k o l e m 1 0 µ g / m l v a m n i o t i c k é t e k u t i n ě. P o i. v. p o d á n í b yl y n e j v yš š í k o n c e n t r a c e d o s a ţ e n y v u t e r u p o 1 0 m i n u t á c h p o a p l i k a c i. P o p. o. p o d á n í b yl y k o n c e n t r a c e v a s i c i n u v u t e r u n í z k é. V a s i c i n s e m e t a b o l i z u j e v j á t r e c h n a v a s i c i n o n a d a l š í m e t a b o l i t y, k t e r é p ř i s p í v a j í j a t e r n í m u f i r s t - p a s s e f e k t u a j s o u d ů l e ţ i t o u c e s t o u e l i m i n a c e v a s i c i n u. V a s i c i n a j e h o m e t a b o l i t y s e v yl u č u j í p ř e v á ţ n ě m o č í. P o i. v. a p l i k a c i v a s i c i n u s e k o l e m 5 5 % p r o d u k t ů v yl o u č í b ě h e m 1 8 h o d i n, p o i. m. a p l i k a c i b ě h e m 2 2 h o d i n a 80

81 po p.o. p o d á n í s e v yl o u č í k o l e m 1 8 % p r o d u k t ů v a s i c i n u b ě h e m 2 4 h o d i n. 32 O b r. 2 8 P ř e v z a t o z w w w. p a v e l r a d e k. c z / c l a n k y / A d h a t o d a - v a s i c a - V a s a k a. h t m l Klinický význam A d h a t o d a v a s i c a m á š i r o k é s p e k t r u m l é č i v ýc h v l a s t n o s t í. 35 N e j č a s t ě j i s e p o u ţ í v á v e f o r m ě o d v a r u, p r á š k u, t e k u t é h o e x t r a k t u n e b o s i r u p u p r o l é č b u r e s p i r a č n í c h o n e m o c n ě n í j a k o j e r ým a, k a š e l, n a c h l a z e n í, b r o n c h i t i d a, a s t m a, T B C. P o u ţ í v á s e j a k o e x p e k t o r a n s, b r o n c h o d i l a t a n s a m u k o l yt i k u m. V E v r o p ě s e v yu ţ í v á t e k u t ý e x t r a k t a t i n k t u r a j a k o s p a z m o l yt i k u m, e x p e k t o r a n s a a n t i p yr e t i k u m. T a k é s e p o u ţ í v á p ř i k a t a r u ţ a l u d k u s e z á c p o u, r e v m a t i s m u, d n ě a m o č o v ýc h k a m e n e c h. 32 Š ť á v a z l i s t ů a k o n c e n t r á t z l i s t ů a k o ř e n ů s e k r o m ě r e s p i r a č n í c h o b t í ţ í u ţ í v a j í t a k é p ř i l o k á l n í m k r v á c e n í z p ů s o b e n é m p e p t i c k ým v ř e d e m, p ř i k r v á c e n í z d á s n í, h e m e r o i d e c h, m e n o r r h a g i i. V a s i c i n v yv o l á v á r yt m i c k é k o n t r a k c e m yo m e t r i a. T e n t o ú č i n e k j e s r o v n a t e l n ý s ú č i n k e m o x yt o c i n u ( s t i m u l u j e k o n t r a k c e d ě l o ţ n í h o s v a l u, u s n a d ň u j e n e b o u r yc h l u j e p o r o d ). S n i ţ u j e k r e v n í t l a k. 3 2, 3 4 U a n e s t e z o v a n ýc h m o r č a t a k r á l í k ů s e h o d n o t i l a n t i t u s i c k ý ú č i n e k e x t r a k t u A. v a s i c a. K a š e l b yl n a v o z e n m e c h a n i c k y n e b o e l e k t r i c k y. A n t i t u s i c k á a k t i v i t a p. o. p o d a n é h o e x t r a k t u A. v a s i c a b yl a p o d o b n á ú č i n k u k o d e i n u p r o t i k a š l i n a v o z e n é m u d r á ţ d i v ým i a e r o s o l y

82 R ů z n é f r a k c e o b s a h o v ýc h l á t e k v A. v a s i c a b yl y p o d r o b e n y c h o r i o a l l a n t o i n - m e m b r á n o v é m u t e s t u p r o z j i š t ě n í p r o t i z á n ě t l i v é h o ú č i n k u t ě c h t o f r a k c í. A l k a l o i d y v yk á z a l y p r o t i z á n ě t l i v ý ú č i n e k s r o v n a t e l n ý s ú č i n k e m h yd r o k o r t i z o n u. O s t a t n í f r a k c e t a k o v ý ú č i n e k n e v yk á z a l y. V e s t u d i i p r o v e d e n é n a m o r č a t e c h p ů s o b i l y a l k a l o i d y p r o t i a l e r g e n y n a v o z e n é b r o n c h i á l n í o b s t r u k c i v d á v c e 1 0 m g / m l a e r o s o l u. 3 5, 3 8 Ú č i n k y v a s i c i n o n u ( m g / k g ) b yl y z k o u m á n y n a n a m o d e l u a l e r g i c k é h o a s t m a t u u p o t k a n a W i s t a r. V i n t e r v a l u 2 4 h o d i n p o a n t i g e n c h a l l e n g e d o š l o k e s n í ţ e n í b r o n c h i á l n í h yp e r r e a k t i v i t y, k s i g n i f i k a n t n í m u p o k l e s u i n f i l t r a c e b u n ě k d o p l i c a k s n í ţ e n í p o d í l u b u n ě k z á n ě t u v b r o n c h o a l v e o l á r n í l a v á ţ i. 36 D á l e b yl z k o u m á n v l i v a c e t a l d e h y d o v é h o e x t r a k t u z l i s t ů A. v a s i c a p r o t i γ - z á ř e n í u m yš í. O z á ř e n é m yš i ( 8, 0 G y ), k t e r ým p ř e d o z á ř e n í m n e b yl p o d á n e x t r a k t, v yk a z o v a l y z n a k y n e m o c i z o z á ř e n í a n o r e x i e, l e t a r g i e, r o z c u c h a n é c h l u p y, p r ů j e m, h e m a t o l o g i c k é z m ě n y a t a t o z v í ř a t a b ě h e m 2 5 d n ů p o o z á ř e n í u m í r a j í. Z v í ř a t a, k t e r ým b yl p ř e d o z á ř e n í m p o d á n e x t r a k t z l i s t ů A. v a s i c a ( m g / k g ), p ř e ţ í v a j í a ţ d o 3 0. d n e p o o z á ř e n í a j e j i c h h e m a t o l o g i c k é h o d n o t y z ů s t a l y v n o r m á l n í c h h o d n o t á c h, d o k o n c e a ţ d o 3 0. d n e. P o d á n í e x t r a k t u p ř e d o z á ř e n í m m yš í v ýz n a m n ě z v yš u j e o b s a h G S H, s n i ţ u j e h l a d i n y l i p o x yd a s y a z v yš u j e ú č i n e k s é r o v é f o s f a t a s y. 41 Dávkování a toxicita V s o u č a s n é d o b ě j e k o m e r č n ě d o s t u p n ýc h n ě k o l i k b yl i n n ýc h p ř í p r a v k ů o b s a h u j í c í c h A. v a s i c a. P r ů m ě r n á d á v k a e x t r a k t u j e m g d v a k r á t d e n n ě, j e v š a k v h o d n ě j š í u p r a v i t d á v k u i n d i v i d u á l n ě. P o d l e n ě k o l i k a s t u d i í p ů s o b í e x t r a k t A. v a s i c a j a k o a b o r t i v u m, p r o t o j e j e h o 82

83 p o u ţ i t í k o n t r a i n d i k o v á n o v t ě h o t e n s t v í. J i n é z á v a ţ n é n e ţ á d o u c í ú č i n k y n e b yl y d o s u d p o p s á n y. 38 Látky odvozené od struktury vasicinu 6,7,8,9,10,12-hexahydroazepino-[2,1-b]-chinazolin-12-on T a t o s l o u č e n i n a ( o z n a č o v a n á j a k o R L X ) j e d e r i v á t v a s i c i n u, k t e r ý b yl p ř i p r a v e n p r o z h o d n o c e n í b r o n c h o d i l a t a č n í c h a p r o t i a l e r g i c k ýc h ú č i n k ů. R L X p r o j e v u j e z n a č n o u b r o n c h o d i l a t a č n í a k t i v i t u. P o p. o. p o d á n í i n h i b u j e d e g r a n u l a c i ţ í r n ýc h b u n ě k, u v o l n ě n í h i s t a m i n u a P G E, s n i ţ u j e ú č i n k y c A M P f o s f o d i e s t e r a s y a e n z ym ů l i p o x yg e n a s y a p o t l a č u j e v yc h yt á v á n í v á p n í k u. P o d l e v ýs l e d k ů b y m o h l m í t s r o v n a t e l n ý ú č i n e k j a k o k r o m o g l yk á t d i s o d n ý n e b o a m i n o f yl i n. 42,43 Sloučenina 73/602 (AA) S l o u č e n i n a o z n a č o v a n á j a k o 7 3 / j e s t r u k t u r n í m a n a l o g e m v a s i c i n o n u, a l k a l o i d u o b s a ţ e n é h o v l i s t e c h a k o ř e n e c h A. v a s i c a. U m yš í, k r ys a m o r č a t v yk a z u j e s i l n ý p r o t i a l e r g i c k ý ú č i n e k. U s a m c ů k r ys b yl y s t a n o v e n y f a r m a k o k i n e t i c k é p a r a m e t r y A A p o p o d á n í j e d n o t l i v é d á v k y i. v. 1 0 m g / k g a p. o. 5 0 m g / k g. P o i. v. a p l i k a c i n a s t a l r yc h l ý p o k l e s v s é r o v é k o n c e n t r a c i s b i o l o g i c k ým p o l o č a s e m 2 0, 2 m i n u t. P o j e d n o t l i v é p. o. d á v c e k o n c e n t r a c i n e j l é p e v ys t i h u j e 1 - k o m p a r t m e n t o v ý m o d e l s r o v n o m ě r n o u a b s o r p c í 1. ř á d u. B i o l o g i c k ý p o l o č a s A A p o p. o. p o d á n í b yl 5 0, 6 m i n u t. P o r o v n á n í ú d a j ů A U C p. o. a i. v. u k a z u j e, ţ e j e n a s i 6 0 % z p. o. d á v k y d o s á h n e s ys t é m o v é h o o b ě h u

84 Bromhexin B r o m h e x i n j e l á t k a s e s t r u k t u r n í m i z n a k y v a s i c i n u. S t i m u l u j e s e k r e c i s u r f a k t a n t u, k t e r ý u s n a d ň u j e o d s t r a ň o v á n í h l e n o v ýc h p l a k ů u l p í v a j í c í c h n a b r o n c h i á l n í s l i z n i c i. V yu ţ í v á s e p ř e d e v š í m j a k o m u k o l yt i k u m. Z ř e ď u j e v i s k ó z n í s e k r e t d ýc h a c í c h c e s t, a k t i v u j e ř a s i n k o v ý e p i t e l a z v yš u j e f r e k v e n c i p o h yb u c i l i í. T í m z v yš u j e t r a n s p o r t c i z o r o d ý c h a s p i r o v a n ýc h č á s t i c a m i k r o b ů o r á l n í m s m ě r e m. S b r o m h e x i n e m b y l o p r o v e d e n o m á l o s t u d i í, k t e r é b y o b s t á l y v d n e š n í c h p o ţ a d a v c í c h n a m e d i c í n u z a l o ţ e n o u n a d ů k a z e c h. P o u ţ í v á k l é č b ě a k u t n í c h i c h r o n i c k ýc h n e m o c í p l i c a d ýc h a c í c h c e s t s p o j e n ýc h s p o r u c h a m i t v o r b y a t r a n s p o r t u h l e n u. P o d á v á s e p. o. v d á v c e m g t ř i k r á t d e n n ě n e b o i n h a l a č n ě 4 m g v o b j e m u 2 m l d v a k r á t a ţ t ř i k r á t d e n n ě. 45 B r o m h e x i n s e m e t a b o l i z u j e n a v l a s t n í ú č i n n o u l á t k u a m b r o x o l. 27 B r o m h e x i n j e k o n t r a i n d i k o v á n u a k u t n í v ř e d o v é c h o r o b y. 45 O b r. 2 9 S t r u k t u r a b r o h e x i n u P ř e v z a t o z h t t p : / / s v. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / B r o m h e x i n Alkaloidy aminofenylpropanu Matečná rostlina: E p h e d r a s i n i c a, C h v o j n í k č í n s k ý Č e l e ď : E p h e d r a c e a e S yn o n ym a : M a H u a n g ( M a - s v í r a v ý, H u a n g ţ l u t ý ) 46 84

85 Popis rostliny C h v o j n í k j e d v o u d o m ý k e ř n e b o p o l o k e ř s r e d u k o v a n ým i l i s t y n a m e t l o v i t ýc h z e l e n ý c h v ě t v í c h. L i s t y j s o u v s t ř í c n é, s r o s t l é, i n t e r n o d i a 3 4 c m. K v ě t y m a j í ţ l u t é z b a r v e n í, p l o d y j s o u 46, 47 č e r v e n é, p o d l o u h l e v e j č i t é. O b r. 3 0 P ř e v z a t o z w w w. k t b o t a n i c a l s. c o m / e p h e d r a - s i n i c a - ma- h u a n g - p h t m l Výskyt Z e m ě p ů v o d u j s o u p ř í m o ř s k é o b l a s t i Č í n y, s e v e r o z á p a d n í I n d i e a P á k i s t á n. 46 D n e s r o s t e d i v o c e v Č í n ě, M o n g o l s k u a j i n ýc h z e m í c h v n a d m o ř s k ýc h v ýš k á c h m. 47 Tradiční léčitelství O d v a r z c h v o j n í k u j a k o z d r o j e e f e d r i n u s e p o u ţ í v a l p r o l é č e n í p a c i e n t ů s h o r e č k o u, k t e ř í s e v š a k n e p o t i l i, m ě l i b o l e s t i h l a v y, t ě ţ c e s e j i m d ýc h a l o a m ě l i p o m a l ý p u l s. 48 Obsahové látky C h v o j n í k o b s a h u j e 0, 5 2, 0 % a l k a l o i d ů, z n i c h ţ j e n e j v ýz n a m n ě j š í e f e d r i n. E f e d r i n m á d v a a s ym e t r i c k é u h l í k y, m ů ţ e t e d y t v o ř i t č t yř i o p t i c k y a k t i v n í i r a c e m i c k é f o r m y. V r o s t l i n ě s e v ys k yt u j í p o u z e d v ě f o r m y: l e v o t o č i v ý ( - ) e f e d r i n a p r a v o t o č i v ý ( + ) ψ e f e d r i n

86 Mechanismus účinku E f e d r i n j e p ř í r o d n í l á t k a s k o m b i n o v a n ým i p ř í m ým i i n e p ř í m ým i α - i β - s ym p a t o m i m e t i c k ým i ú č i n k y. P ř í m é ú č i n k y v yc h á z e j í z podobnosti struktury efedrinu struktuře adrenali n u. J a k o n e p ř í m é s ym p a t o m i m e t i k u m z a b r a ň u j e z p ě t n é m u v yc h yt á v á n í n o r a d r e n a l i n u a n a v í c i n h i b u j e j e h o d e s t r u k c i p ů s o b e n í m m o n o a m i n o o x i d a s y ( M A O ), 49, 50 p ů s o b í t e d y j a k o i n h i b i t o r M A O. O b r. 3 1 P ř e v z a t o z w w w. v i s i n d a v e f u r. i s / s v a r. p h p? i d = Farmakologické údaje D í k y s v é l i p o f i l i t ě s n a d n o p r o s t u p u j e h e m a t o e n c e f a l i c k o u b a r i é r o u a p ů s o b í c e n t r á l n ě s t i m u l a č n ě. 49 E f e d r i n s e r yc h l e d i s t r i b u u j e, h l a v n ě d o j a t e r, p l i c, s l e z i n y a m o z k u. B i o t r a n s f o r m u j e s e v j á t r e c h. H l a v n í m e t a b o l i t n o r e f e d r i n v z n i k á N - d e a l k yl a c í a j e f a r m a k o l o g i c k y a k t i v n í, m á c e n t r á l n ě s t i m u l a č n í ú č i n k y a j e h o b i o l o g i c k ý p o l o č a s j e 1, 5 4 h o d i n y % e f e d r i n u s e v yl u č u j e v n e z m ě n ě n é f o r m ě m o č í. V yl u č o v á n í z á v i s í n a p H a z v yš u j e s e v k ys e l é o b l a s t i. P r o n i k á p l a c e n t á r n í b a r i é r o u a p ř e c h á z í d o m a t e ř s k é h o m l é k a

87 Klinický význam P o t i s í c i l e t í s e p o u ţ í v a l v Č í n ě p r o l é č b u i n f e k c í d ý c h a c í c h c e s t, k r á t k o d o b ě i k l é č b ě a s t m a t u, e k z é m u, s e n n é r ý m y, n a r k o l e p s i e a o t o k u. 52 V s o u č a s n o s t i j e j e h o p o u ţ i t í v l é č b ě a s t m a t u o b s o l e t n í. J e n v yj í m e č n ě s e u ţ í v á v k o m b i n a c i s x a n t i n y. 16 P o d á v á s e v k o m p o z i t n í c h p ř í p r a v c í c h s r ů z n ým i i n d i k a c e m i : b r o n c h o l yt i k a, a n t i t u s i k a, p ř í p r a v k y p o d á v a n é p ř i c h ř i p c e a v e n o f a r m a k a. 50 V yu ţ i t í n a l é z á i v o b ě h o v ýc h i n d i k a c í c h, n a p ř í k l a d p ř i v a z o m o t o r i c k é m k o l a p s u n e b o s i n u s o v é b r a d yk a r d i i ( p ř i s k l o n u k o r t o s t a t i c k ým s y n k o p á m ). 51 E f e d r i n m á t a k é a n o r e k t i c k ý ú č i n e k. 46 P o d l e n ě k t e r ýc h s t u d i í m á p r o ú b yt e k h m o t n o s t i v ýz n a m p o u z e k o m b i n a c e e f e d r i n / k o f e i n v p o m ě r u 1 : 1 0 ( 2 0 m g e f e d r i n u / m g k o f e i n u ) p o d á v a n á t ř i k r á t d e n n ě p o d o b u 2 4 t ýd n ů. S a m o t n ý e f e d r i n č i s a m o t n ý k o f e i n n e p ř i n á š í ţ á d n é v ýs l e d k y. 52 E f e d r i n p a t ř í m e z i d r o g y a m f e t a m i n o v é h o t yp u. M ů ţ e b ýt z n e u ţ í v á n j a k o s t i m u l a n s a j a k o v ýc h o z í l á t k a k v ýr o b ě p e r v i t i n u. 16 Dávkování a toxicita D á v k o v á n í j e i n d i v i d u á l n í. J e d n o t l i v á d á v k a u d o s p ě l é h o b y n e m ě l a p ř e k r o č i t 2 5 m g, m a x i m á l n í d e n n í d á v k a j e m g. N e ţ á d o u c í ú č i n k y v yc h á z e j í z a k t i v a c e s ym p a t i k u, k t e r á s e p r o j e v í s ym p t o m y: z r yc h l e n í s r d e č n í f r e k v e n c e, z v ýš e n í T K, a g i t a c e, n e s p a v o s t, n a u z e a a n e c h u t e n s t v í. 52 D á l e s e o b j e v u j e b o l e s t h l a v y, p o r u c h y m i k c e, t a c h yf yl a x e, k o n t a k t n í d e r m a t i t i d a. E f e d r i n j e k o n t r a i n d i k o v á n p ř i a r t e r i á l n í h yp e r t e n z i, i s c h e m i c k é c h o r o b ě s r d e č n í, h yp e r t yr e ó z e, s i n u s o v é t a c h yk a r d i i n e b o t r a u m a t i c k é m š o k u. P ř i u ţ í v á n í j e t ř e b a u p o z o r n i t n a r i z i k o v z n i k u 87

88 l é k o v é z á v i s l o s t i a p ř i d l o u h o d o b é m u ţ í v á n í v yš š í c h d á v e k m ů ţ o u v z n i k n o u t t o x i c k é p s yc h ó z y. 51 Alkaloidy opia Matečná rostlina: P a p a v e r s o m n i f e r u m, M á k s e t ý Č e l e ď : P a p a v e r a c e a e Popis rostliny M á k s e t ý j e j e d n o l e t á b yl i n a, p ě s t o v a n á v r ů z n ýc h o d r ů d á c h. 46 V yr ů s t á d o v ý š k y c m, l o d yh a j e p ř í m á, l i s t y j s o u c e l i s t v é, z u b a t é, p r o s t ř e d n í p o l o o b j í m a v é. K o r u n n í l í s t k y m a j í b í l é, r ů ţ o v é a ţ f i a l o v é z b a r v e n í, n a b á z i s e o b č a s v ys k yt u j e t m a v š í s k v r n a. K v e t e o d č e r v n a d o s r p n a. P l o d e m j e t o b o l k a. 53 O b r. 3 2 P ř e v z a t o z h t t p : / / b o t a n i k a. w e n d y s. c z / k y t k y / K p h p Výskyt M á k p o c h á z í s n a d z e S t ř e d o z e m í n e b o B l í z k é h o v ýc h o d u. V E v r o p ě s e p ě s t u j e j a k o k u l t u r n í p l o d i n a, v s o u č a s n o s t i s e p ě s t u j e c e l o s v ě t o v ě ( s v ýj i m k o u n e j c h l a d n ě j š í c h o b l a s t í ). 53 Obsahové látky C e l k o v ý o b s a h a l k a l o i d ů o p i a d o s a h u j e a ţ 2 5 %. V ě t š i n o u j s o u v á z á n y n a r ů z n é o r g a n i c k é k ys e l i n y ( m e k o n o v o u, f u m a r o v o u, 88