PRŮBĚH COMING OUTU U DOSPÍVAJÍCÍCH GAYŮ. Diplomová práce. Michaela Zetíková

Transkript

1 F i l o z o f i c k á f a k u l t a M a s a r y k o v y U n i v e r z i t y P s y c h o l o g i c k ý ú s t a v S t u d i j n í r o k / PRŮBĚH COMING OUTU U DOSPÍVAJÍCÍCH GAYŮ Diplomová práce Michaela Zetíková V e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e : P h D r. M i r o s l a v a Š t ě p á n k o v á, P h. D. B r n o

2 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality P r o h l a š u j i, ž e j s e m p r á c i v y p r a c o v a l a s a m o s t a t n ě a ž e j s e m v š e c h n y p o u ž i t é i n f o r m a č n í z d r o j e u v e d l a v s e z n a m u l i t e r a t u r y. M i c h a e l a Z e t í k o v á V B r n ě, d n e

3 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality D ě k u j i v e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e P h D r. M i r o s l a v ě Š t ě p á n k o v é, P h. D. z a v e d e n í a k o n z u l t a n t c e M g r. E v ě P o l á š k o v é z a r a d y p ř i p s a n í t é t o p r á c e. M ů j d í k r o v n ě ž p a t ř í A k a d e m i c k é m u c e n t r u p o r a d e n s t v í a s u p e r v i z e z a p o s k y t n u t í p r o s t o r p r o r e a l i z a c i m é h o v ý z k u m u a p ř e d e v š í m v š e m c h l a p c ů m, k t e ř í s e m i s v ě ř i l i s e s v ý m i p ř í b ě h y a b e z k t e r ý c h b y t a t o p r á c e n e m o h l a v z n i k n o u t. 3

4 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality OBSAH Ú V O D I. T E O R E T I C K Á Č Á S T O B E C N É A S P E K T Y H O M O S E X U A L I T Y V y m e z e n í h o m o s e x u a l i t y H o m o s e x u a l i t a j a k o k o n t i n u u m B i s e x u a l i t a v e v z t a h u k h o m o s e x u a l i t ě P r e v a l e n c e h o m o s e x u a l i t y V y b r a n é t e o r i e p ř í č i n h o m o s e x u a l i t y B i o l o g i c k é t e o r i e T e o r i e b e r o u c í v p o t a z p r e n a t á l n í o b d o b í T e o r i e z a h r n u j í c í v l i v p r o s t ř e d í a v ý c h o v y V Ý V O J I D E N T I T Y D O S P Í V A J Í C Í C H C h a r a k t e r i s t i k a o b d o b í d o s p í v á n í O b d o b í p u b e s c e n c e O b d o b í a d o l e s c e n c e V y m e z e n í i d e n t i t y F o r m o v á n í i d e n t i t y v o b d o b í d o s p í v á n í E r i k s o n o v a t e o r i e p s y c h o s o c i á l n í h o v ý v o j e S t a v y i d e n t i t y p o d l e M a r c i i R o d o v á i d e n t i t a S e x u á l n í i d e n t i t a D e f i n i c e r o d o v é i d e n t i t y Z á k l a d n í a s p e k t y r o d o v é i d e n t i t y V ý v o j r o d o v é i d e n t i t y T e o r i e v ý v o j e m u ž s k é r o d o v é i d e n t i t y P s y c h o a n a l y t i c k é t e o r i e T e o r i e s o c i á l n í h o u č e n í K o g n i t i v n ě v ý v o j o v á t e o r i e E s e n c i a l i s t i c k é t e o r i e a s o c i o b i o l o g i e R o d o v á i d e n t i t a a h o m o s e x u a l i t a G a y o v é v d ě t s t v í V Z T A H D O S P Í V A J Í C Í H O S R O D I Č I A V R S T E V N Í K Y V z t a h s r o d i č i

5 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality 3. 2 V z t a h s v r s t e v n í k y P a r t n e r s k é v z t a h y C O M I N G O U T D e f i n i c e V ě k F á z e C o l e m a n ů v m o d e l T r o i d e n ů v m o d e l H a r r i s o n ů v m o d e l M o d e l C a s s o v é M o d e l C o x e a G a l l o i s e E k o l o g i c k ý m o d e l R o z p o z n á n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e P ř i j e t í s e x u á l n í o r i e n t a c e Z v e ř e j n ě n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e P r o b l é m y s o u v i s e j í c í s c o m i n g o u t e m I I. E M P I R I C K Á Č Á S T C Í L V Ý Z K U M U C H A R A K T E R I S T I K A V Ý Z K U M N É H O S O U B O R U M E T O D Y S B Ě R U D A T S e m i s t r u k t u r o v a n é i n t e r v i e w O h n i s k o v á s k u p i n a E T I C K É P Ř E D P O K L A D Y V Ý Z K U M U M E T O D Y Z P R A C O V Á N Í D A T V Ý S L E D K Y V ý s l e d k y i n d i v i d u á l n í c h r o z h o v o r ů O t e v ř e n é k ó d o v á n í A x i á l n í k ó d o v á n í S e l e k t i v n í k ó d o v á n í V ý s l e d k y o h n i s k o v é s k u p i n y S R O V N Á N Í V Ý S L E D K Ů I N D I V I D U Á L N Í C H R O Z H O V O R Ů A O H N I S K O V É S K U P I N Y D I S K U S E Z Á V Ě R L I T E R A T U R A P Ř Í L O H Y

6 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality ÚVOD P o t k á v á m e j e d e n n ě n a u l i c i. N ě k d y n á s a n i n e n a p a d n e, ž e b y m o h l i b ý t j i n í, n e ž m y. A o n i n á m t o n ě k d y a n i n e ř e k n o u. M o h o u s e b á t n a š í r e a k c e, č i s t i g m a t i z a c e. I k d y ž, j a k j i n í v l a s t n ě h o m o s e x u á l o v é j s o u n a r o z d í l o d n á s? J s o u t o s t e j n í l i d é, j a k o m y. A t o, ž e m a j í o d l i š n o u s e x u á l n í o r i e n t a c i j e š t ě n e z n a m e n á, ž e j s o u n e n o r m á l n í č i n e m o c n í. P r ů m ě r n ý h o m o s e x u á l n e n í o n i c m í ň n o r m á l n í, n e ž p r ů m ě r n ý h e t e r o s e x u á l. O s t a t n ě o t o m, c o j e t o n o r m a l i t a s e v e d o u d i s k u s e. T é m a h o m o s e x u a l i t y j e v n a š i c h p o d m í n k á c h b o h u ž e l s t á l e j e š t ě t r o c h u t a b u. M ů ž e m e s i m y s l e t, ž e v n a š e m o k o l í s e n e o b j e v u j e ž á d n ý g a y n e b o l e s b a, p r o t o ž e ž á d n é n e z n á m e. M y s l í m v š a k, ž e j e j i c h v í c, n e ž s i m y s l í m e. A m o ž n á i n ě k t e r é z n i c h z n á m e, j e n o t o m n e v í m e. O d d ě t s t v í j s m e v y c h o v á v á n i v p ř e d s t a v ě, ž e j e d n o u s e v d á m e / o ž e n í m e z a p a r t n e r a o p a č n é h o p o h l a v í. A n i n á s n e n a p a d n e, ž e b y t o m u m o h l o b ý t j i n a k. P r o t o ž e t a k h l e s e t o p r o s t ě d ě l á, t a k h l e j e t o n o r m á l n í. N e n a p a d n e n á s t o a ž d o d o b y, n e ž s e t o s t a n e. N á m n e b o l i d e m v n a š e m o k o l í. G a y e a l e s b y n a p r v n í p o h l e d v ě t š i n o u n e p o z n á m e. C h o d í k o l e m n á s, a l e j s o u p r o n á s n e v i d i t e l n í. P r o t o s e t v á ř í m e, j a k o b y s n a d a n i n e e x i s t o v a l i. M o c t o h o o n i c h n e v í m e. K n a p s á n í t é t o p r á c e m ě v e d l a z v ě d a v o s t. T a k é j s e m m ě l a p o c i t, ž e t é m ě ř ž á d n é g a y e č i l e s b y n e z n á m. C h t ě l a j s e m p r o n i k n o u t d o j e j i c h s v ě t a, z j i s t i t, č í m s e z a b ý v a j í a s j a k ý m i p r o b l é m y s e v ž i v o t ě m u s e j í v y p o ř á d a t. J a k é t o j e, k d y ž o s o b ě č l o v ě k z j i s t í, ž e j e g a y? C o v š e c h n o p r o ž í v á, s j a k ý m i o b t í ž e m i s e s e t k á v á, s č í m s e m u s í v y r o v n a t? J a k é t o j e, s i p o p r v é p ř i z n a t : J s e m g a y? A j a k s e t o v l a s t n ě s t a n e? Z j i s t í t o o s o b ě j a k o b y z n i č e h o n i c n e b o j e o b j e v e n í a p ř i j e t í v l a s t n í s e x u á l n í o r i e n t a c e d l o u h o d o b ý m p r o c e s e m? T o 6

7 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality j s o u o t á z k y, k t e r é j s e m s i k l a d l a p ř e d n a p s á n í m t é t o p r á c e a k t e r ý m i b y c h s e z d e c h t ě l a z a b ý v a t. V t é t o p r á c i s e z a m ě ř í m n a m u ž s k ý c o m i n g o u t, j a k o n a p r o c e s p ř i j e t í s v é h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e u d o s p í v a j í c í c h g a y ů. T o t o t é m a j s e m s i v y b r a l a, p r o t o ž e c h c i n a h l é d n o u t d o p r o ž í v á n í n ě k o h o j i n é h o, n e ž j s e m j á. C í l e m p r á c e j e p o p s a t c o m i n g o u t u v z o r k u d o s p í v a j í c í c h g a y ů v Č e s k é r e p u b l i c e. N e j d e m i p ř i t o m o n ě j a k é s t a t i s t i k y, j a k o s p í š e o l i d s k o u z k u š e n o s t. C h c i z a c h y t i t p r o ž í v á n í a p o p s a t p r o b l é m y, s e k t e r ý m i s e g a y o v é v a d o l e s c e n c i s e t k á v a j í. D o m n í v á m s e, ž e p s y c h o l o g o v é b y m ě l i m í t p o v ě d o m í o t o m, č í m p r o c h á z í d o s p í v a j í c í g a y o v é a l e s b y, a b y j i m m o h l i l é p e p o r o z u m ě t, k d y ž s e s n i m i s e t k a j í a p r o v á z e t j e j e j i c h n e l e h k o u c e s t o u. T a t o p r á c e m á d v ě č á s t i. V p r v n í, t e o r e t i c k é č á s t i s e b u d u z a b ý v a t t e o r e t i c k ý m i v ý c h o d i s k y m u ž s k é h o m o s e x u a l i t y : v y m e z e n í m h o m o s e x u a l i t y, j e j í m i p ř í č i n a m i a r o z š í ř e n í m v p o p u l a c i, d á l e v ý v o j e m i d e n t i t y ( v č e t n ě r o d o v é ) v o b d o b í d o s p í v á n í, p a k m e z i l i d s k ý m i v z t a h y d o s p í v a j í c í c h a n a k o n e c j i ž z m í n ě n ý m c o m i n g o u t e m a p r o b l é m y s n í m s p o j e n ý m i. V e m p i r i c k é č á s t i b u d u a n a l y z o v a t r o z h o v o r y ( j a k i n d i v i d u á l n í, t a k s k u p i n o v ý ) s d o s p í v a j í c í m i g a y i. 7

8 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality I. TEORETICKÁ ČÁST 8

9 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality 1 Obecné aspekty homosexuality 1.1 Vymezení homosexuality V t é t o p r á c i j e ú s t ř e d n í m t é m a t e m p o z n á n í a p ř i j e t í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e. T a v p o d s t a t ě z á v i s í n a t o m, z d a p ř i v o l b ě e r o t i c k é h o p a r t n e r a a s v é c i t o v é n á k l o n n o s t i d á v á m e p ř e d n o s t m u ž i n e b o ž e n ě. S t a n o v i t j i m ů ž e m e j e n n a z á k l a d ě v l a s t n í h o s e b e p o z n á n í. A b y c h o m m o h l i s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i p o z n a t, m ě l i b y c h o m s e z a m ě ř i t n a o b s a h y n a š i c h e r o t i c k ý c h s n ů, f a n t a z i í a p ř e d s t a v, a t a k é n a p r o j e v y c i t o v é n á k l o n n o s t i, t o z n a m e n á, d o k o h o s e č a s t ě j i a i n t e n z i v n ě j i z a m i l o v á v á m e ( P r o c h á z k a, ). S e x u á l n í o r i e n t a c e s e t r a d i č n ě d ě l í n a h e t e r o s e x u á l n í, b i s e x u á l n í a h o m o s e x u á l n í, p o d l e u p ř e d n o s t ň o v a n é h o p o h l a v í ( n a p ř. H a r t l, H a r t l o v á, ). H o m o s e x u á l n í l i d é u p ř e d n o s t ň u j í p o h l a v í s t e j n é. O v š e m, t é t o s v é p r e f e r e n c e s i n e m u s í b ý t v ž d y v ě d o m i. V d ů s l e d k u t l a k u s p o l e č n o s t i a v ý c h o v y j i m o h o u p o p í r a t, n e p ř i z n a j í s i j i t ř e b a a n i s a m i p ř e d s e b o u n e b o s i j i m o h o u u v ě d o m i t a ž n a p ř. p o n ě k o l i k a l e t e c h m a n ž e l s t v í s p a r t n e r e m o p a č n é h o p o h l a v í. P ř i v y m e z e n í h o m o s e x u a l i t y m ů ž e m e v y c h á z e t z j e j í d e f i n i c e. W e l l s ( : I n K r a p p, W i l s o n ) j i d e f i n u j e j a k o s t á l o u s e x u á l n í a e m o c i o n á l n í p ř i t a ž l i v o s t, z a h r n u j í c í f a n t a z i i, z á j e m a v z r u š e n í s m ě r e m k o s o b ě s t e j n é h o p o h l a v í. C a p p o n i a k o l. ( , s t r. 5 4 ) h o m o s e x u a l i t u d e f i n u j í j e d n o d u š e j a k o e r o t i c k o - s e x u á l n í z a m ě ř e n í n a j e d i n c e s t e j n é h o p o h l a v í. D u b a j ( , d l e J a n o š o v á, , s t r. 1 3 ) d e f i n u j e h o m o s e x u a l i t u t a k t o : H o m o s e x u a l i t a j e g e n e t i c k y d e t e r m i n o v a n ý c e l o ž i v o t n ý a n e m e n n ý s t a v l i b i d a, p ř i k t o r o m j e d i n o c z a p o d m i e n o k m o ž n o s t i s l o b o d n e j v o l b y p r e f e r u j e z a ú č e l o m s e x u á l n e h o a c i t o v é h o k o n t a k t u o b j e k t r o v n a k é h o p o h l a v i a, p r i č o m 9

10 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality t a k t o v z n i k n u t ý v z ť a h s a s v o j o u k v a l i t o u v p l n e j m i e r e v y r o v n á v z ť a h u h e t e r o s e x u á l n e m u. V ý r a z h o m o s e x u á l p o p r v é p o u ž i l v r o c e B e n k e r t. T í m t o v ý r a z e m o z n a č o v a l l á s k u m u ž e č i ž e n y k o s o b ě s t e j n é h o p o h l a v í. M ě l t í m n a m y s l i n e j e n s c h o p n o s t s e x u á l n ě r e a g o v a t n a o s o b u s t e j n é h o p o h l a v í, b ý t j í m v z r u š e n a s c h o p e n s d a n ý m o b j e k t e m u s k u t e č n i t p o h l a v n í s t y k, a l e i c i t o v ý v z t a h ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). V y m e z i t p o j e m h o m o s e x u a l i t a v š a k v p o d s t a t ě n e n í a ž t a k j e d n o d u c h é, j a k s e n a p r v n í p o h l e d z d á. O b e c n ě s e m á z a t o, ž e j d e o n á k l o n n o s t k o s o b á m s t e j n é h o p o h l a v í. A č k o l i v s e t o, t a k h l e ř e č e n o, z d á b ý t j a s n é a j e d n o z n a č n é, m u s í m e s t r i k t n ě r o z l i š o v a t m e z i h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c í ( č i p r e f e r e n c í ), h o m o s e x u á l n í i d e n t i f i k a c í a h o m o s e x u á l n í m c h o v á n í m. 1. H o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e H o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e j e c e l o ž i v o t n í, n e m ě n n ý a n o s i t e l e m n e z a p ř í č i n ě n ý a n e z v o l e n ý, t e d y t a k é n e z a v i n ě n ý s t a v ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). O h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i n e j s p o l e h l i v ě j i v y p o v í d á t o, ž e s e z a m i l o v á v á m e d o j e d i n c ů s t e j n é h o p o h l a v í, j e l i k o ž k t o m u, a b y c h o m s e d o n ě k o h o z a m i l o v a l i s e n e d o v e d e m e p ř i n u t i t. H o m o s e x u a l i t a j e t e d y, s t e j n ě j a k o h e t e r o s e x u a l i t a, s p í š e c i t o v á n e ž s e x u á l n í z á l e ž i t o s t ( W e i s s, d l e K o u c k á, ). P r o u r č e n í s e x u á l n í o r i e n t a c e j e d ů l e ž i t é s e x u á l n í p r o ž í v á n í j e d i n c e, j e h o ž n á p l n í j s o u s e x u á l n í s n y, f a n t a z i e a p ř á n í. D ů l e ž i t é p ř i t o m j e, j a k ý o b s a h t ě c h t o f a n t a z i í p ř e v a ž u j e ( J a n o š o v á, ). S e x u á l n í o r i e n t a c e m á a s p e k t s e x u á l n í a e m o c i o n á l n í, k t e r é j s o u p r o j e d i n c e d ů l e ž i t é v r ů z n é m í ř e ( Š í p o š o v á, ). J e p o v a ž o v á n a z a n ě c o v í c n e ž j e n z a s e x u á l n í c h o v á n í. Z a h r n u j e e m o c i o n á l n í p r e f e r e n c i, s t e j n ě j a k o i n t e n z i t u d u š e v n í h o s p o j e n í s d a l š í o s o b o u ( F r a y n d, C a p p e r, ). J e v š a k d ů l e ž i t é s i u v ě d o m i t, ž e s e x u á l n í o r i e n t a c e n e m u s í m í t v ž d y z a n á s l e d e k 10

11 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality o d p o v í d a j í c í s e x u á l n í c h o v á n í ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). 2. H o m o s e x u á l n í i d e n t i f i k a c e S e x u á l n í i d e n t i f i k a c e u r č u j e, z a k o h o s e j e d i n e c p o v a ž u j e ( J a n o š o v á, ). M ů ž e m e j i u r č i t n a z á k l a d ě n a š e h o v n i t ř n í h o c í t ě n í a s e b e h o d n o c e n í. T o z n a m e n á n a z á k l a d ě t o h o, z d a s e c í t í m e m u ž e m č i ž e n o u n e b o t a k é h e t e r o s e x u á l e m, h o m o s e x u á l e m č i b i s e x u á l e m ( P r o c h á z k a, ). B r z e k a P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á ( ) ř í k a j í, ž e s e x u á l n í i d e n t i f i k a c i ( p ř e d s t a v u o s o b ě s a m é m a v l a s t n í s e x u á l n í r o l i ) s i č l o v ě k v y t v á ř í n a z á k l a d ě s v ý c h p o c i t ů, z k u š e n o s t í a z á ž i t k ů. V ý s l e d e k t ě c h t o z k u š e n o s t í o v l i v ň u j e i j i n é ž i v o t n ě d ů l e ž i t é o t á z k y, n e ž s e x u á l n í. N a p ř í k l a d u r č u j e, z d a m á m e h l e d a t p a r t n e r a, j a k ý m á b ý t, j e s t l i s a m i d o k á ž e m e s p l n i t p a r t n e r o v o o č e k á v á n í, z d a s e s o u s t ř e d i t n a p r a c o v n í k a r i é r u n e b o i n a r o d i n u a t p. V e l k o u r o l i p r o r o z v o j s e x u á l n í i d e n t i f i k a c e h r a j e p o s t o j s p o l e č n o s t i. V n ě k t e r ý c h k u l t u r á c h n a p ř í k l a d n e n í s e x u á l n í c h o v á n í p r o p o s t a v e n í č l o v ě k a v e s p o l e č n o s t i d ů l e ž i t é. V t a k o v ý c h k u l t u r á c h p a k l i d é n e m a j í p o t ř e b u s e z a ř a d i t m e z i h e t e r o s e x u á l y n e b o h o m o s e x u á l y. V E v r o p ě a v U S A o v š e m l i d é m a j í t e n d e n c i s e z a ř a d i t d o j e d n é z k a t e g o r i í s e x u á l n í o r i e n t a c e. P o k u d j e d i n e c v y k a z u j e r y s y, k t e r é o d p o v í d a j í o p a č n é m u p o h l a v í, m ů ž e t a k b ý t z n e j i s t ě n v e s v é s e x u á l n í o r i e n t a c i č i i d e n t i f i k a c i s r o d o v o u ( g e n d e r o v o u ) r o l í ( J a n o š o v á, ). 3. H o m o s e x u á l n í c h o v á n í H o m o s e x u á l n í c h o v á n í j e n e j j e d n o d u š š í v y m e z i t. J e d n á s e o p o h l a v n í s t y k n e b o j i n o u s e x u á l n í a k t i v i t u s o s o b o u s t e j n é h o p o h l a v í ( P r o c h á z k a, ). P o d l e s e x u á l n í h o c h o v á n í v š a k n e m ů ž e m e u s u z o v a t n a s e x u á l n í o r i e n t a c i, p r o t o ž e n e m u s í k o r e s p o n d o v a t s e s k u t e č n o u s e x u á l n í o r i e n t a c í. N ě k t e ř í l i d é s e 11

12 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality m o h o u c h o v a t h o m o s e x u á l n ě, č i b i s e x u á l n ě, a l e j e j i c h s e x u á l n í o r i e n t a c e m ů ž e b ý t h e t e r o s e x u á l n í a n a o p a k. S e x u á l n í c h o v á n í m ů ž e b ý t o v l i v ň o v á n o f a k t o r y ( v n ě j š í m i i v n i t ř n í m i ), k t e r é p ř í m o s e s e x u á l n í o r i e n t a c í n e s o u v i s í. M ů ž e m e n a p ř. p ř e d p o k l á d a t, ž e u n ě k t e r ý c h l i d í, k t e ř í m a j í u r č i t é h o m o s e x u á l n í t e n d e n c e, s e m o h o u v y s k y t n o u t n e g a t i v n í p o s t o j e a p ř e d s u d k y v ů č i h o m o s e x u a l i t ě, k t e r é p a k m a j í z a n á s l e d e k z d r ž o v á n í s e h o m o s e x u á l n í h o c h o v á n í a s n a h u p ř i z p ů s o b i t s e, t j. ž í t v ý l u č n ě h e t e r o s e x u á l n ě ( Š í p o š o v á, ). H o m o s e x u á l o v é s e m o h o u c h o v a t h e t e r o s e x u á l n ě n a p ř í k l a d z t o h o d ů v o d u, ž e s v é z a m ě ř e n í c e l ý ž i v o t n e r o z p o z n a j í, m o h o u s e t e d y c í t i t h e t e r o s e x u á l n í m i, a p r o t o t a k é t a k ž i j í. J i n í s i s i c e s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i u v ě d o m u j í, a l e n e c h t ě j í s e s n í s m í ř i t a o d m í t a j í h o m o s e x u á l n í p o h l a v n í s t y k y. N o a d a l š í s k u p i n a h o m o s e x u á l ů n a v a z u j e z n e j r ů z n ě j š í c h d ů v o d ů v z t a h y s o b ě m a p o h l a v í m i a h o d n o t í s e j a k o b i s e x u á l n í n e b o n ě k d y i h e t e r o s e x u á l n í. N ě k t e ř í n a v a z u j í v z t a h y j e n s e s t e j n ý m p o h l a v í m, p ř e s t o s e n e h o d n o t í j a k o h o m o s e x u á l n í ( P r o c h á z k a, ). P o m ě r m e z i g a y i, k t e ř í j s o u a n e j s o u s c h o p n i ž í t h e t e r o s e x u á l n í m ž i v o t e m, s e o d h a d u j e n a 6 0 : 4 0 ( M l a d ý s v ě t, d l e J a n o š o v á, ). S e s e x u á l n í m c h o v á n í m t o o v š e m m ů ž e b ý t s t e j n é i u h e t e r o s e x u á l n í c h l i d í. I h e t e r o s e x u á l o v é t o t i ž m o h o u m í t v z t a h y s e s t e j n ý m p o h l a v í m. W e i s s ( , d l e K o u c k á ) t v r d í, ž e s e t o t ý k á 6 % h e t e r o s e x u á l n í c h l i d í. P o k u d n a p ř í k l a d ž i j e h e t e r o s e x u á l n í j e d i n e c, k t e r ý o v š e m m á a l e s p o ň č á s t e č n o u h o m o s e x u á l n í d i s p o z i c i v p o d m í n k á c h, k t e r é z n e s n a d ň u j í n e b o d o k o n c e z n e m o ž ň u j í k o n t a k t s o s o b a m i o p a č n é h o p o h l a v í ( j a k o n a p ř. v e v ě z n i c í c h, i n t e r n á t e c h č i v a r m á d ě ), m ů ž e s e s e x u á l n ě s t ý k a t s o s o b o u s t e j n é h o p o h l a v í. T a t o o s o b a j e p r o n ě j s i c e m é n ě p ř i t a ž l i v á, a l e v e s t a v u n o u z e m ů ž e b ý t p ř i j a t e l n á. T a k o v é c h o v á n í s e n a z ý v á n á h r a ž k o v é s e x u á l n í c h o v á n í. M ů ž e b ý t z p ů s o b e n é v y s o k o u s e x u á l n í d r á ž d i v o s t í a v z r u š i v o s t í, t y p i c k o u u v e l m i m l a d ý c h m u ž ů, d á l e n e p ř í t o m n o s t í r e s t r i k t i v n í c h 12

13 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality m o r á l n í c h n o r e m a m á l o z r a l ý c h v o l n í c h m e c h a n i s m e c h. T a k o v é c h o v á n í j e p o u z e d o č a s n é. P o k u d v š a k u t ě c h t o l i d í p ř e v a ž u j e h e t e r o s e x u á l n í z a m ě ř e n í, t a k s e p ř i n e j b l i ž š í p ř í l e ž i t o s t i n a v r á t í d o h e t e r o s e x u á l n í h o ž i v o t a. M u s í m e o v š e m p o d o t k n o u t, ž e i v p o d m í n k á c h, k d y j e p r e f e r o v a n ý o b j e k t d o b ř e d o s t u p n ý, m ů ž e m í t h e t e r o s e x u á l n í č l o v ě k h o m o s e x u á l n í s t y k y z n e s e x u á l n í m o t i v a c e, n a p ř. z a ú p l a t u ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). P r o b l e m a t i k a s e x u á l n í h o c h o v á n í j e k o m p l i k o v á n a e x i s t e n c í n a r c i s t i c k é h o m e c h a n i s m u. N ě k t e r é n a r c i s t i c k é o s o b y j s o u t o t i ž p o h l a v n ě v z r u š o v á n y v l a s t n í o s o b u - a t a k é t í m, k d y ž j i n ý č l o v ě k p r o j e v u j e o j e j i c h o s o b u z á j e m, d o b ý v á j i a p r o k a z u j e j í l á s k u. T a k o v á o s o b a s e p a k m ů ž e v z r u š i t i v p ř í t o m n o s t i n e p r e f e r o v a n é h o o b j e k t u, p o k u d t e n s e c h o v á t a k, ž e u s p o k o j u j e n a r c i s m u s d a n é o s o b y, a t o n a p ř. z á j m e m o n i, p r o j e v y o b d i v u, d o b ý v á n í m, s v á d ě n í m a t d. ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). V t é t o p r á c i s e b u d u z a b ý v a t h o m o s e x u á l n í m i m u ž i, t e d y l i d m i, k t e ř í s e i d e n t i f i k u j í j a k o h o m o s e x u á l o v é s h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c í, n i k o l i v p o u z e c h o v á n í m H o m o s e x u a l i t a j a k o k o n t i n u u m M n o h o p s y c h o l o g ů s e d o m n í v á, ž e l i d i n e l z e s t r i k t n ě r o z d ě l i t d o t ř e c h k a t e g o r i í s e x u á l n í o r i e n t a c e. N a p ř. F r a y n d a C a p p e r ( ) ř í k a j í, ž e s e x u á l n í o r i e n t a c i s i m ů ž e m e p ř e d s t a v i t j a k o k o n t i n u u m, k d e ž á d n á o s o b a n e n í s t o p r o c e n t n ě h e t e r o s e x u á l n í n e b o h o m o s e x u á l n í a n ě k t e ř í j s o u p r á v ě n ě k d e m e z i t ě m i t o p ó l y. T i, k t e ř í s e n a c h á z e j í n a k o n t i n u u b l í ž e k p ó l u, k d e j s o u p ř i t a h o v á n i o p a č n ý m p o h l a v í m, ( c o ž j e v ě t š i n a p o p u l a c e ), j s o u p o v a ž o v á n i z a h e t e r o s e x u á l n í. T i u p r o s t ř e d ( s t u d i e u k a z u j í, ž e s e j e j i c h p o m ě r p o h y b u j e m e z i 2-5 % ) j s o u p o v a ž o v á n i z a b i s e x u á l n í. K d y ž j e o s o b a f y z i c k y, e m o č n ě a d u š e v n ě p ř i t a h o v á n a v p r v n í ř a d ě k o s o b á m s t e j n é h o p o h l a v í, j e p o v a ž o v á n a z a l e s b i c k o u, j e s t l i ž e s e 13

14 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality j e d n á o ž e n u a z a g a y e, j e s t l i ž e j d e o m u ž e ( F r a y n d, C a p p e r, ). J a k o p r v n í p o u k á z a l n a s e x u á l n í c h o v á n í j a k o n a k o n t i n u u m A l f r e d K i n s e y v r o c e ( d l e Š í p o š o v á, , s t r ), k d e v e s v é s t u d i i p o u ž i l s e d m i s t u p ň o v o u š k á l u s e x u á l n í h o c h o v á n í : 1. v ý l u č n ě h e t e r o s e x u á l n í b e z j a k ý c h k o l i v h o m o s e x u á l n í c h t e n d e n c í 2. p ř e v á ž n ě h e t e r o s e x u á l n í, j e n v ý j i m e č n ě h o m o s e x u á l n í 3. p ř e v á ž n ě h e t e r o s e x u á l n í s v ý r a z n ě j š í m i h o m o s e x u á l n í m i t e n d e n c e m i 4. s t e j n ě h o m o s e x u á l n í a h e t e r o s e x u á l n í 5. p ř e v á ž n ě h o m o s e x u á l n í s v ý r a z n ě j š í m i h e t e r o s e x u á l n í m i t e n d e n c e m i 6. p ř e v á ž n ě h o m o s e x u á l n í, v ý j i m e č n ě h e t e r o s e x u á l n í 7. v ý h r a d n ě h o m o s e x u á l n í P ř e s t o ž e j e t a t o š k á l a z a m ě ř e n a n a s e x u á l n í c h o v á n í, d á s e a n a l o g i c k y p o u ž í t i n a s e x u á l n í o r i e n t a c i, p ř e s t o ž e u r č i t é s e x u á l n í c h o v á n í n e m u s í v ž d y p o u k a z o v a t n a s e x u á l n í o r i e n t a c i a n a o p a k ( Š í p o š o v á, ) B i s e x u a l i t a v e v z t a h u k h o m o s e x u a l i t ě T o, ž e a n i h e t e r o s e x u á l n í, a n i h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e n e m u s í b ý t v ž d y v y h r a n ě n a s t o p r o c e n t n ě, c e l o u s i t u a c i k o m p l i k u j e. J e d n o p o h l a v í m ů ž e b ý t u p ř e d n o s t ň o v á n o, a l e n ě k d y j e t a k é p ř í t o m n a s l a b á s c h o p n o s t v z r u š i t s e i j e d i n c e m n e p r e f e r o v a n é h o p o h l a v í. L i d é s e p a k m o h o u c h o v a t b i s e x u á l n ě. B i s e x u á l n ě s e n e j č a s t ě j i c h o v a j í l i d é h o m o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n í ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). C o s e t ý č e b i s e x u a l i t y, n á z o r y o d b o r n í k ů s e z n a č n ě l i š í. P o d l e j e d n ě c h b i s e x u a l i t a j a k o t a k o v á p r a k t i c k y n e e x i s t u j e ( n e b o j e n v m i z i v é m p r o c e n t u ). E x i s t u j e p o u z e b i s e x u á l n í c h o v á n í. T a k o v ý n á z o r z a s t á v á n a p ř. P e t r W e i s s ( , d l e K o u c k á ). T e n s e 14

15 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality d o m n í v á, ž e v ě t š i n a l i d í, k t e ř í m a j í s e x u á l n í s t y k y s p ř í s l u š n í k y o b o u p o h l a v í, j s o u e g o - d y s t o n n í h o m o s e x u á l o v é, c o ž j s o u l i d é, k t e ř í n e p ř i j í m a j í s v o u h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i a p o k o u š e j í s e j i z m ě n i t. H o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e j e t o t i ž p r o m n o h o j e d i n c ů n a t o l i k n e p ř i j a t e l n á, ž e s e c e l o ž i v o t n ě p o k o u š e j í o a d a p t a c i n a v ě t š i n o v o u s e x u a l i t u. T é m ě ř v š i c h n i h o m o s e x u á l o v é, d l e j e h o n á z o r u, n ě k d y v ž i v o t ě z k o u š e j í i s e x s o p a č n ý m p o h l a v í m, a ť u ž z e s n a h y s e p ř i z p ů s o b i t, n e b o v r á m c i e x p e r i m e n t ů a h l e d á n í s a m a s e b e. J a r o s l a v a P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á n a o p a k t v r d í, ž e b i s e x u a l i t a m ů ž e e x i s t o v a t. P ř i s e x u á l n í m v ý b ě r u b i s e x u á l ů v š a k n e r o z h o d u j e p o h l a v í p a r t n e r a, n ý b r ž a t r a k t i v i t a v z h l e d u, a l e i z p ů s o b u c h o v á n í a v y j a d ř o v á n í. 1.2 Prevalence homosexuality V ý s k y t h o m o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n ý c h o s o b v p o p u l a c i b ý v á u d á v á n v r o z m e z í % ( H u č í n, ). N e j č a s t ě j i s e u v á d í, ž e c e l o ž i v o t n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e s e t ý k á 4 % s v ě t o v é p o p u l a c e ( K i n s e y a s p o l., , , d l e W e i s s, Z v ě ř i n a, ). P r o c h á z k a ( ) o d h a d u j e č e t n o s t h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e v n a š í p o p u l a c i n a 4 % a h o m o s e x u á l n í h o c h o v á n í n a 1-2 %. A m e r i c k ý s e x u o l o g K i n s e y z k o u m a l, k o l i k p r o c e n t m u ž ů s e p o u r č i t ý č a s v e s v é m ž i v o t ě c h o v a l o v ý l u č n ě h o m o s e x u á l n ě a d o š e l k z á v ě r u, ž e s e h o m o s e x u á l n í c h o v á n í t ý k á d o k o n c e 3 7 % m u ž ů ( H u č í n, ). P o d o b n ě v Č e s k é r e p u b l i c e p r o v e d l i v r o c e v ý z k u m h o m o s e x u a l i t y T u č e k a H o l u b. H o m o s e x u á l n í z k u š e n o s t t e h d y u v e d l o 2, 5 % r e s p o n d e n t ů. D r u h é š e t ř e n í p r o b ě h l o r o v n ě ž v r o c e ( W e i s s, Z v ě ř i n a ). P o h l a v n í s t y k s o s o b o u s t e j n é h o p o h l a v í u v e d l o 3, 2 % m u ž ů a 4, 1 % ž e n ( W e i s s, Z v ě ř i n a, ). M u s í m e o v š e m p o d o t k n o u t, ž e t y t o v ý z k u m y m l u v í o h o m o s e x u á l n í m c h o v á n í a n i k o l i o h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i. 15

16 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality W e i s s a Z v ě ř i n a p r o v á d ě l i d v a v ý z k u m y h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e s p ě t i l e t ý m č a s o v ý m o d s t u p e m ( , ). Z j i s t i l i, ž e p o u z e 1, 8 % m u ž ů a 2, 3 % ž e n v r o c e a 2, 5 % m u ž ů a 3, 4 % ž e n z r o k u u v e d l o j i n o u o d p o v ě ď n a s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i, n e ž h e t e r o s e x u á l n í, a t o b u ď o r i e n t a c i h o m o s e x u á l n í n e b o s i n e b y l i j i s t i. P o u z e 0, 4 % m u ž ů a 0, 3 % ž e n v r o c e u v e d l o j e d n o z n a č n ě h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i. V r o c e u v e d l i m u ž i i ž e n y s h o d n ě 0, 3 % p r o h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i. C o s e t ý č e h o m o s e x u á l n í z k u š e n o s t i v a n a m n é z e, v r o c e s e t o t ý k a l o 6, 2 % m u ž ů a 4, 4 % ž e n ( o p r o t i 3, 4 % m u ž ů a 2, 6 % ž e n z r o k u ). P r o v ě t š í p ř e h l e d n o s t u v á d í m v ý s l e d k y v ý z k u m ů v t a b u l c e, k d e j s o u u v e d e n i p o u z e m u ž i, p r o t o ž e t i n á s z a j í m a j í n e j v í c. T a b u l k a 1 R o z š í ř e n í h o m o s e x u a l i t y v Č R u m u ž ů ( W e i s s, Z v ě ř i n a, ) Rok Homosexuální orientace 0,4% 0,3% Není si jistý 1,4% 2,2% Celkem 1,8% 2,5% Homosexuální zkušenost 3,4% 6,2% W e i s s a Z v ě ř i n a ( ) s e v š a k d o m n í v a j í, ž e m e z i h o m o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n é j e d i n c e l z e z a ř a d i t i v e l k o u v ě t š i n u t ě c h, k t e ř í v s o u b o r u r e s p o n d e n t ů n a p o l o ž e n o u o t á z k u o d p o v ě d ě l i, ž e s i n e j s o u j i s t i s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c í. J e p r a v d ě p o d o b n é, ž e u v ě t š i n y t ě c h t o r e s p o n d e n t ů j d e o e g o - d y s t o n n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i ( t e d y t a k o v o u k t e r o u j e d i n e c n e p ř i j í m á ) n e b o o p r o b l e m a t i c k ý c o m i n g o u t ( p r o c e s u v ě d o m o v á n í a z v e ř e j ň o v á n í s v é o r i e n t a c e ). V e v ě t š i n o v é h e t e r o s e x u á l n í s p o l e č n o s t i s e t o t i ž z d á b ý t n e p r a v d ě p o d o b n é, ž e b y n e j i s t o t u v t é t o o b l a s t i v y j a d ř o v a l i j e d n o z n a č n ě h e t e r o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n í r e s p o n d e n t i. 16

17 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality I t a k j s o u č í s l a p o m ě r n ě m a l á v p o r o v n á n í s v ý š e c i t o v a n ý m i z a h r a n i č n í m i v ý z k u m y. T ě ž k o m ů ž e m e p ř e d p o k l á d a t, ž e b y v Č e s k é r e p u b l i c e b y l n i ž š í p o d í l h o m o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n ý c h l i d í. T a k t o n í z k é ú d a j e b y s e s p í š d a l y v y s v ě t l i t m a l o u t o l e r a n c í k h o m o s e x u a l i t ě v m i n u l ý c h l e t e c h a k r á t k o u d o b o u e x i s t e n c e g a y h n u t í ( S t e h l í k o v á a k o l., ). T o b y m o h l o v y s v ě t l i t i f a k t, ž e v r o c e s e h o m o s e x u a l i t a ( h o m o s e x u á l n í c h o v á n í a n e j i s t o t a o h l e d n ě s e x u á l n í o r i e n t a c e ) t ý k a l a v ě t š í h o p r o c e n t a m u ž ů, n e ž v r o c e H u č í n ( ) s e d o m n í v á, ž e v ý z k u m v ý s k y t u h o m o s e x u a l i t y v p o p u l a c i m ů ž e b ý t z k r e s l e n ý z e d v o u d ů v o d ů. P r v n í m d ů v o d e m j e v y m e z e n í p o j m u h o m o s e x u a l i t y a r e p r e z e n t a t i v n í v ý b ě r z k o u m a n é h o v z o r k u p o p u l a c e. P o k u d č l o v ě k n e m á z j a k é h o k o l i v d ů v o d u p ř e s n ě v y h r a n ě n o u s e x u á l n í o r i e n t a c i, m ů ž e s e s t á t, ž e s e p ř i o d l i š n é m v y m e z e n í p o j m u h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e z m ě n í i p r o c e n t u á l n í z a s t o u p e n í t ě c h t o j e d i n c ů v p o p u l a c i. D a l š í m p r o b l é m e m p ř i s t a n o v e n í z a s t o u p e n í h o m o s e x u á l n í c h j e d i n c ů v p o p u l a c i m ů ž e b ý t j e j i c h s p o l e č e n s k á s t i g m a t i z a c e č i n e o c h o t a p ř i z n a t s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i v e v ý z k u m e c h. 1.3 Vybrané teorie příčin homosexuality C o s e t ý č e p ř í č i n h o m o s e x u a l i t y, b y l a p r o v á d ě n a ř a d a v ý z k u m ů v ě d c i r ů z n ý c h o b o r ů. Ž á d n á z t e o r i í v š a k n e p ř i n e s l a j e d n o z n a č n o u o d p o v ě ď. J e l i k o ž c í l e m t é t o p r á c e n e n í p o d r o b n ě z m a p o v a t v š e c h n y t e o r i e p ř í č i n v z n i k u h o m o s e x u a l i t y, u v e d u j e n n ě k t e r é n o v ě j š í t e o r i e, k t e r é j s o u v s o u č a s n é d o b ě u z n á v a n é ( n ě k t e r é s t a r š í t e o r i e, n a p ř. t e o r i i s v e d e n í, o d k t e r é s e z a č í n á u p o u š t ě t, č i p s y c h o a n a l y t i c k é t e o r i e u v á d ě t n e b u d u ). O b e c n ě s e d a j í r o z d ě l i t t e o r i e p ř í č i n v z n i k u h o m o s e x u a l i t y d o t ř í s k u p i n : 17

18 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality B i o l o g i c k é t e o r i e V p o s l e d n í c h l e t e c h s e v ě d c i s p í š e p ř i k l á n ě j í k n á z o r u, ž e h o m o s e x u a l i t a m á v r o z e n é b i o l o g i c k é p ř í č i n y. Z d e m ů ž e m e r o z l i š i t d v a p ř í s t u p y : 1. A n a t o m i c k ý p ř í s t u p P o d l e t o h o t o p ř í s t u p u b y c h o m m ě l i b ý t s c h o p n i n a j í t s t r u k t u r á l n í r o z d í l y m e z i h e t e r o s e x u á l y a h o m o s e x u á l y. V 9 0. l e t e c h L e V a y o b j e v i l o b l a s t i m o z k u, k t e r é k o n t r o l u j í s e x u á l n í t o u h u a c h o v á n í. T v r d í, ž e j e d n o t l i v é s t r u k t u r y m o z k u h o m o s e x u á l n í c h m u ž ů j s o u p o d o b n ě j š í s t r u k t u ř e m o z k u ž e n, n e ž h e t e r o s e x u á l n í c h m u ž ů ( D u g g a n, ). Z j i s t i l, ž e i n t e r s t i c i á l n í j á d r a p ř e d n í h o h y p o t h a l a m u h o m o s e x u á l n í c h m u ž ů b y l a v p r ů m ě r u v ý z n a m n ě m e n š í n e ž j á d r a h e t e r o s e x u á l n í c h m u ž ů ( M u r p h y, d l e S o l o m o n a k o l., ). 2. G e n e t i c k ý p ř í s t u p H a m e r a k o l. ( , d l e S o l o m o n a k o l., ) p r o h l á s i l i, ž e n a š l i g e n y h o m o s e x u a l i t y v e s t u d i i s k u p i n y g a y ů a j e j i c h p ř í b u z n ý c h. I d e n t i f i k o v a l i g e n n a c h r o m o z o m u X, k t e r ý p o j m e n o v a l i X q 2 8. D ě d i č n o s t g e n e t i c k ý c h z n a k ů n a c h r o m o z o m á l n í o b l a s t i t o h o t o g e n u m á p o d l e t ě c h t o a u t o r ů v z t a h k h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i m u ž ů. P ř e n o s s e x u á l n í o r i e n t a c e s e t e d y d ě j e p ř e s c h r o m o z o m X, t e d y z m a t k u n a s y n a. T e n t o m e c h a n i s m u s b y p a k v y s v ě t l o v a l i v y š š í v ý s k y t h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e u s t r ý c ů z m a t č i n y s t r a n y, n e ž u j e j i c h o t c ů n e b o u b r a t r ů j e j i c h o t c ů ( W e i s s, d l e K o u c k á, ). H a m e r ů v v ý z k u m j e v s o u l a d u s e s t u d i e m i j e d n o v a j e č n ý c h a d v o j v a j e č n ý c h d v o j č a t, k t e r é p r o v e d l i P i l l a r d, B a i l e y a d a l š í, k t e ř í t v r d í, ž e j e d n o v a j e č n á d v o j č a t a b u d o u d a l e k o p r a v d ě p o d o b n ě j i s d í l e t s e x u á l n í o r i e n t a c i ( D u g g a n, ). T i u m o n o z y g o t n í c h d v o j č a t z j i s t i l i 5 2 % k o n k o r d a n c i s e x u á l n í o r i e n t a c e, z a t í m c o v p ř í p a d ě d i z y g o t n í c h d v o j č a t b y l a t a t o 18

19 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality k o n k o r d a n c e 2 2 % a u a d o p t o v a n ý c h b r a t r ů p o u z e 1 1 % ( W e i s s, d l e K o u c k á, ). Ž á d n á z t ě c h t o s t u d i í s e n e s e t k a l a s j e d n o z n a č n ý m s o u h l a s e m. N ě k t e r é k r i t i k y a n a t o m i c k é h o p ř í s t u p u z a h r n u j í t v r z e n í, ž e s e x u á l n í o r i e n t a c e j e p ř í l i š k o m p l e x n í f e n o m é n, a b y m o h l a m í t j e d i n o u ( a z d á n l i v ě j e d n o d u c h o u ) f y z i c k o u p ř í č i n u. C o s e t ý č e g e n e t i c k é h o p ř í s t u p u, t a t o t e o r i e n e u m í v y s v ě t l i t v š e c h n y p ř í p a d y m u ž s k é h o m o s e x u a l i t y. P r e c i z n í p ř í č i n n é s p o j e n í m e z i v l a s t n i c t v í m s p e c i f i c k ý c h g e n e t i c k ý c h z n á m e k a h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c í t o t i ž s t á l e j e š t ě c h y b í ( M u r p h y, d l e S o l o m o n a k o l., ). P r o t o z d e n a s t u p u j í d a l š í v ý z n a m n é t e o r i e : T e o r i e b e r o u c í v p o t a z p r e n a t á l n í o b d o b í P o d l e t ě c h t o t e o r i í s e o s e x u á l n í o r i e n t a c i a i d e n t i f i k a c i r o z h o d u j e v o b d o b í n i t r o d ě l o ž n í h o ž i v o t a. P o z d ě j š í v l i v y, v č e t n ě v ý c h o v y, j i ž n e m o h o u s e x u á l n í o r i e n t a c i z á s a d n ě z m ě n i t. D ö r n e r a s p o l. ( ) a G o o r e n ( , d l e F i f k o v á a k o l., ) u v á d ě j í, ž e h y p o t a l a m u s a a m y g d a l a j s o u h l a v n í m i o b l a s t m i m o z k u, k t e r é j s o u z o d p o v ě d n é z a p r o c e s s e x u á l n í d i f e r e n c i a c e. P ř e d p o k l á d á s e e x i s t e n c e t ř í n e z á v i s l ý c h c e n t e r, k t e r é p o d l e z p ů s o b u p r e n a t á l n í h o p r o g r a m o v á n í m o z k u p ř e d u r č u j í s e x u á l n í o r i e n t a c i a i d e n t i f i k a c i. J s o u t o : 1. c e n t r u m p r o m a s k u l i n n í č i f e m i n i n n í t y p s e k r e c e g o n a d o t r o p i n ů 2. c e n t r u m p r o s e x u á l n í o r i e n t a c i 3. c e n t r u m p r o s e x u á l n í r o l i T y t o o b l a s t i j s o u z á v i s l é n a h l a d i n ě p o h l a v n í c h h o r m o n ů a n e u r o t r a n s m i t e r ů v k r i t i c k ý c h v ý v o j o v ý c h o b d o b í c h b ě h e m n i t r o d ě l o ž n í h o ž i v o t a. Z a r o z v o j s e x u á l n í h o c e n t r a v m e z i m o z k u m u ž ů, k t e r é u r č u j e s e x u á l n í o r i e n t a c i, j e z o d p o v ě d n á h l a d i n a a n d r o g e n ů ( t e d y t e s t o s t e r o n u ). J e h o z v ý š e n á n e b o n e d o s t a t e č n á p r o d u k c e m ů ž e b ý t 19

20 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality z p ů s o b e n a n e d o s t a t k e m e n z y m ů a p o d p o ř e n a s t r e s e m m a t k y v k r i t i c k ý c h o b d o b í c h p r e n a t á l n í h o v ý v o j e ( F i f k o v á a k o l., ). K l í č o v é j e p ř i t o m o b d o b í m e z i č t v r t ý m a š e s t ý m m ě s í c e m f e t á l n í h o v ý v o j e. P o k u d t v o ř í c í s e c e n t r u m s e x u á l n í o r i e n t a c e v m e z i m o z k u p l o d u m u ž s k é h o p o h l a v í b ě h e m j e d n o h o t ý d n e v t o m t o o b d o b í n e p r o d u k u j e s p r á v n é m n o ž s t v í t e s t o s t e r o n u, m ů ž e n a s v ě t p ř i j í t j e d i n e c s h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c í. U n ě k t e r ý c h j e d i n c ů t a t o h o r m o n á l n í p o r u c h a m ů ž e b ý t m í r n ě j š í. T a k o v í m u ž i s e p a k m o h o u m i l o v a t i s e ž e n o u, i k d y ž s m e n š í m u s p o k o j e n í m, n e ž s m u ž e m ( P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, d l e K o u c k á, ). K t o m u t o z j i š t ě n í p ř i s p ě l v ý z k u m D ö r n e r a, k t e r ý z j i s t i l, ž e n a r u š e n í m v ý v o j e s e x u á l n í c h c e n t e r m e z i m o z k u v d o b ě j e j i c h v y t v á ř e n í v p r ů b ě h u n i t r o d ě l o ž n í h o ž i v o t a l z e u k r y s v y v o l a t h o m o s e x u á l n í c h o v á n í v d o s p ě l o s t i, p ř i č e m ž k t a k o v é m u p o š k o z e n í m ů ž e d o j í t i p o d á v á n í m r ů z n ý c h j i n ý c h l á t e k v č e t n ě b ě ž n ý c h l é k ů, a d o k o n c e i t í m ž e j e s a m i č k a v y s t a v e n a s t r e s u, n a p ř. e l e k t r i c k ý m i š o k y ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). F i f k o v á a W e i s s ( ) u v á d ě j í, ž e z m ě n y h l a d i n p o h l a v n í c h h o r m o n ů v e d o u k t r v a l ý m s t r u k t u r á l n í m n e b o b i o c h e m i c k ý m z m ě n á m t ě c h o b l a s t n í m o z k u, k t e r é j s o u s p o j e n y s e s e x u á l n í o r i e n t a c í. T y t o v ý s l e d k y j s o u v s o u l a d u s a n a t o m i c k ý m p ř í s t u p e m ( v i z v ý š e ). K t o m u, a b y c h o m v š a k m o h l i v y s v ě t l i t v z n i k h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e ú p l n ě j i, m u s í m e b r á t v ú v a h u i v l i v y p r o s t ř e d í T e o r i e z a h r n u j í c í v l i v p r o s t ř e d í a v ý c h o v y Z v ě ř i n a ( ) u v á d í, ž e d e f i n i t i v n í f o r m o v á n í p o h l a v n í i d e n t i t y p r o b í h á p o p o r o d u s o u č i n n o s t í p r e d i s p o z i c e k h o m o s e x u a l i t ě s v l i v y p r o s t ř e d í, p ř i č e m ž, j a k u v á d í M o n e y a E h r h a r d t o v á ( , d l e F i f k o v á a k o l., ), n e j d ů l e ž i t ě j š í j e v ě k d o 1 8 m ě s í c ů d í t ě t e. P o d l e t ě c h t o a u t o r ů s e c e n t r u m p r o s e x u á l n í i d e n t i t u f o r m u j e d ř í v, n e ž c e n t r u m p r o s e x u á l n í o r i e n t a c i. 20

21 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality U s e x u á l n í o r i e n t a c e d l e P r o c h á z k y ( ) m ů ž e s e h r á t n e g a t i v n í r o l i p o p o r o d n í o b d o b í d o t ř í l e t v ě k u. Z v l i v ů p r o s t ř e d í, k t e r é m o h o u m í t v l i v n a f o r m o v á n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e, j s o u n e j č a s t ě j i u v á d ě n y p r o b l e m a t i c k á s i t u a c e v r o d i n ě a n e p ř í t o m n o s t n ě k t e r é h o z r o d i č ů ( H u č í n, ). Z j i s t i l o s e, ž e h o m o s e x u á l n í c h l a p c i s e č a s t o v y j a d ř u j í n e p ř í z n i v ě o s v ý c h o t c í c h. B u ď j e p o v a ž u j í z a n e p ř i m ě ř e n ě t v r d é n e b o p r o n ě v d ě t s t v í n e b y l i p ř i t a ž l i v ý m i v z o r y k n a p o d o b e n í n e b o p ř i j e j i c h v ý c h o v ě c h y b ě l i ú p l n ě. O b j e v u j e s e i n a r u š e n ý o b r a z m a t k y. B u ď v n i c h v z b u z o v a l a ú z k o s t n e b o s e p ř í l i š n a b í z e l a j a k o p ř í k l a d k n a p o d o b e n í. N i k d y v š a k n e v í m e, j a k p o h l e d d o s p í v a j í c í h o g a y e n a r o d i č e z k r e s l u j e p r á v ě h o m o s e x u a l i t a. P o d l e v ý z k u m ů n e s o u d í h e t e r o s e x u á l o v é s v é r o d i č e t a k p ř í s n ě, j a k o j e j i c h h o m o s e x u á l n í b r a t ř i. Z k r e s l e n í v š a k m ů ž e b ý t i o p a č n é : h o m o s e x u á l m ů ž e n ě k t e r ý m i s v ý m i p r o j e v y d r á ž d i t r o d i č e, k t e ř í s e p a k k n ě m u c h o v a j í j i n a k n e ž k b r a t r o v i ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). D ř í v e s e m ě l o z a t o, ž e k r o z v o j i h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e m ů ž e v é s t h o m o s e x u á l n í z n e u ž i t í. K ř í ž k o v á ( d l e H u č í n, ) v š a k u v á d í, ž e t a k o v ý z á ž i t e k r o z h o d n ě s e x u á l n í o r i e n t a c i n e m ů ž e z v r á t i t. M ů ž e v š a k o t ř á s t c h l a p c o v ý m s e b e p o j e t í m, m ů ž e h o v j e h o s e x u á l n í o r i e n t a c i z n e j i s t i t a z a s á h n o u t d o j e h o p s y c h o s e x u á l n í h o v ý v o j e. D o m n í v á s e v š a k, ž e n e g a t i v n í s e x u á l n í z á ž i t e k v d ě t s t v í m ů ž e p ř i j e t í v l a s t n í h o m o s e x u a l i t y o d d á l i t. T y t o t e o r i e o v š e m n e m o h o u s a m y o s o b ě v y s v ě t l i t v z n i k l i d s k é h o m o s e x u a l i t y. K ř í ž k o v á ( d l e H u č í n, ) t v r d í, ž e v l i v y p r o s t ř e d í n e m o h o u h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i z v r á t i t, m o h o u j i j e n n a p ř. u s p í š i t n e b o o d d á l i t. 21

22 TEORETICKÁ ČÁST Obecné aspekty homosexuality S h r n u t í : N a z á k l a d ě s o u č a s n ý c h p o z n a t k ů n e l z e v z n i k h o m o s e x u a l i t y v y s v ě t l i t v e v š e c h p ř í p a d e c h j e d i n o u p ř í č i n o u. P r a v d ě p o d o b n ě z d e m o h o u h r á t r o l i v š e c h n y u v e d e n é p ř í č i n y : v r o z e n é, p r e n a t á l n í i v l i v y p r o s t ř e d í. T o z n a m e n á, ž e b u d o u c í h o m o s e x u á l n í j e d i n e c m á p r a v d ě p o d o b n ě u r č i t o u g e n e t i c k o u p r e d i s p o z i c i k h o m o s e x u a l i t ě, k e k t e r é s e p ř i d á v a j í v p r ů b ě h u n i t r o d ě l o ž n í h o ž i v o t a n e u r o e n d o k r i n n í v l i v y a v r a n n é m d ě t s t v í s e m o h o u p ř i d a t i v l i v y p r o s t ř e d í a v ý c h o v y. 22

23 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících 2 Vývoj identity dospívajících V t é t o p r á c i z k o u m á m e v ý v o j s e x u á l n í i d e n t i t y u d o s p í v a j í c í c h g a y ů. P r o t o s e v t é t o k a p i t o l e b u d e m e v ě n o v a t j a k r o z v o j i i d e n t i t y, t a k c h a r a k t e r i s t i c e o b d o b í d o s p í v á n í a p r o b l é m y, s e k t e r ý m i s e d o s p í v a j í c í s e t k á v a j í. P o j ď m e s i n e j p r v e v y m e z i t, c o t o j e i d e n t i t a a c h a r a k t e r i z o v a t o b d o b í d o s p í v á n í, v e k t e r é m s e n a c h á z e j í r e s p o n d e n t i n a š e h o v ý z k u m u. 2.1 Charakteristika období dospívání O b d o b í d o s p í v á n í s e t r a d i č n ě d ě l í n a o b d o b í p u b e s c e n c e a o b d o b í a d o l e s c e n c e O b d o b í p u b e s c e n c e D l e L a n g m e i r a a K r e j č í ř o v é ( ) t o t o o b d o b í t r v á o d 1 1 d o 1 5 l e t a d á l e s e d ě l í n a f á z i p r e p u b e r t y a f á z i v l a s t n í p u b e r t y. 1. F á z e p r e p u b e r t y - n e b o l i p r v n í p u b e r t á l n í f á z e t r v á a s i o d 1 1 d o 1 3 l e t, f y z i c k ý v ý v o j v š a k u c h l a p c ů o p r o t i d í v k á m p r o b í h á o 1-2 r o k y p o z d ě j i. T a t o f á z e z a č í n á p r v n í m i z n á m k a m i p o h l a v n í h o d o s p í v á n í, t j. s e k u n d á r n í m i p o h l a v n í m i z n a k y a u c h l a p c ů k o n č í p r v n í e m i s í s e m e n e ( n o č n í p o l u c í ). 2. F á z e v l a s t n í p u b e r t y - n e b o l i d r u h á p u b e r t á l n í f á z e. T a t o f á z e s e v y m e z u j e v ě k e m l e t a t r v á d o d o s a ž e n í r e p r o d u k č n í s c h o p n o s t i O b d o b í a d o l e s c e n c e T r v á a s i o d 1 5 d o l e t. A d o l e s c e n t i d o k o n č u j í t ě l e s n ý r ů s t, d o s a h u j í p l n é r e p r o d u k č n í z r a l o s t i a m ě n í s e j e j i c h 23

24 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících s e b e p o j e t í. V t o m t o o b d o b í n a v a z u j í č a s t ě j š í a h l u b š í e r o t i c k é v z t a h y. D l e M a c k a ( ) z d e d o c h á z í k u v ě d o m ě n í s i v l a s t n í s e x u a l i t y. M a c e k ( ) d ě l í d o s p í v á n í n a č a s n o u, s t ř e d n í a p o z d n í a d o l e s c e n c i. Č a s n á a d o l e s c e n c e d l e n ě j t r v á o d 1 1 d o 1 3 l e t, s t ř e d n í o d 1 4 d o 1 6 l e t a p o z d n í o d 1 7 d o 2 0 l e t. P r v n í d v ě f á z e s e t e d y p ř e k r ý v a j í s o b d o b í m p u b e s c e n c e, j a k h o p o p i s u j í L a n g m e i e r a K r e j č í ř o v á. 1. Č a s n á a d o l e s c e n c e V t o m t o o b d o b í a d o l e s c e n t i n a s t a r t u j í a u k o n č í p o h l a v n í d o z r á v á n í ( t j. s c h o p n o s t r e p r o d u k c e ). P r o t o t o o b d o b í j e t y p i c k é z v ý š e n í z á j m u o v r s t e v n í k y o p a č n é h o p o h l a v í, k t e r ý j e p o s i l o v á n p o h l a v n í m p u d e m a v ý s k y t e m s e k u n d á r n í c h p o h l a v í c h z n a k ů. 2. S t ř e d n í a d o l e s c e n c e V t o m t o o b d o b í s e a d o l e s c e n t i s n a ž í v ý r a z n ě o d l i š o v a t o d s v é h o o k o l í, t o z n a m e n á, ž e s e j i n a k o b l é k a j í, p r e f e r u j í s p e c i f i c k o u h u d b u a t d. J e t o o b d o b í, k d y h l e d a j í o s o b n í i d e n t i t u, t j. v l a s t n í j e d i n e č n o s t a a u t e n t i č n o s t. 3. P o z d n í a d o l e s c e n c e P o s i l u j e s e z d e s o c i á l n í a s p e k t i d e n t i t y, t o z n a m e n á p o t ř e b a n ě k a m p a t ř i t, n a n ě č e m s e p o d í l e t a n ě c o s d r u h ý m i s d í l e t. A d o l e s c e n t s e z a m ý š l í n a d s v o u o s o b n í p e r s p e k t i v o u, s v ý c h b u d o u c í c h c í l e c h a p l á n e c h v e v z t a h u k p r o f e s i a l e i v o b l a s t i p a r t n e r s k ý c h v z t a h ů. O b d o b í d o s p í v á n í j e v p o s t a t ě m o s t e m m e z i d ě t s t v í m a d o s p ě l o s t í. D o c h á z í z d e k d o k o n č e n í p o h l a v n í h o d o z r á v á n í, k f y z i c k é m u a d u š e v n í m u r ů s t u a t a k é s e r o z v í j í s o c i á l n í u č e n í ( M a c e k, ). 24

25 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících 2.2 Vymezení identity I d e n t i t a j e v p o d s t a t ě p r o ž í v á n í t o h o, č í m j e d i n e c j e, a t o b u ď j a k o i n d i v i d u u m n e b o j a k o č l e n l i d s k ý c h s p o l e č e n s t v í. Z a h r n u j e v l a s t n í a u t e n t i c i t u, j e d i n e č n o s t a k o n z i s t e n t n o s t v č a s e a p r o s t o r u. V y v í j í s e v k o n k r é t n í m k u l t u r n í m a s o c i o h i s t o r i c k é m k o n t e x t u. I d e n t i t a n e n í č l o v ě k u d a n á, j e t o a k t i v n í p r o c e s, k d y s i j e d i n e c h l e d á, u v ě d o m u j e s i, r o z h o d u j e a v y b í r á s i, k ý m j e n e b o b u d e j a k o o s o b a n e b o č l e n r ů z n ý c h s p o l e č e n s t v í ( V ý r o s t, S l a m ě n í k, ). A b y č l o v ě k m o h l n a l é z t s v o u i d e n t i t u, m u s í p ř e d e v š í m p o z n á v a t s á m s e b e a č a s t o ( Ř í č a n, ). I d e n t i t u j e d i n c e m ů ž e m e v y m e z i t v e t ř e c h r á m c í c h s e b e d e f i n o v á n í i n t r a p e r s o n á l n í m, i n t e r p e r s o n á l n í m a s o c i á l n í m. V k a ž d é m z t ě c h t o r á m c ů m ů ž e m e v r á m c i i d e n t i t y v y m e z i t p r o c e s y k o n s t r u o v á n í a o b s a h. T e n j e v ý s l e d k e m t ě c h t o p r o c e s ů a j e t v o ř e n v e r b á l n í m p o j m e n o v á n í m s e b e s v ý m i v n i t ř n í m i c h a r a k t e r i s t i k a m i, r o l e m i a p ř í s l u š n o s t í k e s k u p i n á m ( V ý r o s t, S l a m ě n í k ). C h a r a k t e r i s t i k a j e d n o t l i v ý c h r á m c ů s e b e d e f i n o v á n í ( d l e V ý r o s t, S l a m ě n í k, ) : 1. I n t r a p e r s o n á l n í r á m e c s e b e d e f i n o v á n í A b y s e j e d i n e c m o h l d e f i n o v a t v i n t r a p e r s o n á l n í m r á m c i, m ě l s i o d p o v ě d ě t n a o t á z k u j a k ý m č l o v ě k e m j s e m a č í m s e l i š í m o d j i n ý c h. O b s a h e m i d e n t i t y n a t é t o ú r o v n i j s o u c h a r a k t e r i s t i k y, k t e r ý m i s e j e d i n e c o d l i š u j e o d j i n ý c h a t y, k t e r é m á s j i n ý m i l i d m i s p o l e č n é. I d e n t i t a v t o m t o r á m c i s e f o r m u j e v o n t o g e n e z i. J d e o p r o c e s s e b e p o z n á v á n í a s e b e k o n s t r u o v á n í s p o l u s h l e d á n í m, v ý b ě r e m a z v n i t ř ň o v á n í m o s o b n í i d e o l o g i e. B a č o v á ( ) k t o m u d o d á v á, ž e t a t o r o v i n a i d e n t i t y j e v p o s t a t ě j á d r e m o s o b n o s t i, j e h o ž s o u č á s t í j e j á j a k o i n t e g r u j í c í č i n i t e l. 25

26 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících 2. I n t e r p e r s o n á l n í r á m e c s e b e d e f i n o v á n í I d e n t i t a v t o m t o r á m c i j e s o u h r n e m s o c i á l n í c h r o l í j e d i n c e, k t e r ý s i o d p o v í d á n a o t á z k u : k d o, r e s p. c o j s e m a n e b o b u d u v e v z t a h u k j i n ý m. J e d i n e c p ř i t o m v y k o n á v á v í c e s o c i á l n í c h r o l í s o u č a s n ě. I d e n t i t a v t o m t o r á m c i j e c h á p a n á j a k o c e l á s a d y m e n š í c h i d e n t i t a n e b o r o l o v ý c h r o l í, j a k j i k o n c i p o v a l s y m b o l i c k ý i n t e r a k c i o n i z m u s. V y t v á ř í s e t í m, ž e s e j e d i n e c i d e n t i f i k u j e s e s o c i á l n í m i r o l e m i a j e j í m o b s a h e m j e p o j m e n o v á n í r o l í, k t e r ý m i s i j e d i n e c o d p o v í n a o t á z k u k d o j s e m, r e s p. č í m j s e m. 3. S o c i á l n í r á m e c s e b e d e f i n o v á n í T e n t o r á m e c i d e n t i t y u r č u j e j e d i n c o v u p ř í s l u š n o s t k e s p o l e č e n s k ý m s k u p i n á m, k e k t e r ý m p a t ř í b u ď s v ý m n a r o z e n í m n e b o v o l b o u. O b s a h e m t é t o i d e n t i t y j e, ž e s i j e d i n e c p o j m e n u j e s o c i á l n í s k u p i n u. D ů l e ž i t é p ř i t o m j e, j e s t l i s e d o d a n é s k u p i n y p ř i ř a z u j e s á m n e b o j e s t l i h o t a m p ř i ř a z u j í j i n í. M a c e k ( ) p o d o b n ě r o z l i š u j e o s o b n í a s o c i á l n í a s p e k t i d e n t i t y. U o s o b n í h o a s p e k t u j e p o d s t a t n é v ě d o m í v l a s t n í j e d i n e č n o s t i, n e o p a k o v a t e l n o s t i a o h r a n i č e n o s t i v ů č i d r u h ý m. V o s o b n í i d e n t i t ě s i j e d i n e c o d p o v í d á n a o t á z k u k d o j s e m a t a t o i d e n t i t a j e s p o j e n a s e z á ž i t k e m j á j s e m j á. S o c i á l n í a s p e k t i d e n t i t y p ř e r ů s t á h r a n i c e e x i s t e n c i á l n í h o z á ž i t k u v l a s t n í h o j á. J d e o p o c i t z a č l e n ě n í, s p o l u p a t ř i č n o s t i a k o n t i n u i t y v e v z t a z í c h i č a s e a v r á m c i t é t o i d e n t i t y s i j e d i n e c o d p o v í d á n a o t á z k y t y p u k a m p a t ř í m, č e h o j s e m s o u č á s t í, o d k u d p o c h á z í m a k a m s m ě ř u j i ( M a c e k, ). J e d i n e c s e d e f i n u j e t í m, ž e p o r o v n á v á s v o u s u b j e k t i v n í i d e n t i t u, t e d y z p ů s o b, k t e r ý m v n í m á s á m s e b e s t í m, j a k h o d e f i n u j í j i n í l i d é, t e d y o b j e k t i v n í i d e n t i t o u. S n a ž í s e p ř i t o m o r o v n o v á h u m e z i t ě m i t o i d e n t i t a m i t a k, a b y n e b y l y v r o z p o r u a o n 26

27 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících t e d y n e m u s e l z a ž í v a t p o c i t y o h r o ž e n í s v é i d e n t i t y ( V ý r o s t, S l a m ě n í k, ). P r á v ě h o m o s e x u á l o v é v p r ů b ě h u c o m i n g o u t u j s o u n u c e n i t o t o o h r o ž e n í a r o z p o r z a ž í v a t, p r o t o ž e n e j p r v e m u s í o b j e v i t s v o u s u b j e k t i v n í i d e n t i t u a p a k č e l i t t o m u, ž e j e j i c h o b j e k t i v n í i d e n t i t a j e j i c h s u b j e k t i v n í i d e n t i t ě n e o d p o v í d á. J e j i c h d e f i n o v á n í s e b e s a m a t e d y p r o n ě m ů ž e b ý t v e l i c e n e p ř í j e m n é. 2.3 Formování identity v období dospívání P r á v ě v o b d o b í d o s p í v á n í j e r o z v o j i d e n t i t y c e n t r á l n í z á l e ž i t o s t í. S a m o z ř e j m ě, i d e n t i t a s e v y t v á ř í c e l ý ž i v o t. J a k p r a v í Ř í č a n ( , s t r ) : A d o l e s c e n c e j e v š a k v r c h o l e m o s o b n í h o z á p a s u o i d e n t i t u. M í t i d e n t i t u d l e H e l u s e ( Ř í č a n, , s t r ) z n a m e n á z n á t o d p o v ě ď n a o t á z k u, k d o j s e m, z n á t s á m s e b e, r o z u m ě t s v ý m c i t ů m, v ě d ě t, k a m p a t ř í m, k a m s m ě ř u j i, č e m u d o o p r a v d y v ě ř í m, v č e m j e s m y s l m é h o ž i v o t a. A d o l e s c e n t s i t e d y m u s í p ř i h l e d á n í s v é i d e n t i t y p ř e d e v š í m o d p o v ě d ě t n a o t á z k u k d o j s e m. K l í č o v é j s o u o v š e m i o d p o v ě d i n a o t á z k y, k t e r é s e t ý k a j í v l a s t n í h o m í s t a a s m ě r u ( k a m p a t ř í m, k č e m u s m ě ř u j i, c o j e m o j e o s o b n í p e r s p e k t i v a ), d á l e s m y s l u a h o d n o t ( c o p o v a ž u j i v ž i v o t ě z a d ů l e ž i t é a v č e m v i d í m j e h o s m y s l, č í m s e ř í d í m ), a l e i n a o t á z k y, k t e r é s o u v i s e j í s p o c i t e m v l a s t n í k o m p e t e n c e a s p o k o j e n o s t i s e s v ý m ž i v o t e m ( j a k j s e m s p o k o j e n ý s e s e b o u, j a k j s e m s p o k o j e n ý v e s v é m ž i v o t ě, m á m v l i v n a t o, c o d ě l á m a j a k ž i j i ) ( M a c e k, ). D o s p í v a j í c í t e d y u s i l u j e o d o s a ž e n í s v é i n d i v i d u á l n í i d e n t i t y, k t e r á s e o d l i š u j e o d o s t a t n í c h a p o t v r z u j e j e j j a k o s a m o s t a t n o u b y t o s t. T e n t o p r o c e s s e n a z ý v á i n d i v i d u a c e a m á p o d l e R. J o s s e l s o n o v é ( , d l e V á g n e r o v á, ) č t y ř i f á z e. D v ě z n i c h p r o b ě h n o u v o b d o b í p u b e s c e n c e a d v ě v o b d o b í a d o l e s c e n c e. 27

28 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících 1. F á z e d i f e r e n c i a c e P u b e s c e n t s i z a č í n á v í c e u v ě d o m o v a t o d l i š n o s t s v é o s o b n o s t i o d o s t a t n í c h, z e j m é n a o d p o s t o j ů, h o d n o t a r a d v r s t e v n í k ů a r o d i č ů. Z v y š u j e s e j e h o k r i t i č n o s t a r o d i č e t e d y z t r á c e j í h o d n o t u n e o m y l n é a u t o r i t y a j e d n o z n a č n ě k l a d n é h o v z o r u ( M a c e k, ). D í t ě u ž n e c h c e b ý t j a k o r o d i č e, a l e n a o p a k s e c h c e o d l i š i t, c o ž v e d e k t z v. d e i d e n t i f i k a c i v e v z t a h u k r o d i č ů m ( V á g n e r o v á, ). 2. F á z e e x p e r i m e n t a c e T a t o f á z e t r v á p ř i b l i ž n ě o d 1 4 d o 1 5 l e t, t z n. d o k o n c e p u b e r t y. P u b e s c e n t o d m í t á ú p l n o u z á v i s l o s t n a r o d i n ě a p o s t u p n ě j i s t á l e v í c e n a h r a z u j e v á z a n o s t í n a v r s t e v n í k y ( V á g n e r o v á, ). A b y s e z b a v i l i z á v i s l o s t i n a r o d i č í c h, t a k s n i m i č a s t o s o u p e ř í a v y h l e d á v a j í p ř í l e ž i t o s t i, k d e n a d n i m i m o h o u v í t ě z i t ( M a c e k, ). 3. F á z e p o s t u p n é s t a b i l i z a c e P r o b í h á j i ž v o b d o b í a d o l e s c e n c e a t r v á a s i o d 1 6 d o 1 7 l e t. D o c h á z í z d e k p o s t u p n é m u v y r o v n á v á n í v z t a h ů s r o d i č i. S t a r š í a d o l e s c e n t s i d o k á ž e u d r ž e t s a m o s t a t n o s t a p ř i t o m s r o d i č i v y c h á z e t ( V á g n e r o v á, ). O v š e m, z á v i s l o s t n a r o d i č í c h s t á l e p ř e t r v á v á. T a k é s e z v y š u j e s e b e z o d p o v ě d n o s t z a v l a s t n í c h o v á n í a j e h o d ů s l e d k y ( M a c e k, ). 4. F á z e p s y c h i c k é h o o s a m o s t a t n ě n í V p o s l e d n í f á z i i n d i v i d u a c e d o c h á z í k u k o n č e n í s e p a r a c e a z á v i s l o s t i n a r o d i n ě. J e d i n e c d o s a h u j e ú p l n é s a m o s t a t n o s t a v y t v á ř í s i t a k o v o u i d e n t i t u, k t e r á p o t v r z u j e j e d i n e č n o s t o s o b n o s t i a j e a l e s p o ň p ř i b l i ž n ě r e a l i s t i c k á ( V á g n e r o v á, ). P r o c e s r o z v í j e n í i d e n t i t y z a č í n á, k d y ž d í t ě o b j e v í s e b e s a m o s v é s e l f, p o k r a č u j e v p r ů b ě h u d ě t s t v í a s t á v á s e v ý z n a m n ý m v d o s p í v á n í. I d e n t i t a j e m u l t i d i m e n z i o n á l n í a m ů ž e z a h r n o v a t 28

29 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících f y z i c k o u a s e x u á l n í i d e n t i t u, p r a c o v n í c í l e, n á b o ž e n s k o u v í r u a e t n i c k é p o z a d í. D o s p í v a j í c í p r o z k o u m á v a j í t y t o d i m e n z e, a o b v y k l e s e z a v a z u j í k a s p e k t ů m s v é i d e n t i t y, j a k s e d o s t á v a j í d o r a n é d o s p ě l o s t i. D o s p ě l í m o h o u p ř e h o d n o t i t a z m ě n i t j i s t é a s p e k t y s v é i d e n t i t y n a z á k l a d ě z m ě n y ž i v o t n í c h o k o l n o s t í ( C l a r k e, J u s t i c e, ). P r o d o s p í v a j í c í j e t y p i c k é, ž e o d m í t a j í a u t o m a t i c k y p ř i j í m a t d o s a v a d n í h o d n o t y a z p ů s o b y c h o v á n í a e x p e r i m e n t u j í s a l t e r n a t i v a m i. K. L o r e n z ( ) t a k o v é p r o j e v y n a z ý v á a d o l e s c e n t n í n e o f i l i í, č í m ž m á n a m y s l i p o t ř e b u n o v ý c h p o s t o j ů a z p ů s o b ů c h o v á n í. T y m a j í p o d l e n ě j g e n e t i c k ý z á k l a d. V ý s l e d k e m j e o d p o u t á n í o d r o d i n y a f i x a c e n a v r s t e v n í k y. M n o z í a d o l e s c e n t i v y t v á ř e j í s v o u v l a s t n í i d e n t i t u n á p o d o b o u v z o r ů, k t e r é z n a j í a p o v a ž u j í j e z a p ř i j a t e l n é. S o u č á s t í i d e n t i t y j e r o v n ě ž v z t a h k n ě k o m u j i n é m u, č l o v ě k u n e b o s k u p i n ě a z t o t o ž n ě n í s n i m i. P o m o c í t ě c h t o v z t a h ů s e a d o l e s c e n t n ě j a k v y m e z u j e. M ů ž e s e v y m e z i t b u ď p o z i t i v n ě p r o s t ř e d n i c t v í m i d e n t i f i k a c e n e b o n e g a t i v n ě p r o s t ř e d n i c t v í m o d m í t á n í ( V á g n e r o v á, ). A d o l e s c e n t s e t e d y v ě t š i n o u d e f i n u j e i p ř í s l u š n o s t í k n ě j a k é s k u p i n ě. T í m, ž e s i v y b e r e s k u p i n u, s n í ž s e i d e n t i f i k u j e, s i u r č u j e i h r a n i c i t o h o, p r o t i č e m u s e v y m e z u j e n e g a t i v n ě. V r s t e v n i c k á s k u p i n a j e p r o n ě j o p o r o u s t á v a j í c í i d e n t i t y. P ř í s l u š n o s t k e s k u p i n ě, t e d y s k u p i n o v á i d e n t i t a p o d p o r u j e i n d i v i d u á l n í i d e n t i t u, k t e r á j e j í č á s t e č n ě d e f i n o v á n a. S k u p i n o v á i d e n t i t a u s p o k o j u j e j e d i n c o v u p o t ř e b u j i s t o t y a b e z p e č í v d o b ě, k d y s e u v o l ň u j í r o d i n n é v z t a h y. P r o j e d i n c e j e j e d n o d u c h é d e f i n o v a t s e b e s a m a, k d y ž j e r o z d í l v e v y m e z e n í c i z í a v l a s t n í i d e n t i f i k a č n í s k u p i n y v e l k ý. I d e n t i f i k a c e s e s k u p i n o u u m o ž ň u j e p ř e k o n a t n e j i s t o t u o s a m o s t a t ň o v á n í a h l e d á n í i n d i v i d u á l n í i d e n t i t y. J e o v š e m p o u z e p ř e c h o d n o u f á z í, p a k s e j e d i n e c o d s k u p i n y s e p a r u j e ( V á g n e r o v á, ). P r o i d e n t i t u a d o l e s c e n t a j s o u r o v n ě ž v ý z n a m n é p a r t n e r s k é v z t a h y. P o k u d j e d i n e c j e s c h o p e n d o s á h n o u t v z t a h o v é i n t i m i t y, l z e 29

30 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících h o p o v a ž o v a t z a d o s p ě l é h o. A b y b y l o v š e m d a n é i n t i m i t y s c h o p e n d o s á h n o u t, m u s í b ý t s c h o p e n s e v z d á t č á s t i s v é n o v é i d e n t i t y, p r o t o ž e i n t i m n í v z t a h t a k o v é p ř i z p ů s o b e n í v y ž a d u j e. A t o j e m o ž n é a ž k d y ž j e i d e n t i t a s t a b i l i z o v a n á a z r a l á ( V á g n e r o v á, ). 2.4 Eriksonova teorie psychosociálního vývoje E. H. E r i k s o n v e s v é t e o r i i s t á d i í p s y c h o s o c i á l n í h o v ý v o j e j a k o j e d e n z p r v n í c h p ř e d s t a v i l k o n c e p c i v ý v o j e i d e n t i t y. T a t o t e o r i e s t á l e p a t ř í k n e j v l i v n ě j š í m t e o r i í m v ý v o j e i d e n t i t y, p r o t o j s e m s e r o z h o d l a s e j í v ě n o v a t p o d r o b n ě j i. E r i k s o n n a v r h l o s m v ý v o j o v ý c h s t á d i í, k t e r ý m i č l o v ě k p r o c h á z í v p r ů b ě h u c e l é h o ž i v o t a. V k a ž d é m z n i c h ř e š í v ý v o j o v ý ú k o l, k t e r ý j e p r o d a n é s t á d i u m c h a r a k t e r i s t i c k ý. V k a ž d é m v ý v o j o v é m s t á d i u v z n i k a j í n o v é j e v y, k t e r é v p ř e d c h o z í c h s t á d i í c h n e e x i s t o v a l y. H a l l a k o l. ( ) u v á d ě j í, ž e j d e o t o, a b y p o z i t i v n í k v a l i t a E g a k a ž d é h o s t á d i a p ř e v á ž i l a n e g a t i v n í k v a l i t u ( t e d y v a d o l e s c e n c i b y m ě l a i d e n t i t a p ř e v á ž i t z m a t e k ). J e d n o t l i v á o b d o b í a j e j i c h v ý v o j o v é ú k o l y j s o u u v e d e n y v n á s l e d u j í c í t a b u l c e : 30

31 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících T a b u l k a 2 E p i g e n e t i c k ý d i a g r a m ( M a c e k, , s. 1 8, d l e E r i k s o n, ) Stadium vývoje Útlé dětství Důvěra vs. nedůvěra Rané dětství Autonomie vs. nejistota Předškolní věk Iniciativa vs. vina Školní věk Kvalita vs. podřadnost Adolescence Perspektiva vs. zmatek Sebejistota vs. vysoké sebeuvědomění Experimentování vs. fixace Učení se vs. neschopnost Identita vs. zmatek Sexuální polarizace vs. bisexualita Vedení a řízení vs. zmatek Ideologický závazek vs. zmatek Raná dospělost Intimita vs. izolace Dospělost Produktivnost vs. stagnace Zralý věk - stáří Integrita vs. nevyrovnanost A d o l e s c e n t s e n a c h á z í v p á t é m s t á d i u p s y c h o s o c i á l n í h o v ý v o j e. M á t e d y z a s e b o u č t y ř i s t á d i a a č t y ř i v ý v o j o v é ú k o l y, k t e r é b u ď z v l á d l n e b o n e, a k t e r é s e p r o m í t a j í d o j e h o ž i v o t a. P r v n í m v ý v o j o v ý m ú k o l e m j e z í s k á n í d ů v ě r y. D ů v ě ř u j í c í n a d ě j e d á v á z á k l a d c i t o v ý m v z t a h ů m k l i d e m, n a j e j i c h ž p é č i j e č l o v ě k o d k á z á n ( t o z n a m e n á i k p a r t n e r o v i ). Z t o h o t o z d r o j e j e d i n e c č e r p á s í l u k p ř e k o n á n í v š e c h n e z d a r ů a p o c h y b n o s t í o v l a s t n í h o d n o t ě ( Ř í č a n, K r e j č í ř o v á a k o l., ). R o z v o j i d e n t i t y z a č í n á v r a n é m d ě t s t v í, v d r u h é m s t á d i u, d ě t s k ý m u v ě d o m ě n í m s i, ž e j s m e o d d ě l e n í a j e d i n e č n í j e d i n c i. P r v n í n á z n a k y t o h o t o u v ě d o m ě n í j s o u e v i d e n t n í v d ě t s t v í, k d y ž d ě t i p o p r v é p o z n a j í s a m i s e b e. E r i k s o n n a z ý v á t o t o s t á d i u m a u t o n o m i e v e r s u s n e j i s t o t a, k d e d ě t i b u d u j í s v o u i d e n t i t u j a k o n e z á v i s l é o s o b y ( C l a r k e, J u s t i c e, ). 31

32 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících B ě h e m d ě t s t v í s e b e u v ě d o m ě n í r o s t e a m ě n í s e. P ř e d š k o l á c i s e p o p i s u j í v t e r m í n e c h p o z o r o v a t e l n ý c h c h a r a k t e r i s t i c k ý c h r y s ů a c h o v á n í, v č e t n ě f y z i c k ý c h a t r i b u t ů, p r e f e r e n c í a s c h o p n o s t í ( C l a r k e, J u s t i c e, ). N a c h á z e j í s e v e v ý v o j o v é s t á d i u i n i c i a t i v y v e r s u s v i n y. V t o m t o o b d o b í s e r o z v í j í s v ě d o m í, s c h o p n o s t c í t i t v i n u ( Ř í č a n, K r e j č í ř o v á a k o l., ). V e v ě k u o d š e s t i d o d v a n á c t i l e t ( s t á d i u m k v a l i t a v e r s u s p o d ř a d n o s t - n e b o l i s n a ž i v o s t v s. m é n ě c e n n o s t ) z a č í n a j í d ě t i z a h r n o v a t v p o p i s u s a m a s e b e m é n ě k o n k r é t n í a s p e k t y. D ě t i š k o l n í h o v ě k u m l u v í o s v ý c h p o c i t e c h, j a k j i m z a p a d a j í d o j e j i c h s o c i á l n í h o s v ě t a ( C l a r k e, J u s t i c e, ). C í l e m t o h o t o s t á d i a j e d o s a ž e n í v z t a h u k p r á c i. V š e c h n y d o p o s u d j m e n o v a n é v ý v o j o v é ú k o l y p ř i s p í v a j í v a d o l e s c e n c i k u t v á ř e n í i d e n t i t y. V ý v o j o v ý m ú k o l e m a d o l e s c e n c e j e t e d y v y t v o ř e n í i d e n t i t y v l a s t n í h o j á ( e g o - i d e n t i t y ) ( M a c e k, ). B ě h e m E r i k s o n o v a s t á d i a i d e n t i t y v e r s u s z m a t e n í r o l í p o p i s s a m a s e b e d o s p í v a j í c í c h s e r o z š i ř u j e o o s o b n o s t n í r y s y a p o s t o j e. O b j e v e n í s c h o p n o s t i a b s t r a k t n í h o u v a ž o v á n í d o v o l u j e d o s p í v a j í c í m u p ř e m ý š l e t o b u d o u c n o s t i a e x p e r i m e n t o v a t s r ů z n ý m i i d e n t i t a m i ( C l a r k e, J u s t i c e, ). P o k u d p r o c e s v y m e z e n í s e b e s a m a n e n í ú s p ě š n ý, v z n i k á t z v. d i f ú z n í n e b o l i r o z p t ý l e n á i d e n t i t a, c o ž j e n e p ř í t o m n o s t n e b o a k t i v n í o d m í t á n í v y m e z e n í s e b e s a m é h o j a k o j e d i n e č n é h o s u b j e k t u, o d l i š n é h o o d o s t a t n í c h. T a s e v š a k m ů ž e p r o j e v i t a ž v n á s l e d n é m s t á d i u, t j. m l a d š í d o s p ě l o s t i, k d y j e v ý v o j o v ý m ú k o l e m v y t v o ř e n í i n t i m i t y ( E r i k s o n, , d l e M a c e k, ). U t v á ř e n í v l a s t n í i d e n t i t y v a d o l e s c e n c i j e d e t e r m i n o v á n o n e j e n s u b j e k t i v n ě, a l e i o b j e k t i v n ě. P r o c e s h l e d á n í v l a s t n í i d e n t i t y m á p o d o b u s p o l e č e n s k é h o ú k o l u. S p o l e č n o s t t o t i ž p r o d o s p í v a j í c í v y t v á ř í u r č i t ý c h r á n ě n ý p r o s t o r, k t e r ý j e d ů l e ž i t ý p r o s p l n ě n í v ý v o j o v é h o ú k o l u i d e n t i t y v o b d o b í d o s p í v á n í. T o t o o b d o b í s e n a z ý v á m o r a t o r i u m ( M a c e k, ). 32

33 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících F o r m o v á n í i d e n t i t y s e p r o m í t á i d o n á s l e d n ý c h t ř e c h s t á d i í c h, k t e r é z a h r n u j í v ý v o j o v é ú k o l y d o s p ě l o s t i a s t á ř í ( i n t i m i t a v s. i z o l a c e, p r o d u k t i v n o s t v s. s t a g n a c e, i n t e g r i t a v s. n e v y r o v n a n o s t ) ( M a c e k, ). D o s p ě l í, k t e ř í c í t í, ž e d o s á h l i ( d o u r č i t é m í r y ) s v é ž i v o t n í c í l e, p r a v d ě p o d o b n ě j i z a ž i j í u s p o k o j e n í, k t e r é E r i k s o n n a z ý v á p r o d u k t i v n o s t v e s t ř e d n í d o s p ě l o s t i a i n t e g r i t a v e s t á ř í. V ý v o j i d e n t i t y j e n a k o n e c v ý s l e d k e m c e l o ž i v o t n í c e s t y. O s o b a, k t e r á s e v p r ů b ě h u v ý v o j e i d e n t i t y v y t v o ř í, j e j e d i n e č n á, n i c m é n ě p r o c e s, k t e r ý m i d e n t i t a v y v í j í j e u v š e c h j e d i n c ů p o d o b n ý. A č k o l i r o z v o j i d e n t i t y s e n e j č a s t ě j i s p o j u j e s d o s p í v á n í m, k a ž d ý v ý v o j o v ý s t u p e ň n a b í z í p ř í l e ž i t o s t k p ř e h o d n o c e n í a m o d i f i k a c i ( C l a r k e, J u s t i c e, ). 2.5 Stavy identity podle Marcii N a E r i k s o n a n a v á z a l J a m e s M a r c i a, k t e r ý j e h o t e o r i i d á l e r o z š í ř i l. P o d l e n ě j j s o u p r o f o r m o v á n í i d e n t i t y d ů l e ž i t é d v ě d i m e n z e : k r i z e a z á v a z e k. K r i z í m y s l í p o c h y b n o s t i o c í l e c h a h o d n o t á c h r o d i č ů. Z á v a z e k j e v ý b ě r a d o s a ž e n í o s o b n í c h c í l ů, s t a b i l n í c h h o d n o t a p ř e s v ě d č e n í v j e d n o t l i v ý c h o b l a s t e c h ž i v o t a j e d i n c e ( V ý r o s t, S l a m ě n í k, ). R o z v o j i d e n t i t y z a h r n u j e t e d y d v ě f á z e : N e j p r v e s e d o s p í v a j í c í m u s í o d p o u t a t o d d ě t s k ý c h n á z o r ů, a b y m o h l z k o u m a t a l t e r n a t i v y i d e n t i t y v j e d n o t l i v ý c h o b l a s t e c h ; p o t é s e z a v á ž e s v é i n d i v i d u á l n í i d e n t i t ě v d a n é o b l a s t i ( C l a r k e, J u s t i c e, ). P o d l e t o h o, z d a k r i z e a z á v a z e k p r o b ě h l y n e b o n e, r o z e z n á v á č t y ř i s t a v y o s o b n í i d e n t i t y : d o s a ž e n í, m o r a t o r i u m, p ř e d č a s n é u z a v ř e n í a d i f ú z i i d e n t i t y. 33

34 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících T a b u l k a 3 S t a v y o s o b n í i d e n t i t y p o d l e E. H. M a r c i i ( d l e V ý r o s t, S l a m ě n í k, , s ). Závazky přítomné nepřítomné Krize přítomná Dosažení Moratorium identity nepřítomná Předčasné uzavření Difúze N ě k t e r é a s p e k t y i d e n t i t y, z v l á š t ě m e z i m l a d ý m i a d o l e s c e n t y, m o h o u b ý t u z a v ř e n y p ř e d č a s n ě. S t a t u t p ř e d č a s n é h o u z a v ř e n í j e t e h d y, k d y ž z á v a z e k j e d o s a ž e n ý b e z z k o u m á n í a l t e r n a t i v. Č a s t o j s o u t y t o z á v a z k y z a l o ž e n é n a r o d i č o v s k ý c h i d e j í c h a p ř e s v ě d č e n í c h a j s o u p ř i j a t y b e z p o c h y b n o s t í. N i c m é n ě, d o s p í v a j í c í l i d é č a s t o z a č n o u z p o c h y b ň o v a t s v é m y š l e n k y a p ř e s v ě d č e n í a v s t o u p í d o m o r a t o r i a ( v i z v ý š e ) ( C l a r k e, J u s t i c e, ). P o t a k o v é m z k o u m á n í m ů ž e n á s l e d o v a t d o s a ž e n í i d e n t i t y. T o n a s t a n e, j e s t l i ž e d o s p í v a j í c í p r o z k o u m á a z a v á ž e s e d ů l e ž i t ý m a s p e k t ů m s v é i d e n t i t y ( C l a r k e, J u s t i c e, ). A č k o l i d o s p í v a j í c í z k o u m a j í m n o h o a s p e k t ů s v é i d e n t i t y, z á v a z k ů k p r a c o v n í, n á b o ž e n s k é n e b o n á r o d n o s t n í i d e n t i t ě, n e m u s í s e v š e c h n y v y s k y t o v a t v e s t e j n o u d o b u. N ě k t e ř í d o s p í v a j í c í s e z a p l a v í ú k o l e m v ý v o j e i d e n t i t y a a n i n e z k o u m a j í, a n i s e n e z a v a z u j í. T o t o p o p i s u j e M a r c i ů v d i f ú z n í s t a v, v e k t e r é m s e d o s p í v a j í c í m ů ž e s p o l e č e n s k y i z o l o v a t a s t á h n o u t s e. P o d p o r u j í c í r o d i č e, š k o l y a s p o l e č e n s t v í, k t e r é p o v z b u z u j í z k o u m á n í, p o m á h a j í r o z v í j e t d o s a ž e n í i d e n t i t y. D o s a ž e n í i d e n t i t y j e d ů l e ž i t é, p r o t o ž e j e s p o j e n o s v y š š í s e b e ú c t o u, v z r ů s t e m k r i t i c k é h o m y š l e n í a p o k r o č i l ý m m o r á l n í m u s u z o v á n í m ( C l a r k e, J u s t i c e, ). J e d i n e c t a k s p o j u j e s v o u m i n u l o s t, p ř í t o m n o s t a b u d o u c n o s t v e s m y s l u p l n ý c e l e k. D o s a ž e n í i d e n t i t y j e s p o j e n o s e z á ž i t k e m k o n t i n u i t y a s e b e a k c e p t a c e, p o s i l u j e j e d i n c o v o j á a v v e d e k e s c h o p n o s t i s e x u á l n í i n t i m i t y ( M a c e k, ). 34

35 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících P o d l e J. K r o g e r o v é ( ) p r o b í h á p ř e c h o d z d o s p í v á n í d o d o s p ě l o s t i v n á s l e d u j í c í m p o ř a d í : r o z p t ý l e n á i d e n t i t a p ř e d č a s n é u z a v ř e n í m o r a t o r i u m d o s a ž e n í i d e n t i t y. M a c e k ( ) s e v š a k d o m n í v á, ž e j e m o ž n é i j i n é p o ř a d í : D o s p í v a j í c í n e j p r v e p ř e v e z m e n o r m y r o d i č ů a n a c h á z í s e t e d y v e s t a t u t u p ř e d č a s n ě u z a v ř e n é i d e n t i t y. A b y p ř e k o n a l t e n t o i m p l a n t o v a n ý p o h l e d n a s v ě t, j e t e n t o s t a v n a h r a z e n d i f ú z n í i d e n t i t o u. M a r c i a o v š e m z d ů r a z ň u j e, ž e s t a t u s m o r a t o r i a b y m ě l p ř e d c h á z e t s t a t u s u d o s a ž e n í i d e n t i t y. D i f ú z n í s t a d i u m, p ř e d č a s n é u z a v ř e n í a m o r a t o r i u m j s o u n o r m á l n í f á z e, k t e r é p a t ř í k a d o l e s c e n c i. A d o l e s c e n t s e m ů ž e v j e d n o t l i v ý c h o b l a s t e c h ž i v o t a n a c h á z e t v e s t e j n o u d o b u v r ů z n ý c h s t á d i í c h. P r o b l é m n a s t á v á a ž t e h d y, k d y ž t e n t o p r o c e s n e v e d e k d o s a ž e n í i d e n t i t y a k d y ž z m í n ě n é s t a t u s y p ř e s a h u j í a ž d o d o s p ě l é h o v ě k u ( M a r c i a, , d l e M a c e k, ). J e t ř e b a z d ů r a z n i t, ž e d o s a h o v á n í i d e n t i t y n e n í d á n o j e n o s o b n o s t n ě a o n t o g e n e t i c k y. J e o v l i v n ě n o i s o c i á l n í m p r o s t ř e d í m a k u l t u r o u. A P e t e r s e n o v á a N. L e f f e r t o v á ( , d l e M a c e k, ) u v á d ě j í, ž e k o n f l i k t m e z i h o d n o t a m i m i n o r i t a s p o l e č n o s t í, z t r á t a n e b o n e p ř í t o m n o s t m o d e l u d o s p ě l é r o l e a z k u š e n o s t z a l o ž e n á n a n e a d e k v á t n í c h p ř e d s u d c í c h a s t e r e o t y p e c h m o h o u v é s t k n e n a p l n ě n í o s o b n í i d e n t i t y. J e t e d y z ř e j m é, ž e p r o j e d i n c e h o m o s e x u á l n í m e n š i n y j e d o s a ž e n í i d e n t i t y k o m p l i k o v á n o. 2.6 Rodová identita V r á m c i k a p i t o l y o i d e n t i t ě s e m u s í m e z m í n i t o r o d o v é i d e n t i t ě. V t é t o č á s t i k a p i t o l y s e z a m ě ř í m e n a o b e c n o u c h a r a k t e r i s t i k u r o d o v é i d e n t i t y a n a j e j í a s p e k t y, k t e r é m a j í v z t a h k h o m o s e x u a l i t ě S e x u á l n í i d e n t i t a P s y c h o l o g o v é s e d o m n í v a j í, ž e s e x u á l n í i d e n t i t a j e s l o ž e n á z e t ř í o d d ě l e n ý c h s l o ž e k. P r v n í u k a z u j e s m ě r s e x u á l n í o r i e n t a c e, 35

36 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících t o z n a m e n á, z d a j e j e d i n e c h e t e r o s e x u á l n í, h o m o s e x u á l n í n e b o b i s e x u á l n í. D r u h o u s l o ž k o u j e s t y l c h o v á n í, z d a d í v k a j e u l i č n i c í n e b o d o m á c í m t y p e m a m u ž t v r d ý m c h l a p e m n e b o c i t l i v ý m h o c h e m. T ř e t í s l o ž k o u j e t o, c o p s y c h o l o g o v é n a z ý v a j í r o d o v o u ( g e n d e r ) i d e n t i t o u. T a j e h l u b o k ý m v n i t ř n í m p o c i t e m, z d a s e j e d i n e c c í t í b ý t m u ž e m n e b o ž e n o u ( W e l l s, ). R ů z n í a u t o ř i s e t e r m i n o l o g i c k y l i š í. Z a m ě ň u j í p o j m y p o h l a v n í, s e x u á l n í a r o d o v á ( g e n d e r ) i d e n t i t a, i k d y ž m a j í n a m y s l i s t e j n o u v ě c. V t é t o p r á c i b u d e m e s h o d n ě p o u ž í v a t t e r m í n r o d o v á i d e n t i t a D e f i n i c e r o d o v é i d e n t i t y F i f k o v á a k o l. ( , s t r. 1 3 ) d e f i n u j í r o d o v o u i d e n t i t u n á s l e d o v n ě : v y j a d ř u j e s u b j e k t i v n ě v n í m a n ý p o c i t s o u n á l e ž i t o s t i č i n a o p a k r o z p o r u s v l a s t n í m t ě l e m, s j e h o p r i m á r n í m i a s e k u n d á r n í m i p o h l a v n í m i z n a k y, i s e s o c i á l n í r o l í p ř i s u z o v a n o u d a n é m u p o h l a v í. W e l l s ( ) u v á d í, ž e r o d o v á i d e n t i t a j e i d e n t i f i k a c e j e d i n c e s m u ž s k ý m n e b o s ž e n s k ý m p o h l a v í m, k t e r á s e m a n i f e s t u j e v e v z h l e d u, c h o v á n í a d a l š í c h a s p e k t e c h j e d i n c o v a ž i v o t a. Z t ě c h t o d v o u d e f i n i c v y p l ý v á, ž e r o d o v á i d e n t i t a j e s o u l a d m e z i b i o l o g i c k ý m a p s y c h i c k ý m p o h l a v í m Z á k l a d n í a s p e k t y r o d o v é i d e n t i t y R o d o v á i d e n t i t a j e s o u č á s t í s o c i á l n í i i n d i v i d u á l n í i d e n t i t y. J e i d e n t i f i k a c í s r o d o v ý m i v z o r c i c h o v á n í n a b í d n u t ý m i s o c i á l n í m n a s t a v e n í m. N a r o z v o j r o d o v é i d e n t i t y m a j í v l i v r o d o v é s t e r e o t y p y. T e n t o t e r m í n o b v y k l e o z n a č u j e t r a d i č n í r o z d ě l e n í r o l í a t r a d i č n í o b r a z y m u ž ů a ž e n, k t e r é m a j í g e n e r a l i z o v a n ý a r i g i d n í c h a r a k t e r ( L u k š í k, B l á h o v á, ). V e v ý v o j i r o d o v é i d e n t i t y ( t o z n a m e n á s c h o p n o s t i c í t i t s e j a k o m u ž n e b o ž e n a ) d í t ě t e h r a j í p o d s t a t n o u r o l i o č e k á v á n í r o d i č ů 36

37 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících ( O a k l e y, ). I v e s p o l e č n o s t i e x i s t u j í t z v. r o d o v á o č e k á v á n í. T o z n a m e n á, ž e s p o l e č n o s t o č e k á v á, ž e s e j e d i n e c b u d e c h o v a t u r č i t ý m z p ů s o b e m, p o d l e o b e c n ě u z n á v a n ý c h p r a v i d e l n a z á k l a d ě s v é h o p o h l a v í ( F i k o v á a k o l., ). D ě t i d o š e s t i n e b o s e d m i l e t t v r d í, ž e c h l a p c i s e m o h o u s t á t d í v k a m i a n a o p a k, k d y ž s i v y b e r o u s p r á v n á j m é n a, o b l e č e n í, ú č e s a t d. D í t ě t e d y c í t í, ž e r o d n e z á v i s í n a p o h l a v í. R o d o v á i d e n t i t a s e v y v í j í b ě h e m p r v n í c h d v o u l e t ž i v o t a. D o t o h o t o v ě k u l z e v ý c h o v u d í t ě t e k u r č i t é m u p o h l a v í p ř e s m ě r o v a t n a d r u h é p o h l a v í ( O a k l e y, ). R o d o v á r o l e, t e d y s c h o p n o s t ž í t j a k o m u ž n e b o j a k o ž e n a ( O a k l e y, ), j e z e v n í m p r o j e v e m r o d o v é i d e n t i t y. T v o ř í s e n a z á k l a d ě b i o l o g i c k ý c h, p s y c h o g e n n í c h a s p e k t ů a o č e k á v á n í r o d i č ů. N a p l n ě n í n e b o n e n a p l n ě n í t ě c h t o o č e k á v á n í t ý k a j í c í s e r o d o v é r o l e d í t ě t e s e v í c e p r o m í t á d o j e h o v z t a h u s o t c e m n e ž s m a t k o u ( F i f k o v á a k o l., ). T í m s e d á v y s v ě t l i t, p r o č v ě t š i n a h o m o s e x u á l ů p r o ž í v á v z t a h y s o t c e m h ů ř e n e ž j e j i c h s o u r o z e n c i ( L e v i n e a L o t h e s t e i n, , d l e F i f k o v á a k o l., ). R o d i č e d í t ě t e j s o u h l a v n í m i i d e n t i f i k a č n í m i f i g u r a m i, n a j e j i c h ž z á k l a d ě s i d í t ě u t v á ř í s v o u r o d o v o u r o l i. V e š k o l n í m v ě k u s e k j e j i c h v l i v u p ř i p o j u j e i v l i v v r s t e v n i c k ý c h s k u p i n a j i n é k u l t u r n ě - s p o l e č e n s k é v l i v y, j a k o n a p ř. š k o l a, m é d i a a t d. ( Ř í č a n, K r e j č í ř o v á, ) V ý v o j r o d o v é i d e n t i t y J a k s e r o d o v á i d e n t i t a v y v í j í? Z a č í n á t o u ž o d n a r o z e n í, k d y s e r o d i č e c h o v a j í j i n a k k c h l a p c ů m, n e ž k d í v k á m. T e n t o r o z d í l, a č s i h o r o d i č e n e u v ě d o m u j í, d í t ě p r o ž í v á. M ů ž e s e s t á t, ž e r o d i č e t o u ž í m í t d í t ě o p a č n é h o p o h l a v í a p o d l e t o h o s e k n ě m u m o h o u n e v ě d o m ě c h o v a t. P o z d ě j i s i d í t ě u v ě d o m í o d l i š n o s t a n a t o m i c k é s t a v b y s v é h o g e n i t á l u o d s t a v b y p o h l a v n í c h o r g á n ů d ě t í o p a č n é h o p o h l a v í. T a k s i c h l a p e c u v ě d o m í, ž e j e h o b u d o u c n o s t í j e r o l e o t c e 37

38 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících m u ž e r e p r e z e n t o v a n á j e h o o t c e m ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). D ě t i s i s v o u r o d o v o u i d e n t i t u z a č í n a j í u v ě d o m o v a t v p ř e d š k o l n í m v ě k u, o b v y k l e p ř e d č t v r t ý m r o k e m ž i v o t a. P ř i j e j í m d o t v á ř e n í j e k r i t i c k ý v ě k k o l e m d r u h é h o r o k u ( L e i n b a c h a F a g o t, , d l e F i f k o v á a k o l., ). V e š k o l n í m v ě k u j e v ě d o m í r o z d í l n o s t i p o h l a v í p o t v r z o v á n o t z v. h o m o s o c i á l n í m c h o v á n í m, t e d y v y h l e d á v á n í m p ř á t e l s t e j n é h o p o h l a v í a l h o s t e j n o s t í k p o h l a v í o p a č n é m u ( F i f k o v á a k o l., ). P o d l e O a k l e y ( ) j e r o d o v á i d e n t i t a n e z á v i s l o u k u l t u r n í p r o m ě n n o u. D í t ě s i j i o s v o j u j e t í m, ž e s e i d e n t i f i k u j e s e s v ý m r o d i č e m. T í m, ž e s e c h o v á p o d o b n ě, j a k o r o d i č s e z a ř a z u j e k e s t e j n é r o d o v é i d e n t i t ě. D ě t i s e p ř i t o m s n a d n ě j i i d e n t i f i k u j í a i m i t u j í s i l n ě j š í h o r o d i č e n e b o r o d i č e, s e k t e r ý m m a j í v ř e l ý a l á s k y p l n ý v z t a h. N a i d e n t i f i k a c i s r o d o v o u r o l í m a j í v l i v i m a s m é d i a, z e j m é n a t e l e v i z e. V š e o b e c n ě o b l í b e n ý m h r d i n o u b ý v á v ě t š i n o u m u ž ( B y s t r á, ). B a d i n t e r ( ) t v r d í, ž e r o d o v á i d e n t i t a m u ž ů j e t v o ř e n a o p a k e m v ů č i j i n ý m r o d o v ý m i d e n t i t á m : B ý t m u ž e m z n a m e n á n e b ý t ž e n o u, n e b ý t h o m o s e x u á l e m, n e b ý t p o s l u š n ý, z á v i s l ý, s u b m i s i v n í, z ž e n š t ě l ý, n e m í t s e x u á l n í v z t a h y s j i n ý m i m u ž i a n e b ý t s ž e n a m i i m p o t e n t n í. K u p e v n ě n í r o d o v é i d e n t i f i k a c e d ě t i m o h o u n a p o m o c i s e x u á l n í h r y, k t e r é j s o u m e z i d ě t m i r o z š í ř e n é. U m l a d š í c h c h l a p c ů d o c h á z í k v z á j e m n é m u p r o h l í ž e n í p o h l a v n í h o ú d u. U s t a r š í c h c h l a p c ů p a k d o c h á z í k e s k u p i n o v ý m s e x u á l n í m h r á m, k t e r é m a j í h o m o s e x u á l n í c h a r a k t e r. C h l a p c i v š a k p ř i t a k o v ý c h h r á c h m o h o u m y s l e t n a d í v k y, p r o t o ž e v t o m v ě k u p r o n ě j e š t ě n e j s o u d o s t u p n é ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). B a d i n t e r ( ) d o k o n c e t v r d í, ž e h o m o s e x u a l i t a j e, i k d y ž p ř e c h o d n ý, t a k p ř e s t o n e v y h n u t e l n ý m p ř e d o s v o j e n í m m u ž s k é h e t e r o s e x u a l i t y. 38

39 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících C h l a p c i, k t e ř í s i n e j s o u j i s t i s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c í m o h o u b ý t j e š t ě v í c z n e k l i d n ě n i, p o k u d s e u n i c h d o s t a v í s e x u á l n í v z r u š e n í v s o u v i s l o s t i s n ě j a k ý m s v ý m m u ž s k ý m v z o r e m, k t e r ý o b d i v u j í. T o j e v š a k n o r m á l n í i u h e t e r o s e x u á l n í c h c h l a p c ů. S t e j n ě t a k n e m a j í s e s e x u á l n í o r i e n t a c í n i c s p o l e č n é h o e r e k c e, k t e r é s e d o s t a v u j í u c h l a p c ů v o b d o b í m e z i d v a n á c t ý m a č t r n á c t ý m r o k e m p ř i r ů z n ý c h s p o r t e c h, k d e d o c h á z í k ú z k é m u t ě l e s n é m u k o n t a k t u. T y t o n e s p e c i f i c k é s e x u á l n í r e a k c e s e v y s k y t u j í n e j č a s t ě j i v o b d o b í p u b e r t y a s p ř i b ý v a j í c í m v ě k e m s e v y t r á c e j í. P o z d ě j i j s o u e r e k c e p o d m i ň o v á n y s e x u á l n í m v z r u š e n í m. P o d o b n ě n e n í n i j a k v ý z n a m n é, k d y ž s e v e r o t i c k ý c h p ř e d s t a v á c h d o s p í v a j í c í h o c h l a p c e o b j e v í m u ž. P o k u d v š a k e r o t i c k é p ř e d s t a v y a s n y o s t e j n é m p o h l a v í p ř e v a ž u j í, n a s v ě d č u j e t o h o m o s e x u á l n í m u v ý v o j i ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). P r o b l é m y s u p e v n ě n í m r o d o v é i d e n t i f i k a c e m í v a j í c h l a p c i, k t e ř í j s o u i z o l o v a n í o d s v ý c h v r s t e v n í k ů. N e d o k á ž o u s i n a p ř. v y s v ě t l i t n e s p e c i f i c k é e r e k c e, k t e r é j s o u n o r m á l n í m p r o j e v e m d o s p í v á n í. T o m ů ž e v é s t k n e j i s t o t ě o h l e d n ě j e j i c h s e x u á l n í o r i e n t a c e. J e š t ě h ů ř n a t o m j s o u v š a k c h l a p c i s h o m o s e x u á l n í m i d i s p o z i c e m i. H l a v n ě v p ř í p a d ě, k d y ž n e j s o u d o s t a t e č n ě i n f o r m o v á n i o s e x u á l n í c h o t á z k á c h. N e d o k á ž o u s i t a k v y s v ě t l i t s v é p o c i t y a m ů ž e t o v é s t a ž k ú z k o s t n ý m a d e p r e s i v n í m p o t í ž í m ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ) T e o r i e v ý v o j e m u ž s k é r o d o v é i d e n t i t y N a v ý v o j r o d o v é i d e n t i t y e x i s t u j e n ě k o l i k t e o r i í. M e z i n e j v ý z n a m n ě j š í p a t ř í p s y c h o a n a l y t i c k é t e o r i e, t e o r i e s o c i á l n í h o u č e n í, k o g n i t i v n ě v ý v o j o v á t e o r i e a e s e n c i a l i s t i c k é t e o r i e a s o c i o b i o l o g i e. M y s e z a m ě ř í m e n a t e o r i e, k t e r é k l a d o u d ů r a z n a v ý v o j z e j m é n a m u ž s k é r o d o v é i d e n t i t y. 39

40 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících P s y c h o a n a l y t i c k é t e o r i e J e d n á s e o t e o r i e n e j s t a r š í a z á r o v e ň n e j v í c e k o n t r o v e r z n í. P a t ř í s e m t e o r i e S i g m u n d a F r e u d a a N a n c y C h o d o r o w o v é. 1. F r e u d o v a t e o r i e P r o v ý v o j r o d o v é i d e n t i t y b y l o p r o F r e u d a d ů l e ž i t é b i o l o g i c k y d a n é p o h l a v í t e d y v l a s t n i c t v í p e n i s u. D ě t i v n í m a j í r o z d í l y m e z i p o h l a v í m i n á s l e d u j í c í m z p ů s o b e m : M á m p e n i s z n a m e n á j s e m c h l a p e c, n e m á m p e n i s z n a m e n á j s e m d í v k a, p ř i č e m ž d ů l e ž i t ý j e s y m b o l i c k ý v ý z n a m t o h o t o a n a t o m i c k é h o r o z d í l u ( G i d d e n s, ). C h l a p e c v o i d i p o v s k é f á z i ( o k o l o r o k u ž i v o t a ) s e i d e n t i f i k u j e s o t c e m a s v é s e x u á l n í t o u h y s m ě ř u j e k m a t c e. K d y ž z j i s t í, ž e o t e c t ě m t o t o u h á m p ř e k á ž í, v z n i k á o i d i p o v s k ý k o m p l e x. C h l a p e c s i p ř e j e o t c e o d s t r a n i t, a b y h o m o h l u m a t k y n a h r a d i t. K o t c i m á n y n í a m b i v a l e n t n í v z t a h. V t é d o b ě p o s t u p n ě z j i š ť u j e, ž e v š e c h n y d ě t i n e m a j í p e n i s. N e p ř í t o m n o s t p e n i s u c h á p e j a k o d ů s l e d e k k a s t r a c e j a k o t r e s t u a t a d y v z n i k á k a s t r a č n í k o m p l e x c h l a p e c s e b o j í, ž e b y m o h l b ý t o t c e m v y k a s t r o v á n. A b y o i d i p o v s k ý k o m p l e x v y ř e š i l, m u s í s e b u ď i d e n t i f i k o v a t s m a t k o u ( t a k o v ý m z p ů s o b e m F r e u d v y s v ě t l u j e v z n i k h o m o s e x u a l i t y ) n e b o z e s í l i t i d e n t i f i k a c i s o t c e m. V d r u h é m p ř í p a d ě t í m, ž e z n e v ě d o m é h o s t r a c h u, ž e b u d e o t c e m v y k a s t r o v á n, p o t l a č í e r o t i c k é p o c i t y v ů č i m a t c e, z a n i k n e o i d i p o v s k ý k o m p l e x a u p e v n í s e c h l a p c o v o m u ž s t v í ( F r e u d, ). F r e u d o v a t e o r i e j e k r i t i z o v a n á z n ě k o l i k a d ů v o d ů ( d l e G i d d e n s, ) : - p ř i f o r m o v á n í r o d o v é i d e n t i t y n e b r a l v ú v a h u j i n é f a k t o r y, n e ž z n a l o s t p o h l a v n í c h o r g á n ů - v j e h o p o j e t í j e p e n i s n a d ř a z e n ý v a g í n ě - z a h l a v n í h o u k á z ň u j í c í h o č i n i t e l e p o v a ž o v a l o t c e, c o ž v m n o h a k u l t u r á c h n e p l a t í 40

41 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících - d l e F r e u d a d o c h á z í k u č e n í s e m u ž s k ý m a ž e n s k ý m r o l í m v o i d i p o v s k é f á z i. P o z d ě j š í a u t o ř i t v r d í, ž e k t o m u d o c h á z í u ž o d k o j e n e c k é h o v ě k u, t e d y d a l e k o d ř í v e. 2. T e o r i e N a n c y C h o d o r o w o v é ( d l e G i d d e n s, ) C h o d o r o w o v á v y š l a z F r e u d o v y t e o r i e. P o d l e n í z a č í n á i d e n t i f i k a c e s m u ž s k ý m n e b o ž e n s k ý m p o h l a v í m v e v e l m i č a s n é m o b d o b í a j e o d v o z e n a z f i x a c e k o j e n c e n a r o d i č e, z e j m é n a n a m a t k u. A b y c h l a p e c m o h l r o z v i n o u t s v é v l a s t n í J á, j e t ř e b a t u t o v a z b u z l o m i t. T o h o l z e d o s á h n o u t o d m í t n u t í m v a z b y n a m a t k u. S v é c h á p á n í m u ž s t v í s i t a k c h l a p e c v y t v á ř í n a z á k l a d ě t o h o, c o n e n í ž e n s k é. Z a t o t o p l a t í p o t l a č e n í m s c h o p n o s t i c h á p a t p o c i t y v l a s t n í i d r u h ý c h. C h o d o r o w o v á t e d y t v r d í, ž e m u ž i z t r á c e j í b l í z k ý v z t a h k m a t c e. J e l i k o ž s e m u ž s k á i d e n t i t a v y t v á ř í o d d ě l e n í m o d m a t k y, m a j í p r o t o m u ž i v p o z d ě j š í m ž i v o t ě p ř i v z n i k u d ů v ě r n é h o c i t o v é h o v z t a h u s j i n o u o s o b o u p o d v ě d o m ý p o c i t j e j í h o o h r o ž e n í. I t a t o t e o r i e s e s t a l a t é m a t e m k r i t i k y. J e d n o u z v ý t e k t é t o t e o r i e j e, ž e s e t o t o p o j e t í h o d í j e n n a k o n k r é t n í t y p b ě l o š s k é s t ř e d o s t a v o v s k é r o d i n y. T a t o t e o r i e v š a k d o k á ž e d o b ř e v y s v ě t l i t, p r o č m u ž i m a j í p r o b l é m s p r o j e v o v á n í m s v ý c h c i t ů. T e o r i e C h o d o r o w o v é k o r e s p o n d u j e s p o z o r o v á n í m R u t h H a r t l e y o v é ( , d l e B a d i n t e r, ). T a p ř i š l a n a t o, ž e c h l a p e c s e d e f i n u j e n e g a t i v n ě. T o z n a m e n á, ž e n e j d ř í v m u s í z j i s t i t, č í m n e m á b ý t, a b y b y l m u ž e m a t e p r v e p o t o m s i o s v o j í, č í m j a k o m u ž b ý t m ů ž e. D l e j e j í h o n á z o r u t a h l e d i f e r e n c i a c e z a č í n á u ž o d p o č e t í. I d e n t i t a c h l a p c e v d ě t s t v í j e z á v i s l á n a v y m e z e n í s e j a k o o p a k u s v é m a t k y : a b y m o h l m í t m u ž s k o u i d e n t i t u, m u s í p ř e s v ě d č i t s e b e a o s t a t n í, ž e n e n í ž e n a, n e n í d í t ě a n e n í a n i h o m o s e x u á l. I B a d i n t e r ( ) t v r d í, ž e m u ž s k á r o d o v á i d e n t i t a s e t v o ř í d a l e k o k o m p l i k o v a n ě j i n e ž ž e n s k á i d e n t i t a. M u ž s k o s t j e p o d l e n ě j 41

42 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících d r u h o t n á a m u s í s e v y t v o ř i t t í m, ž e s e o d d ě l í o d ž e n s k o s t i s v é m a t k y, s e k t e r o u j e d í t ě v p r v n í c h t ý d n e c h v s y m b i ó z e T e o r i e s o c i á l n í h o u č e n í P o d l e t é t o t e o r i e s e l i d s k á p s y c h i k a f o r m u j e v p r o c e s u s o c i á l n í h o u č e n í, k t e r ý j e z a l o ž e n ý n a p ř i j e t í r o d o v é r o l e. V p r o c e s u s o c i a l i z a c e s i j e d i n e c o s v o j u j e c h o v á n í, k t e r é j e k o m p a t i b i l n í s j e h o k u l t u r n ě d a n o u r o d o v o u r o l í. K o n k r é t n í c h o v á n í s e p o s i l u j e p o m o c í o d m ě n a t r e s t ů, o b s e r v a č n í h o u č e n í a i m i t a c e. D í t ě p o z o r u j e a n a p o d o b u j e j e d i n c e s t e j n é h o p o h l a v í. P ř i o s v o j o v á n í ž á d o u c í c h r o d o v ý c h v l a s t n o s t í h r a j í d ů l e ž i t o u r o l i r o d i č e, u č i t e l é, v r s t e v n í c i, š i r š í s o c i á l n í p r o s t ř e d í a m a s m é d i a ( W y r o b k o v á, ). R o d i č e s e k e s v ý m p o t o m k ů m c h o v a j í r o d o v ě s p e c i f i c k y. O d ú t l é h o v ě k u d í t ě t e r o d i č e o d m ě ň u j í c h o v á n í d í t ě t e, k t e r é o d p o v í d á r o d o v é r o l i d í t ě t e a o p a č n é c h o v á n í t r e s t a j í. F e m i n i n n í c h o v á n í u c h l a p c e j e p ř i t o m m é n ě t o l e r o v á n o n e ž m a s k u l i n n í c h o v á n í u d í v k y ( A t k i n s o n o v á, A t k i n s o n a k o l., ) K o g n i t i v n ě v ý v o j o v á t e o r i e T a t o t e o r i e p ř e d p o k l á d á o p a č n ý p o s t u p, n e ž t e o r i e s o c i á l n í h o u č e n í. D í t ě s i j e v ě d o m o s v é r o d o v é i d e n t i t y a t a j e j m o t i v u j e k p ř i j e t í r o d o v é r o l e ( W y r o b k o v á, ). P ř í k l a d : T e o r i e s o c i á l n í h o u č e n í p ř e d p o k l á d á n á s l e d u j í c í p o s t u p : C h l a p e c c h c e z í s k a t o d m ě n u. V í, ž e o d m ě n u z í s k á, k d y ž b u d e d ě l a t c h l a p e c k é v ě c i. P r o t o c h c e b ý t c h l a p c e m. K o g n i t i v n ě v ý v o j o v á t e o r i e v y c h á z í z t o h o, ž e c h l a p e c s i j e v ě d o m, ž e j e c h l a p e c. P r o t o c h c e d ě l a t c h l a p e c k é v ě c i. A z a d ě l á n í c h l a p e c k ý c h v ě c í z í s k á o d m ě n u ( D o y l e, , d l e W y r o b k o v á, ). 42

43 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících T e o r i e r o d o v é h o s c h é m a t u S. B e m o v é P o d k o g n i t i v n ě v ý v o j o v o u t e o r i i s p a d á i t e o r i e r o d o v é h o s c h é m a t u S. B e m o v é. P o d l e t é t o t e o r i e s e d ě t i u č í v n í m a t s e b e i o k o l í n a z á k l a d ě r o z d ě l e n í l i d s t v a n a m u ž e a ž e n y. D ě t i j s o u o t é t o s k u t e č n o s t i i n f o r m o v a n é u ž o d ú t l é h o d ě t s t v í a j e j i m z d ů r a z ň o v á n o, ž e t y t o r o z d í l y j s o u z á s a d n í. O d d í t ě t e s e o č e k á v á, ž e b u d e v š e p o s u z o v a t n a z á k l a d ě g e n d e r u, t j., z d a s e n a p ř. d a n á h r a č k a h o d í p r o c h l a p c e. C h l a p c i s i t a k s v é s e b e p o j e t í o r g a n i z u j í k o l e m s v é h o m u ž s t v í ( B e m, , d l e W y r o b k o v á, ) E s e n c i a l i s t i c k é t e o r i e a s o c i o b i o l o g i e E s e n c i a l i s t i c k é t e o r i e v y c h á z e j í z r o z d í l ů v b i o l o g i c k é m u z p ů s o b e n í m u ž ů a ž e n. A t o j a k r o z d í l ů v t ě l e s n ý c h c h a r a k t e r i s t i k á c h, t a k i p s y c h i c k ý c h. P o d l e t ě c h t o t e o r i í j e m u ž a g r e s i v n ě j š í, n e z á v i s l e j š í, r a c i o n á l n ě j š í, d i s p o n u j e l e p š í m i p r o s t o r o v ý m i s c h o p n o s t m i a t d. Z t ě c h t o v r o z e n ý c h v l o h v y p l ý v a j í i o d l i š n é r o l e m u ž ů a ž e n ( B e m, , d l e W y r o b k o v á, ). P o d l e s o c i o b i o l o g i e j s o u r o z d í l y m e z i m u ž i a ž e n a m i z a k ó d o v á n y g e n e t i c k y a v y t v á ř e l y s e v p r ů b ě h u e v o l u c e. F y z i c k é i p s y c h i c k é c h a r a k t e r i s t i k y m u ž ů a ž e n v z n i k l y j a k o v ý s l e d e k f u n k č n í a d a p t a c e n a ž i v o t n í p r o s t ř e d í. M u ž b o j o v a l a l o v i l a s í l a t é t o g e n e t i c k é i n f o r m a c e p ů s o b í d o d n e s ( W i l s o n, , d l e W y r o b k o v á, ) R o d o v á i d e n t i t a a h o m o s e x u a l i t a H o m o s e x u a l i t a s e v z t a h u j e k p o r u c h á m s o c i á l n ě - k u l t u r n í h o o s v o j e n í r o d o v é r o l e a i d e n t i t y ( O a k l e y, ). G a y o v é, n a r o z d í l o d h e t e r o s e x u á l ů, m a j í m e n š í t e n d e n c i k e k o n f o r m i t ě s v l a s t n í r o d o v o u r o l í a v ě t š í s c h o p n o s t v z d á t s e v l a s t n o s t í, k t e r é j s o u p r o n ě n e u ž i t e č n é a o m e z u j í c í. T a k é m o h o u b ý t v e v ě t š í m í ř e n o s i t e l i a t r i b u t ů, k t e r é j s o u p ř i s u z o v a n é ž e n s k é m u p o h l a v í. G a y o v é m o h o u b ý t m a s k u l i n n í n e b o f e m i n i n n í. 43

44 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících K ř í ž k o v á ř í k á, ž e m a s k u l i n n í g a y s e p r o j e v u j e v e l m i n e n á p a d n ě ( H u č í n, ). F e m i n i n n í g a y m á n a d r u h o u s t r a n u z n á m k y n a r u š e n é r o d o v é i d e n t i t y a p ř e b í r á n ě k t e r é c h a r a k t e r i s t i k y ž e n s k é h o c h o v á n í. P r o j e v í s e t o v n ě j š í m v z h l e d e m n e b o p r e f e r e n c í č i n n o s t í, k t e r é j s o u p o v a ž o v á n y z a ž e n s k o u d o m é n u ( K r o u p o v á, ). M a j í s i l n o u t o u h u s e c h o v a t ž e n s k y. N ě k d y s i d o k o n c e v y b í r a j í z a o b j e k t e r o t i c k é t o u h y h e t e r o s e x u á l n í m u ž e ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). D á l e K ř í ž k o v á ( d l e H u č í n ) ř í k á, ž e g a y o v é, k t e ř í s e c h o v a j í n e t y p i c k y, s e m o h o u p o h y b o v a t a ž n a h r a n i c i t r a n s s e x u a l i t y n e b o l i o p a č n é p o h l a v n í i d e n t i t y. U f e m i n i n n í c h g a y ů j e z a s e č a s t ě j š í t r a n s v e s t i t i s m u s, n e b o l i o b l é k á n í s e d o ž e n s k ý c h š a t ů. T i t o l i d é j s o u v š a k n a r o z d í l o d t r a n s s e x u á l ů s e s v ý m p o h l a v í m s p o k o j e n i. C h l a p c i s i o b v y k l e v y t v á ř e j í v l a s t n í i d e n t i t u p o d l e n ě j a k é h o m u ž s k é h o v z o r u v o k o l í n e j č a s t ě j i p o d l e o t c e n e b o j i n é h o b l í z k é h o m u ž e, d á l e p o d l e m u ž ů s v é h o n á r o d a a s v é s o c i á l n í v r s t v y. G a y o v é m a j í k v ů l i s v é s e x u á l n í o r i e n t a c i p r o b l é m n a j í t h o m o s e x u á l n í v z o r, s e k t e r ý m b y s e m o h l i i d e n t i f i k o v a t ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). B u d o u c í g a y t e n t o p r o b l é m ř e š í t a k, ž e s e n e j d ř í v p o k o u š í i d e n t i f i k o v a t s d o s p ě l ý m h e t e r o s e x u á l e m. V e s v é m i d e n t i f i k a č n í m ú s i l í v š a k s e l h á v á. T o v e d e k p o c i t ů m n e j i s t o t y a ž z m a t k u. A ž p o p r v n í h o m o s e x u á l n í z k u š e n o s t i z a č í n á m í t v e s v é i d e n t i t ě j a s n o. Z a č n e s e p o h y b o v a t v h o m o s e x u á l n í s u b k u l t u ř e, k d e n a c h á z í j e m u p o d o b n é j e d i n c e. S n i m i s e o v š e m t a k t é ž n e m ů ž e i d e n t i f i k o v a t, p r o t o ž e o s t a t n í g a y o v é m a j í p r o c e s i d e n t i f i k a c e p o d o b n ě n a r u š e n ý. N a v í c p ř i j e t í s e b e s a m a j a k o h o m o s e x u á l a j e z n e s n a d n ě n p o k ř i v e n ý m o b r a z e m o h o m o s e x u á l e c h p r e z e n t o v a n ý m s p o l e č n o s t í ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). D ů l e ž i t ý m f a k t o r e m u h o m o s e x u a l i t y j e i d e n t i f i k a c e s o p a č n ý m p o h l a v í m. B y l o z j i š t ě n o, ž e h o m o s e x u á l n í m u ž i s e i d e n t i f i k u j í v e v y š š í m m ě ř í t k u s m a t k o u, n e ž h e t e r o s e x u á l o v é. 44

45 TEORETICKÁ ČÁST Vývoj identity dospívajících P o k u d s e h e t e r o s e x u á l i d e n t i f i k u j e s m a t k o u ( c o ž j e č a s t é u u m ě l e c k y z a l o ž e n ý c h m u ž ů ), t a k s i k t é t o i d e n t i f i k a c i n a r o z d í l o d h o m o s e x u á l a v y b í r á n e e r o t i c k é p r v k y. G a y o v é s e v š a k n e j s o u s c h o p n i o d d ě l i t o d m a t č i n y e r o t i k y, k t e r á j e n a s m ě r o v á n a k m u ž ů m. G a y s e t a k c í t í b ý t m u ž e m, a l e v e r o t i c k é o b l a s t i s e j a k o m u ž c h o v a t n e m ů ž e ( O a k l e y, ). 2.7 Gayové v dětství B u d o u c í h o m o s e x u á l n í z a m ě ř e n í s e m ů ž e p r o j e v o v a t u ž o d d ě t s t v í. E x i s t u j í t z v. s i s s y b o y s, c o ž j s o u k l u c i, k t e ř í s e c h o v a j í j a k o h o l k y. T u t o n e s p o k o j e n o s t s e s v ý m p o h l a v í m n a z ý v a j í o d b o r n í c i g e n d e r d y s f o r i í. J e d n á s e v p o d s t a t ě o p r v n í p r o j e v y b u d o u c í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e. O v š e m a s i j e n p o l o v i n a t a k o v ý c h d ě t í j e v d o s p ě l o s t i h o m o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n á ( P r o c h á z k a, ). U g a y ů j e t e d y u ž o d d ě t s t v í p a t r n ý n a r u š e n ý p r o c e s i d e n t i f i k a c e. P r e h o m o s e x u á l n í c h l a p c i s e v y z n a č u j í n e c h u t í k a g r e s i v n í m h r á m, n e z á j m e m o m o t o r i s m u s, t y t o d ě t i v e š k o l e m é n ě z l o b í a d o m a b ý v a j í v z o r n é, n a p ř í k l a d o c h o t n ě p o m á h a j í m a t k á c h v k u c h y n i. J e p r o n ě t e d y c h a r a k t e r i s t i c k á z m ě n ě n á r o d o v á i d e n t i t a. J i ž o d d ě t s t v í v š a k m a j í n a r u š e n ý v z t a h s o t c e m. J e t o z p ů s o b e n é t í m, ž e t a k o v é d í t ě s e n e c h o v á n á l e ž i t ě k l u k o v s k y, p r o t o b ý v á o t e c z e s v é h o s y n a z k l a m á n. G a y o v é v i d í s v é h o o t c e v d a l e k o n e p ř í z n i v ě j š í m s v ě t l e n e ž j e j i c h h e t e r o s e x u á l n í b r a t ř i. V ě d c i t a k é z j i s t i l i, ž e m a t k y g a y ů b ý v a j í d o m i n a n t n ě j š í n e ž o t c o v é ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). N e v š i c h n i b u d o u c í g a y o v é o v š e m m u s í v y k a z o v a t v ý š e u v e d e n é r y s y. E x i s t u j í i g a y o v é, k t e ř í s e v d ě t s t v í n i j a k z v l á š ť o d o s t a t n í c h k l u k ů n e l i š i l i. T e d y r y s y o p a č n é h o p o h l a v í, k t e r é m ů ž e m e s l e d o v a t u n ě k t e r ý c h d ě t í z n a m e n a j í p o u z e z v ý š e n o u p r a v d ě p o d o b n o s t h o m o s e x u á l n í h o z a m ě ř e n í v d o s p ě l o s t i, s t e j n ě j a k o n e p ř í t o m n o s t t ě c h t o r y s ů u d ě t í n e v y l u č u j e h o m o s e x u a l i t u v d o s p ě l o s t i ( B r z e k, P o n d ě l í č k o v á - M a š l o v á, ). 45

46 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky 3 Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky D o p ř i j e t í s e x u á l n í o r i e n t a c e z a s a h u j e i o k o l í j e d i n c e p r o m í t a j í s e z d e v z t a h y s r o d i č i a v r s t e v n í k y. P r o t o j s e m s e j e t u r o z h o d l a z m í n i t. T y t o v z t a h y m a j í v o b d o b í d o s p í v á n í s v á s p e c i f i k a, k t e r á s e n y n í p o k u s í m n a s t í n i t. J a k u v á d í M a c e k ( ), v z t a h y k r o d i č ů m a v z t a h y k v r s t e v n í k ů m m a j í o d l i š n ý v ý z n a m. V r o d i n ě j e d i n e c u s i l u j e o z r o v n o p r á v n ě n í v l a s t n í p o z i c e, v e v z t a h u k v r s t e v n í k ů m m u s p í š j d e o z h o d n o c e n í. V č a s n é a d o l e s c e n c i s e p ř e c h o d n ě o d d ě l u j e o s o b n í a s o c i á l n í a s p e k t i d e n t i t y. O s o b n í i d e n t i t a ( t j. p ř i j e t í s a m a s e b e ) j e č a s t ě j i r e f l e k t o v á n a v k o n t e x t u r o d i n y, k d e ž t o s o c i á l n í i d e n t i t a ( t j. v l a s t n í h o d n o t a z a l o ž e n á n a o c e n ě n í d r u h ý c h ) s e s p í š e v z t a h u j e k v r s t e v n i c k ý m s k u p i n á m. 3.1 Vztah s rodiči V á g n e r o v á ( ) u v á d í, ž e r o d i č e p r o a d o l e s c e n t a p ř e d s t a v u j í m o d e l u r č i t é h o z p ů s o b u ž i v o t a a d o s p ě l o s t i. D o s p í v a j í c í s e n a p r a h u d o s p ě l o s t i d o s t á v á d o s i t u a c e, k d y b y s e m ě l e v e n t u e l n ě c h o v a t j a k o o n i. T o m ů ž e v y ú s t i t v k r i t i z o v á n í r o d i č ů. K r i t i k a r o d i č ů v a d o l e s c e n t n í m o b d o b í j e v ý r a z e m k o n f l i k t u p ř e d s t a v d o s p í v a j í c í h o a s k u t e č n o s t i a m ů ž e b ý t i m p u l z e m k e z m ě n ě p o s t o j ů d o s p í v a j í c í c h. N e n í v š a k p o u h o u n e g a c í v š e h o, c o r o d i n a p ř e s t a v u j e, n ý b r ž j e j e d n í m z e z p ů s o b ů h l e d á n í. V a d o l e s c e n c i d o c h á z í k t r a n s f o r m a c i p o s t o j ů k h o d n o t á m r o d i č ů t a k, a b y v n i c h d o s p í v a j í c í n a š e l s v ů j s m y s l. N e d o c h á z í t e d y k ú p l n é m u o d m í t n u t í h o d n o t r o d i č ů. V z t a h d o s p í v a j í c í h o c h l a p c e k m a t c e j e c h a r a k t e r i s t i c k ý o d m í t á n í m n a d m ě r n é p é č e, h l í d á n í a d á v á n í r a d. C o s e t ý č e v z t a h u k o t c i, d o s p í v a j í c í s y n u ž o j e h o s p o l e č n o s t n e s t o j í t o l i k j a k o d ř í v, n ý b r ž d á v á p ř e d n o s t v r s t e v n í k ů m. S t a č í m u p o u h é v ě d o m í, ž e k d y ž b u d e o t c e p o t ř e b o v a t, m ů ž e s e n a n ě h o s p o l e h n o u t. T o, c o s k u t e č n ě o d o t c e p o t ř e b u j e, j e p o d p o r a v r o z v o j i s v é m u ž s k é r o l e. 46

47 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky O t e c b y h o m ě l i n f o r m o v a t o m í ř e p ř i j a t e l n o s t i j e h o c h o v á n í a p o d p o r o v a t j e h o s e b e v ě d o m í ( V á g n e r o v á, ). N e u v š e c h a d o l e s c e n t ů s e m u s í o b j e v i t k o n f l i k t s r o d i č i, a b y s e o d n i c h m o h l i o s a m o s t a t n i t, j a k d e k l a r u j e p s y c h o a n a l ý z a. N a p ř. Y o u n i s s a S m o l l a r ( ) u v á d ě j í, ž e v z t a h d o s p í v a j í c í h o s r o d i č i m ů ž e z ů s t a t t r v a l e p o z i t i v n í, p ř i č e m ž z á v i s l o s t d o s p í v a j í c í h o n a r o d i č í c h s e m ů ž e s n i ž o v a t. V z t a h y s r o d i č i j s o u t a k é p o d m í n ě n y k u l t u r n ě. K o n f l i k t r o d i č ů s d o s p í v a j í c í m i t e d y n e m u s í b ý t n u t n ý p r o p o z i t i v n í v ý v o j. D o k l á d a j í t o i v ý z k u m y P e t e r s e n o v é ( ), p o d l e k t e r ý c h j e v y s o k á m í r a k o n f l i k t ů c h a r a k t e r i s t i c k á p r o a d o l e s c e n t y s t z v. r i z i k o v ý m c h o v á n í m, c o ž j s o u d e l i k v e n c e, ú t ě k y z d o m o v a, v s t u p d o n á b o ž e n s k ý c h s e k t, n e d o k o n č e n í s t ř e d n í š k o l y, k o n z u m a c e d r o g a v y š š í v ý s k y t s e b e v r a ž d a d u š e v n í c h p o r u c h. U a d o l e s c e n t ů, k d e s e n e v y s k y t u j e r i z i k o v é c h o v á n í t a k é n e n í t o l i k k o n f l i k t ů. C r o t e v a n d a C o o p e r ( , d l e M a c e k, ) u v á d ě j í, ž e o s o b n í i d e n t i t u a d o l e s c e n t ů p o s i l u j e r o v n o v á h a m e z i s e b e p r o s a z o v á n í m a c i t l i v o s t í a v s t ř í c n o s t í k d r u h ý m j a k o s o u č á s t p r o c e s u i n d i v i d u a c e. K o n f l i k t y t e d y a d o l e s c e n t ů m n e v a d í, k d y ž m o h o u s v o b o d n ě v y j a d ř o v a t s v é n á z o r y a k d y ž s e n a n ě b e r e o h l e d. M a c e k ( ) d á l e u v á d í, ž e m e z i d o s p í v a j í c í m a r o d i č e m s t e j n é h o p o h l a v í s e v y s k y t u j e m é n ě k o n f l i k t ů n e ž s r o d i č e m o p a č n é h o p o h l a v í. O t c o v é, k t e ř í s v é s y n y c h v á l í a v ě t š i n o u v y j a d ř u j í s o u h l a s s j e j i c h n á z o r y, p o d p o r u j í u n i c h s i l n ý p o c i t v l a s t n í h o d n o t y. M e e u s a D e k o v i c ( , d l e M a c e k, ) z j i s t i l i, ž e r o d i č e m a j í v l i v n a v š e c h n y o b l a s t i ž i v o t a j e j i c h d o s p í v a j í c í h o p o t o m k a s v ý j i m k o u v o l n é h o č a s u. M a c e k ( ) p o t v r z u j e, ž e a d o l e s c e n t i s e s v o u h o d n o t o v o u o r i e n t a c í ( z e j m é n a u t z v. c í l o v ý c h h o d n o t s o u v i s e j í c í s j e j i c h o s o b n í p e r s p e k t i v o u ) p o d o b a j í v í c e s v ý m r o d i č ů m n e ž k a m a r á d ů m. A d o l e s c e n t y n e j v í c o v l i v ň u j í p r á v ě r o d i č e, k t e ř í j s o u p r o n ě s k u t e č n ě d ů l e ž i t ý m i o s o b a m i. J e p r a v d a, 47

48 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky ž e v o b d o b í d o s p í v á n í n a r ů s t á v l i v v r s t e v n í k ů n a ř e š e n í b ě ž n ý c h d e n n í c h p r o b l é m ů, p ř e s t o v š a k v k r i z o v ý c h s i t u a c í c h n e b o u z á v a ž n ý c h r o z h o d n u t í h r a j í p r o d o s p í v a j í c í h o d ů l e ž i t ě j š í r o l i r o d i č e. 3.2 Vztah s vrstevníky K v a l i t a v z t a h u m e z i d o s p í v a j í c í m a r o d i č e m s o u v i s í i s k v a l i t o u v r s t e v n i c k ý c h v z t a h ů. P o k u d j s o u r o d i č e p ř í s n í a d o s p í v a j í c í h o v e z v ý š e n é m í ř e k o n t r o l u j í, a d o l e s c e n t s e z a č n e v í c e o r i e n t o v a t n a v r s t e v n í k y a p r o t i r o d i č ů m s n i m i z a č n e t v o ř i t s p o j e n e c t v í. Š p a t n ý v z t a h s r o d i č i s i c e z v y š u j e p o č e t k o n t a k t ů s v r s t e v n í k y, a v š a k k v a l i t u t ě c h t o v z t a h ů n e p o d p o r u j e ( D e k o v i c, M e e u s, , d l e M a c e k, ). V o b d o b í p u b e s c e n c e j e v r s t e v n i c k á s k u p i n a z d r o j e m s o c i á l n í h o u č e n í. C h a r a k t e r i s t i c k ý m r y s e m j e, ž e v ě t š i n a p u b e s c e n t ů v e s k u p i n ě n a p o d o b u j e v ů d c e p a r t y, k t e r ý j e n e f o r m á l n í a u t o r i t o u. V r s t e v n i c k á s k u p i n a m á r o v n ě ž r e f e r e n č n í v ý z n a m. S l o u ž í t e d y j a k o z á k l a d p r o p o r o v n á n í z k u š e n o s t í, a t o j a k s v é h o c h o v á n í a c h o v á n í m v r s t e v n í k ů, k t e r é j e z á k l a d e m s e b e h o d n o c e n í, t a k s v é z k u š e n o s t i s r o d i č i, c o ž v e d e k v y m e z e n í m v l a s t n í r o l e v r o d i n ě ( V á g n e r o v á, ). V o b d o b í a d o l e s c e n c e v r s t e v n i c k é v z t a h y u m o ž ň u j í d o k o n č i t e m a n c i p a c i o d r o d i n y a p o s t u p n é o s a m o s t a t n ě n í j e d i n c e ( V á g n e r o v á, ). V e v r s t e v n i c k é s k u p i n ě m ů ž e d o s p í v a j í c í t e s t o v a t s á m s e b e. S o s t a t n í m i a d o l e s c e n t y s d í l í s t e j n é z k u š e n o s t i i p r o b l é m y. I p ř e s t o s e v š a k v e v r s t e v n i c k ý c h v z t a z í c h c í t í s á m. V r s t e v n i c k é v z t a h y t o t i ž n e m a j í h o d n o t u s a m y o s o b ě, j s o u j e n p r o s t ř e d k e m k h l e d á n í a u j a s ň o v á n í v z t a h u k s o b ě s a m é m u ( M a c e k, ). H a m a c h e k ( , d l e M a c e k, ) p o p s a l f u n k c e v r s t e v n i c k é s k u p i n y : 48

49 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky 1. V r s t e v n i c k á s k u p i n a h r a j e r o l i p ř i z í s k á v á n í p o c i t u v l a s t n í a u t o n o m i e, k d e n a h r a z u j e r o d i č o v s k o u p o d p o r u. 2. S t a b i l i z u j e a z a k o t v u j e d o s p í v a j í c í h o v p r o c e s u z m ě n s o u v i s e j í c í c h s d o s p í v á n í m a d o l e s c e n t i v n í m a j í, ž e p o d o b n é z m ě n y p r o ž í v a j í i j e j i c h v r s t e v n í c i. 3. Č l e n s t v í v e s k u p i n ě d á v á d o s p í v a j í c í m p o c i t v l a s t n í h o d n o t y a s o c i á l n í s t a t u s. P o k u d s e a d o l e s c e n t n e z a ř a d í d o n ě j a k é v r s t e v n i c k é s k u p i n y, p o c i ť u j e t o j a k o s o c i á l n í s t i g m a. 4. C h o v á n í v r s t e v n í k ů v e s k u p i n ě j e z d r o j e m s t a n d a r d ů c h o v á n í z e j m é n a v s i t u a c í c h, k d y r o d i č e n e f u n g u j í j a k o ž á d o u c í m o d e l y c h o v á n í. 5. P r o c h l a p c e m á v ě t š í v á h u p r e s t i ž a a k c e p t a c e s k u p i n o u v r s t e v n í k ů, n e ž p r o d í v k y. M a c e k ( ) u v á d í, ž e v r s t e v n i c k é s k u p i n y j s o u p r o s t ř e d k e m p r o v ý v o j h e t e r o s e x u á l n í h o s o c i á l n í h o c h o v á n í. V ý v o j v r s t e v n i c k ý c h v z t a h ů p o p s a l D u n p h y ( ). M á p ě t f á z í : 1. M a l é s k u p i n y p a r t y o t ř e c h a ž d e s e t i č l e n e c h, k t e r é v z n i k a j í v č a s n é a d o l e s c e n c i. T y t o s k u p i n y n e b ý v a j í s m í š e n é, u k l u k ů j s o u t e d y v ý h r a d n ě c h l a p e c k é. O b s a h e m t ě c h t o s k u p i n j e k a ž d o d e n n í k o m u n i k a c e. M a j í v ů d č í o s o b n o s t, u c h l a p c ů s v ý r a z n ý m i m a s k u l i n n í m i r y s y, k t e r o u o s t a t n í č l e n o v é s k u p i n y o b d i v u j í. 2. V ě t š í s k u p i n y o p a t n á c t i a ž t ř i c e t i č l e n e c h, k t e r é v z n i k a j í v e s t ř e d n í a d o l e s c e n c i. T y p i c k o u a k t i v i t o u t ě c h t o s k u p i n j s o u r ů z n é v e č í r k y. Z d e p o p r v é d o c h á z í k h e t e r o s e x u á l n í m e r o t i c k ý m k o n t a k t ů m. 3. P a r t n e r s k é h e t e r o s e x u á l n í v z t a h y. V e l k é s k u p i n y s e n y n í z a č í n a j í r o z p a d a t. 4. M a l é h e t e r o s e x u á l n í s k u p i n y, k t e r é v z n i k a j í z u t v o ř e n ý c h p a r t n e r s k ý c h d v o j i c. T y t o m a l é s k u p i n y o p ě t s p o l u v y t v á ř e j í v e l k é s k u p i n y. 49

50 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky 5. R o z p a d v e l k ý c h s k u p i n v p o z d n í a d o l e s c e n c i. Z ů s t á v a j í m a l é s k u p i n y z a l o ž e n é n a p ř á t e l s t v í m e z i p á r y. J e p a t r n é, ž e p o k u d b u d e m e v y c h á z e t z t o h o t o m o d e l u, b u d e u h o m o s e x u á l n í c h j e d i n c ů s n e j v ě t š í p r a v d ě p o d o b n o s t í j e j i c h p o z i c e v e v r s t e v n i c k é s k u p i n ě j e j i c h r o z v í j e j í c í s e s e x u á l n í o r i e n t a c í n a r u š e n a. D o m n í v á m s e v š a k, ž e t e n t o m o d e l n e l z e c h á p a t a b s o l u t n ě ; n e l z e j e j z o b e c n i t n a v š e c h n y d o s p í v a j í c í. V ž d y ť j e z d e s p o u s t a l i d í, k t e ř í v o b d o b í a d o l e s c e n c e ž á d n ý p a r t n e r s k ý v z t a h n e m a j í. 3.3 Partnerské vztahy P o p s a l i j s m e v z t a h y s v r s t e v n í k y. N y n í s e z a m ě ř í m e n a p ř á t e l s k é v z t a h y a n o r m á l n í e r o t i c k o - s e x u á l n í v ý v o j v o b d o b í d o s p í v á n í. P r v n í m p r o j e v e m r o z v í j e j í c í s e s e x u a l i t y v o b d o b í d o s p í v á n í j e v ě t š i n o u a u t o e r o t i k a ( m a s t u r b a c e, o n a n i e, i p s a c e ), p r o j e v u j í c í s e m a n i p u l a c í s v l a s t n í m t ě l e m. V á g n e r o v á ( ) t v r d í, ž e j e p o u z e p ř e c h o d n o u f á z í p ř e d p a r t n e r s k o u e r o t i k o u. K p o k u s ů m o h e t e r o s e x u á l n í p a r t n e r s k o u e r o t i k u v e d e a t r a k t i v i t a d r u h é h o p o h l a v í, z v í d a v o s t a n á z n a k y b i o l o g i c k é h o v z r u š e n í. S e x u á l n í s b l í ž e n í m e z i d v ě m a o s o b a m i m á u r č i t é t y p i c k é f á z e, k r o k y, k t e r é b y m ě l y p r o b í h a t v n á s l e d u j í c í m p o ř a d í : d r ž e n í s e z a r u k u p o l i b k y m a z l e n í t y p u p e t t i n g p o h l a v n í s t y k. P o k u d j d e o p ř á t e l s k é v z t a h y, p ř á t e l s t v í c h l a p c ů j e v í c e k o l e k t i v n í n e ž j e t o m u u d ě v č a t a j e z a l o ž e n é n a s p o l e č n ý c h a k t i v i t á c h a z á j m e c h. V e l k o u r o l i z d e h r a j e i d e n t i f i k a c e s p a r t o u. O s o b n í v z t a h y z a č í n a j í b ý t u c h l a p c ů v ý z n a m n é a ž v e s t ř e d n í a p o z d n í a d o l e s c e n c i ( M a c e k, ). P o k u d s e c h l a p c i p ř á t e l í v a d o l e s c e n c i s d í v k o u, c o ž n e n í t a k č a s t é, j e t o z a ú č e l e m p o t ř e b y s e n ě k o m u s v ě ř i t ( C o l e m a n, H e n d r y, , d l e M a c e k, ). 50

51 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky V a d o l e s c e n c i v š a k u ž n e j d e j e n o p ř á t e l s k é v z t a h y, a l e i o e x p e r i m e n t o v á n í s e s v o u s e x u á l n í r o l í. P o p r v é z d e d o c h á z í k p l a t o n i c k é z a m i l o v a n o s t i. H o m o s e x u á l n í j e d i n c i n e b o j e d i n c i, k t e ř í z a t í m o c h o z e n í s d r u h ý m p o h l a v í m p ř í l i š n e s t o j í s e v š a k m o h o u v l i v e m t l a k u v r s t e v n i c k ý c h n o r e m a k o n f o r m i t y k e s k u p i n o v ý m s t a n d a r d ů m c h o v a t p o d o b n ě j a k o v ě t š i n a h e t e r o s e x u á l n í c h m l a d ý c h l i d í ( V á g n e r o v á, ). Ř í č a n ( ) n a z ý v á a d o l e s c e n c i p o l y g a m n í m s t á d i e m s e x u á l n í h o v ý v o j e. D o s p í v a j í c í v t o m t o s t á d i u č a s t o n a v a z u j í v z t a h y z p o u h é z v ě d a v o s t i a v í c e m é n ě p o č í t a j í s b r z k ý m r o z c h o d e m. V á g n e r o v á ( ) u v á d í, ž e a d o l e s c e n t n í p r o m i s k u i t u m ů ž e m e p o v a ž o v a t z a p r o j e v p o t ř e b y p s y c h o s o c i á l n í h o m o r a t o r i a. V ě t š i n a a d o l e s c e n t n í c h v z t a h ů t e d y n e m á d l o u h é t r v á n í i p r o t o, ž e z á t ě ž, k t e r o u v z t a h p ř e d s t a v u j e, b y m o h l a o h r o z i t r o z v í j e j í c í s e i d e n t i t u d o s p í v a j í c í h o j e d i n c e. V z t a h l á s k y j e s p í š e p r o j e v e m p o t ř e b y s e b e p o z n á n í n a j i n é ú r o v n i ( V á g n e r o v á, ). P a r t n e r s k ý v z t a h m á d v ě f á z e : 1. f á z e z a m i l o v a n o s t i Z a m i l o v a n o s t j e p o s t o j, v n ě m ž d o m i n u j e p o t ř e b a c i t o v é h o v z t a h u s u r č i t ý m j e d i n c e m, k t e r ý b ý v á v t é t o s o u v i s l o s t i i d e a l i z o v á n a s t y l i z o v á n ( V á g n e r o v á, , s t r ). D o c h á z í z d e k p o c i t ů m v z r u š e n í a e u f o r i e, k t e r é m a j í v z t a h k o b j e k t u z á j m u. N ě k d y s e m ů ž e s t á t, ž e p a r t n e r j e o b j e k t e m, d o n ě h o ž z a m i l o v a n ý p r o j i k u j e s v é p ř á n í a p ř e d s t a v y. F á z e z a m i l o v a n o s t i s e z v e l k é č á s t i o d e h r á v á v e f a n t a z i i a m n o h e m m é n ě v r e a l i t ě. 2. f á z e n a v á z á n í v z t a h u, f á z e r o m a n t i c k é l á s k y D o c h á z í z d e k i d e a l i z a c i t o h o t o v z t a h u, k t e r ý s e j e v í v ý j i m e č n ý m. T a t o i l u z e v š a k v y d r ž í j e n u r č i t o u d o b u. P a k s e t a k o v ý v z t a h v ě t š i n o u r o z p a d á. D ů l e ž i t é p ř i t o m j e, z d a n á s n á š m i l o v a n ý č l o v ě k a k c e p t u j e. P o k u d a n o, p o s i l u j e t o n a š i s e b e ú c t u ( V á g n e r o v á, ). 51

52 TEORETICKÁ ČÁST Vztah dospívajícího s rodiči a vrstevníky P r o a d o l e s c e n t y j e t y p i c k é, ž e r á d i p r e z e n t u j í s v é p a r t n e r y p ř e d v r s t e v n í k y. J e j i c h k v a l i t o u s i p o t v r z u j í s v o u a t r a k t i v i t u a z í s k á v a j í v ě t š í s e b e j i s t o t u ( V á g n e r o v á, ). G a y o v é t o m a j í t ě ž š í, p r o t o ž e v a d o l e s c e n c i j e š t ě m o c n e v y c h á z í n a v e ř e j n o s t, a b y s e p o c h l u b i l i s v ý m p a r t n e r e m. L a n g m e i e r ( ) u v á d í, ž e d ů l e ž i t ý m a s p e k t e m p r v n í c h p a r t n e r s k ý c h v z t a h ů b ý v á č a s t o z v ě d a v o s t a p o t ř e b a s e u j i s t i t o v l a s t n í c e n ě a p ř i t a ž l i v o s t i. P o s t u p e m č a s u s e a d o l e s c e n t i i d e n t i f i k u j í s e s v o u p o h l a v n í r o l í a p a r t n e r s k é s c h ů z k y s e z a m ě ř u j í n a i n t i m n í f y z i c k ý k o n t a k t a s d í l e n í v z á j e m n ý c h p o c i t ů a p r o ž i t k ů. S t a b i l i t a v z t a h u s e č a s e m z v y š u j e a v p o z d n í a d o l e s c e n c i j s o u v z t a h y s t a b i l n ě j š í a d l o u h o d o b ě j š í. I h e t e r o s e x u á l n ě z a m ě ř e n í j e d i n c i m o h o u e x p e r i m e n t o v a t n a h o m o s e x u á l n í ú r o v n i. Ú č e l e m t ě c h t o e x p e r i m e n t ů n e n í n i c j i n é h o, n e ž z í s k á v á n í z k u š e n o s t í. F r i e d e n b e r g ( ) s e d o m n í v á, ž e t a k o v é c h o v á n í j e v ý r a z e m s t r a c h u z d r u h é h o p o h l a v í a o b a v z e z o d p o v ě d n o s t i, k t e r o u h e t e r o s e x u á l n í v z t a h v y ž a d u j e. J d e z d e j e n o p o u h o u t r a n s f o r m a c i a u t o e r o t i k y n a p o d o b n ý v n ě j š í o b j e k t. 52

53 TEORETICKÁ ČÁST Coming out 4 Coming out 4.1 Definice A n g l i c k é s l o v o c o m e o u t s e d á p ř e l o ž i t j a k o v y j í t n a j e v o, u k á z a t s e, p ř i h l á s i t s e. V p o d s t a t ě j d e o t o p ř i z n a t s i s v o u h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i a v y s t o u p i t s n í n a v e ř e j n o s t. P r o c h á z k a ( , s t r. 2 6 ) u v á d í, ž e c o m i n g o u t j e p r o c e s r o z p o z n á n í, s e b e u v ě d o m ě n í, p ř i z n á n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e a s c h o p n o s t s d ě l i t j i d ů l e ž i t ý m o s o b á m ( r o d i č ů m, p ř á t e l ů m ). D a l š í d e f i n i c e c o m i n g o u t u ř í k á, ž e j d e o p r o c e s z v n i t ř n ě n í a z t o t o ž n ě n í s e s e s o c i á l n ě n e g a t i v n í m i p o s t o j i k h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i, a z á r o v e ň n o v ě r o z p o z n a n ý m n e b o a l e s p o ň p o d s t a t n ě u v ě d o m o v a n ý m v l a s t n í m e r o t i c k ý m z a m ě ř e n í m ( S t e h l í k o v á a k o l., ). J e t o v p o d s t a t ě k o n f l i k t m e z i z v n i t ř n ě n ý m i n e g a t i v n í m i p o s t o j i k h o m o s e x u a l i t ě a v l a s t n í m i h o m o s e x u á l n í m i t e n d e n c e m i. J a n o š o v á ( ) u v á d í, ž e c o m i n g o u t e m p r o c h á z í h o m o s e x u á l n ě i h e t e r o s e x u á l n ě o r i e n t o v a n í l i d é. N ě k d y s e j e š t ě o d c o m i n g o u t u o d l i š u j e t z v. o u t i n g. R o z d í l m e z i c o m i n g o u t e m a o u t i n g e m j e v t o m, ž e c o m i n g o u t j e p r o c e s o d h a l e n í s v é h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y s o b ě a j i n ý m l i d e m a o u t i n g j e p r o c e s o d h a l e n í i d e n t i t y n ě k o h o j i n é h o, o b v y k l e p r o t i j e h o v ů l i ( S t e i n, ). P r o č v l a s t n ě v z n i k l j e v c o m i n g o u t u? N ě k t e ř í a u t o ř i ( n a p ř. P l u m m e r, , W a r r e n, , W e i n b e r g & W i l l i a m s, , d l e S t r o m m e n, ) t v r d í, ž e o d h a l e n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e j e n e z b y t n é, p r o t o ž e n a r o z d í l t ř e b a o d b a r v y k ů ž e, k t e r á j e z j e v n ý m f y z i c k ý m i n d i k á t o r e m č l e n s t v í v s o c i á l n í s k u p i n ě, j e h o m o s e x u a l i t a z p ů s o b c í t ě n í a c h o v á n í. G a y o v é a l e s b y j s o u t e d y n e v i d i t e l n í j a k o j e d i n c i i j a k o s k u p i n a. N a v í c e x i s t u j e h e t e r o s e x u á l n í p ř e d p o k l a d, k t e r ý k a ž d é h o j e d i n c e a p r i o r i z a ř a z u j e d o h e t e r o s e x u á l n í m a j o r i t y, d o k u d s e 53

54 TEORETICKÁ ČÁST Coming out n e u k á ž e j i n a k ( P o n s e, , d l e S t r o m m e n, ). L i d é s h o m o s e x u á l n í i d e n t i t o u j s o u t e d y n e j e n n e v i d i t e l n í k j i n ý m, a l e t a k é j s o u š p a t n ě k l a s i f i k o v á n i j i n ý m i j a k o h e t e r o s e x u á l o v é. G a y o v é a l e s b y t e d y m u s í t u t o k l a s i f i k a c i e x p l i c i t n ě n e g o v a t t í m, ž e s v o u i d e n t i t u o d h a l í, a b y z a b r á n i l i c h o v á n í d r u h ý c h l i d í, k t e r é j e z a l o ž e n é n a f a l e š n ý c h o č e k á v á n í c h ( S t r o m m e n, ). M ů ž e m e v p o d s t a t ě r o z l i š i t d v ě ú r o v n ě c o m i n g o u t u : s e b e u v ě d o m ě n í s i s v é h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e j a k o i n t r a p e r s o n á l n í n e b o v n i t ř n í c o m i n g o u t a o d h a l e n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e d r u h ý m j a k o i n t e r p e r s o n á l n í n e b o v n ě j š í c o m i n g o u t. C o h e n a S a v i n - W i l l i a m s ( ) t v r d í, ž e o b a t y t o p r o c e s y s e d o p l ň u j í : p r o s e b e a k c e p t a c i g a y ů a l e s b i č e k j e p r ů b ě h c o m i n g o u t u n a i n t r a p e r s o n á l n í ú r o v n i s t e j n ě d ů l e ž i t ý, j a k o n a ú r o v n i i n t e r p e r s o n á l n í. 4.2 Věk K u v ě d o m ě n í s i s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e ( v n i t ř n í m u c o m i n g o u t u ) d o c h á z í v n ě k t e r ý c h p ř í p a d e c h u ž v d ě t s t v í. C h l a p e c s e m ů ž e p l a t o n i c k y z a m i l o v a t d o n ě j a k é c e l e b r i t y, s t a r š í h o v z o r u v o k o l í ( n a p ř. u č i t e l e ) n e b o d o k a m a r á d a. P o d l e t o h o t o v o d í t k a o v š e m n e m ů ž e m e s t o p r o c e n t n ě u s u z o v a t n a h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c i. I h e t e r o s e x u á l n í k l u c i m a j í m u ž s k é v z o r y, k t e ř í j i m i m p o n u j í a v t o m t o p ř í p a d ě s e m ů ž e j e d n a t o p o u h é p ř á t e l s t v í, k t e r é n e m u s í p ř e r ů s t v z a m i l o v a n o s t ( P r o c h á z k a, ). N e j č a s t ě j i s i v š a k s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i u v ě d o m u j e m e v o b d o b í d o s p í v á n í, k d y d o c h á z í v l i v e m h o r m o n á l n í c h z m ě n k r o z v o j i s e x u a l i t y. U m u ž ů d o c h á z í k r o z p o z n á n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e n e j č a s t ě j i m e z i 1 2. a 1 6. r o k e m. V n á s l e d u j í c í t a b u l c e u v á d í m v ý s l e d k y v ý z k u m u G ü n t h e r a ( , d l e P r o c h á z k a, ) o h l e d n ě v ě k u r o z p o z n á n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e u m u ž ů : 54

55 TEORETICKÁ ČÁST Coming out T a b u l k a 4 V ě k, k d y d o c h á z í k r o z p o z n á n í h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e u m u ž ů Do 12-ti let 11% let 59% let 15% let 12% Nad 24 let 3% V n ě j š í c o m i n g o u t p r o b í h á t é m ě ř v ý h r a d n ě a ž p o 2 0. r o c e ( J a n o š o v á, ). V ý z k u m y n a z n a č u j í, ž e p r o v ě t š i n u g a y ů v s e v e r n í A m e r i c e j e š e s t i l e t á m e z e r a m e z i p r v n í m s e b e u v ě d o m ě n í m s i p ř i t a ž l i v o s t i k e s t e j n é m u p o h l a v í a s e b e i d e n t i f i k a c í j a k o g a y ( M a g u e n a k o l., ). R o e s l e r a D e i s h e r ( ) u v á d ě j í, ž e p r ů m ě r n á d o b a m e z i p r v n í h o m o s e x u á l n í z k u š e n o s t í a c o m i n g o u t e m j e č t y ř i r o k y. D ř í v s e m ě l o z a t o, ž e c e l k o v ě c o m i n g o u t p r o b í h á n e j č a s t ě j i m e z i 1 9. a 2 3. r o k e m. L e h o c z h y ( ) u v á d í, ž e d í k y p o d p o r u j í c í m r o d i č ů m a k u l t u r n í m z m ě n á m n y n í d o s p í v a j í c í c o m i n g o u t u j í d ř í v e, a t o n e j č a s t ě j i m e z i 1 4. a 1 6. r o k e m. B e a t y ( ) u v á d í, ž e u a d o l e s c e n t ů z v y s o c e p o d p o r u j í c í c h r o d i n d o c h á z í k e c o m i n g o u t u v m l a d š í m v ě k u k v ů l i v y š š í s e b e ú c t ě, v ě t š í m u p o c i t u j i s t o t y v e v z t a h u k r o d i n ě a p o z i t i v n ě j š í m u p o s t o j i k e s v é s e x u á l n í o r i e n t a c i. G r o v a k o l. ( ) z j i s t i l i, ž e m u ž i p r o c h á z e j í c o m i n g o u t e m v p r ů m ě r u o d v a r o k y d ř í v e, n e ž ž e n y. N i c m é n ě, m n o h o g a y ů m á o v š e m p o c i t o d l i š n o s t i u ž o d b r z k ý c h l e t. J e n s i n e u v ě d o m u j í, č í m j e t a t o o d l i š n o s t z p ů s o b e n a. C o m i n g o u t o v š e m m ů ž e p r o b ě h n o u t p o z d ě j i n e ž v o b d o b í d o s p í v á n í. H ů ř e p r o b í h á u v z d ě l a n ě j š í c h l i d í, l i d í z m e n š í c h s í d e l a v ě ř í c í c h. T a k é u m u ž ů p r o b í h á h ů ř e n e ž u d í v e k ( S t e h l í k o v á a k o l., ). 55

56 TEORETICKÁ ČÁST Coming out 4.3 Fáze R ů z n í v ě d c i s e s n a ž i l i z j i s t i t, j a k é f á z e m á c o m i n g o u t. V z n i k l o t a k n ě k o l i k m o d e l ů o d h a l e n í s e x u á l n í o r i e n t a c e. N e v ý h o d o u t ě c h t o m o d e l ů j e t o, ž e f á z e n e j s o u p e v n ě d a n é a u r ů z n ý c h j e d i n c ů s e m o h o u l i š i t. R o z v o j i d e n t i t y j e t o t i ž i n t e r a k t i v n í p r o c e s a v y s k y t u j e s e v k o n t e x t u r o d i n n é h o s y s t é m u, e t n i c k é h o s p o l e č e n s t v í a s o c i á l n í c h s y s t é m ů ( R y a n, F u t t e r m a n, ). T a k é S t e v e n s ( ) u v á d í, ž e r o z v o j s e x u á l n í i d e n t i t y j e k o m p l e x n í p r o c e s. N e n í l i n e á r n í. J e d i n c i s e č a s t o p o h y b u j í t a m a z p ě t v z á v i s l o s t i n a s i t u a c i. V n á s l e d u j í c í m t e x t u u v e d u n ě k o l i k t a k o v ý c h m o d e l ů C o l e m a n ů v m o d e l C o l e m a n ( , d l e B e a t y, ) p o p i s u j e p ě t v ý v o j o v ý c h s t á d i í c o m i n g o u t u : p r e c o m i n g o u t, c o m i n g o u t, e x p l o r a c e, p r v n í v z t a h y a i n t e g r a c e i d e n t i t y. S t e h l í k o v á a k o l. ( ) k n i m u v á d ě j í b l i ž š í c h a r a k t e r i s t i k y : 1. P r e c o m i n g o u t u v ě d o m ě n í s i v l a s t n í o d l i š n o s t i, k t e r o u s i v š a k j e d i n e c z a t í m n e p o j m e n u j e. M ů ž e s e p r o j e v o v a t u ž v d ě t s t v í, k d e j e c h a r a k t e r i s t i c k ý n a r u š e n ý v z t a h k o t c i a i z o l a c e v k o l e k t i v u v r s t e v n í k ů. T a t o f á z e j e s p o j e n a s p o r u c h a m i s e b e h o d n o c e n í. 2. C o m i n g o u t j e d i n e c s i u v ě d o m í, ž e z d r o j e m j e h o o d l i š n o s t i o d o s t a t n í c h j e j e h o j i n á s e x u á l n í o r i e n t a c e. S t á l e s e s n í v š a k n e z t o t o ž ň u j e a o d m í t á j i. J e t o z p ů s o b e n o o č e k á v á n í m o k o l í a v ý c h o v o u, k t e r á s h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c í n e p o č í t á. T e p r v e p o z d ě j i d o c h á z í k p ř i z n á n í s v é s e x u á l n í i d e n t i f i k a c e s o b ě s a m é m u a j i n ý m l i d e m. R e a k c e o k o l í j e v e l m i d ů l e ž i t á, p r o t o ž e o d m í t n u t í v e d e k p r o h l o u b e n í p o c i t ů m é n ě c e n n o s t i a p o p í r á n í s e x u á l n í o r i e n t a c e. 3. E x p l o r a c e j e d i n e c n y n í s n o v ě u v ě d o m ě l o u s e x u á l n í i d e n t i t o u e x p e r i m e n t u j e. N a v a z u j e p r v n í s e x u á l n í v z t a h y, č a s t o 56

57 TEORETICKÁ ČÁST Coming out b e z c i t o v é h o v z t a h u. V t é t o f á z i t a k é d o c h á z í k s o c i á l n í a d a p t a c i v g a y k o m u n i t ě. 4. P r v n í v z t a h y d o c h á z í z d e k e s l a d ě n í s e x u á l n í o r i e n t a c e a c i t o v ý c h v z t a h ů. Z p o č á t k u s e o b j e v u j í o b a v y o h l e d n ě p e r s p e k t i v y v z t a h u a n e g a t i v n í p o s t o j e k p a r t n e r o v i. 5. I n t e g r a c e i d e n t i t y d o c h á z í k i n t e g r a c i o s o b n o s t i. S e x u á l n í o r i e n t a c e i p a r t n e r s k ý ž i v o t j s o u z a č l e n ě n y d o h o d n o t o v é h o s y s t é m u, k t e r ý s e v t é t o f á z i d o t v á ř í. T ě m i t o f á z e m i p r o c h á z í k a ž d ý č l o v ě k j i n a k r y c h l e a m o h o u s e v z á j e m n ě p r o l í n a t T r o i d e n ů v m o d e l T r o i d e n ( , d l e R y a n, F u t t e r m a n, ) v y t v o ř i l č t y ř s t á d i o v ý m o d e l c o m i n g o u t u. 1. P r v n í s t á d i u m z a č í n á p ř e d o b d o b í m d o s p í v á n í, k d y d ě t i c í t í, ž e j s o u j i n é n e ž o s t a t n í v r s t e v n í c i. R o z d í l y j s o u z a l o ž e n y n a v ý b ě r u r o d o v ě n e u t r á l n í c h n e b o a t y p i c k ý c h r o l í c h s p í š e n e ž n a o b a v á c h z e s e x u a l i t y. T a k o v é p o c i t y m o h o u v y ú s t i t v s o c i á l n í i z o l a c i. 2. D r u h é s t á d i u m p r o b í h á v a d o l e s c e n c i. D o s p í v a j í c í s e z a č í n a j í o b á v a t s e x u á l n í c h m y š l e n e k a p o c i t ů. O d b r z k é d o s t ř e d n í a d o l e s c e n c e m á v ě t š i n a g a y ů z k u š e n o s t s e v z r u š e n í m n a z á k l a d ě o b j e k t u s t e j n é h o i o p a č n é h o p o h l a v í. T a k é m a j í z v n i t ř n ě n é p ř e d s u d k y r o z š í ř e n é v e s p o l e č n o s t i. N e s c h o p n o s t i d e n t i f i k o v a t s e s r o z š í ř e n ý m i s t e r e o t y p y a n e d o s t a t e k p ř í s t u p u k d o s p ě l ý m h o m o s e x u á l n í m m o d e l ů m v y ú s ť u j e v k o n f u z i i d e n t i t y a k o g n i t i v n í d i s o n a n c i p o c i t u, ž e c o v n í m á m e n e d r ž í k r o k s v n í m á n í m j i n ý c h. N e d o s t a t e k m o ž n o s t í s o c i a l i z a c e s g a y v r s t e v n í k y z p ů s o b u j e n á r ů s t s o c i á l n í i z o l a c e a o m e z u j e k l í č o v é a s p e k t y d a l š í h o v ý v o j e. 3. V e t ř e t í m s t á d i u d o c h á z í k s e b e d e f i n o v á n í a d o l e s c e n t ů. P o d p o r u j í c í p r o s t ř e d í p o m á h á n e g a t i v n í s t e r e o t y p y r o z p t ý l i t. P o s k y t u j e p o d p o r u p r o z v l á d á n í s t i g m a t u, u č í, j a k s e v y r o v n a t 57

58 TEORETICKÁ ČÁST Coming out s d i s k r i m i n a c í, n á s i l í m a d a l š í m i n e g a t i v n í m i j e v y, k t e r é s e o b j e v u j í v e v ě t š i n o v é s p o l e č n o s t i. 4. V e č t v r t é m s t á d i u s e d o k o n č u j e s e b e a k c e p t a c e v č l e n ě n í m s e x u á l n í i d e n t i t y d o r ů z n ý c h a s p e k t ů ž i v o t a. V t o m t o s t á d i u d o c h á z í k v y t v á ř e n í v z t a h ů s e s t e j n ý m p o h l a v í m a o d h a l e n í s e x u á l n í o r i e n t a c e h e t e r o s e x u á l n í m v r s t e v n í k ů m H a r r i s o n ů v m o d e l H a r r i s o n ( ) t a k é u v á d í, ž e v p r ů b ě h u v ý v o j e h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y s e o b j e v u j e n ě k o l i k s t á d i í. 1. P r v n í s t á d i u m z a h r n u j e s e n z i t i z a c i n e b o l i b r z k é u v ě d o m ě n í s i, k d y o k o l o v ě k u 1 0 l e t d ě t i e x p e r i m e n t u j í s p o c i t y o d l i š n o s t i a p ř i t a ž l i v o s t i k e s t e j n é m u p o h l a v í. 2. T o t o s t á d i u m j e n a h r a z e n o d i f ú z í i d e n t i t y, k d e t o t o u v ě d o m ě n í n e m ů ž e b ý t d é l e i g n o r o v á n o. N ě k t e ř í j e d i n c i s e m o h o u s n a ž i t s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i s k r ý t, p r o t o ž e s p o l e č n o s t p o d p o r u j e h e t e r o s e x u a l i t u. M o h o u s e c í t i t v i n n i a z a h a n b e n i a k p o p ř e n í s v é s e x u á l n í o r i e n t a c e m o h o u p o u ž í v a t m o c n é c o p i n g o v é s t r a t e g i e. A b y p r o k á z a l i s v o u h e t e r o s e x u a l i t u n e b o s k r y l i s v o u h o m o s e x u a l i t u, s i n ě k t e ř í j e d i n c i z á m ě r n ě p o ř í d í d í t ě. T a t o f á z e v y ú s ť u j e v p o p ř e n í n e b o p o t l a č o v á n í h o m o s e x u á l n í c h p o c i t ů, p o t l a č e n í p ř i t a ž l i v o s t i k e s t e j n é m u p o h l a v í n e b o p ř i j e t í m h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y. 3. V e f á z i p ř e v z e t í i d e n t i t y, s e b e d e f i n o v a n í j e d i n c i i n t e g r u j í h o m o s e x u á l n í i d e n t i t u a o b v y k l e z a m e z u j í o d h a l e n í s e. 4. Z a p o s l e d n í f á z i o d h a l e n í s e p o v a ž u j e H a r r i s o n p r o c e s c o m i n g o u t u n e b o l i u p e v n ě n í i d e n t i t y. H o m o s e x u á l n í i d e n t i t a j e v č l e n ě n a d o r ů z n ý c h s o c i á l n í c h a s p e k t ů a v z r ů s t á o d h a l e n í s e. V t o m t o s t á d i u j e d i n c i v ě d o m ě r o z p o z n á v a j í a p ř i j í m a j í s v o u h o m o s e x u a l i t u. P r o m u ž e m ů ž e b ý t t e n t o f a k t o r o m e z e n n a v n i t ř n í v ě d o m é r o z p o z n á n í n e b o o d h a l e n í s e v y b r a n ý m d ů v ě r n ý m p ř á t e l ů m. 58

59 TEORETICKÁ ČÁST Coming out M u s í m e p o d o t k n o u t, ž e H a r r i s o n z a c o m i n g o u t p o v a ž u j e p o u z e j e h o i n t e r p e r s o n á l n í č á s t M o d e l C a s s o v é Č a s t o c i t o v a n ý m m o d e l e m v ý v o j e h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y j e m o d e l V i v i e n n e C a s s o v é. T e n t o m o d e l m á v ý h o d u v t o m, ž e n e n í l i n e á r n í. J e d i n e c s e m ů ž e n a c h á z e t v e s t e j n o u d o b u v e v í c e s t á d i í c h a t a k é s e m ů ž e v r a c e t d o s t á d i í d ř í v ě j š í c h T e n t o m o d e l m á š e s t s t á d i í ( , d l e Z e r a, ) : 1. U v ě d o m ě n í s i i d e n t i t y j e d i n e c s i j e v ě d o m s v é o d l i š n o s t i o d o s t a t n í c h. 2. P o r o v n á v á n í i d e n t i t y j e d i n e c z v a ž u j e m o ž n o s t, ž e b y m o h l b ý t h o m o s e x u á l n í, a l e m ů ž e v y s t u p o v a t h e t e r o s e x u á l n ě. 3. T o l e r a n c e i d e n t i t y j e d i n e c s e c í t í z a t r a c e n k v ů l i s v é s e x u á l n í i d e n t i t ě, a l e j e s c h o p e n s i j i s o u k r o m ě p ř i z n a t. 4. P ř i j e t í i d e n t i t y j e d i n e c m ů ž e s e l e k t i v n ě o d h a l o v a t s v o u s e x u á l n í o r i e n t a c i a z k o u m a t g a y k o m u n i t u. 5. H r d o s t o h l e d n ě i d e n t i t y j e d i n e c p ř i j í m á s á m s e b e a j e z a č l e n ě n d o g a y k o m u n i t y. 6. S y n t é z a j e d i n e c j e s c h o p e n a k c e p t o v a t s á m s e b e i o s t a t n í a r o z d í l y n u t n ě n e v e d o u k e k o n f l i k t ů m. V ě t š i n a m o d e l ů s t á d i í v ý v o j e h o m o s e x u á l n í o r i e n t a c e, v č e t n ě m o d e l u T r o i d e n a a C a s s o v é u v á d í s e k v e n c i č t y ř o b e c n ý c h s t u p ň ů, p o p i s o v a n ý c h j a k o : 1. v n í m a v o s t n e b o s e n z i t i z a c e 2. i n t e r n a l i z a c e n e b o a k c e p t a c e 3. o d h a l e n í 4. s y n t é z a n e b o i n t e g r a c e ( H o r o w i t z, N e w c o m b, ). 59

60 TEORETICKÁ ČÁST Coming out T a k é T r o i d e n a G o o d e ( , d l e H o r o w i t z, N e w c o m b, ) z j i s t i l i, ž e h o m o s e x u á l o v é z a ž í v a j í n á s l e d u j í c í h l a v n í s e k v e n c e, k d y m a j í n e j d ř í v p o d e z ř e n í, ž e b y m o h l i b ý t h o m o s e x u á l o v é, p o z d ě j i s v é p o c i t y o z n a č í z a h o m o s e x u á l n í, p o t é s e d e f i n u j í j a k o h o m o s e x u á l, z a č l e n í s e d o h o m o s e x u á l n í s u b k u l t u r y a p a k t e p r v e v s t o u p í d o s v é h o p r v n í h o h o m o s e x u á l n í h o v z t a h u. M u s í m e o v š e m p o d o t k n o u t, ž e z k u š e n o s t h o m o s e x u á l ů j e m n o h e m k o m p l e x n ě j š í, n e ž m o d e l y d o v o l u j í a v n a č a s o v á n í a p o ř a d í p r o c e s u f o r m o v á n í h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y j s o u v e l k é i n d i v i d u á l n í r o z d í l y ( M c C a r n, F a s s i n g e r, d l e H o r o w i t z, N e w c o m b, ) M o d e l C o x e a G a l l o i s e D a l š í m o d e l f o r m o v á n í h o m o s e x u á l n í i d e n t i t y v y t v o ř i l i C o x a G a l l o i s ( , d l e H o r o w i t z, N e w c o m b, ). T e n t o m o d e l u v á d í m z a v š e m i o s t a t n í m i z t o h o d ů v o d u, ž e n e n í l i n e á r n í. Z a m ě ř u j e s e n a s o c i á l n í a s p e k t y i d e n t i t y. R o z l i š u j e m e z i s o c i á l n í a o s o b n í i d e n t i t o u ( v i z k a p i t o l a 2 V ý v o j i d e n t i t y a d o l e s c e n t ů ). T e o r i e s o c i á l n í i d e n t i t y a p l i k o v a n á n a h o m o s e x u á l n í i d e n t i t u n a z n a č u j e, ž e t e n t o v ý v o j o v l i v ň u j í d v a p r o c e s y. P r v n í m z n i c h j e s e b e k a t e g o r i z a c e j a k o g a y e a v č l e n ě n í t é t o k a t e g o r i z a c e d o s o c i á l n í i d e n t i t y, o s o b n í i d e n t i t y n e b o o b o u. K a t e g o r i z a c e m ů ž e b ý t z a l o ž e n a n a n ě k t e r ý c h n e b o v š e c h n á s l e d u j í c í c h c h a r a k t e r i s t i k á c h : s e x u á l n í c h o v á n í, e r o t i c k á o r i e n t a c e, e m o č n í a t t a c h m e n t ( p ř i p o u t á n í ), v ý b ě r p ř á t e l, p o l i t i c k é h o d n o t y a t d. D r u h ý m p r o c e s e m j e z h o d n o c e n í t ě c h t o s o c i á l n í c h k a t e g o r i í, k d y j e d i n e c j e m o t i v o v a n ý v i d ě t h o m o s e x u a l i t u v e s k u p i n ě v t o m n e j p o z i t i v n ě j š í m s v ě t l e. Z p ů s o b, j a k ý m j e d i n e c d o s á h n e s e b e k a t e g o r i z a c i a s o c i á l n í s r o v n á n í u r č u j e d r u h i d e n t i t y, k t e r á s e f o r m u j e a r o z s a h r i v a l i t y s h e t e r o s e x u á l n í s k u p i n o u. C o x o v a a C a l l o i s o v a k o n c e p c e i d e n t i t y j e u ž i t e č n á v t o m, ž e r o z e z n á v á s o c i á l n í a i n d i v i d u á l n í v l i v y n a i d e n t i t u. 60

61 TEORETICKÁ ČÁST Coming out E k o l o g i c k ý m o d e l ( d l e A l d e r s o n, ) T e n t o m o d e l m á v ý h o d u v t o m, ž e k v y s v ě t l e n í v ý v o j e g a y i d e n t i t y p o s k y t u j e j e d n a k s t á d i a a j e d n a k p r o c e s a z a h r n u j e v n ě j š í i v n i t ř n í v l i v y. M o d e l v y s t i h u j e n á s l e d u j í c í o b r á z e k : O b r á z e k 1 E k o l o g i c k ý m o d e l f á z í c o m i n g - o u t u ( A l d e r s o n, , s t r. 7 7 ) D á s e r o z d ě l i t d o n ě k o l i k a s t á d i í : 1. P r e - c o m i n g o u t J e r e p r e z e n t o v á n v n ě j š í m k r u h e m v l i v u s p o l e č n o s t i a n e j v ě t š í m v n ě j š í m t r o j ú h e l n í k e m r e p r e z e n t o v a n ý m r o d i n o u, k u l t u r o u a v l i v e m v r s t e v n í k ů. T y t o v l i v y m o h o u b ý t j a k k a t a l y z á t o r y, t a k p ř e k á ž k a m i. 2. V l a s t n í c o m i n g o u t J e r e p r e z e n t o v á n d r u h ý m n e j v ě t š í m t r o j ú h e l n í k e m ( t j. c h o v á n í m, e m o c e m i a m y š l e n í m ). C h a r a k t e r i s t i c k ý m z n a k e m t é t o f á z e j e p ř i j e t í g a y i d e n t i t y, t j. i d e n t i t y s h o m o s e x u á l n í m m y š l e n í m, e m o c e m i a c h o v á n í m. 61