Dokumentasi Sejarah Lisan

Transkript

1 TRANSKRIP TEMUBUAL BERSAMA DENGAN ENCIK CHE MOHD NASIR BIN YUSOFF SEBAGAI SEORANG PENSYARAH DI AKADEMI SENI BUDAYA DAN WARISAN KEBANGSAAN (ASWARA) MENGENAI PENGALAMAN DAN PENGLIBATAN BELIAU DI DALAM BIDANG SENI WAYANG KULIT DI MALAYSIA MARIA DAI BINTI JOHANIS NUR HIDA BINTI MOHD DAUD FAKULTI PENGURUSAN MAKLUMAT UNIVERSITI TEKNOLOGI MARA, SHAH ALAM JULAI 2009-NOVEMBER

2 3.0 RINGKASAN Temubual dijalankan oleh Nur Hida binti Mohd Daud dan Maria Dai Johanis bersama Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff mengenai pengalaman dan penglibatan beliau sebagai seorang pensyarah di ASWARA di dalam bidang seni wayang kulit. Temubual ini dijalankan pada tarikh 24 Ogos 2009, pada jam 2.50 petang bertempat di bilik Pensyarah Fakulti ASWARA. Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff dilahirkan pada 15 April 1955 di Kampung Cabang Empat Tumpat, Kelantan. Beliau mempunyai tiga orang adik beradik. Beliau bersekolah hanya setakat darjah lima setengah sahaja dan beliau adalah seorang yang rendah diri. Temubual selama 1 jam setengah ini adalah berkenaan pengalaman beliau sebagai pensyarah yang mengajar tentang seni budaya wayang kulit. Beliau juga ada menyebut tentang penglibatan beliau mewakili Malaysia semasa membuat persembahan wayang kulit di beberapa buah negara. Beliau menyatakan sudah pergi tidak kurang daripada 70 buah negara bagi menjayakan program-program yang berkaitan dengan seni budaya wayang kulit. Kualiti rakaman sangat baik dari segi tekniknya dan berjalan dengan lancar dengan sedikit gangguan yang tidak dapat dielakkan. Encik Che Mohd Nasir sangat berminat untuk bercerita mengenai pengalaman beliau sepanjang menjadi pensyarah di dalam bidang yang beliau diceburi. Namun begitu, ada beberapa cerita yang tersasar dan tidak menepati kehendak soalan yang kami ajukan. Beliau juga suka memberi nasihat dan dorongan kepada kami supaya melengkapkan diri dengan ilmu dan pengetahuan agar dapat meraih peluang semasa di alam pekerjaan nanti. 2

3 4.0 PENGENALAN 4.1 Latar Belakang Sejarah Wayang Kulit Wayang Kulit adalah satu bentuk teater tradisional yang menggunakan prinsip cahaya dan bayang. Bayang-bayang daripada patung-patung kulit yang terdiri daripada pelbagai watak mitos dan khayalan dilarikan oleh seorang dalang. Di Alam Melayu, Wayang Kulit boleh didapati dalam beberapa jenis. Antaranya termasuklah Wayang Kelantan, Wayang Melayu, Wayang Purwo dan Wayang Gedek. Persembahan wayang kulit akan diiringi dengan satu kumpulan muzik sebagai membantu menghidupkan lagi watak-watak yang dimainkan dan menggambarkan suasana adegan-adegan yang berlaku ketika itu. Wayang kulit (Puppet Shadow Play) merupakan teater traditional yang sangat popular di rantau Asia Tenggara. Terdapat berbagai bentuk dan jenis wayang kulit bergantung kepada suasana dan latar belakang masyarakat. Wayang kulit telah wujud di Kemboja (Kampuchea) lebih 1000 tahun yang lalu. Di Malaysia, wayang kulit mula diperkenalkan tahun yang silam. Mengikut catatan sejarah wayang kulit pernah dipersembahkan di perkarangan Istana Raja Melayu yang pertama memerintah negeri Kelantan 200 tahun dahulu. Wayang kulit yang tertua di Kemboja dan Thailand telah dipersembahkan oleh sekumpulan yang pandai bertindak pantas, berdiri bersebelahan, setiap seorang memegang sekumpulan kerektor Ramayana di atas kepala mereka. Kerektor-kerektor tersebut lebih 4 kaki tinggi, dan menari secara melintang di belakang skrin yang berukuran 20 kaki panjang dan 8 kaki tinggi. Persembahan ini mungkin satu kerja seni untuk menghibur Raja Khmer di Angkor pada abad ke 10 dan 11 selepas masehi. 3

4 Wayang kulit gergasi ini adalah untuk persembahan kerabat diraja, tetapi jenis yang lebih mudah dan kecil telah diadakan di Kemboja dan Thailand pada masa kemudian untuk hiburan masyarakat umum. Figura yang dibuat daripada kulit lembu, mempersembahkan watak individu dari Ramayana dan jarang yang lebih daripada 2 kaki tinggi. Wayang kulit merupakan sejenis hiburan pementasan bayang yang terhasil dari patung yang dibuat daripada belulang iaitu kulit lembu/kerbau/kambing. Terdapat pelbagai jenis wayang kulit bergantung kepada tempat asal mereka. Ia merupakan seni tradisional Asia Tenggara merangkumi Thailand, Malaysia dan Indonesia, yang terutama berkembang di Phattalung wilayah selatan Thailand,Jawa dan disebelah timur semenanjung Malaysia seperti di Kelantan dan Terengganu. Wayang kulit dimainkan oleh seorang dalang yang juga menjadi narator dialog tokoh-tokoh wayang, dengan diiringi oleh muzik gamelan yang dimainkan sekelompok nayaga dan tembang yang dinyanyikan oleh para pesinden. Dalang memainkan wayang kulit di balik kelir, iaitu layar yang terbuat dari kain putih, sementara di belakangnya disuluhkan lampu eletrik atau lampu minyak (dian), sehingga para penonton yang berada disebelah berlawanan layar dapat melihat bayangan wayang yang berada ke kelir. Untuk dapat memahami cerita wayang (lakon), penonton harus memiliki pengetahuan akan tokoh-tokoh wayang yang bayangannya tampil di layar. Wayang kulit lebih popular di Jawa bahagian tengah dan timur, sedangkan wayang golek lebih sering dimainkan di Jawa Barat. 4

5 4.2 Jenis Jenis Elemen Yang Diperlukan Dalam Wayang Kulit Di Malaysia Wayang kulit di Malaysia terbahagi kepada empat jenis iaitu Wayang Kulit Melayu, Wayang Kelantan, Wayang Purwo dan Wayang Gedek. Kesemua empat jenis wayang kulit ini hanya boleh ditemui di Semenanjung Malaysia. Wayang Kelantan terdapat di Kelantan dan negeri-negeri Pantai Timur yang mempersembahkan cerita-cerita Hikayat Seri Rama, manakala Wayang Purwo pula terdapat di bahagian Selatan Pantai Barat Semenanjung terutamanya di Johor yang mengetengahkan episod dari kitab Mahabrata dan cerita Panji. Wayang kulit didirikan oleh beberapa elemen penting iaitu dalang, patung, kelir dan muzik. Gabungan dari elemen inilah yang menjadikan persembahan wayang kulit satu persembahan yang harmonis Dalang Dalang merupakan pemimpin dan tukang cerita dalam persembahan wayang kulit. Dalang juga bertindak sebagai pemain segala peranan dalam cerita wayang kulit dengan menggerakkan patung yang diukir daripada kulit lembu, untuk melambangkan pelbagai watak dalam cerita seperti Ramayana, Mahabrata dan Panji. Dalang dikenali sebagai tokoh pencerita yang beraksi sambil bercerita, serta memainkan patung wayang kulit. Antara dalang-dalang yang terkenal ialah Pak Hamzah, Dolah Baju Merah, Dalang Noh Siam, Pak Margono Sitir dan lain-lain Pentas / Kelir Pentas Wayang Kulit diperbuat daripada kayu begitu juga dindingnya manakala bagi atap pula diperbuat daripada daun rumbia atau daun nipah. Pentas biasanya dibina tiga atau empat kaki daripada tanah dan ia menyerupai pondok kecil yang boleh menempatkan patung-patung, ala-alat muzik dan perkaksas-perkakas persembahan. 5

6 Kelir pula merupakan sejenis kain putih direntang di depan panggung yang melindungi dalang dan pemain muzik. Di belakang kelir dipasang lampu untuk menerbitkan bayang. Pada zaman dahulu, lambu (belincong) yang digunakan ialah pelita ayam sebelum muncul gasolin. Kini bal lampu digunakan menggantikan gasolin dan pelita ayam Patung Patung-patung merupakan peranan penting dalam wayang kulit. Bentuk patung wayang kulit yang berpengaruh Jawa mempunyai sendi tangan yang boleh digerakkan tetapi pada patung wayang kulit Kelantan hanya mempunytai satu sendi tangan. Antara watak-watak wayang kulit yang digunakan ialah seperti Wak Long, Pak Dogol, Mahasiko (Wayang Kelantan), Semar dan Cemuras / Turas (Wayang Melayu) bukan sahaja melambangkan perwatakan tempatan tetapi pembentukan patungnya juga terkeluar dari kelaziman pembentukan patung-patung yang lain Muzik Penggunaan alat muzik dalam persembahan wayang kulit adalah berbeza antara satu dengan yang lain. Peralatan muzik untuk Wayang Kulit Kelantan ialah gong, (tetawak), gendang, geduk, gedombak, canang, mong, serunai dan kesi. Bagi Wayang kulit Purwo pula alat-alat muzik yang digunakan ialah gong besar (gong Agong), gong suwukan, gambang, kempul, kenong, gender, slentem, demung, saron, peking (saron penerus), ketok / kompang, rebab dan gendang. Antara jenisjenis lagu yang dimainkan pula ialah seperti Lagu Bertabuh, Perang, Seri Rama, Kabar Manja, Buluh Seruas, Pandan Wangi dan banyak lagi. 6

7 4.3 Kesimpulan Wayang Kulit sebagai teater tradisional adalah gambaran kehidupan masyarakat Melayu Tradisional. Ia bukan semata-mata sebagai hiburan, tetapi yang lebih penting adalah gambaran sikap, nilai, norma, hati budi dan konsep hidup serta kepercayaan pemikiran masyarakat pada waktu tersebut. 7

8 5.0 BIODATA TOKOH Nama Sebenar : Che Mohd Nasir Bin Yusoff Nama Gelaran : Pak Nasir Umur : 54 tahun Tarikh Lahir : 15 April 1955 Tempat Lahir : Kampung Cabang Empat Tumpat, Kelantan. Pendidikan : Darjah Lima setengah Profesion : Pensyarah Wayang Kulit di Fakulti ASWARA Status : Duda Nama Isteri : - Bilangan Anak : 6 Orang Pencapaian : Mendapat Pingat Mahkota Seri Kelantan 8

9 6.0 TRANSKRIP KASET 1 BAHAGIAN A Berikut merupakan temubual yang dijalankan bersama tokoh iaitu Encik Che Mohd Nasir Yusoff. Beliau merupakan seorang pensyarah di ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] yang terlibat dalam pengajaran bidang seni wayang kulit. Temubual ini telah diadakan pada 24 Ogos 2009 bertempat di bilik pensyarah Fakulti ASWARA pada jam 2.50 petang. Temubual ini telah dikendalikan oleh Nur Hida binti Mohd Daud dan Maria Dai Johanis. NHMD : Assalamualaikum Pak Nasir. CMN: Walaikumussalam warahmatullah. NHMD: Bolehkah Pak Nasir ceritakan tentang latar belakang dan asal usul Pak Nasir? CMN: Pak Nasir lahir di Kampung Cabang Empat, Tumpat, Kelantan. Asalnya Kelantanlah. Sebab lahir di Kelantan. Nama sebenarnya, Che Mohd Nasir Bin Yusoff. Tarikh lahir, lima-lima kosong empat satu lima, kosong tiga, lima dua empat lima ( ). Agaknya lebih kurang lima puluh empat tahun gitu [begitu]. Mungkin empat puluh lima terbalik itu kot [barangkali] lebih bagus. NHMD: Siapakah nama isteri Pak Nasir dan apakah kerjaya beliau? CMN: Pak Nasir mendirikan rumahtangga pada era tahun tujuh puluh satu. Jadi pada ketika itu, Pak Nasir dapat tiga cahayamata. Lepas itu, 9

10 orang kata dah [sudah] jodoh takde [tiada], berlakunya penceraian dan Pak kahwin lagi. Mempunyai tiga juga cahayamata. Tapi mungkin lagi ini jodoh takde [tiada], jodoh terbarulah belum pun masuk empat puluh hari, arwah isteri sudah pun kembali ke rahmahtullah, gitu [begitu]. NHMD: Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang anak-anak Pak Nasir? CMN: Ya. Anak-anak Pak Nasir kebanyakkannya tidak berkecimpung dengan bidang seni. Apa yang, cuma seorang. Seorang itu pun di ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] ini sedang buat apa ni [ini] Degree [Ijazah Sarjana Muda]. Tetapi banyak fokus kepada teori gitu [begitu]. Teori sama ada teori muzik, teori pembuatan. Tetapi tidak kepada praktikal lagi. NHMD: Boleh Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang zaman kanak-kanak Pak Nasir sendiri? CMN: Ok [Baik]. Zaman kanak-kanak ni [ini] gini [begini], sebab Pak Nasir ni [ini] dibesarkan oleh arwah datuk. Pada era umur Pak Nasir dua puluh hari. Jadi Pak Nasir dipisahkan dengan kedua orang tua sama ada mak ayah, gitu [begitu]. Jadi Pak Nasir pula mempunyai tiga beradik sahaja. Kesemuanya lelaki. Pak Nasir anak yang bongsu daripada tiga adik-beradik. NHMD: Hobi Pak Nasir? CMN: Jadi, hobi ada hubungkait dengan Pak Nasir dibesarkan dengan arwah datuk gitu [gitu]. Jadi bila ada arwah datuk, dia mempunyai 10

11 dewan ataupun panggung. Dia panggil nama asal, ada juga orang gelar pajak, tau [tahu]. Pajak, dewan panggung ni [ini] benda yang sama. Jadi arwah datuk Pak Nasir ni [ini] buat satu pajak ataupun panggung ataupun dewan persembahan di belakang rumah. Maka di situ diletaknya kumpulan-kumpulan, sama ada kumpulan makyong, manora, dikir barat, wayang kulit dan ditukar-tukarnya apa ni [ini] kumpulan-kumpulan itu. Jadi, dibuat apa ni [ini] cara bertiket. Jadi secara tidak langsung, persembahan itu boleh dikatakan ada tiap-tiap malam, begitulah. Melainkan hujan ataupun berhenti pada bulan puasa. Kalau ikut mingguan, berhenti pada malam hari Khamis, malam Jumaat sebab kita di Kelantan tak [tidak] boleh buat persembahan pada hari Khamis malam Jumaat, gitu [begitu]. Jadi, maka Pak Nasirnya boleh dikatakan cukupcukup akrab dengan kumpulan-kumpulan ini. Sama ada kumpulan tersohor di Kelantan ataupun kumpulan tersohor di Selatan Thailand. Jadi dibawa ke rumah Pak Nasir. Jadi di situlah Pak Nasir dipengaruhi oleh budaya itu tadi. Terlampau mendalam. Sebab kita ni [ini] salah seorang, kita adalah cucu taukeh panggung ataupun cucu yang boleh dikatakan cucu yang paling disayangilah. Sebab Pak Nasir dibesar hanya seorang diri je [sahaja]. NHMD: Masa itu, berapa lingkungan umur Pak Nasir? CMN: Pak Nasir dibela [dipelihara] oleh arwah datuk umur Pak Nasir, selepas emak lahir[kan] dua puluh hari. Dia ada cerita di sebaliknya, sebab arwah datuk ni [ini] bila dia bercerai dengan isteri dia iaitu nenek Pak Nasir, nenek jati. Bila arwah datuk bercerai dengan isteri dia, dia kahwin dengan seorang perempuan tu [itu], adalah perempuan tu [itu] adalah perempuan mandul tau [tahu]. Jadi dia 11

12 kahwin beberapa puluh tahun hinggalah emak pak Nasir ni [ini] masa arwah Pak datuk Pak Nasir bercerai dengan arwah isteri dia tu [itu], emak Pak Nasir masih kanak-kanak tau [tahu]. Arwah mak, arwah juga tau [tahu]. Jadi bila dah [sudah] arwah emak Pak Nasir dah [sudah] besar then [kemudian] bersuami. Bila bersuami maka dia apa ni [ini] dapat cahayamata pertama anak lelaki yang sulung. Pada waktu itu, arwah datuk dah [sudah] pun kahwin dengan arwah nenek tiri Pak Nasir iaitu perempuan yang [di]kata[kan] mandullah ni [ini]. Jadi, bila lahir pula anak nombor dua, lelaki juga. Jadi arwah datuk kata, kalau kamu lahir[kan] anak nombor tiga, apa kata engkau bagi kat [dekat] aku lah kan [bukan]. Jadi secara tidak langsung di situlah, sebab di situ dah [sudah] ada orang kata unsur permintaan daripada arwah nenek tiri. Walaupun nenek tiri, tapi dek kerana dia orang mandul, jadi Pak Nasir dibesarkan pada era dua puluh harilah. Di bawa ke--- NHMD: Masa tu [itu], masa kecillah, apa cita-cita Pak Nasir? CMN: Sebab Pak Nasir ni [ini] bergelomang [bergelumang] dengan banyak benda tau [tahu] di belakang rumah tu [itu] tadi. Bergelomang [bergelumang] boleh kata Pak Nasir ni [ini] direct [terus] tau [tahu], bukan hanya sekadar kita kata tiru-tiru, ajar bertabur, bukan! Pak Nasir direct [terus] kepada kumpulan itu. Dan kumpulan itu pula di bawa dengan kumpulan yang terbaik tau [tahu]. Sebab kalau tidak bukan kumpulan yang terbaik masa tu [itu] orang tak [tidak] akan beli tiket tak [tidak] masuk tau [tahu]. Jadi di situ secara tidak langsung bila kita dapat menonton persembahan daripada kumpulan terbaik, dan juga kita tengok persembahan itu kumpulan terbaik maka di situ, sebab tu [itu] hari ini Pak boleh buat kesimpulan. Jadi orang kata toksah [tidak perlu] tipu Pak lah. Kalau 12

13 Pak kata bagus, bagus lah tu [itu]. Kalau Pak kata tidak bagus, no good [tidak bagus] lah tu [tu]. Sebab Pak tahu, sama ada peringkat mana pun. Kadang kala orang senang ditipu. Orang kata, eh tu [itu] makyong tersohor, baik tu [itu]. Tapi bagi Pak belum tentu lagi tu [itu], kan [bukan]. NHMD: Apakah alat muzik yang digemari oleh Pak Nasir? CMN: Pak Nasir gemar kesemua alat muzik. Sebab, dia berlakunya begini. Arwah datuk memang dia suka kepada pembuatan alat muzik. Dari peringkat awal lagi, arwah datuk kata, empat-empat didik selaku cucu kesayangan. Dia panggil awe [panggilan bagi lelaki di Kelantan]. Awe ni [ini] berertinya cucu sayang ataupun anak kesayangan begitu. Sebab orang Kelantan kalau kita panggil awe ataupun mek panggilan bagi perempuan [di Kelantan] itu saye [sayang] lah tu [itu] bagi dia kan [bukan]. Jadi dia pergi tengok kayu, dia buat proses dengan kayu, jadi dia buat usaha sama-sama. Jadi, Pak berminat kepada kesemua bendalah. Kalau alat muzik, boleh kata keseluruhan, kesemua, sama ada alat dibuat daripada kayu ataupun daripada logam, besi, tembaga, timah tu [itu]. Tapi Pak minat. Tapi belum tentu Pak boleh main sesuatu alat tu [itu]. NHMD: Pak Nasir sendiri boleh buat alat muzik juga? CMN: Untuk peringkat akhir-akhir, Pak boleh buatlah. Sebab Pak belajar, kan [bukan]. Tapi ikut kategori minat, Pak minat. Tapi akhirnya, minat itu Pak gunalah. Pak guna untuk pembuatan alat inilah. Tapi Pak banyak fokus kepada pembuatan untuk simpanan sendiri tau [tahu]. Pak tidak suka buat jual-jual sangat gitu [begitu]. Sebab kalau kita nak [hendak] buat jual, sebab benda ini kita kena betul-betul, 13

14 orang kata kan [bukan]. Sebab kita melibatkan diri dengan teater susah juga kan [bukan]. NHMD: Apakah makanan kegemaran Pak Nasir? CMN: Hah. Makanan, ok. Pak suka minum teh O tawar ataupun kopi tanpa gula, Kopi O. Kopi O tanpa gula. Lepas itu, makanan pula Pak suka makan benda-benda masakan yang tidak berminyak. Yang tidak, kurang lemak gitu [begitu]. Kalau orang Kelantan, dia kata masak ikan singgeng gitu [begitu], kan [bukan]. Yang ni [ini] masakan-masakan yang tidak memuakkan gitu [begitu]. NHMD: Tidak guna santan? CMN: Hah [Ya]. Tak [Tidak] guna santan. Bukan tak [tidak]! Ada juga yang guna santan. Tapi Pak lebih suka kepada yang itu. Contoh kalau kita masak ikan kering lagi suka. Sama ada ikan basah, kering. Sama ada ikan tawar ke [kah] gitu [begitu]. Pak suka kepada benda yang gini [begini]. Tak suka kepada benda yang minyak-minyak, lemaklemak sangat. NHMD: Apakah tips kejayaan Pak Nasir sampai ke tahap hari ini? CMN: Ok. Pak tidak fikir tentang apa anugerah ke[kah] misalnya. Kejayaan misalnya. Bagi Pak benda sama. Walaupun dulu Pak ada dekat Kompleks Budaya Negara. Lepas tu [itu], Pak berhijrah ke Istana Budaya dan banyak Pak pergi ke luar-luar negara misalnya, kan [bukan]. Bagi Pak yang sebenarnya, sebab itu soalan ini Pak susah nak [hendak] tepatkan benda ni [ini]. Dalam segi kejayaan, dalam segi apa. Bagi Pak bendanya sama. Keistimewaan misalnya, bagi 14

15 Pak kesemuanya istimewa. Kepayahan, kejerihan ataupun kemasalahan. Kesemua Pak, kita akan kena lalui kesemua itu. Baru kita dapat intipati. Intipati iaitu seni sejati. NHMD: Siapa[kah] idola Pak Nasir? CMN: Bagi Pak sebenarnya gini [begini]. Kalau tanya idola, kan [bukan]. Orang kalau kita aju soalan ini kepada penyanyi misalnya, pelakon misalnya. Mereka mengatakan Siti, Mawi and everything [dan segalanya] mana-mana orang. Bagi Pak yang kesemuanya idola, bagi Pak kesemua manusia. Sebab manusia dicipta oleh Allah S.W.T ada keistimewaan sendiri. Kadang-kadang kita tidak pandai tengok, kita tak [tidak] pandai tengok kelakuan kanak-kanak tau [tahu]. Tapi kalau kita tenung, kita tengok budak yang baru lahir tu [itu] pun yang sebenarnya itu pun kita boleh buat tok guru tau [tahu]. Kita tidak boleh imagine [bayangkan] kepada seseorang itu kita kata, hah, itu idola aku. Yang sebenar kalau kita mendewakan seseorang itu, silap langkah kita haram, mereka tu [itu] pun haram. Kedua-duanya haram. Kadang kala orang ni [ini], dia lain tau [tahu]. Bila kata, Oh, ni [ini] Pak Nasir pun puja engkau tau [tahu], orang ni [ini] puja kau [engkau]. Hah, dia mula besar kepala tau [tahu]. Dia mula tak [tidak] sedarkan diri. Siapa itu dia yang sebenarnya. Bagi Pak, idola nombor satu adalah Allah S.W.T. Itu yang Pak pegang, sebab Pak belajar ke arah itu. Idola Pak yang pertama adalah Allah S.W.T. Jadi kalau orang tanya pula soalan macam mana kau [engkau] idola dengan Tuhan? Sedangkan Tuhan pun kau [engkau] tak tau [tidak tahu]. Habis tu [itu] kitab Al-Quran turun dari mana? Malaikat dibuat [dicipta] dari siapa? Nabi diperintah oleh siapa? Maka, Idola Pak yang sejati adalah Allah S.W.T. Takde [tiada] siapa pun manusia. Sebab manusia kebanyakkannya berlaku tidak betul. 15

16 Bila dah [sudah] jadi agung, bila dah [sudah] jadi apa? Bila dah [sudah] jadi apa, hah mula. Tak [tidak] percaya Pak kata? Siti Nurhaliza, dia bagus sekejap, lepas tu [itu], hah mula, gini [begini], gini [begini], gini [begini]. Begitu juga Mawi, bagus sekejap. Lepas tu [itu], hah, dia mula apa? Putus tunanglah, kahwin yang ini. Yang sebenar, sebab itu kita tidak boleh buat idola kepada manusia. Kita buat idola kepada manusia, kita salah, tau [tahu]. Bagi Paklah. Pak yang belajar gini [begini] ye [ya]. NHMD: [Apakah] kenangan pahit sepanjang hidup Pak Nasir? CMN: Kenangan pahit, kenangan manis bagi Pak tidak ada apa. Hah, ok [baik]. Tapi Pak banyak mengabdikan diri kepada apa yang Pak diajar. Arwah-arwah guru-guru Pak Nasir begitu juga nenek moyang Pak Nasir menyatakan kamu mengabdi dirilah kepada orang yang lebih tua daripada kamu ataupun yang lebih muda daripada kamu. Tetapi kamu abdi diri benda yang bermanfaat tau [tahu]. Kamu bagi ilmu benda yang boleh diguna pakai, kan [bukan]. Dan pula Pak tidak suka nak [hendak] mengatakan, Oh itu anak murid akulah tu [itu]. Tengok dia sekarang dah [sudah] jadi jutawan. Untuk apa? Sedangkan Pak bukan jutawan. Hah, begitu. Tu [itu] anak murid Pak Nasir tu [itu], sebab tu [itu], gini [begini], gini [begini], gini [begini]. Tidak perlu! Kadang kala benda itu disalah tafsir, jadi banyak benda tau [tahu]. Hah, gitu [begitu]. NHMD: Bilakah Pak Nasir mulakan jawatan sebagai pensyarah? CMN: Ok [Baik]. Pensyarah ni [ini] sebenarnya baru. Sebab pensyarah di ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] ni [ini] boleh dikatakan bulan sembilan (September) tu [itu] hari je 16

17 [sahaja]. Dirujukkan benda ni [ini] tetapi sebenarnya bagi Paklah, sebab Pak ni [ini] orang tradisional, kan [bukan]. Kadang kala, bila nama pensyarah tu [itu], kadang kala itu salah pengiraan tau [tahu]. Ok [Baik]. Contoh, ini contoh. Pak pergi ceramah dekat dewan apa benda dewan tu [itu], dekat dewan UiTM [Universiti Teknologi Mara], ok [baik]. Lepas pengerusi majlis, Paklah orang nombor satu. Bermakna penceramah membentang kertas kerja, jadi nama Pak cukup senang. Ok [Baik]. Dengan ini kita selepas pengerusi majlis kita jemput penceramah pertama, pembentang pertama iaitu Pak Nasir. Senang je [sahaja] orang sebut, kan [bukan]. [sambil mengeja] P.A.K. N.A.S.I.R! Ok [Baik], setelah habis segmen Pak, ok [baik], dengan ini kita mempersilakan penceramah kita nombor dua iaitu Yang Berbahagia Datuk Profesor Madya Doktor, macam-macam lagi, baru nama, kan [bukan]. Tetapi yang jadi hipokritnya bila lalu depan Pak, Pak Nasir ingat saya tak [tidak]? Kenal saya tak [tidak]? Pak Nasir minta maaf kalau saya cakap salah, hah. Untuk apa? Sekarang ni [ini] kamu dapat profesor, kamu dah [sudah] dapat PhD, kamu buat Master, untuk apa? Atas dasar apa? Sebab itu baru-baru ni [ini] pelajar daripada UM [Universiti Malaya] nak [hendak] buat Master dengan PhD dengan Pak. Pak cakap senang je [sahaja]. Sekarang ni [ini] kamu nak [hendak] buat PhD tentang isi ataupun tentang kulit. Isi, erti katanya kalau pokok tu [itu] boleh buat tiang rumah, boleh buat perkakas rumah. Kalau kulit boleh buat bakar api je [sahaja]. Atau buat sampah, buat baja je [sahaja] jadi faedah juga tapi jadi bajalah. (tertawa). Hah, kalau sekarang jadi, nak [hendak] jadi dapat PhD patut nak [hendak] menipu budak-budak, tak [tidak] payahlah. NHMD: Boleh tak [tidak] Pak Nasir ceritakan latar pendidikan Pak Nasir? 17

18 CMN: Ok [Baik]. Pendidikan Pak Nasir cukup senang. Sekolah darjah lima setengah. Sekolah darjah lima setengah tapi [tetapi] mampu memperbodoh[kan] iaitu manusia penjajah nombor satu dunia iaitu Queen Elizabeth. Berlakunya dekat Kanada, Sukan Komanwel. Kalau Pak Nasir kata Pak Nasir nak [hendak] perbodohkan orang ni [ini], maka, bodohlah orang tu [itu]. Bukan bodoh jadi monyet. Pak Nasir bukan Tuhan, tau [tahu]. Tapi Pak Nasir kata Pak Nasir nak [hendak] perbodohkan dia dalam bentuk camni [macam ini], (sambil menunjukkan sesuatu aksi) maka bodohlah dia dalam bentuk tu [itu], kan [bukan]! Sekolah Pak Nasir akademik (ketawa) hanyalah darjah lima setengah. Hah, tak [tidak] sampai darjah enamlah. NHMD: Latar belakang kerja Pak Nasir sebelum ini? CMN: Ok [Baik]. Pak Nasir sebelum ini, semasa Pak Nasir, era Pak Nasir kanak-kanak, Pak Nasir berkecimpung dengan ni [ini]. Sebab tu [itu] yang Pak Nasir jadi darjah lima setengah tu [itu]. Sebab Pak Nasir daripada sebelum Pak Nasir darjah satu dulu [dahulu] takde [tidak ada] tadika. Pak Nasir dah [sudah] ikut kumpulan dan Pak Nasir boleh main alat muzik dah [sudah]. Sesegelintir [sesetengah] alat muzik, dan Pak Nasir dipanggil oleh ketua kumpulan wayang kulit, makyong, manora, main teri, dikir barat, bagheh gitu [begitu] jadi Pak Nasir boleh dikata[kan] hundred percent [seratus peratus] diri Pak Nasir dalam bidang itu. Jadi sekolah, kalau seminggu tu [itu] Pak Nasir pergi dua hari. Tu[itu] pun nasib baik. Sekolah rendah tu [itu] kalau seminggu Pak Nasir pergi dua hari, ke tiga hari tu [itu]. Kira bertuahlah cikgu tu [itu], kira berkatlah class [kelas] itu. Ok [Baik]! Kalau tidak,emm,seminggu-minggu suntuk Pak tak 18

19 [tidak] pergi. Sebab tu [itu], Pak Nasir fokus betul-betul tentang budaya tradisi ini. NHMD: Latar belakang kerja Pak Nasir sebelum terlibat ni [ini]? CMN: Ok [Baik]. Bila Pak apa ni [ini] daripada itu yang Pak kata tadi Pak berkecimpung dengan budaya seni warisan tradisi Kelantan pada era apa ni [ini] tahun tujuh puluh sembilan gitu [begitu]. Jadi Pak dipanggil temuduga. Akhirnya, Pak dapat pada era tahun lapan puluh, Pak datang ke apa ni [ini] Kompleks Budaya Negara, bekerja. Inilah tapaknya asalnya Kompleks Budaya Negara. Ok [Baik]. Jadi Pak bekerja di sini selama beberapa puluh tahun begitu. Lepas itu, pindah ke Istana Budaya. Pindah dalam erti katanya, kita buat bangunan sendiri dekat Istana Budaya. Sepatutnya Istana Budaya tu [itu] buat di Padang Merbok tapi [tetapi] dek [oleh] kerana tukar plan [rancangan] tu [itu], pergi buat dekat apa Hospital Jantung [Institut Jantung Negara] tu [itu]. Jadi eloklah di situ. Kalau hok [yang] sakit jantung tu [itu] cepat mati gitu [begitu], sebab bunyi alat muzik dong, dang, dong, dang, kan [bukan]! Hah, gitu [begitu]. (ketawa). Tidaklah, itu gurau. Ok [Baik]. Jadi, pada era itu juga, pada era tahun apa ni [ini] tahun sembilan puluhan (1990-an) tu [itu], bila datangnya arwah Pak Hamzah dekat apa ni [ini] ASK (Akademik Seni Kebangsaan) masa itu, jadi di situ banyak tau [tahu]. Dulu Pak, Pak berenggang dengan dia. Pak tak [tidak] rapat tau [tahu]. Sebab Pak memikirkan Pak pun dah [sudah] pandai sementara dari segi budaya pun begitu, kan [bukan]. Tapi Pak tengok nampak terumbang-ambing tau [tahu]. Terumbangambing dalam erti kata dia tidak mempunyai murid. Arwah Pak Hamzah [Hamzah Awang Amat] Seniman Negara pertama. Bukan tak [tidak], kalau orang tak [tidak] faham orang kata, ala apa Pak 19

20 Nasir cakap macam tu [itu]? Pak Hamzah duk [duduk] mengajar kat USM [Universiti Sains Malaysia] Pulau Pinang tu [itu] berpuluhpuluh ribu murid, kan [bukan]. Erti kata sebenarnya bagi Pak, murid akademik dan murid betul-betul nak [hendak] mewarisi dia [ianya] tak [tidak] sama. Murid akademik untuk diri you [kamu] dapat Diploma, dapat Degree, dapat Master, dapat PhD itu murid akademik yang baik, kan [bukan]. Yang PhD tentang kulit tadi yang Pak kata tadi. Hah, tapi kalau you [kamu] betul-betul nak [hendak] isi, you [kamu] kena abdi diri dulu dengan dia dua puluh empat jam tau [tahu]. Hah, jadi di situ bila matinya arwah apa ni [ini] Pak Hamzah, Pak menanggung tugas iaitu tenaga pengajar tentang wayang kulitlah. Tapi sebelum tu [itu], mati arwah Mak Jah. Arwah Mak Jah iaitu makyong, primadona makyong mati. Arwah Mak Jah, Pak menanggung tugas tentang makyong. Pak mengajar makyong dah [sudah] dua sem [semester] masa itu. Lepas tu [itu], mati pula arwah Pak Hamzah, Pak pula mengajar untuk sampai ke hari nilah [inilah]. Daripada satu bulan satu, dua ribu satu (2001), jadi sampailah ke hari ini dua ribu sembilan (2009) gitu [begitu]. NHMD: Antara makyong, wayang kulit dan main puteri [teri], yang manakah paling Pak Nasir tumpu? CMN: Hah, jangan! Sebut jangan salah. Main puteri jangan sebut. Hah. Kita kena sebut main teri (sambil mengeja). Kalau you [kamu] tengok buku yang ditulis oleh mana-mana profesor, main puteri, you [kamu] boleh panggil profesor tu [itu], you [kamu] letak ke atas muka dia. Raja mana nak [hendak] izin anak puteri dia dimainkan tu [itu]. Main puteri, kan [bukan]. Puteri-puteri tu [itu] istilah anak raja tu [itu] kan [bukan]. Macam you [kamu] takde [tiada] panggil puteri sebab you [kamu] bukan anak raja. Main puteri ada tulis dibuku. 20

21 Kalau profesor PhD mana turun atas langit ke mana. Bawa mari buku tu [itu], bagi kat [dekat] Pak. Pak nak [hendak] bubuh [masukkan] masuk kat [dekat] dalam mangkuk najis tau [tahu]. Sebab bodoh sangat. Sebab tu [itu] nak [hendak] jadi profesor, nak [hendak] ambil PhD kita kena tau [tahu]. Ok [Baik], tanya lagi macam mana sekali lagi. NHMD: Ok [Baik], yang mana paling Pak Nasir tumpu? CMN: Bagi Pak, Pak tumpu kesemua sama ada budaya manora iaitu yang dianuti oleh kaum Buddhist. Pak kena tumpu kesemua. Ok [Baik]. makyong, wayang kulit, main teri, main noro, dikir barat, bagheh, selapik apa lagi yang seni yang ada di Kelantan iaitu sampai ke jadi tok bomoh, bomoh tradisional. Sebab itu, Paklah boleh dikatakan tok teri termuda di Kelantan. Masa Pak jadi tok teri, umur Pak tujuh belas tahun. Masa tu [itu] yang sakit banyak macam kamu anak dara tau [tahu]. Jarang berlaku orang sakit di Kelantan, sakit main teri ni [ini] terdiri daripada anak dara. Sebab apa? Sebab datuk teri dah nak [sudah hendak] mampus semua dah [sudah]. Yang sakit pula, long time ago [suatu ketika dahulu] umur lapan puluh, sembilan puluh tau [tahu]. Dah bergoyang, jalan pun tak [tidak] betul. Tapi dek [oleh] kerana doh [sudah] tok teri muda, maka sakit pun dia akan berlaku orang muda. Memang cam tu [macam itu]. Rupanya pesakit syok [minat] kat tok teri. Tok teri pun syok [minat] kat [dekat] orang sakit juga dan berlaku cam tu [macam itu]. Masa era tu [itu], sebab itu Paklah tok teri termuda, umur tujuh belas ke lapan belas tahun. Sampai Pak pergi bomoh sampai ke Selatan Thailand. Sampai ke Bukit Tanjung, sampai ke Narathiwat, Batas Bharu, sampai ke Johor, sampai Kokta mana. Pak jadi tok bomoh. Tapi takutlah mek [awak]. Sebab tok bomoh 21

22 muda tau [tahu]. Yang sakit pula muda macam kita. Kalau you [kamu] tengok, dia berlaku dalam cerita P. Ramlee tu [itu], kenyit mata, kan [bukan]. Walhal nak suruh P. Ramlee masuk dalam bilik. NHMD: Bila Pak Nasir betul-betul serius dalam bidang ini? CMN: Ok [Baik]. Pak ni [ini] boleh dikatakan Pak di dalam persekolahan Pak dah [sudah] serius dah [sudah]. Sebab Pak diasuh oleh arwah datuk tadi. Pak dibesar oleh datuk. Arwah datuk ni [ini] dia cukup marah. Contoh, dia kata, kan [bukan], Ok [Baik]. Hah, kau [engkau] tengok tak [tidak] makyong malam tadi. Makyong yang kita bawa daripada Kampung Rebeh apa ni [ini] Kampung Rebeh apa ni [ini] jajahan Munduk. Pak kata, tengok. Pak Nik Man. Hah, apa dia bawa cerita-cerita macam ni [ini], apa ucap tetap-ucap tetap dia. Cuba mung gi [awak pergi] belajar. Hah, di situ, sebab tu [itu] Pak kena gi [pergi] belajar. Hah, Pak Nik, nak [hendak] tanya Pak Nik, gapo [apa] bila Pak Nik ucap lagu [cara] seperti ni [ini], pecahan gini [begini], gapo-gapo [apa-apa], dia pun oyak [cakap], ucapnya gini [begini], jadi gini, gini, gini. Hah, jadi makna kita kena fokus tau [tahu]. Begitu juga tok dalang wayang kulit, kan [bukan]! Tok dalang dalam wayang kulit, Pak del [sempat] tiga, empat, lima tok dale [dalang] begitu. Bila Tok Karim, bila Pak Mat Naro, bila Tok Awang Lah. Pak ingat Pak bodo-bodo [tak faham apa-apa] lagilah, dia [arwah datuk] dukung wak gi [bawak pergi] umah [rumah] Tok Awang Lah tuh [itu]. Tapi Pak dah [sudah] pandai berkata-katalah. Dia arwah datuk ni [ini] dia panggil Cu. Tok Cu, hah ni [ini], cucu ni [ini] lah, anak-beranak kita ni [ini]. Sebab Pak ni [ini] kira orang kata sini, ada bau-bau bacang gitu [begitu] kan [bukan]. Tapi untuk apa dia bawak [bawa] Pak, sebab Pak tak reti [tidak pandai] apapun dalam bidang ni [ini], Pak masih budak tau [tahu]. Hok 22

23 [yang] Pak ingatnya, Tok Awang Lah letak tangan atas dahi ni [ini], dia baca-baca apa tak tau [tidak tahu] lah. Dia baca ke [kah], dia nak [hendak] hembus air liur basi ke [kah], ikut dialah, kan. Fuh! Gitu [begitu] kan [bukan]. Gitu [begitu] lah. Hah, gitu [begitu]. NHMD: Maknanya masa Pak pergi belajar tu [itu], Pak pergi seorang diri ke atau ada kawan, teman ke? CMN: Pada peringkat awal, seorang diri. Peringkat awal Pak pergi seorang diri, kan [bukan]. Sebab dia belajar gini [begini] Pak nak [hendak] cerita. Kadang-kadang orang silap perkiraan tau [tahu]. Ok [Baik]. Kita belajar nak [hendak] main wayang kulit, dia dipanggil nak [hendak] main. Nak [hendak] main wayang kulit ni [ini] nak [hendak] jadi Tok Dalang. Tok Dalang tau [tahu], kan [bukan]? Nak [hendak] jadi Tok Dalang ataupun nak [hendak] jadi pencerita. Kita kena tau [tahu] dua sama ada kita, tok guru kita dah [sudah] tanya, mung mari [awak datang] ni [ini] ada apa? Hah, nak belajar main wayang kulit. Dia pun ajar main wayang kulit. Dia ajar sampai habis, menyanyi, berlakon dalam wayang kulit, pegang watok [watak], buat watok [watak], kenal kesemua alat. Itu dia panggil belajar main, kan [bukan]! Lepas pada tu [itu], kalau kita tak [tidak] tanya lagi, nak [hendak] belajar apa lagi? Kalau kita boleh main dalam ni [ini]. Kita boleh kumpul penonton berpuluh ribu depan nuh [sana]. Pak pernah main kat [dekat] Kampung Mangkuk, Terengganu. Pak boleh kumpul dua puluh lima ribu penonton. Panggung ni [ini] sampai roboh. Tinggal atap dengan kelir je [sahaja]. Dinding di tepi ni [ini] roboh ditarik oleh anak-anak dara tau [tahu]. Masa tu [itu] umur Pak dua puluh tiga tahun. Dua puluh tiga tahun comel [kacak] pada Teha tu [itu] (sambil merujuk kepada salah seorang pelajarnya). Hah, dengan Teha tu [itu], aduh comel 23

24 [kacak] Pak tau [tahu], ni [ini] sekarang saja gigi takdop [tiada] ni [ini]. Hah, duduk bisik sosek, sosek. Pecah liurlah tu [itu]. Pak ni [ini] mengarut dah [sudah] (ketawa). NHMD: Ada kawan ke, ada teman ke? CMN: Ok [Baik]. Pak belajar keseorengan [seorangan] diri sebab Pak tak [tidak] diberi teman, tau [tahu]. Kenapa begitu? Sebab kita belajar main dengan kita belajar rahsia ataupun kita belajar main, kita belajar ilmu, dia tak [tidak] sama. Dia panggil belajar main wayang kulit. Belajar rahsia pedalangan ataupun ilmu pedalangan. Dia ada ilmu lain rupanya. Contoh, kita belajar main wayang kulit dengan tok guru yang ini. Tapi kita nak [hendak] belajar rahsia pedalangan, tok guru ni [ini] tak tau [tidak tahu], kita kena belajar dengan tok guru lain. Dijadinya satu. Tidak boleh dikata[kan] kebanyakan tok guru kita belajar wayang kulit ni [ini] kebanyakan tak [tidak] tahu, kan [bukan]! Jadi kita tanya kenapa? Hah, mana aku tahu. Uh dop ni [bukan ini] ambo [saya] nak [hendak] tanya Pak Dago ni [ini] mengenai Pak Dago dengan Wak Long. Katanya Wak Long ni [ini] pada daki Pak Dago. Aku ikut je [sahaja] ceritanya gitu [begitu]. Apa ada kena mengena dengan daki tak [tidak] daki apa benda ni [ini]. Hah tu [itu] aku tak [tidak] tahu, mung [kamu] kena tanya orang lain. Hah itu masalah. Hah, jadi bila kita tanya ni [ini], dia kadang kala kita gi [pergi] tanya ni [ini] hok ni [yang ini]. Kadang-kala kita gi [pergi] tanya orang biasa tak [tidak] jumpa. Kita kena gi [pergi] jumpa Tok Guru Pondok tau [tahu]. Tok Guru Pondok ia [dia] ada hamba Allah yang anak-anak pondok dia ada sampai beribu-ribu orang. Tok Guru, Tok Guru mengenai Al-Quran apa semua ni [ini]. Kadang-kala kita tak [tidak] jumpa sini kita mari [datang] jumpa sini. Hah, kata dulu arwah atuk [datuk], Bakpo [kenapa] yang mung 24

25 [kau] susah-susah, cuba pergi dengan Tok Ayah. Tok Ayah, Tok Gurulah tuh [itu]. Hei, gilo [gila] ke orang tua ni [ini]. Pak dalam hati ni [ini] kan [bukan] Gilo [gila] ko [ke] orang tua ni [ini], belajar wayang kulit gi [pergi] tanya Tok Guru, kan [bukan]. Dan kita tanya dengan Tok Guru ni [ini] tak tau [tidak tahu]. Apa nak gi [hendak pergi] tanya Tok Guru (ketawa). Namo [nanti], Tok Ayah, nak [hendak] tanya, ambik [ambil] selipar dia baling, kan [bukan]. Aku bukan mengajar wayang kulit, aku mengajar kitab Al Nur Karim, kan [bukan]. Ok [Baik]. Pak keseorangan gitu [begitu]. NHMD: Bagaimana penerimaan keluarga Pak Nasir terhadap bidang ini? CMN: Tidak jadi masalah. Sebab Pak dibesar[kan] oleh arwah datuk daripada umur Pak dua puluh hari. Jadi dia buat rumah (sambil meminta pen untuk melakar pelan rumah]. Ok [Baik]. Ni [ini] Pak tunjuk pelan lokasi, ok [baik]. Ini Jalan Pengkalan Kubur. Ok [Baik]. Ni [ini] rumah Pak sini. Rumah masih ada sampai hari ini. Ini rumah, ok. Di sini dia buat dewan besar. Di sini bilik untuk orang tino [perempuan], di sini bilik untuk orang jate [lelaki]. Tangga di sini, rumah dapur dia sambung sini. Ni [ini] rumah jati ni [ini] rumah betullah ni [ini]. Pintu besar di sini, pintu jual tiket di sini. Jadi makna keluasan rumah Pak ni [ini] dipenuhi oleh tajok [pagar] dia panggil. Tajok ataupun pagar. Masa era itu dua puluh sen, sepuluh sen jah [sahaja]. Dua puluh sen untuk orang dewasa, sepuluh sen untuk budak-budak, kanak-kanak. Jadi penonton akan duduk sini. NHMD: Masih beroperasi lagi ke? CMN: Takdop doh [sudah tiada lagi]. Tapi rumah ni [ini] masih wujud. Jadi Pak nak [hendak] cerita sini dia boleh muat seribu ke seribu lima 25

26 ratus penonton sini. Rumah Pak ni [ini] kalau sekarang pun pergi rumah ni [ini], kita boleh masuk berdiri bawah rumah ni [ini], rumah tinggi, ok [baik]. Pak tengok wayang kulit buat persembahan di sini. Pagi esok Pak ambil kertas tu [itu]. Sebab itu masa Pak era darjah satu sampai darjah lima setengah. Sumo takdop [semua tiada] kulit buku Pak. Buku-buku Pak mesti takdop [tiada] kulit. Sebab buku kan [bukan], tempat kulit dia tu [itu] tebal sikit kan [bukan]. Sebab kulit buku tu [itu] dia tebalkan, Pak pun koyak, Pak gunting tau [tahu]. Pak ingat lagi Cikgu Abdullah, Cikgu Mat Zain, Cikgu Mat Noor, Nasir,mari sini. Mana kulit buku kau [engkau]? Takde [tiada] cikgu, kulit buku wak [buat] wayang kulit Hah, buka kulit tangan kau [engkau]. Pak pun hulur tangan, dia pun ambil pembaris (sambil menunjuk tangan dirotan]. Pak pun balik petang tu [itu]. Pak tunjuk kat [dekat] arwah atuk [datuk]. Nah, sebab arwah atuk [datuk] ni [ini] dia memperjuangkan kita. Dia yang asuh kita tentang ini. Yang boleh sakitnya kita, kan! Pak tunjuklah, kata cikgu pukul. Hah, dia pun ambik [ambil] lagi lidi, lepam-lepam [rotan] lagi. Pak kata pelik pula orang tua ni [ini], kan. Kita sepatutnya sepaklah cikgu tu [itu] balik karang [nanti]. Dia tidak. Dia pukul lagi Pak. Lepas tu [itu], Pak pun tanya atuk pasal apa. Rupanya, sebab dia pernah kata kamu hidup di tempat mana pun kamu mesti berguru. Sama ada wayang kulit, kamu kena berguru dengan wayang kulit. Kalau belajar makyong, kena berguru dengan makyong. Belajar manora, kamu pun kena berguru dengan orang Buddhist tu [itu], yang ugama [agama] Buddha tu [itu]. Kamu belajar apa, kamu mesti ada guru. Maknanya kita mesti ada cikgu. Sebab itu, Pak pergi ceramah, kat dekat Universiti kat [dekat] Korea Selatan. Bila Pak pergi ceramah, dia tanya Pak, kamu sanggup ke [kah] tidak kamu buang negara kamu, kamu duduk di sini. Berapa ratus ribu USD [US Dollar] kamu nak [hendak] sebulan?. Pak kata 26

27 tidak perlu, untuk apa?. Dia kata kalau kamu duduk sini, toksoh [tidak perlu] banyak tahunlah, dua, tiga, empat tahun kamu boleh kumpul duit juta-jutalah. Pak pergi ceramah satu jam aje [sahaja]. Memang dia rasa terpegun sangat-sangat. Bagi Pak, untuk apa? Sekarang ni [ini] bagi Pak tidak perlu ceramah tempat orang. Pak pergi ceramah dekat Jepun, Pak pergi ceramah kat [dekat] Korea. Sekarang ni [ini] Pak nak [hendak] didik genarasi Pak hari ini supaya kamu betul-betul, kamu betul-betul tahu apa itu budaya seni tradisi. Biar Pak masuk dalam ni [ini], walaupun anak-anak ni [ini] pelajar UiTM [Universiti Teknologi Mara], ok [baik]. UiTM [Universiti Teknologi Mara] wujud tidak perlu bagi Pak. UM [Universiti Malaya] wujud tidak perlu. ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] am[nya] pun begitu juga. Kalau student [pelajar] keluar dekat universiti mana-mana, puluh-puluh ribu, lepas tu [itu] balik tanam kacang, tanam jagung, tanam padi, untuk apa? Ilmu yang kita bagi kat [dekat] anak-anak itu boleh kamu TAMAT KASET 1 BAHAGIAN A KASET 1 BAHAGIAN B CMN: organize [kendalikan] segala-segala benda. Sama ada isu modensemodennya. Kamu mampu cipta nuklear. Kamu mampu cipta apapun. Itu yang kita nak [hendak]. Bukan berertinya tradisi cuma boleh buat cerita tentang kuno sahaja. Tak [tidak] ada yang tradisi, maka tak [tidak] wujud yang moden. Sama ada sains teknologi, globalisasi tak [tidak] globalisasi, jangan tipu Pak. Kesemuanya sudah dicipta oleh Allah S.W.T. dalam segi sumber lengkap apa sekali pun. Habis, maka kita kena buat pengkajianlah tentang tradisi itu dulu, kan [bukan]. Kalau kita wujud moden itu tidak perlu. 27

28 Bunyi penyakit H1N1 [Influenza A] mula tutup mulut, tutup hidung (sambil membuat aksi menutup mulut menggunakan kertas). Nak [hendak] kena tutup ke [kah]? Nak [hendak] mati, biar mati. Kalau dah [sudah] Tuhan nak [hendak] bagi mati. Bukan Pak cakap--- Nauzubillah, nak. Jangan kita--- NHMD: Siapa[kah] yang paling banyak memberi dorongan kepada Pak Nasir untuk serius? CMN: Ok [Baik], gini [begini]. Kalau nak [hendak] ikut bagi Pak sebenarnya apa ni [ini] dorongan daripada para guru, misalnya. Boleh dikatakan keseluruhannya lah gitu [begitu]. Tapi yang sebenar pokok pangkalnya benda ini kita kena diri kita sendiri, tau [tahu]. Ok [Baik]. Sebab itu, Pak suka sangat beritahu kepada anak-anak, pensyarah, cikgu, apa benda pun tenaga pengajar, kesemuanya mereka cuma boleh bagi, tau [tahu]. Bagi orang kata, orang kata macam titianlah. Contoh macam orang kata tieng [titian], kan [bukan]. Cuma boleh bagi draft [lakaran] gitu [begitu]. Tetapi yang nak [hendak] organize [kendalikan], adalah kita sendiri. Betul, betul kita kata pensyarah ok [baik]. Pensyarah kata ok [baik], ha satu campur satu, dua, dua campur dua, empat, empat campur empat, lapan, kan [bukan]. Tetapi di dalam pengisian satu campur satu nak [hendak] jadi dua tu [itu] kita kena buat rumusan sendiri. Kita kena pecahkan kebuntuhan akal pemikiran kita. Kalau tidak kita hanya setakat tu je [itu sahaja]. Sebab orang Barat walaupun dia mengaji [belajar] begitu, tetapi banyak dia guna akal tau [tahu]. Dia guna akal untuk macam mana dia nak [hendak] ubah suai benda ini. Ok [Baik]. Pensyarah dia ajar daripada A sampai D misalnya, akhir akan pecahannya begini. Tapi dia cuba. Dia cuba, ok. A ke D, daripada pensyarah aku ajar A ke D boleh pecah 28

29 sepuluh, tetapi bila aku fikir dengan logik aku, boleh pecah tiga puluh. Tidak susah, kan [bukan]. Jadi perkembangan itu, sebab dunia hari ini, sekarang ni [ini] kita berbalik kepada tradisi Tuhan dah [sudah] buat konflik. Dari sumber logam, dari segi tumbuhtumbuhan, dari segi kehidupan liar, dari segi manusia, everything [segalanya], kan [bukan]. Jadi bila kita pergi ke pokok, sebab itu Tuhan cipta manusia makhluk teragung di dunia sama ada dengan malaikat sekalipun. Malaikat kalau tukang ambil nyawa, ambil nyawalah dia. Kalau tukang apa ni [ini] jaga kubur, jaga kuburlah dia. Dia tidak boleh nak [hendak] berkahwin, dia tak [tidak] boleh nak [hendak] berdating [temujanji]. Dia tak [tidak] boleh nak [hendak] awek [teman wanita] kat [dekat] sana, awek kat [dekat] sini, ok [baik]. Macam Teha gitu [begitu] (merujuk kepada salah seorang pelajarnya sambil ketawa). Jadi maknanya sekarang ini dia cipta diri kita ni [ini] macam-macam ada. Sebab tu [itu], kalau lecturer [pensyarah] kata macam-macam ada. Jadi betullah tu [itu] macam-macam ada. Dalam erti katanya kita kena open [terbuka]. Open [buka] pemikiran kita, ok [baik]. Jadi tak [tidak] perlu kepada asuhan mana pun. Tapi kita kena banyak krogras sendiri. Macam mana kita nak [hendak] ini, kan [bukan]. Mungkin dekat baru Tuhan tak [tidak] akan buka, tapi akhirnya Dia akan buka gitu [begitu]. NHMD: Pernah tak [tidak] Pak berkecil hati dengan bidang ini? CMN: Ok [baik]. Bagi Pak begini. Sebab tu [itu], Pak dulu, Pak suka apa ni [ini] bila dah mari [sudah datang] Kuala Lumpur tempat Pak tak [tidak] rasa, tau [tahu]. Bukan takde [tiada], ada. Tetapi dia benda cam [macam] begini. Sebab kita dah banyak berlaku daripada era kampung dulu. Pak pernah buat persembahan makyong apa ni [ini] tiga minggu, lepas tu [itu] ini berlakunya dia panggil Kumpulan 29

30 Makyong Pak Adek Cabang Empat. Lepas tiga minggu, taukeh panggung tu [itu] lari. Taukeh pajak tu [itu] lah, orang yang tukang panggil tu [itu] lari. Last-last [akhirnya] kita ni [ini] hutang kat [dekat] orang kedai beras berguni-guni. Kita ni [ini] dua, tiga puluh orang sekali dengan anak joget dengan apa. Hah, jadi di situ kadang kala kita menanyakan orang. Orang yang tak [tidak] bersalah menerima akibat. Contoh taukeh kedai, dah [sudah] lah kita ni [ini] makan masuk buku tiga lima (555), kan [bukan]. Hah, dulu dia banyak gitu [begitu]. Hah, apek tiga lima yea [ya]. Kalau dah [sudah] seratus, dua ratus, tiga ratus sorang [seorang], kan. Tapi, yang sebenarnya kekecewaan itu menembusi kegembiraan hari ini, gitu [begitu]. Tetapi yang sebenar kekecewaan kita akan menempuhi sentiasa, setiap masa begitu, kan [bukan]. Contoh, ni [ini] Pak buka tentang peribadilah. Pak baru-baru ni [ini], Pak pergi dia panggil apa ni [ini], Pensyarah bersama dengan Trainer [jurulatih]. Trainer [jurulatih] ni [ini] penceramah lah. Dia panggil tiga pakar penceramah, penceramah dari INTAN [Institut Tadbiran Awam Negara Malaysia], penceramah daripada Genting Highland. Penceramah ni [ini] penceramah yang betul-betul number one [nombor satu], tau [tahu]. Ok [Baik]. Jadi kita ni [ini] pensyarah ada lebih kurang dua,tiga puluh orang. Ok [Baik]. Kita pergi empat hari. Hari ketiga, malam keempat tu [itu], hari besok [esok] kita kena bentang kertas kerja. Kesemua ni [ini] yang PhD, Master semua ni [ini], yang level-level [peringkat-peringkat] tinggi-tinggi ni [ini] kawan-kawan Pak ni [ini] kesemua menghadap laptop [komputer riba], tau [tahu]. Lepas dinner [makan malam] malam tu [itu], pukul sembilan malam menghadap laptop [komputer riba] sampai pukul tiga pagi. Nak [hendak] bentangnya tujuh minit saja [sahaja]. Tujuh minit kertas kerja tapi mesti padat. Pak pergi tengok. Allah, korang [kamu] buat apa ni [ini]? nak bentang esok ni [ini] Pak, tak [tidak] tahu, nak 30

31 [hendak] pecah kepala ni [ini], tak [tidak] tahu nak [hendak] fikir ni [ini]. Pak kata Nauzubillah. Fikir sampai cam tu [macam itu]. Kalau kamu fikir, imagine [bayang] tentang Tuhan kamu tu [itu] sampai pecah kepala, ada bagus juga. Ni [ini] nak [hendak] bentang kertas kerja besok [esok] depan tiga orang trainer [jurulatih]. Diaorang [mereka] tanya Pak. Pak kata Pak tak [tidak] buat apa. Hah, baik aku balik sembahyang Isyaklah, lagi bagus. Pak balik kat [dekat] bilik, Pak sembahyang Isyak. Pak pergi lagi pukul dua belas tu [itu], tengah duk [duduk] termenung dah [sudah]. Aduh (mengeluh). Tengok laptop [komputer riba], aduh. Sekarang ni [ini] siapa cikgu, Pak nak [hendak] tanya laptop ke [kah] cikgu ke [kah] kamu yang cikgu? Laptop [komputer riba] tu [itu] hamba abdi kita, tau [tahu]. Barangan yang dicipta oleh manusia sama ada peringkat Russian ataupun peringkat Amerika. Sebab mereka pandai, tau [tahu]. Peringkat Yahudi, misalnya, sebab mereka menembusi moden tadi. Mereka ambil dari Al-Quran Nur Karim. Lepas tu [itu], mereka memperbodohkan kita tetapi dah [sudah] kerana kita tak [tidak] tahu tradisi. Tak tau [tidak tahu] iaitu daripada Injil, Zabur, Taurat, Al-Quran, kita tidak tahu. Bodohnya! Maka kalau Al-Quran pun pijak dengan kaki. Itu yang orang kata bodoh. Tradisi-tradisi ni [ini] anak dia tembusi segala-gala, tau [tahu]. Bukan tradisi yang hanya main wayang kulit, bukan begitu,ok [baik]. Tradisi ni [ini] dia jauh, tau [tahu]. NHMD: Kalau bukan menjadi seorang pensyarah wayang kulit, apakah kerjaya Pak sekarang? CMN: Bagi Pak tidak perlu jadi apa pun. Sebab itu, Pak sambung lagi Pak pergi ceramah kat [dekat] sana. Pagi besok [esok] bentang kertas kerja. Bila bentang kertas kerja, Pak jatuh ke nombor lapan, tau 31

32 [tahu]. Pagi besok [esok], Pak jatuh ke nombor lapan, satu habuk benda apa pun Pak tak [tidak] draft [lakar]. Pak tak [tidak] buat apa pun. Pak pergi tengok je [sahaja]. Saya, kita, apa ni [itu], apa tu [itu]?. Hah, ni [ini] cerita apa tu [tu]. Ha ni [ini] daripada Amerika, yang ciptaan daripada ni [ini], apa tu [itu], apa tu [itu]. Pak kata palak betullah budak ni [ini]. Master kat [dekat] London tu [itu]. Bukan Master di Malaysia. Master kat London. Lepas tu [itu], pegang kertas ni [ini], sumpah Nauzubillah, tau [tahu], (menunjukkan memegang kertas sambil tangan tergetar-getar). Er, er, ni [ini], ni [ini] saya buat semalam pukul tiga pagi baru saya siap ni [ini]. Master ni [ini]. Baru-baru Doktor pula ni [ini], PhD ni [ini] ar, urm, ar, urm, Pak kata emm, emm aku geram nak [hendak] buka seluar, tau [tahu]. Ok, tiga trainer [jurulatih] dan juga Datuk. Ok [Baik], tujuh minit bagi Pak Nasir, baru Pak Nasir nak [hendak] kata, baru kalammullah Pak Nasir nak [hendak] bergerak. Kalau tujuh minit, A uzubillahiminasyaitonirrajim Bismillahirrahmanirrahim. Baru tujuh minit. Kalau suruh Pak Nasir bercakap satu hari satu malam, andai kata kalau tak [tidak] mati. Kalau mati, Nauzubillah lah, kan [bukan]. Kalau tujuh minit tidak perlu sebab kamu trainer [jurulatih] tiga orang penceramah ini adalah paling bodoh bagi aku. Pak Nasir kata begitu. Penceramah daripada INTAN [Institut Tadbiran Awam Negara Malaysia], Pak kata paling bodoh, bagi Pak tau [tahu]. Minta maaf Nauzubillah Pak kata gitu [begitu] bulan puasa. Sebab itu, Pak diikhtiraf pada pagi tu [itu] Pak adalah orang terbaik nombor satu. Pak dapat johan nombor satu. Sedangkan Pak maki penceramah tu [itu]. Pak tanya berapa satu jam kerajaan bayar untuk kamu?. Hah, kita biasa seribu,dua ribu, gitu [begitu]. Bodohlah bagi Pak. Orang ceramah tidak boleh, Pak ni [ini] kalau boleh nak [hendak] tekan you [kamu], dua jam ni [ini] bukan calangcalang, tau [tahu]. Sebab Pak belajar daripada umur Pak tiga tahun 32

33 sampai hari ni [ini] lima puluh empat tahun. Kalau Pak nak [hendak] tekan anak-anak ni [ini] bukan hanya sekadar sepuluh ribu, dua puluh ribu, tau [tahu]. Anak tak [tidak] mampu bayar, tau [tahu]. Ilmu apa yang Pak belajar? Sebab Pak pergi belajar dulu dengan karak api, karak daun nyor [pelepah kelapa sebagai lampu suluh]. Pak pergi belajar dengan bawa karak tau [tahu] bukan torchlight [lampu suluh]. Letih jerihnya kan [bukan]. Tapi bagi Pak inilah generasi yang akan mewarisi rahsia iaitu budaya seni tradisi turuntemurun. Nak [hendak] suruh kamu tahu daripada panggil puteri iaitu teri. Sebab itu, apa ni [ini] pensyarah-pensyarah sini jumpa Pak. Pak Nasir kita nak [hendak] buat kajian tentang main puteri. Hah, engko [engkau] kaji sendiri, kau pergi jumpa agung [agong] mana, bapa dia raja mana, tanyalah siapa puteri tu [itu]? Apa, kenapa dipanggil main teri? Ada apa hubung kait main teri dengan merobat [merawat] orang sakit? Apa itu tok teri? Kita kena tahu. Kalau tak [tidak] tahu berdosa. Nak [hendak] mampus, tu [itu]. NHMD: Sudah berapa tahun Pak Nasir berkecimpung dalam bidang ini? CMN: Ok [Baik], Pak berkecimpung dalam bidang daripada Pak kecil, daripada Pak umur kita katalah Pak sebelum masuk darjah satu tu [itu], Pak dah [sudah] ikut kumpulan dah [sudah]. Masa itu, Pak main alat muzik sambil tidur, tau [tahu]. Orang simbah air, ha. NHMD: Apakah ujian terbesar yang pernah dialami, macam mengugatlah kredibiliti Pak Nasir sebagai pejuang seni? CMN: Pak tak [tidak] ada apa. Ini contohlah. Ini Pak cerita dedahlah kel [kan]. Pak pergi apa ni [ini] Asia Manodrama dekat Korea. Tapi itu ujian bagi Pak. Tapi bagi sesetengah orang, dia kata bukan! Tapi 33

34 itu ujian. Dek [oleh] kerana Pak ni [ini] dilayan macam raja, diberi satu hotel yang besar untuk bilik Pak. Untuk Pak seorang.pak pergi Manodrama, kan [bukan]. Satunya Pak pergi atas dasar persembahan bertema. Korea Selatan kata negaraku sudah merdeka. Pak emel kat [dekat] dia, Pak kata negara kamu masih belum merdeka. Dia kata kenapa kamu kata begitu? Pak kata kalau negara kamu sudah merdeka, makanya anak gadis Korea Selatan tidak dirogol oleh tentera daripada Amerika. Berapa puluh ribu tentera Amerika bertapak di Korea Selatan? Sebab itu, Korea Utara cipta bom nuklear. Bukan dia nak [hendak] bunuh sama bangsa dia tu [itu]. Sebab itu adalah darah daging dia. Tapi dia nak [hendak] bunuh iaitu Nauzubillah yang tadi tu [itu] syaitan manusia tadi tu [itu]. Jadi di manakah kamu kata merdeka sudahpun merdeka Korea Selatan. Mister [Encik] Sing Ong Seuk mengatakan Pak Nasir ni [ini] berani ke [kah] tidak perform [persembah] cerita ini. Sebab cerita ini akan ditonton oleh para Mejar General daripada Amerika yang bertapak dekat Korea Selatan. Pak kata kalau menonton tu [itu] manusia, bukan harimau, aku berani. Kalau yang menonton tu [itu] babi, lembu, kerbau, harimau, gajah, Pak tak [tidak] beranilah. Sebab itu adalah binatang. Sebab itu di dalam wayang kulit, dia cipta itu binatang. Dia sifat binatang, dia tak [tidak] ada akal tau [tahu]. Lembu (sambil membunyikan suara lembu). Mati Pak. Kalau gajah pun, kan [bukan]. Tapi, kalau yang menonton itu manusia, lepas itu kamu buat kesimpulan. Kenapa aku buat begini? Bila Pak buat persembahan, lepas tu [itu], Pak kacukkan [campurkan] kesemua. Kalau Kelantan kata kacuk [campur]. Pak longgokkan semua watak tu [itu], Pak pegang, Pak hentak ke lantai, Pak menangis. Mengapa satu dewan tu [itu], orang dekat seribu lebih semua menangis. Pak tanya ikut bahasa Melayu, dia translate [terjemah]. Dia tanya Pak ikut bahasa Korea, Pak cerita ikut bahasa 34

35 Melayu Pak tanya soalan balik. Kenapa kamu menangis? Aku sedih kamu buat benda yang tu [itu] daripada Amerika tanya tau [tahu]. Jadi, kamu ingat aku tak [tidak] sedih. Aku nak [hendak] tebuk satu watak tu [itu], sayang tau tak [tahu tidak] kalau Sri Rama nak [hendak] makan masa dua bulan tau [tahu]. Dua bulan Pak tebuk ketuk-ketuk, hendak-hendak [tambahan pula] kalau banyak class [kelas] hari ni [ini], den [boleh jadi] dua tahun. Dah orang tu mari [itu datang] Pak, pak, mak takde [tiada] dah [sudah]. Mak dah [sudah] mati dah [sudah]. Pak, Pak, duk [duduk] ketuk-ketuk. Bukan Pak tak [tidak] sayang, tapi Pak nak [hendak] tunjuk bahawa dek [oleh] kerana --- (gangguan bunyi telefon). NHMD: Pada pendapat Pak Nasir, adakah artis di Malaysia hari ini meminati bidang tradisi? CMN: Ok [Baik]. Ini artis macam mana? Artis yang apa ni [ini]? NHMD: Artis hari ni, artis moden. CMN: Artis moden lah. Ok [Baik], dia sebenarnya begini. Pak bukan menyalahkan kepada mana-mana pihak, sama ada cerita Pak ini boleh diguna pakai ataupun cerita Pak ini hanya orang kata tak pelah [tidak apalah] dengar bolehlah tu [itu], kan. Mungkin orang tua ni [ini] buang tabiat, gitukan [begitukan]. Yang sebenarnya bila sebut kata seni budaya warisan tradisi ini boleh dikatakan banyak orang tak [tidak] minat gitu [begitu]. Cuma kadang kala, indah khabar daripada rupa. Buat tak [tidak] buat, orang kata tak [tidak] buat. Buatlah daripada tak [tidak] buat, kan [bukan]. Takder [tidak ada]. Baik ada lah daripada takde [tiada], kan [bukan]. Hah, tapi kalau Pak kata hidup segan, mati tak [tidak] mahu. Tetapi nama nak 35

36 [hendak] buat perjuangan, betul-betul perjuangan memang susah. Maka, bila kita tak [tidak] nak [hendak] menempusi [menempuhi] kesusahan itu, kepayahan itulah. Generasi hari ini jadi apa? Sekarang ni [ini] Pak takleh [tidak boleh] buka mulut tentang beberapa unsurlah di dalam apa kita ni [ini] di Malaysia ni [ini] kan [bukan]. Mungkin Pak akan disembelihkan hari besok [esok] lusa begitu kot [barangkali]. Tapi sedia maklum kesemuanya, sekarang ni [ini] kita ada akal fikir. Kita ada dua pacaindera, kita lihat. Kita ada telinga, kita dengar. Apa yang kita lihat hari ini, apa yang kita dengar hari ini, apa yang kita dalam fikiran kita ini hari [hari ini], maka itu bendanya. Jadi oh gitu [begitu], oh begini. Tapi kadang kala kita nampak, tapi kena buat tak [tidak] nampak. Kita dengar, ala buatbuat pekak dah [sudah] hah, kan [bukan]. Jadi di situ sebenarnya, sebab bila kita kata budaya seni tradisi warisan turun-temurun zaman-berzaman. Hah, itu dah [sudah] pergi ke tahap lain dah [sudah]. Kita takleh nak [tidak boleh hendak] kata-kata apa dah [sudah], kan [bukan]. Tapi kita kata nak tak nak [hendak tidak hendak] kalau kita dapatlah tempias-tempias dia tu [itu]. Oklah [Baiklah], bersyukur Alhamdulillah begitu, kan [bukan]. Setidaktidaknya, kita ada juga, kan [bukan], gitu [begitu]. NHDM: Apakah projek atau persembahan yang terbaru dalam masa terdekat ini Pak Nasir ada terlibat tak [tidak]? CMN: Tiada apa-apa. Yang sebenarnya, bagi Pak kalau projek contemporary [kontemporari], projek berunsur duit misalnya. Itu dia bukan panggil projek bagi Pak, kan [bukan]. Hah, itu dia panggil carma tau [tahu]. Carma tu [itu] (sambil ketawa),kalau buat projeknya, Mister [Encik] Kamarul, abang Kamarul kita ni [ini]. Ada yang puluh ribu, ratus ribu, juta gitu [begitu]. (Encik Kamarul 36

37 menyampuk). Hah, tu [itu] baru nak [hendak] sign cheque [menandatangani cek]. Itu dia panggil carma, ok [baik]. Jadi bila projek, projek melibatkan projek yang tradisi [projek yang melibatkan tradisi], projek yang ada manfaat. Tetapi macam Pak kata tadilah. Ada mata hanya sekadar kita boleh tengok. Kalau kita buat tradisi dekat RTM [Radio Televisyen Malaysia], dekat ASTRO, dekat mana, siapa yang nak [hendak] tengok? Begitu juga kalau kita tulis dalam akhbar tau [tahu]. Sebab itu, pada era Mawi meletup, apa ni [ini], Siti Nurhaliza meletup dengan Datuk K, ada wartawan mari [datang] jumpa Pak. Pak Nasir boleh kita nak [hendak] interview [wawancara] Pak dan kita nak [hendak] masuk ni [ini]. Pak tanya dia. Pak tanya satu soalan jea [sahaja]. Soalannya satu, adakah kamu nak [hendak] keluar hanya muka belakang, ataupun muka tengah kecil seline [satu baris] gitu [begitu] ataupun kamu nak [hendak] keluar dua, tiga gebar [halaman], kan [bukan]. Kalau kamu nak [hendak] keluar, muka depan aku. Balik lagi aku. Balik lagi aku. Aku rela. Aku izin. Kalau kamu nak [hendak] keluar cuma ciput [kecil], maka aku tak [tidak] halal dunia akhirat. Kamu makan gaji haram. Dia tanya pasal apa Pak Cik cakap macam tu [itu]. Sebab sekarang ni [ini] tengah top [popular] pasal Mawi putus tunang dengan Ziana [Diana], tentang Siti Nurhaliza tengah kecoh dengan Datuk K. Jadi lebih baik kamu siar benda itu, lebih laku. Ha macam mana ha Ziana [Diana] aduh kesian [kasihan] kat [dekat] Ziana [Diana] lah, dulu Mawi tumpang kereta Ziana [Diana]. Ha beginibegini, ha ni [ini] putus tunang pula, dah [sudah] begini-begini kan [bukan]. Ha, baik kamu siar yang itu, banyak orang nak [hendak] beli, kalau siar muka aku dah [sudah] berkedut siapa nak [hendak] beli. 37

38 NHMD: Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang seni tradisi ini di ASWARA ini? CMN: Itu soalan terbaik, terbagus gitu [begitu]. Sekarang ni [ini], kita sebab tu [itu] kita di ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] ni [ini], kita banyak mengumpul pakar-pakar begitu. Sama ada pakar dalam erti kata sebenar, maksud Paknya begini. Tidak semestinya kita kata pakar tu [itu] orang tu [itu] dah [sudah] memang dia ulung dalam itu. Memang dah [sudah] tokoh yang tak [tidak] boleh ditolak banding gitu [begitu]. Bukan begitu. Pakar ni [ini], bermakna pakar yang merelakan hati. Kalau tokoh terulung macam mana pun tapi dia tidak rela misalnya. Hah, aku tokoh, bilik seniman tamu untuk aku, kan [bukan]. Contohlah, macam ni [ini]lah. Kita bagi, siapa dia, Tan Sri Jins Samsuddin misalnya, kita bagi Tan Sri apa, Seniman Negara. Tapi kadang budak nak [hendak] gi [pergi] jumpa pun, (dengan nada rendah) Tan Sri, selamat pagi, boleh saya nak [hendak] ni [ini]. Tidak perlu. Itu bukan seni. Bagi Pak itu bukan seni. Kalau orang iktiraf itu adalah seni, pembohongan paling besar. Dia seni yang sebenarnya makin [semakin], sebab tu [itu] orang kata macam Fadilah [Kamsah], makin [semakin] menunduk makin berisi, kan [begitu], begitu. Supaya dia tidak menjadi lalang begitu. NHMD: Bagaimana wayang kulit ini diperkenalkan kepada pelajar di sini? CMN: Ok [Baik]. Berbalik tadi Pak tak [tidak] den [sempat] habis soalan anak tadi. Sekarang ini, bila ada tokoh-tokoh seperti Pak Lokman, Pak Nuar, Pak Mail, Abang Kamarul, ok [baik]. Jadi maknanya kitakita ini adalah memperjuangkan budaya seni tradisi untuk peringkat pertamanya, iaitu ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan 38

39 Kebangsaan]. Dan kita tengok, bila akhir-akhir ini, kita banyak wujud syllabus-syllabus [silibus-silibus] baru. Silibus yang bersesuaian dengan tradisi itu tadi, bukan silibus kita pakai buat sangkut paut, tu [itu] bukan. Bukan pakai tangkap muat, pakai ambil kat [dekat] Padang Merbok, Balik Gading, kumpul-kumpul, bukan! Jadi makna di situ, kita buat kerja selidik. Macam mana kita nak [hendak] rujuk kerja ni [ini] kenapa benda ni [ini] gini-gini [begini-begini]. Jadi benda ini akan diterima pakai oleh generasi-genarasi hari ini. Yang sebenarnya benda ini baru bagi Pak. Setelahnya ASWARA ini sudah pun diterima pakai, kalau nak [hendak] kira dulu, kebanyakannya dia banyak terumbang-ambing tau [tahu]. Tapi budak-budak dulu dia boleh catchup [tangkap]. Kadang-kala, macam Kamarul, dia diploma sini juga. Dia boleh rasa sendiri, macam mana? Sebab itu, walaupun dia Diploma sini, dia dilantik jadi pensyarah. Jadi, dia jadi pensyarah dekat UiTM [Universiti Teknologi Mara], dia mampu jadi pensyarah dekat UM [Universiti Malaya], kat [dekat] mana-mana Universiti. Sebab level [peringkat] dulu dia lain tau [tahu]. Orang dulu dia fikir lain. Dia dapat ilmu cam ni [macam ini], tapi dia tokok tambah sendiri dan juga dia dah [sudah] ada orang kata yang sikit-sikit kat [kat] kampung, misalnya gitu [begitu]. NHMD: Tahun bilakah, kalau Pak Nasir ingat wayang kulit ini mula diperkenalkan di ASWARA? CMN: Dia pada era tahun apa ni [ini] seribu sembilan ratus sembilan puluh empat (1994), tertubuhnya ASWARA. Maka wayang kulit sudahpun diperkenalkan. Sebab tu [itu] apa ni [ini] lambang ASWARA, itupun dia lambang pohon beringin, kan [bukan]. Dan pohon beringin itu adalah dicipta oleh arwah tok guru Pak Nasir iaitu Pak Hamzah. Jadi maknanya ---- (gangguan bunyi) 39

40 NHMD: Berapa ramaikah tenaga pengajar yang terlibat? CMN: Ok [Baik]. Tenaga pengajar di dalam bidang muzik tradisional, ok [baik]. Contohnya, bidang muzik tradisional wayang kulit makyong kita dah [sudah] ada tak [tidak] kurang sepuluh orang gitulah [begitulah], apa ni [ini] kurang lebih lah tu [itu], campur tutor [pengajar] begitu. Sebab kita fikir gini [begini], muzik tradisi ni [ini] adalah muzik bermasalah, terutamanya kalau kita kata muzik, bagi Paklah, muzik wayang kulit adalah muzik yang paling masalah [bermasalah]. Masalah kepada mereka yang tak nak [tidak hendak] faham aje [sahaja]. Kalau dah [sudah] faham tu [itu], benda tu [itu] selamba dek je [sahaja]. Benda simple [ringkas] sangat, benda senang kan [bukan]. Cuma kita kata bermasalah, peringkat nak [hendak] faham tu [itu]. Lagi satu pula, sebab budak-budak ini, sebab dia tidak pernah tengok, tak [tidak] pernah kenal pun. Sebab benda ini tidak ada di dada-dada akhbar, tidak ada di pihak penyiaran, tidak ada di pihak pendengaran. Contoh, kita kata radio, apanya rancangan-rancangan TV [televisyen] misalnya. Jadi, maka itu bila benda-benda ini takde [tiada], lagi satu takde [tiada] pula bahan-bahan bacaan di library-library [perpustakaan] sama ada Perpustakaan Negara misalnya. Jadi, itu jadi kebelenggu [menjadi kebelengguan] kepada para anak-anak, para-para pelajar untuk nak [hendak] cari bahan itu, ok [baik]. NHMD: Berapa ramai pelapis [yang] terlibat dalam bidang ini? CMN: Ok [Baik]. Peringkat ini sebab kita dah [sudah] wujud apa ni [ini] matapelajaran pedalangan. Jadi, bila kita wujud matapelajaran pedalangan. Pedalangan ini kebanyakan dia kena tahu dan kena 40

41 belajar iaitu muzik dan juga, dia kerana kemudahan di ASWARA ni [ini] kita ada slot apa ni [ini] pembuatan alat misalnya, jadi secara tidak langsung, budak [pelajar] Eh tu [itu] buat tu [itu]? Eh, gendang. Oh macam ni [ini] buat gendang ya. Ha gini-gini [begini-begini]. Tetapi dek [oleh] kerana benda ni [ini] kita baru, jadi peralatan apa ni [ini] contohnya, kita kata bahan-bahan canggih misalnya, jadi kita belum ada mesin-mesin misalnya. Duk [duduk] buatnya dengan kudrat sendiri, tebuk pakai tangan, pakai kapak (ketawa), pakai pengetuk, kan [bukan]. Jadi yang sebenarnya benda tu [itu] tidak, itu bagi Pak, tidak baguslah. Untuk nak [hendak] buat suka-suka boleh. Tapi kalau kita kata nak [hendak] buat ni [ini] betul-betul ni [ini] tak [tidak] boleh. Buat itu untuk slot [segmen] tradisi, boleh, kita kata, untuk tradisional, kan [bukan]. Hah, tapi sampai bila kita nak [hendak] buat benda-benda cam tu [macam itu]. Kita dah [sudah] ada benda canggih tau [tahu]. Sekarang ni [ini] orang dah [sudah] tulis pakai kertas, orang tak [tidak] pakai dah [sudah] papan selit, kan [bukan]. Kalau pakai papan selit, save budget [jimat belanja], tak [tidak] apalah kan [bukan]. Ni [ini] kita dah [sudah] budget [belanja] berlambak, kertas dah [sudah] berlambak. NHMD: Pada pendapat Pak Nasir, ramaikah pelajar [yang] betul-betul berminat dalam bidang wayang kulit ini atau mereka sekadar memenuhi tuntutan pembelajaran? CMN: Ok [Baik], yang kita nampak amnya begitu. Maknanya tuntutan dalam segi akademik. Tapi, kita pun sudah mewujudkan iaitu diploma, degree. Lepas ni [ini] peringkat master, PhD tu [itu]. Sebab benda ni [ini] [kita] fikir, kalau kita tidak tembusi mana-mana ni [ini] akhirnya tak [tidak] ke mana pergi kita. 41

42 NHMD: Apakah aktiviti atau program yang biasa dijalankan di ASWARA bagi memperkembangan lagi bidang wayang kulit ini? CMN: Ok [Baik]. Program kita ni [ini] sebenarnya tidak lengkap bagi Pak lah gitu [begitu]. Contohnya, kalau kita pergi kepada programprogram wajib iaitu seni dan persembahan. Yang sebenarnya apa yang berlaku, yang berlakunya budak-budak ni [ini] nak tak nak [mahu tidak mahu], dan mereka kena buat. Sebab mereka kena penuhkan slot [segmen] itu. Kalau tak [tidak] buat, mungkin mereka tidak boleh menjejaki peringkat diploma. Tak [tidak] dapat diploma misalnya, kan [bukan]. Jadi sekarang ni [ini] kita kena tahu, amnya ASWARA dan juga para pensyarah, kalau kita dikatakan pendidik, kearah mana kita nak [hendak] didik anak-anak tu [itu], kan [bukan]. Kalau kita hanya sekadar nak [hendak] buat, nak [hendak] buat, bolehlah buat. Sampai dua, tiga ratus kumpulan mampu buat satu hari, kan [bukan]. Tapi yang kita naknya [hendaknya] intipati, yang kita nak [hendak] teras sejati. Itu yang paling masalah. Jadi program-program tu [itu] memang diatur. Tetapi kadang kala program itu tidak bersesuaian bagi Pak. Kadang mereka buat, contoh ASWARA sendiri. Amnya ASWARA, buat satu program besar misalnya, mereka buat pada waktu cuti. Itu tak [tidak] kena. Sebab anak-anak bila cuti, time [masa] itulah mereka nak [hendak] balik kampung misalnya, kan [bukan]. Jadi nak jumpa orang tua. Kadang kala, kita buat itu membazir tau [tahu]. Jadi kita biarlah kita buat sesuatu program tu [itu] yang biar ada bermanfaat kepada anak-anak kita iaitu pelajar, gitu [begitu] NHMD: Ada tak [tidak] anugerah yang diwujudkan oleh ASWARA untuk mereka [yang] terlibat dalam bidang wayang kulit ini? 42

43 CMN: Ok [Baik], dia gini [begini], yang sebenarnya, kadang kala kemahuan pihak tokoh tu [itu] pun satu hal juga. Kadang kala para tokoh ni [ini] bila sebut kata anugerah ataupun bayaran lumayan misalnya, hah, jadi mereka banyak nak [hendak] berkecimpung. Tapi nawaitu [niat] itu yang kita nak [hendak]. Nawaitu apa-apa benda pun, kan [bukan]. Jadi keikhlasan, ketulusan kita, itu yang paling pokok. Jadi, kalau kita, hah, kalau aku buat sesuatu ni [ini], dek [oleh] kerana aku nak [hendak] bodek Kementerian, aku amnya, aku nak [hendak] kepada anugerah. Contohnya, kita kata tengok kepada Seniman Negara tau [tahu]. Bukan Pak nak [hendak] kata. Pak kalau mereka nak [hendak] bagi hari ini, hari besok [esok], lusa pun, Pak tak [tidak] nak [hendak] tau [tahu] benda-benda itu. Kadangkala, anugerah itu mencelakakan kita yang penerima juga tau [tahu]. Kita nak [hendak] dek [oleh] kerana benda tu [itu] kita dapat Kementerian bagi lima, enam puluh ribu. Tapi kalau kita masih dok [duduk] fikir tentang kewangan, tentang duit, maka kita akan terjunam di lembah yang hina tau [tahu]. Nak-nak [terutamanya] pula kita pendokong budaya tradisi tu [itu], gitu [begitu]. Jadi kalau kita nak [hendak] wujud anugerah biarlah seciput mana pun. Kata kat [dekat] sini, ciput, sikit [sedikit] tau [tahu]. Biar seciput mana, tetapi anugerah itu ada hubung kaitnya dengan apa yang kita nak [hendak] jayakan, tu [itu]. NHMD: Ada tak [tidak] persatuan diwujudkan untuk peminat wayang kulit untuk pelajar? CMN: Ok [Baik]. Dia sebenarnya gini [begini], kita buat sesuatu macam Pak dulu. Pak cuba buat perubahan dalam segi dialek, misalnya. Kita tahu wayang kulit Kelantan mempunyai unsur dialek Kelantan. Tetapi kadang kala benda-benda ini kita kena tengok juga kepada 43

44 kemampuan penonton, pendengar, pelihat persembahan itu kita kata, kan [bukan]. Jadi di situ kita kena ada sedikitlah. Orang kata setidak-tidaknya biar mereka faham tau [tahu]. Jadi di situ Pak suka ambil kepada apa ni [ini] falsafah mengatakan tak [tidak] kenal maka tak [tidak] cinta. Yang sebenarnya perkataan falsafah ini cukup tinggi tau [tahu] mertabatnya. Begitu juga kalau Pak katalah kalau Pak cakap sumber ini maka orang kata Pak ini betul ke [kah] tak [tidak] betul tau [tahu]. Bila Pak kata untuk apa Pak nak [hendak] mencintai Tuhan kalau Pak tidak kenal itu Tuhan. Tetapi di dalam sifat dua puluh tu [itu] sudah menghuraikan sejelas-jelasnya, sekenal-kenalnya, sebetul-betulnya. Jadi, maka cintalah kita kepada-nya. Begitu juga kalau kita tidak faham macam mana kita nak [hendak] minat. Jadi Pak ambil falsafah tak [tidak] kenal, tak [tidak] cinta pergi kepada persembahan. Kita kena bagi orang faham. Orang faham baru ada minat. Nak-nak [terutamanya] macam dia (menunjuk salah seorang penemubual) generasi Sabah tau [tahu]. Pak duk [sedang] bercakap hua-hua [blah-blah] Kelantan. Last-last [akhirnya], dia pun blah [pergi]. Apa benda Pak Nasir macam orang gila. Aku tak [tidak] faham satu benda pun. Takder [tiada] time [masa], tiada tempat yang dia nak [hendak] boleh suka, boleh joke [gurau], boleh apa, takde [tiada]. Ni [ini] macam-macam ni [ini] tengok Pak buat persembahan, kalau Pak buat pakai bahasa dialek Kelantan, dia blah [pergi] gitu je [begitu sahaja]. Mungkin kasut pun dia baling ke atas pentas. NHMD: Pak Nasir sendiri ada tak [tidak] sertai persatuan di Malaysia? CMN: Persatuan ni [ini] kita kena fikir. Kadang kala, persatuan ini menjahanamkan kita. Persatuan! Bila sebut kata persatuan tu [itu] bagus, baik, di dalam apa semua pun. Begitu juga persatuan 44

45 pelajar, kan [bukan]. Sebab itu, Pak kata kat [dekat] pelajar-pelajar sini, kamu complain [mengaduh] lah atas dasar apapun. Bangunan ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] diwujudkan, pengisiannya diisi oleh para manusia. Di peringkat rektor, pengerusi dan juga direct [terus] kepada peringkat apapun. Sampaikan tenaga pengajar amnya, pensyarah gitu [begitu]. Tetapi untuk apa kesemua ini diwujud kalau tanpa pengisian terhadap pelajar. Bagi Pak, lebih baik, lebih bagus pasarana untuk pelajar, kemudahan untuk pelajar dan tanggungjawab kita untuk belajar. Itu yang paling bagus. Sebab yang nak [hendak] belajar sini, itu manusia. Sebab itu ---- TAMAT KASET 1 BAHAGIAN B KASET 2 BAHAGIAN A NHMD: Pernahkah Pak Nasir ke luar negara untuk memperkembangkan lagi bidang ini? CMN: Ok [Baik]. Banyak. Pak rasa Pak tak [tidak] kurang [dari]pada tujuh puluh negara luar Pak pergi. Tapi, berunsur mengembangkan budaya tradisi ni [ini] Pak rasa tidak banyak sangat. Banyak Pak fokus kepada contoh, lawatan, ikut rombongan perdana-perdana menteri gitu [begitu] dan juga persembahan dekat World-world Expo [Expo Dunia] gitu [begitu]. Tapi di dalam keadaan itu pun kita banyak promosi dalam segi, dalam erti kata sebenarnya kita buat apa ni [ini] kita kata sikit-sikit [sedikit] lah. Tetapi benda itu tidak betul-betul. Cuma buat Pak kata sepintas lalu. Yang sebenarnya benda seni tradisi ni [ini] bukan calang tau [tahu], bukan senang untuk dianuti. 45

46 NHMD: Pernah tak [tidak] Pak Nasir bergabung tenaga dengan karyawan luar untuk menjayakan sesuatu program? CMN: Pak masa Pak pergi Tokyo, Jepun, Pak cuma gini [begini], bila Pak tengok sesuatu yang Pak rasa benda ini kita boleh buat gabungan. Begitu juga kat [dekat] Taman Ismail Marzuki, Jakarta. Dia panggil ini upacara Asean Festival [Perayaan Asean]. Bila Pak tengok benda-benda ini, kadang kala sebab kita ni [ini] apa ni [ini] dunia amnya muzik ni [ini] yang sebenar sekuno-kuno mana, setradisi mana pun, yang sebenar muzik, bila kata muzik moden, semoden mana pun, itu adalah muzik tau [tahu]. Jadi benda ini kita boleh keluar idea masing-masing. Orang kata buah fikiran, kan [bukan]. Yang kita nak [hendak] logiknya. Logik bagi akal kita memikir. Macam mana kalau kita buat benda ini, kita adun benda ni [ini], dia akan jadi bermutunya apa muzik tu [itu]. Jadi, makna idea-idea itu banyak Pak curah kepada mereka-mereka. Begitu juga mereka banyak bertanya kita dan ada juga yang kita tanya mereka begitu. NHMD: Persembahan terhebat yang pernah Pak jalankan? CMN: Bagi Pak kesemuanya hebat gitu [begitu]. Sebab Pak gini [begini], contohnya, Pak dekat World Expo dekat Brisbane, Australia enam bulan Pak bermastautin di sana. Ini World Expo, dunia punya. Lepas pergi tu [itu], dekat Spain, dekat Sepanyol tiga bulan. Jadi bagi Pak persembahan hebat, macam mana kita buat persembahan orang boleh minat dengan persembahan kita. Contoh macam Pak pergi dekat Bercelona, Pak pergi dekat Serbia, Pak pergi dekat Madrid. Ok [Baik]. Ikut schedule [jadual], Pak kena buat tiga show [persembahan] satu hari, tiga persembahan. Ini wayang 46

47 kulit tau [tahu], dengan Bahasa Malaysia, dengan bahasa Melayu. Pak yang bahasa Melayu betul tak [tidak] betul ni [ini]. Dalam schedule tu [itu], Pak sepatut Pak kena buat tiga kali tapi Pak kena buat enam kali. Itupun kena halau lagi penonton. (Gangguan bunyi telefon). NHMD: Wayang kulit ini merupakan satu seni tradisional, adakah apa-apa pantang larang dalam mempelajarinya? CMN: Yang sebenarnya pantang larangnya banyak. Kalau kita nak [hendak] ikut pantang larang dia tu [itu] banyak tetapi kita jangan fikir sangat tentang pantang larang tu [itu]. Yang sebenar dalam segi apa sumber yang kita belajar pun semua pantang larang tu [itu] banyak. Tetapi dalam erti katanya, kadang kala kalau pantang larang yang benda-benda mengarut misalnya. Kalau buat bendabenda berunsur pemujaan, benda-benda unsur khurafat tu [itu], kita jangan guna pakai sangatlah. Kadang kala benda itu menjerumuskan kita kepada sumber yang tak [tidak] baik begitu. Jadi pantang larang tu [itu] kita, sekarang ni gini [ini begini], sekarang ni [ini] yang Pak nak [hendak] tekankan di sini, kita kena fikir, tau [tahu], kita kena renung. Kenapa begini, apa pasal dia buat begini dan kita kena tanya. Contohnya di dalam wayang kulit ni [ini] dia ada dua watak. Watak tu dipuja, misalnya. Jadi Pak tanya untuk apa puja ni [ini]. Dia kata gini-gini [begini-begini]. Gini-gini [begini-begini] apa benda?. Akhirnya, tak tau [tidak tahu] lah aku pun. Ini orang tua dulu ni [ini], dulu-dulu [dahulu]. Orang tua dulu mana, jangan nak [hendak] mengarutlah. Buat sendiri lepas tu [itu], dia puja sendiri. Buat apa tak [tidak] puja Tuhan tu [itu]. Pujalah Tuhan tu [itu], zikirlah banyak-banyak. Ini duk [duduk] puja watak 47

48 apakah pula kejadah, kan [bukan]. Sebab tu [itu] diaorang [mereka] kalah dengan Pak. NHMD: Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit apa alat muzik atau kelengkapan yang perlu ada untuk menjayakan persembahan wayang kulit? CMN: Ok [Baik]. Yang sebenarnya di dalam wayang kulit, dia wayang kulit Kelantan ni [ini] dia ada dua tiga jenis. Wayang kulit Kelantan, wayang kadet, wayang Melayu, wayang campuran. Di Kelantan sahaja dia ada empat jenis. Wayang kadet, wayang Melayu, wayang campuran, wayang Kelantan. Wayang Kelantan, Wayang Kelantan yang Pak bawa ni lah [inilah]. Jadi wayang Kelantan ini, wayang yang agak bermasalah sikit [sedikit]. Sebab wayang Kelantan-wayang Kelantan ni [ini] dia mempunyai epik Hindu iaitu Buddhist. Bila kita kata Ramayana, itu dia panggil epik ataupun cerita. Dia mempunyai epik berunsur Hindu, perwatakan berunsur Buddhist, di mana Keislaman ada di dalam wayang ini. Sebab tu [itu] Pak suka kata kalau orang tanya. Dulu [dahulu] daripada Universiti Islam Antarabangsa datang sini, kan [bukan], sampai diorang [mereka] pun mengelupoh-mengelupoh nak [hendak] interview [wawancara] Pak cuma dua hari, buat dua minggu tau [tahu]. Ada sekarang ni [ini] dia buat ada dekat risalah tempat diaorang [mereka]. Dia kata, laa sampai tinggi, sampai macam itu sekali. Takde [tiada] apa tinggi, semuanya rendah. Bak kata pepatah menyata berdiri sama tinggi, duduk sama rendah, kan [bukan]. Apa soalan tadi Pak lupa. NHMD: Alat muzik atau kelengkapan? 48

49 CMN: Alat muzik (ketawa). Bila alat muzik itu, bila Pak kata wayang kulit Kelantan ni [ini] mempunyai three in one (3 in 1) [tiga dalam satu]. Maka, dia alat muzik tu [itu] pun, sebab itu dia lengkapkan tujuh alat. Kenapa tujuh? Apa erti tujuh? Kalau Pak kata tujuh, dah [sudah] ada di anggota manusia tu [itu]. Kalau Pak bilang dia kata alah ini pergi pula kepada ilmu Ketuhanan pula rupanya, begitu. Tapi Pak bilang [kira] untuk alat muzik, dia ada mempunyai serunai, gong, geduk, gendang, kesi, gedombak, apa ini canang. Dia ada tujuh semua. Tujuh alat. Tujuh alat muzik di dalam mengiringi wayang kulit Kelantan itu tadi. NHMD: Pernahkah Pak Nasir menghadapi masalah dalam mengajar pelajar di ASWARA ini? CMN: Bagi Pak tidak perlu, tidak perlu ada masalah. Tetapi dia gini [begini], contohlah sebab baruni [baru-baru ini] Pak bermasalah dengan arwah isteri Pak meninggal, meninggal dunia. Jadi Pak balik Kelantan, Pak pula kena tunggu lepas tujuh hari kan [bukan], lepas dua puluh hari, begitu. Tetapi dek [oleh] kerana Pak fikir sebelum orang rumah Pak meninggal dunia tu [itu], Pak ada mesyuarat dengan pensyarah daripada Greece, tau [tahu], orang putih. Nama sapa [siapa] dia. Bukan dek [oleh] kerana pensyarah tu [itu] lawa, no way [jangan harap] bagi Pak. Bukan dek [oleh] kerana dia anak dara, bukan begitu. Tetapi Pak dah [sudah] berjanji mulut dengan dia. Pak kata sebelum kamu pijak kaki ke tanah tumpah darah kamu, aku akan perform [persembah] wayang kulit. Tapi Nauzubillah dek [oleh] kerana Pak nak [hendak] main buat persembahan pada pagi itu, Pak cakap dengan orang rumah [isteri] sepatah. Pak kata bancuh kopi bubuh [masukkan] ubat tu [itu] biar biasa Pak makan ubat. Dia kata InsyaAllah. Jadi selisihnya dia 49

50 pergi ke dapur, Pak naik ke bilik, pakai kostum semua. Nasib baik Pak tak [tidak] pergi ke sejadah Pak tak [tidak] solat subuh tau [tahu]. Pak pergi ke dapur. Pak tengok dia dah [sudah] terlentang tau [tahu]. Tapi masih bernafas. Pak ambil letak kepala atas riba. Ini cerita hal peribadi sedikit, tak [tidak] apalah. Pak letak atas riba sebab pernah dia kata dia akan hembus nafas atas riba. Tapi Pak tak [tidak] suka perkataan itu. Sebab mati ini kita tak [tidak] tahu. Sebab itu Pak belajar dengan Tuhan mati dan jodoh pertemuan kita, kita tak [tidak] tahu. Tapi dia arwah ini, dia memang begitu. Tapi Pak yakin, Pak percaya sebab dia adalah manusia istimewa bagi Pak. Walaupun Pak bergelomang [bergelumang] dengan bidang Pak, tetapi dia, surau, masjid, kumpulan Yassin tiga empat kumpulan dengan baca Al-Quran, boleh kata dia khatam dua tiga bulan khatam Quran, dua tiga bulan khatam Quran. Bidang dia begitu. Dia jadi pengerusi kaum ibu surau tau [tahu]. Dia suka begitu. Pak kata lantak kau suka begitu, takpe [tak apa]. Pak cakap kotor dengan dia dengan orang umah [rumah] [isteri] ni [ini]. Hah, kau [engkau] suka, lantak kau [engkau]. Kekadang Pak marah, hei kumpulan Yassin besok [esok] kat [dekat] mana? Hah, dia kata abang, begini-begini. Tapi Pak dengan dia, tak [tidak] sama. Sebab bidang Pak ni [ini] beginikan. NMMD: Pernahkah Pak Nasir menerima anugerah ataupun pengikhtirafan dari negara Malaysia sendiri? CMN: Anugerah pengikhtirafan gini [begini], Pak pernah dapat pingat Seri Mahkota Kelantan. Pingat Seri Mahkota Kelantan ni[ini] yang sebenarnya dari dulu [dahulu] lagi diaorang [mereka] tanya Pak ni [ini], Pak nak [hendak] ke pangkat Datuk, pangkat Datuk Seri begitu. Sebab Pak ni [ini] very [sangat] akrab dengan Persatuan 50

51 Darul Naim, Persatuan Anak-anak Kelantan. Jadi hok [yang] level [peringkat] Pak semua dah [sudah] peringkat Datuk-datuk, Datuk Seri-Datuk Seri, gitukan[begitu bukan]. Pak tanya satu je [sahaja] untuk apa? Untuk apa kita nak [hendak] certificate-certificate [sijil] tu [itu]. Untuk apa? Perjuangan Pak yang sebenarnya perjuangan belum selesai tau [tahu]. Pak kata perjuangan ini belum selesai, sebelum lagi Mahathir kata benda macam tu [itu] tau [tahu]. Sebab perjuangan Pak tak [tidak] sama dengan perjuangan politik. Perjuangan Pak adalah perjuang budaya seni. Sebab Pak mendokongkan budaya ini. Pak cukup payah tau [tahu]. Macam Pak kata tadi sebab kesemua budaya, Pak kena belajar, sampailah ke budaya merubati [mengubati] orang sakit iaitu main teri. Bagi Pak, main teri lah budaya yang paling susah. Paling susah di dalam dunia walaupun budaya mana pun. Sebab tu [itu] cuba tanya Nik (menunjuk kepada pelajarnya), bila Pak tengok budak-budak World Pop [Pop Dunia], bila Pak tengok budak-budak tu [itu] duk [duduk] buat Music Rock [Muzik Rancak], Pak pun tengok. Hei budak ni [ini] teruknya. Pak jadi Manager [Pengurus] kita, Pak boleh. Pak asuh diaorang [mereka], Pak tolong tegur sikit-sikit [sedikit-sedikit]. Jadi johan berapa kali? Lima, enam kali jadi johan tau [tahu]. Pergi bertanding di UM [Universiti Malaya], enam puluh kumpulan, dia sapu bersih, dia jadi johan nombor satu, tau [tahu]. Tu [itu] rock [rancak] tu [itu]. Pak ni [ini] pendokong tradisional. Tapi bagi Pak gini [begini], Pak cakap kat [dekat] anak-anak, anak-anak tradisional, rock [rancak] benda yang sama. Cuma orang tak [tidak] tahu je [sahaja]. Tapi kita sini je [sahaja] pelik budak-budak kita sini. Bila mat saleh pakai seluar koyak, tindik sini, cucuk sini. Kita pun buat cam tu [macam itu]. Mat salleh pakai seluar koyak tu [itu] lima ratus USD [Dollar] seluar sehelai tau [tahu]. Kita pakai seluar koyak 51

52 beli kat bundle [borong] tau [tahu]. Bukan USD, ok! Ringgit Malaysia, tiga ringgit setengah Malaysia (RM3.50) beli tu [itu]. NHMD: Bagaimana dengan anugerah luar dari negara? Pengikhtirafan daripada luar negara? Ada tak [tidak]? CMN: Anugerah luar negara ni [ini] banyak juga anugerah-anugerah daripada individu misalnya, kan [bukan]. Tapi bagi Pak, Pak tak [tidak] suka nak [hendak] sebut benda-benda begini. Yang sebenarnya penganugerahan ini kadang kala penganugerahan di atas dasar nama tau [tahu]. Pak Nasir sebab you [kamu] mewakili Malaysia, kita gini-gini [begini-begini], kan. Bagi Pak, tidak perlu. Sebab tu [itu], Pak pergi Korea. Mister [Encik] Shik On Shu, dia kata muzium aku ini, ini kali pertama Pak pergi. Dia kata, muzium aku ni [ini] usahkan kata nak [hendak] buat pengisian benda lain, kumbang sebesar kuman belas juta pun tak [tidak] benar duduk di dalam muzium itu. Sebab muzium itu adalah muzium nenek moyang dia, ribuan tahun muzium itu. Pak kata ok [baik], satu hari aku akan cabar orang tua ni [ini]. Pak pergi kali ketiga, Pak kelek [membawa] satu watak, Pak kelek [membawa] satu bungkusan ada tujuh watak dalam itu. Mister [Encik] Shik On Shu, aku nak [hendak] hadiah watak ini. Kau [engkau] permanent [abadi] dekat muzium ni [ini]. Sebab aku tengok potensinya muzium ini dilawati oleh manusia sedunia. Di peringkat Isreal pun begitu. Tapi yang aku naknya [hendaknya] bukan nama aku. Bukan gambar aku. Tapi aku nak [hendak] shadow play [wayang kulit] from [dari] Malaysia. Yang aku nak [hendak] Malaysia itu. Shadow [bayang] watak semua orang boleh buat. Makanya, Pak balik ke sini dia buat renovation [pengubahsuaian] dekat muzium kuno dia tu [itu]. Habis dekat dua puluh lima USD tau [tahu],dua puluh lima ribu USD. Pak pergi pula 52

53 kali ketiga dekat dia dah [sudah] nak [hendak] mati dah [sudah]. Umur dia dekat seratus tahun lebih. Kalau pergi bilik Pak, nampak gambar dia, pak tunjuk. Begitu juga Pak pergi kat [dekat] New York, kat [dekat] PBB. Ini Datin, ini Datuk aku nak [hendak] hadiah kamu, permanent [abadi]lah benda ni [ini]. Begitu juga Pak pergi China, Pak hadiah barang Pak. Pak nak [hendak] buat apa hadiah daripada orang. Sebab hadiah daripada orang hipokrit. Kadang kala tak [tidak] betul. Biar Pak buat. Baruni [baru-baru] mat saleh kata nak balik dari Greek tu [itu] kan [bukan]. Pak sumpah, itu walhal tak [tidak] lepas tujuh hari orang rumah [isteri] meninggal tau [tahu]. Pak buat persembahan wayang kulit dengan kosong. Pak buang kesemua. Walaupun ini isteri tersayang. Tapi dek [oleh] kerana Pak nak [hendak] jadi tok dalang wayang kulit, Pak kena buang kesemuanya. Pak kena imagine [bayang] kepada satu yang terbaik, terbagus dan aku nak [hendak] buat untuk anak aku iaitu daripada Greek, bahasa Greek. Tak [tidak] kiralah dia Kristian, dia apa, sebab dia adalah manusia. Pak buat lepas itu, dia minta beli watak, tau [tahu]. Pak tunjuk watak, kata kalau yang ni [ini] ikut kau [engkau] katalah berapa ratus USD aku nak [hendak]. Ok [Baik], sekarang ni [ini] aku bagi percuma. My god [Tuhanku], dia sembah Pak, tau [tahu]. No way [tidak perlu]. You [kamu] jangan sembah aku sebab aku bukan Tuhan. Bukan God [Tuhan] tau [tahu]. Aku manusia seperti kamu. Sembah tau [tahu] sampai menangis, anak dara tu [itu]. Dia syok [minat] kat [dekat] Pak tak [tidak] tahulah. Dia dengar Pak dah [sudah] tak [tidak] ada orang rumah [isteri] kan [bukan] (dengan nada bergurau). Mengarut dah [sudah] Pak. Ok [Baik], lagi. 53

54 NHMD: Boleh tak [tidak] Pak Nasir ceritakan sedikit sebanyak sumbangan Pak Nasir terhadap pembangunan negara dalam bidang wayang kulit ini? CMN: Apa yang kita ceramah, apa yang kita sampaikan, begitu juga bila student [pelajar] buat, contoh baru-baru ni [ini], budak UM [Universiti Malaya, budak Indian [orang india], dia buat thesis. Pak Nasir macam mana saya nak [hendak] buat, Pak Nasir gini-gini [beginibegini]. Kata boleh, you [awak] datang saja [sahaja]. Tapi Pak kena buat sesuatu benda yang seikhlas-seikhlasnya. Tapi Pak nak [hendak] tahu pula, pihak sana tu [itu] yang nak [hendak] kupas balik apa yang Pak cerita ni [ini] daripada mana, peringkat apa? Kalau profesor-profesor yang status macam mana. Dia pun cerita. Ok [Baik], kata kalau profesor yang kau [engkau] cerita ni [ini] pernah dia tengok kertas kerja aku. Hok [yang] budak mai [mari] buat dengan aku, dia baling tau [tahu]. Lepas budak tu [itu] pergi dia ambil. Maka itulah juga dia buat cari makan sampai hari ini. Maka budak tu [itu] dia bagi A plus [tambah], tau [tahu]. Mula-mula dia baling, hah you [awak] ambil kat [dekat] mana ni [ini]? Sapa [siapa] buat ni [ini]? Hish, apa macam ni [ini], dia baling tau [tahu]. Budak tu [itu] pun menangis keluar tau [tahu]. Lepas tu [itu] dia panggil balik. Hah, masuk, masuk. Ni [ini], bolehlah. Ok [Baik], ok [baik]. Last-last [akhirnya] budak tu [itu] dapat A plus lah. A tertinggi, kan [bukan]. Tapi dia guna juga benda-benda itu. Begitu juga daripada UiTM [Universiti Teknologi Mara], budak Kelantan tau [tahu], mari [datang] jumpa dengan Pak. Apasal kau [engkau] jumpa aku? Ni [ini] dia kata, ni [ini] profesor saya, ni [ini] profesor saya ni [ini] gini-gini [begini-begini]. Rupanya prof [profesor] tu [itu] ore [orang] Kelantan. Pak duk [selalu] jumpa hari-hari dengan dia sini [dekat sini]. Dia kata, Pak Nasir ada budak [pelajar] saya gi [pergi] jumpa Pak Nasir 54

55 ke [kah]?. Kata ada, apasal [apa hal]? Pelajar saya tu [itu]. Dia kata, dia kelik [balik] rujuk di Kelantan gini-gini [begini-begini], semua tak [tidak] betul gini-gini [begini-begini]. Suruh jumpa dengan Pak. Lepas tu [itu], saya tengok yang Pak bagi semuanya bagus, saya bagi A ko [kepada] dia. Kata, ni [ini] hipokrit juga ni [ini], tak [tidak] boleh gitu [begitu] dosa tau [tahu], ok [baik]. NHMD: Selain menjawat jawatan sebagai tenaga pengajar di sini, adakah Pak Nasir terlibat dalam bidang lain seperti perniagaan ke sebagainya? CMN: Pak mengajar juga Universiti macam Sunway College, New Era College. Yang sebenarnya gini [begini], macam New Era College tu [itu] Pak tengok majoriti dia tu [itu] boleh [di] katakan sembilan puluh sembilan peratus (99%), semuanya Cina. Macam Universiti Sunway College, Sunway College melibatkan antarabangsa. Ada negro [orang kulit hitam], ada mat saleh, ada masalah, ada macammacam ma, kan [bukan]. Di situ, ada daripada Iran, gitu [begitu]. Jadi bagi Pak yang sebenarnya, Pak nak [hendak] tahu, Pak nak [hendak] tengok penerimaan ini. Tapi kadang kala bila Pak tenung tu [itu] kenapa Pak pergi dengan Sunway College misalnya. Pak pergi hari pertama, hari kedua boleh sampai dua, tiga lagu. Tapi, kenapa di ASWARA ni [ini] kadang empat minggu nak [hendak] lepas satu lagu pun susah. Sebab ini berunsur kerajaan. Di sana berbayar tau [tahu]. Mereka mari [datang] jauh. Mereka pula kalau dapat A dalam wayang kulit ni [ini], mereka dapat scholarship [biasiswa] ke luar negara. Jadi itu mereka target [sasar] tau [tahu]. Hok [yang] jadi tok dalang, ingat tak [tidak] yang berlakon dengan Rosyam Noor tu [itu], pelakon tu [itu], sapodia [siapa dia], Sophia, Sophia [Sharifah Sofia] ke aper [apa]. Ha dia berlakon dengan 55

56 Rosyam Noor tu [itu]. Alah, besar dia tu [itu], biar bulan puasa pun. Ha Pak saya ni [ini] dah [sudah] berlakon. Aku kenal, aku tengok wayang gambar ko [awak], TV [televisyen] ko [awak], keluar muka ko [awak]. Ha, saya nak [hendak] jadi tok dalang. Kau [engkau] tau [tahu] jadi tok dalang susah. Tak [tidak] susah Pak, tak [tidak] susah. Tak [tidak] susah macam mana. Cuba kamu, ha nanti aku bagi skrip, cuba kamu kamu ni [ini]. Lepas dia jadi, aduh du du du, guling-guling tau [tahu]. Pak pun pegang, bukan ambil kesempatan kitanya, kan [bukan]. Dah [sudah] dia nak [hendak] berguling sangat. Alah, susahlah Pak. Ha itulah, ko [engkau] jadi pelakon, sama juga aku. Aku, dia orang [mereka] suruh jadi pelakon filem pendek, dia bagi dua tiga puluh siri. Pak tak [tidak[ tengok pun skrip tu [itu]. Pak bukan jenis manusia yang suka tengok skrip. Ni [ini] baru dapat skrip dari Yani Yusuf ni [ini]. Pak tengok sepintas lalu, pastu [lepas itu] Pak berlakon jea [sahaja]. Untuk apa tengok skrip? Paling payah wayang kulit ni [ini]. Sebab seribu watak kita sorang [seorang]. Berlakon kalau kita jadi Hang Tuah, kita buat penghayatan Hang Tuah. Malam-malam kita zikir, minta Ya Allah Ya Tuhanku, mari [datang] lah roh Hang Tuah, mari [datang] lah. Dia mari [datang] tau [tahu]. Bila mari [datang] tu [itu], macam Hang Tuahlah kita. Tapi Hang Tuah, kalau Hang Jebat? Bukan kita Hang Jebat, Hang Tuah, Hang Lekir, Hang Lekiu, Hang Kasturi, bukan kesemua kita. Tapi dalam wayang kulit, kelima-lima watak tu [itu] kena kita. Puteri lagi. Hok [yang] jadi puteri lagi seksa, kalau seksi takpe [tak apa] lagi. Ha, ok [baik]. NHMD: Sampai bilakah Pak Nasir ingin berkecimpung dalam bidang wayang kulit ini? 56

57 CMN: Ok [Baik], sampailah akhir hayat Pak ni [ini]. Pak akan berkecimpung dalam bidang wayang ini. Sampai ke akhir hayat, sampai ke liang lahad gitu [begitu]. Banyak juga orang kata, kenapa Pak Nasir tak [tidak] baik gitu [begitu], tokleh ko gi-gi [tidak boleh ke pergi-pergi] Mekah. Sekarang ni [ini] toksoh [tak payah] cerita pasal hal Mekah, pasal hal Tanah Suci tau [tahu]. Sekarang ni [ini] kita kena suci iaitu hati kita lebih dulu. Tanah Suci tu [itu] batu bata sama jea [sahaja] dengan sini [di sini]. Kalau kita di sini tak [tidak] suci, pergi ke sana buat apa? Banyak pergi sana, balik sini nipu [tipu] orang. Kawan rapat Pak ada umah sewo [rumah sewa] lima ratus butir [buah] tau [tahu], lima ratus pintu. Pergi sini, balik masa tu [itu], Nauzubillah, dekat church [gereja], dekat Kristian, sebelah Dataran Merdeka, situlah banyak bapak pondan dulu tau [tahu]. Balik Mekah tiga hari, pergi sana. Sir [panggilan untuk Pak], mai [mari] kita pergi sana. Buat apa? Ha, aku nak [hendak] pergi raba pondan. Doh [Sudah] pondan lebih cantik daripada wanita tau [tahu].. Kalau nak [hendak] cerita, Pak tak [tidak] sorok-sorok. Ok [baik], go on [teruskan]. NHMD: Apa pendapat Pak mengenai perkembangan bidang ini dari dulu hingga sekarang? CMN: Ok, sekarang begini. Sekarang gini [begini],kan [bukan]. Sekarang ni [ini] dalam segi apa budaya pun. Dalam segi apa budaya sekalipun, kita kena ingat, kadangkala orang tak [tidak] faham tau [tahu], bila Pak kata seni warisan turun-temurun. Kadang orang tak [tidak] faham, orang ingat budaya ni [ini] cuma budaya persembahan. Tidak! Budaya budi bahasa, budaya pemakaian, budaya makan minum, budaya persembahan, budaya everything [semua]. Sampailah ke budaya mengenali Tuhan, iaitu Awaluddin fi, 57

58 agama kenal Allah, tau [tahu]. Itupun budaya. Kalau tidak Tuhan cipta Adam dan Hawa tu [itu] telanjang dulu, tau [tahu]. Toksoh [tidak perlu] peliklah dengan orang telanjang. Pak pergi ke Brazilia dengan Tun Dr. Mahathir, tengok penari telanjang tau [tahu]. Enam puluh penari semua telanjang. Sebab tu [itu] hari ni [ini] kalau anak dara telanjang depan Pak pun Pak tak kisah. Dan sumpah Nauzubillah, ni [ini] bulan puasa. Tun Dr. Mahathir kata, Pak Nasir, tengok malam ni [ini] kita tengok enam puluh dancers [penari] ok [baik], semua telanjang. Tapi jangan bawak [bawa] isu politik pula benda ni [ini]. Tapi kita kena tahu itu adalah budaya mereka. Begitu juga, semua dia tak [tidak] pakai coli tau [tahu]. Pak dulu masa gila-gila, World Expo dekat, Australia, tiap-tiap petang Pak pergi tengok. NHMD: Pada pandangan Pak Nasir, mengapa orang kita lebih menggemari kesenian luar negara berbanding kesenian kita sendiri? CMN: Yang sebenarnya itu yang jadi masalah. Sebab kita pertamatamanya,sebab kita tidak mengenali warisan tradisi turun-temurun. Itu yang paling masalah. Lepas tu [itu] kita cuma mengenali sikitsikit [sedikit-sedikit]. Pembawakan oleh para Nabi contoh, ini selalu bila Pak sentuh tentang agama. Pak nak tanya Nabi mana keturunan daripada bangsa Arab. Hanya yang itu Nabi Muhammad seorang je [sahaja]. Nabi sebelumnya daripada keturunan Yahudi. Sebab tu [itu] pihak Yahudi tidak terima Nabi Muhammad Baginda Rasul, selaku Rasul akhir zaman. Dia bukan tak [tidak] tahu bahawa Nabi Muhammad itu adalah Rasul akhir zaman. Tapi dek [oleh] kerana tidak lahir daripada masyarakat mereka, kan [bukan]. Soalan tadi macam mana? 58

59 NHMD: Mengapa orang kita lebih menggemari kesenian luar negara? CMN: Jadi dek [oleh] kerana tidak fokus kepada iaitu yang lama, yang dulu [dahulu] yang usang iaitu tradisi. Maka, kita terjerat. Kita dijerat dengan semudah-mudahnya. Pak buat persembahan dekat PBB, dekat New York, ok [baik]. Masalahnya kita tengok. Oh, amazing [menakjubkan], oh very nice [sangat bagus], oh my God [Tuhan saya]. Amazing, amazing, untuk apa amazing? Amazing untuk apa? Pak nak [hendak] cerita dengan anak-anak dara macam ni [ini]. Pak kena balik sini [ke sini] lagi sign [tandatangan] autograf. Tak [tidak[ habis nak [hendak] sign [tandatangan] kat [dekat] sana, tau [tahu]. Pak gi [pergi] buat kat [dekat] satu universiti tu [itu], Pak nak [hendak] sign [tandatangan] kat [dekat] sana tak [tidak] habis dan Pak ni [ini] dikawal, tau [tahu]. Sebab tu [itu] Pak tak [tidak] heran [hairan] Siti Nurhaliza dengan Mawi, Pak tak [tidak] heran [hairan], biar masuk dalam ni [ini] pun. Sebab mereka takdop [tiada] pun kena sign [tandatangan] autograf gini [begini] (sambil menunjukkan cara menandatangani autograf). Siti Nurhaliza pergi buat dekat Albert Hall, London tu [itu], dek [oleh] kerana ditaja oleh Datuk K, dibawa oleh Fazley anak Datuk Yaakob, tau [tau]. Bukan. Pak pergi sana, balik sign [tandatangan] dalam bilik sebelah tu [itu], (sambil menunjuk ke arah bilik di sebelah) bilik wayang kulit tu [itu]. Tak [tidak] tahulah betul tak [tidak] betul. Pak sekolah darjah lima setengah kel [kan]. Pastu [lepas itu] hantar pergi sana pulak [pula], kedutaan dekat PBB nuh [sana] bawak [bawa] pergi sana. Pergi agih semula.. Tapi kita tak [tidak] diwujudkanlah sebab tak [tidak] ada dalam akhbar tu [itu]. Kalu tubik [kalau keluar], ha pagi esok Berita Harian, ok,, New Straits Times ko [kah], Utusan Malaysia ko [kah]. Tapi itulah Pak nak [hendak] cerita. Maknanya kita ni [ini] lebih kepada acuan barat. Kita suka sangat khayal yang 59

60 benda bukan-bukan. Lepas tu [itu] yang paling terjunam sekali cuba sabtu malam minggu Pak suka pergi Dataran Merdeka. Yang duduk atas belakang motor [motorsikal] isap [hisap] rokok tu anak Melayu ke anak sape [siapa]? Pak nak [hendak] tanya. Habis tu [itu]? Pakai seluar nampak. Minta maaf biar masuk dalam ni [ini] pun. Nauzubillah, sebab Pak kena cakap benda macam tu [itu]. Sebab tu [itu] di dalam kelas wayang kulit Pak, peringkat baru, sem [semester] satu, Pak tengok dulu [dahulu]. Heh, nampak apa tu [itu]? Aloh [alah] Pak,kita tak [tidak] perasan. Pak pergi ambil sejadah dalam bilik Pak, Pak tutup tau [tahu]. Itu hari, budak Kelantan, pakai baju kurung tau [tahu], selak sana selak sini. Dia tak [tidak] telanjang, tapi bagi Pak jangan duduk, ish jangan duduk macam tu [itu] anak dara, tak [tidak] elok. Maknanya kita takdop [tiada] budaya pemakaian. Kamu reti [pandai] pakai, tapi budaya pemakaian tu [itu]. Orang dulu nak [hendak] cakap dengan anak ok [baik] (sambil menunjukkan gaya duduk bersimpuh), yea [ya] mak, yea yea [ya ya], betul tok ayah hok [yang] tok ayah kata tu [itu]. Dia takdop [tiada] (sambil menunjukkan gaya duduk yang tidak sopan) (ketawa). Nak [Hendak] cerita kat [dekat] anak-anak dara, minta maaflah. Lepas dengar, itu ilmu tau [tahu]. NHMD: Apakah yang patut kerajaan lakukan bagi memajukan lagi bidang wayang kulit di negara kita? CMN: Sekarang ni [ini] pihak penyiaran kena main peranan tau [tahu]. Pihak radio, akhbar-akhbar. Jangan pihak akhbar mari [datang] atas dasar dek [oleh] kerana Tan Sri Rais Yatim jadi Menteri tentang budaya ni [ini]. Nampaklah kita kata dia fokus tentang budaya, supaya yang lain pun hipokrit tau [tahu]. Banyaklah cari peluang kat [dekat] hotel-hotel, misalnya. Ni [ini] Pak Nasir, kita nak [hendak] 60

61 wayang kulit ni [ini] berapa? Hah, lima ribu satu persembahan. Berapa lama? Setengah jam. Ok [baik], ok [baik]. Rupanya nak [hendak] bodek Menteri tau [tahu]. Jadi tidak perlu. Jadi maknanya peranan ini kita kena main kesemuanya, keseluruhan. Kalau tidak hanya sekadar indah khabar dari rupa. NHMD: Adakah Pak Nasir berpuas hati dengan pencapaian bidang ini? CMN: Bagi Pak dan juga demi individu didikan Pak tu [itu], Pak rasa berpuas hati gitu [begitu]. Dalam erti katanya berpuas hati tu [itu] begini, sebab untuk nama warisan, untuk mewarisi budaya ini bukan senang. Contoh, kita kata kita tahu sebut. Makna pun kita nak [hendak] kena tahu, kan [bukan]. Contoh sekejap lagi kalau anak lalu ikut bilik wayang kulit tu [itu] Pak akan nyanyi untuk budak class [kelas] degree [ijazah sarjana]. Kejap lagi. Cuba dengar sebutan itu, perkataan itu, apakah disebalik, misalnya. Tapi kalau tak [tidak] tanya Pak tak [tidak] bagi tahu. Begitu juga bila nyanyian dalam makyong, yang diajar di UiTM [Universiti Teknologi Mara] pun ada ajar makyong kan [bukan]. Tapi kalau Pak tanya pensyarah dan pendokong-pendokong makyong tu [itu], Pak boleh cap jari gini [begini]. Sorang habuk [tiada seorang pun] yang boleh beritahu. Itu yang salah tu [itu]. Anak-anak tanya sepatah jea [sahaja], kalau dia kata dalam makyong (sambil menyanyi). NHMD: Apakah harapan masa hadapan bidang ini bagi Pak Nasir? CMN: Harapannya gini [begini], anak-anak contohnya, macam anak-anak generasi hari ini. Bagi Pak begini, Pak tidak fokus kepada generasi Kelantan. Sebab tu [itu] Pak kata tadi wayang kulit tidak perlu pun you [kamu] guna dialek Kelantan. Sekarang ini wayang kulit kita 61

62 perform [persembah] yang boleh difahami, yang boleh difahami oleh penonton hari ini, bahkan penonton dunia. Tapi kalau dunia you [kamu] kena ingat, sebab Pak suka sangat guna pakai istilah Jepun. Perdana Menteri Jepun daripada dulu [dahulu] sampai hari ini jaranglah dia cakap orang putih [bahasa Inggeris] dalam seminar apa-apa. Orang putih nak reti [hendak mengerti], tak nak reti [tidak hendak mengerti], lantak kaulah [engkaulah]. Bukan dia tak reti [tidak mengerti] bahasa Inggeris. Begitu juga Pak dulu. Pak Nasir boleh tak [tidak] you [kamu] ubah bahasa gini [begini], saya rasa kalau you [awak] ubah begini, you [awak] jadi begini-begini. Pak kata untuk apa? Kalau aku tak [tidak] main wayang kulit, Pak pergi Sweden, Pak pergi Sepanyol, Pak pergi Perancis, Pak pergi Amerika, Pak pergi Turki, Pak pergi Lubnan, Pak pergi macammacam negara. Habis Pak kena belajar kesemua bahasalah. Pak nak [hendak] kena pergi Vietnam, Pak belajar bahasa Vietnam. Pak nak [hendak] pergi Amerika, Pak kena belajar English [bahasa Inggeris]. Pak kena nak [hendak] pergi Lubnan Pak kena belajar bahasa Arab Lubnan. Mampus [mati] Pak. Pak rasa empat kali Pak mati, empat kali pak hidup semula, Pak tak [tidak] mampu lagi nak [hendak] monopoli kesemua bahasa tu [itu]. Sedangkan kita tengok yang siapa tu [itu] badan yang besar-besar tu [itu] dalam Musabaqah pun yang dia jadi juruacara tu [itu]? NHMD: Mahathir Lokman? CMN: Hah, Mahathir Lokman. Pak kenal rapat dengan dia masa pergi Spain [Sepanyol]. Dia bolehlah bahasa Spain, bahasa English gitu [begitu]. Tapi nak [hendak] boleh tahu semua bahasa ni, susah tau [tahu]. Lepas tu [itu] bahasa ni [ini] bukan, kadang kala kita boleh bercakap, belum tentu kita boleh buat main wayang kulit. Sebab wayang kulit ini 62

63 lakonan. Dia bahasa lakonan dengan bahasa bertutur biasa ni [ini] tak [tidak] sama NHMD: Ada tak Pak Nasir terfikir untuk tubuhkan akademi yang khusus untuk wayang kulit sahaja? CMN: Ok [Baik]. Begini, yang sebenarnya, Pak dah [sudah] ajukan soalan ni [ini] kepada Datuk Rektor sini. Itu hari [hari itu] masa kita buat apa ni [ini] subjek kat [dekat] PD [Port Dickson]. Lepas bawa ni [ini], kita buat kat [dekat] Cherating, Pahang. Pak kata kita mesti wujud[kan] fakulti tradisional, bukan hanya khusus kepada wayang kulit. Maksud Paknya gini [begini], kadang mereka tak [tidak] faham tau [tahu], sebab itu ilmu apa yang Pak dapat masa Pak round [keliling] dunia dulu [dahulu], Pak guna pakai ilmu ini. Sekarang ni [ini] you [kamu] tengok tarian Sabah, misalnya. Sebab tu [itu] Pak mainkan semua, sama ada muzik Sabah, muzik Sarawak. Bukan nak [hendak] puji orang Sabah tau [tahu]. Walaupun tarian seslow-slow [perlahan] mana tetapi itu mesti ada motif dia. Ada unsur dalaman. Kenapa tarian itu begitu? Kenapa kau [engkau] Sabah buat tarian begitu? Kita kena tanya. Tapi kalau tanya generasi baru, hah, itu dek [oleh] kerana dia tu [itu] tarian mengah tu [itu], tahan mengah dekat nak [hendak] mampus tu [itu]. Dia tidak [bukan begitu]. Dia ada makna di sebalik. Jadi maknanya, Pak harap-harap sangat ASWARA [AKADEMI ini menubuhkan fakulti tradisional dan juga ambil Dekan yang tahu tentang tradisi. Jangan sesekali TAMAT KASET 2 BAHAGIAN A 63

64 KASET 2 BAHAGIAN B CMN: takde [tiada], tak [tidak] meninggal dunia. Dia tinggal Pak je [sahaja] sampai bila-bila. Dah [sudah] lah kan [bukan]. Dan Pak asyik kat [dekat] sini jea [sahaja]. Dan, dua, tiga puluh class [kelas] seminggu, masa bila nak [hendak] layan isteri. Cuma mulut je [sahaja] lah gini [begini] NHMD: Soalan terakhir, apakah petua ataupun nasihat daripada Pak Nasir kepada generasi akan datang yang berminat untuk menceburi bidang wayang kulit ini? CMN: Ok [Baik], begini ok [baik]. Petuanya satu. Petuanya keikhlasan kita. Keikhlasan dalam erti kata kalau kita buat apa. Contoh sebab tu [itu] pak suka sangat kata kat [dekat] dia, kan [bukan] (sambil merujuk kepada salah seorang pelajarnya). Jangan kita takut kepada keadaan. Jangan kita takut kepada cercaan orang. Apa benda pun. Mesti kita menempuhi alam dugaan, alam cabaran yang teramat sangat baru kita akan menembusi [menempuhi] kejayaan. Sama ada di bidang tradisi, sama ada di bidang moden. Sama ada di bidang rock [genre muzik], serock [genre muzik] mana pun. Mesti kita kena menempuhi ke alam itu, kan [bukan]. Jadi akhirnya, kita akan duduk kemuncak. Percayalah Pak kata Demikianlah tadi temubual mengenai pengalaman dan penglibatan Encik Che Mohd Nasr bin Yusoff di dalam bidang seni wayang kulit. Kami mengucapkan ribuan terima kasih di atas kerjasama dan kesudian Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff dalam memberi maklumat mengenai peristiwa yang berlaku. Semoga hasil rakaman ini akan memberi manfaat kepada pendengar, pendidik dan juga kepada generasi yang berminat menceburi bidang ini. Akhir kata, sekian terima kasih. 64

65 7.0 PERKARA BERBANGKIT Semasa temubual bersama dengan Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff dijalankan, terdapat beberapa masalah yang tidak dapat dielakkan sama ada secara langsung mahupun tidak langsung. Masalah yang pertama sekali ialah sesetengah jawapan yang beliau berikan tidak menepati kehendak soalan yang kami kemukakan. Ini mungkin disebabkan beliau tidak faham dan keliru dengan soalan kami. Selain itu, kami menghadapi kesulitan untuk memahami dari segi bahasa atau perkataan yang disebut oleh beliau, di mana sebutan beliau terlalu cepat dan tidak berapa jelas kedengaran dalam kaset. Hal ini berlaku kemungkinan jarak yang agak jauh antara tape-recorder dengan beliau. Masalah-masalah lain yang timbul sewaktu temubual secara langsung ini dijalankan adalah seperti bunyi pintu dibuka dan gangguan bunyi telefon. Keadaan ini menimbulkan sedikit gangguan di dalam sesi temubual menerusi rangkaian kaset kami. Namun akhirnya, kami bersyukur kepada Tuhan, sesi temubual ini dapat berjalan dengan lancar dan berjaya dalam masa lebih kurang dua jam. Walaupun terdapat gangguan-gangguan yang terpaksa kami hadapi, tetapi secara keseluruhannya kami sangat berpuas hati dengan sesi temubual yang telah kami lakukan ini. Segala jasa baik dan kesungguhan Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff amat kami hargai. Disamping itu juga, beliau sudi memberi beberapa keping gambar beliau untuk dijadikan seleksi di dalam transkrip ini. Semoga Tuhan memurahkan rezeki beliau selalu. 65

66 8.0 LOG TEMUBUAL Berikut adalah ringkasan temubual mengenai pengalaman dan penglibatan Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff sebagai seorang pensyarah di ASWARA [Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan] di dalam bidang seni wayang kulit di Malaysia. KASET 1 BAHAGIAN Latar belakang dan asal usul Tokoh - Kampung Cabang Empat Tumpat, Kelantan - Che Mohd Nasir bin Yussof 0.53 Tokoh menceritakan bila beliau mendirikan rumahtangga 1.05 Tokoh menceritakan serba sedikit tentang anak-anak beliau 1.35 Tokoh menceritakan tentang zaman kanak-kanak beliau 2.33 Tokoh memberitahu hobi beliau ada hubungkait dengan beliau dibesarkan dengan arwah datuk beliau Tokoh memberitahu lingkungan umur -20 hari beliau ketika dibesarkan datuk beliau 5.25 Alat muzik yang digemari oleh tokoh 6.45 Minuman dan makanan kegemaran tokoh -Teh O tawar -Kopi O tak bergula -Masakan yang tidak berminyak 66

67 7.13 Tokoh menceritakan tips kejayaan beliau 8.28 Tokoh memeberitahu idola beliau - Allah S.W.T Tokoh mengatakan beliau tidak mempunyai kenangan pahit sepanjang hidup beliau Tokoh menceritakan bila beliau -ASWARA memulakan menjawat jawatan sebagai -Bulan sembilan (September) pensyarah Tokoh menceritakan tentang latar -Sekolah darjah lima pendidikan beliau setengah Tokoh menceritakan tentang latar - Kompleks Budaya Negara belakang kerja beliau sebagai - Istana Budaya pensyarah - Pak Hamzah - ASK -Tenaga pengajar wayang kulit - makyong Tokoh menceritakan seni budaya tradisi yang beliau tumpukan - Budaya Manora - Makyong - wayang kulit - main teri - dikir barat - bagheh - Selatan Thailand - Bukit Tanjung - Narathiwat - Batas Bharu 67

68 19.30 Tokoh menceritakan penglibatan beliau secara serius dalam bidang seni budaya tradisi Tokoh menceritakan pada peringkat awal, beliau pergi belajar menuntut ilmu wayang kulit seorang diri Tokoh menceritakan bagaimana penerimaan keluarga beliau terhadap bidang seni tradisi ini - Alam persekolahan KASET 1 BAHAGIAN B 0.09 Tokoh memberitahu siapa yang memberi dorongan kepada beliau untuk menceburi bidang seni wayang kulit ini 3.33 Tokoh menceritakan pengalaman beliau sama ada beliau pernah berkecil hati dengan bidang ini 6.03 Tokoh memberitahu tidak perlu menjadi apa pun kalau beliau bukan menjadi seorang pensyarah 8.48 Tokoh menceritakan beliau berkecimpung dalam bidang ini sejak dari kecil lagi 9.00 Tokoh menceritakan tentang ujian terbesar yang pernah dialami oleh beliau Tokoh menyatakan pendapat beliau - Guru - Dari darjah satu - Asia Manodrama 68

69 tentang sama ada artis di Malaysia hari ini meminati bidang tradisi Tokoh memberitahu penglibatan beliau dalam apa-apa projek atau persembahan yang terbaru Tokoh menceritakan serba sedikit tentang seni tradisi di ASWARA Tokoh menceritakan tentang bagaimana wayang kulit ini diperkenalkan kepada pelajar di ASWARA Tokoh memberitahu tentang tahun bilakah wayang kulit mula diperkenalkan di ASWARA Tokoh menyatakan jumlah tenaga pengajar yang terlibat dan menjelaskan bahawa muzik wayang kulit adalah muzik yang paling bermasalah Tokoh menceritakan tentang pelapis yang terlibat dalam bidang wayang kulit Tokoh menyatakan pendapat beliau tentang pelajar yang menuntut wayang kulit ini adalah sekadar memenuhi tuntutan pembelajaran Tokoh menjelaskan aktiviti atau program yang biasa dijalankan di ASWARA bagi memperkembangan lagi bidang wayang kulit ini - Projek contemporary - RTM - ASTRO - ASWARA - Jins Samsuddin - Tan Sri Seniman Negara Tidak kurang sepuluh orang tenaga pengajar 69

70 25.13 Tokoh menyebut tentang anugerah di mana keikhlasan dan ketulusan yang menjadi pokok utama pada amnya 27 Tokoh menjelaskan tujuan utama persatuan ditubuhkan Tokoh mengatakan kadang kala persatuan menjahanamkan manusia - Persatuan pelajar KASET 2 BAHAGIAN A 0.15 Tokoh menceritakan bahawa beliau pernah ke luar negara untuk memperkembangkan lagi bidang wayang kulit ini 1.05 Tokoh menceritakan beliau pernah bergabung tenaga dengan karyawan luar untuk menjayakan sesuatu program 2.05 Tokoh menceritakan tentang persembahan terhebat yang pernah beliau jalankan 2.33 Beliau memberitahu banyak pantang larang dalam mempelajari wayang kulit 3.45 Tokoh menceritakan serba sedikit tentang alat muzik dan kelengkapan yang perlu ada untuk menjayakan persembahan wayang kulit - Tidak kurang daripada tujuh puluh buah negara - World Expo - Asean Festival - Tokyo, Jepun -Taman Ismail Marzuki Jakarta - World Expo - Brisbane, Australia - Sepanyol -Serunai -Gong -Geduk -Gendang -Kesi -Gedombak 70

71 5.18 Tokoh mengatakan tidak perlu menghadapi masalah dalam mengajar pelajar di ASWARA 7.30 Tokoh menceritakan tentang anugerah yang diterimanya 9.18 Tokoh menceritakan tentang pengikhtirafan daripada luar negara yang beliau terima Tokoh menceritakan tentang sumbangan beliau terhadap pembangunan negara dalam bidang wayang kulit Selain menjawat jawatan sebagai tenaga pengajar di ASWARA, Tokoh juga menjadi pengajar di Universiti lain Tokoh memberitahu akan berkecimpung dalam bidang wayang kulit sampai akhir hayat beliau Tokoh menyatakan pendapat peliau mengenai perkembangan bidang seni wayang kulit dari dulu hingga sekarang Tokoh memberi pandangan serta tentang isu orang Malaysia lebih menggemari kesenian luar negara berbanding kesenian kita sendiri Tokoh mengatakan pendapat beliau terhadap apa yang kerajaan patut lakukan bagi memajukan lagi bidang -Canang -Pingat Mahkota Seri Kelantan - Sunway College, - New Era College 71

72 wayang kulit di negara kita Tokoh menjelaskan bahawa beliau berpuas hati dengan pencapaian bidang ini Tokoh menyatakan tentang harapan masa hadapan bidang wayang kulit Tokoh memberitahu bahawa soalan untuk tubuhkan akademi yang khusus kepada wayang kulit sahaja telah diajukan kepada Datuk Rektor KASET 2 BAHAGIAN B 0.45 Tokoh memberikan petua kepada yang berminat untuk menceburi bidang wayang kulit ini iaitu keikhlasan 72

73 9.0 INDEKS A Akademi Seni Budaya dan Warisan Kebangsaan, 9, 15, 26, 37, 38, 40, 41, 43, 54, 62 Alat muzik, 12, 17, 18, 32, 48 Albert hall, 58 Amerika, 30, 31, 33, 34, 61 Asean Festival, 45 Asia Manodrama, 33 ASK, 18 Astro, 36 Australia, 45, 57 B Bagheh, 17, 20 Balik Gading, 38 Barcelona, 45 Batas Bharu, 20 Buddha, 25 Buddhist, 20, 25, 47 Bukit Tanjung, 20 Berita Harian, 58 Brazilia, 57 C Canang, 48 Carma, 35, 36 Che Mohd Nasir Bin Yusoff, 8 Cherating Pahang, 63 73

74 China, 52 D Dataran Merdeka, 56, 59 Dikir barat, 10, 17, 20 G Geduk, 48 Gedombak, 48 Gendang, 40, 48 Genting Highland, 29 Gong,48 Greece, 48 Greek, 52 I IJN,18 INTAN, 29, 31 Istana Budaya, 13, 18 J Jakarta, 45 Jalan Pengkalan Kubur, 24 Jepun, 26, 61 Johor, 20 K Kanada, 17 74

75 Kampung Cabang Empat Tumpat, 8 Kelantan, 8, 10, 12, 13, 18, 20, 33, 42, 43, 49, 53, 60, 61 Kesi, 48 Kokta, 20 Kompleks Budaya Negara, 13, 18 Korea Selatan, 25, 33 Korea Utara, 33 Kuala Lumpur, 28 Kumpulan Makyong Pak Adek Cabang Empat, 29 L London, 31 Lubnan, 61 M Madrid, 45 Mahathir Lokman, 61 Main teri, 17, 19, 20, 32, 50 Makyong, 10, 12, 17, 19, 20, 21, 25, 28, 38, 60 Malaysia, 35 Manora, 10, 17, 20, 25 Mekah, 56 N Narathiwat, 20 New Era College, 54 New York, 52, 58 News Straits Times, 58 75

76 P Padang Merbok, 18, 38 Pak Dago, 23 Pak Hamzah, 18, 19, 38 PBB, 52, 58, Perancis, 61 Persatuan Anak-anak Kelantan, 50 Persatuan Darul Naim, 50 Pingat Seri Mahkota Kelantan, 49 Pulau Pinang, 19 P. Ramlee, 21 R Ramayana, 47 RTM, 36 S Sabah, 43, 62, Sarawak, 62 Selapik, 20 Selatan Thailand, 10, 20 Seniman Negara pertama, 18 Sepanyol, 45, 61 Serbia, 45 Serunai, 48 Siti Nurhaliza, 14, 15, 36, 58, Spain, 45, 61 Sri Rama, 34 Sunway College, 54, Sweden, 61 76

77 T Tan Sri Jins Samsuddin, 37 Tan Sri Rais Yatim, 59 Tokyo Jepun, 45 Tok Dalang, 21, 22, 52, 55 Tun Dr. Mahathir, 50, 57 Turki, 61 U UiTM, 16, 26, 38, 53, 54, 60 UM, 16, 26, 38, 50, 53 Universiti Islam Antarabangsa, 47 USM, 19 Utusan Malaysia, 58 V Vietnam, 61 W Wak Long, 23 Wayang kadet, 47 Wayang kulit,10, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 38, 39, 42, 47, 48, 51, 52, 55, 56, 58, 59, 60, 61, 62 Wayang Melayu, 47 Wayang Kelantan, 42, 47, 48 World Expo, 44, 45, 57 77

78 10.0 LAMPIRAN 10.1 SENARAI SOALAN TEMUBUAL LATAR BELAKANG TOKOH 1. Assalamualaikum Pak Nasir, bolehkan Pak Nasir ceritakan tentang latar belakang dan asal usul Pak Nasir? 2. Siapakah nama isteri Pak Nasir dan apakah kerjaya beliau? 3. Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang anak-anak Pak Nasir? 4. Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang zaman kanak-kanak Pak Nasir sendiri? 5. Apakah hobi Pak Nasir pada masa lapang? 6. Semasa kecil, apakah cita-cita Pak Nasir? 7. Apakah alat muzik yang digemari oleh Pak Nasir? 8. Apakah makanan dan minuman kegemaran Pak Nasir? 9. Apakah tips kejayaan Pak Nasir sampai ke tahap hari ini? 10. Siapakah idola Pak Nasir? 11. Apakah kenangan manis sepanjang hidup Pak Nasir? 12. Apakah kenangan Pahit sepanjang hidup Pak Nasir? 13. Bilakah Pak Nasir memulakan jawatan sebagai pensyarah wayang kulit? SEJARAH PENDIDIKAN TOKOH 14. Bolehkah Pak Nasir ceritakan latar belakang pendidikan Pak Nasir bermula dari alam persekolahan? LATAR BELAKANG KERJA 15. Latar belakang kerja Pak Nasir sebelum ini? PENGLIBATAN DALAM BIDANG SENI 78

79 16. Bagaimanakah Pak Nasir boleh terlibat dengan bidang wayang kulit ini? 17. Antara Makyung, Wayang Kulit dan main Puteri [Teri], yang manakah paling Pak Nasir tumpu? 18. Bila Pak Nasir mula serius dalam bidang ini? 19. Bagaimana pula penerimaan keluarga Pak Nasir terhadap bidang ini? 20. Siapakah yang banyak memberi dorongan kepada Pak Nasir untuk serius dalam bidang wayang kulit ini? 21. Pernah tak Pak Nasir kecil hati dengan bidang ini? 22. Kalau bukan menjadi seorang pensyarah wayang kulit, apakah kerjaya Pak Nasir sekarang? 23. Sudah berapa tahun Pak Nasir berkecimpung dalam bidang ini? 24. Mengapakah Pak Nasir berminat untuk berkecimpung dalam bidang wayang kulit? 25. Apakah ujian terbesar yang pernah dialami serta menggugat kredibiliti Pak Nasir sebagai seorang pensyarah wayang kulit? 26. Pada pendapat Pak Nasir,adakah artis di Malaysia yang berminat dalam bidang wayang kulit ini? 27. Dalam ramai-ramai artis, artis yang mana paling Pak Nasir suka bekerjasama? 28. Apakah projek terbaru Pak Nasir yang berkaitan dalam bidang wayang kulit ini? 29. Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit tentang Aswara? 30. Berapa ramai orang pelapis yang terlibat dalam bidang wayang kulit ini di Aswara? 79

80 31. Berapa orang tenaga pengajar yang terlibat? 32. Berapa ramai pelapis yang terlibat dalam bidang ini? 33. Bagaimanakah wayang kulit ini diperkenalkan kepada pelajar di sini? 34. Tahun bilakah, kalau Pak Nasir ingat wayang kulit ini mula diperkenalkan di ASWARA? 35. Pada pendapat Pak Nasir, ramaikan pelajar yang betul-betul berminat dalam bidang wayang kulit ini?atau mereka sekadar memebuhi tuntutan pembelajaran? 36. Apakah aktiviti atau program yang biasa dijalankan di Aswara bagi memperkembangkan lagi bidang wayang kulit ini? 37. Apakah program yang membabitkan wayang kulit yang meninggalkan kenangan manis buat Pak Nasir? 38. Ada tak anugerah yang diwujudkan oleh Aswara untuk mereka yang terlibat dalam bidang wayang kulit ini? 39. Ada tak persatuan diwujudkan untuk peminat wayang kulit ini? 40. Di Malaysia ini, ada tak Pak Nasir sertai mana-mana persatuan? 41. Apakah tujuan utama Pak Nasir melibatkan diri dalam persatuan ini? 42. Apakah aktiviti atau program yang biasa dijalankan di ASWARA bagi memperkembangan lagi bidang wayang kulit ini? 43. Ada tak anugerah yang diwujudkan oleh ASWARA untuk mereka yang terlibat dalam bidang wayang kulit ini? 44. Ada tak persatuan diwujudkan untuk peminat wayang kulit untuk pelajar? 45. Pernahkah Pak Nasir ke luar negara untuk memperkembangkan lagi bidang ini? 46. Pernah tak Pak Nasir bergabung tenaga dengan karyawan luar? 80

81 47. Wayang kulit ini merupakan satu seni traditional, adakah apa-apa pantang dalam memperlajarinya? 48. Apakah kesan terhadap mereka yang tidak menghormati pantang larang ini? 49. Pernahkan Pak Nasir menghadapi masalah dalam mengajar pelajar di Aswara ini? 50. Bolehkah Pak Nasir ceritakan serba sedikit apa alat muzik dan kelengkapan yang sepatutnya ada bagi menjayakan persembahan wayang kulit? KECEMERLANGAN DAN PENCAPAIAN 51. Apakah anugerah yang paling bermakna yang pernah Pak Nasir perolehi sepanjang menceburi bidang ini? 52. Pernahkah Pak Nasir menerima anugerah ataupun pengikhtirafan dari luar negara selain Malaysia? 53. Senarai anugerah yang pernah dimenangi sama ada dari dalam atau pun luar negara. 54. Apakah anugerah terbaru yang diperolehi? 55. Boleh ceritakan tentang pencapaian Pak Nasir ke arah memperjuangkan bidang wayang kulit ini? 56. Bolehkah Pak Nasir nyatakan sedikit sebanyak sumbangan Pak Nasir terhadap pembangunan negara dalam bidang wayang kulit ini? 57. Selain menjawat jawatan sebagai pensyarah wayang kulit, adakah Pak Nasir terlibat dalam bidang lain,seperti perniagaan atau sebagainya? 81

82 58. Sampai bilakah Pak Nasir ingin berkecimpung dalam bidang wayang kulit ini? PANDANGAN TOKOH MENGENAI BIDANG SENI 59. Apa pendapat Pak Nasir mengenai perkembangan bidang ini dari dulu hingga sekarang? 60. Pada pandangan Pak Nasir, mengapa orang kita lebih menggemari kesenian luar negara berbanding kesenian kita sendiri? 61. Pada pendapat Pak Nasir, apakah yang patut kerajaan lakukan bagi memajukan lagi bidang wayang kulit ini di negara kita? PERKEMBANGAN TOKOH DALAM BIDANG SENI 62. Adakah Pak Nasir berpuas hati dengan pencapaian bidang wayang kulit hari ini? 63. Apakah harapan masa hadapan bidang ini bagi Pak Nasir? 64. Ada tak Pak Nasir terfikir nak tubuhkan akademik yang khusus untuk belajar wayang kulit untuk mencari potensi baru dalam masa terdekat ini? 65. Soalan terakhir, apakah petua ataupun nasihat daripada Pak kepada generasi akan datang yang berminat untuk menceburi bidang wayang kulit ini? 82

83 10.2 GAMBAR Gambar Encik Che Mohd Nasir dengan kostum dan kumpulannya semasa semasa membuat persembahan wayang kulit Gambar berikut antara anugerah-anugerah yang diperolehi oleh beliau 83

84 Gambar penemubual bersama dengan Encik Che Mohd Nasir bin Yusoff semasa sesi temubual dijalankan 84