ð]r k ylku «ð]r kyu rðãklkøkhlke rð¼kðlkklku {qíko fhíkwt rðþk kklkmktfw

Transkript

1

2

3 íktºke Wðeoþ AkÞk Ãkhk{þoLk Lkhuþ ðuë hksulÿ Mkn òzuò sþlík ykuík ¼økehÚk çkúñ¼è ykh.ãke. Ãkxu MktÃkkËLk-MknkÞ yrlkíkk yu. Mkk wtfu, rðsþ MkwÚkkh «fkþf zkì.yumk.s. Ãkxu {klkë {tºke, [khwíkh rðãk{tz ðõ ¼ rðãklkøkh {wÿf ykýtë «umk, økk{ze- ykýtë rð-rðãklkøkh [khwíkh rðãk{tz «fkþlk yur« ð»ko: 21 ytf: 4 Mk tøk ytf: 570 ISSN V Vidyanagar [khwíkh rðãk{tz ðõ ¼ rðãklkøkh MÚkkÃkLkk ð»ko: 1945 ÜU} ü ²ï± ç{üu ÚS¼ï yæþûk e ¼e¾w¼kR çke. Ãkxu {klkë {tºke zkì.yumk.s. Ãkxu fw Ãkrík zkì. ¼kðuþ Ãkxu {klkë Mkn{tºkeyku e çke.ãke. Ãkxu e yu{.su. Ãkxu e {unw ze. Ãkxu e ykh.mke. ík kxe e ðe. yu[. Ãkxu e fu.yumk. Ãkxu ð]r k ylku «ð]r kyu rðãklkøkhlke rð¼kðlkklku {qíko fhíkwt rðþk kklkmktfw «kúkr{f ylku {kæþr{f fûkkyu økwshkíke íkúkk ytøkúus {kæþ{{kt rþûký MkwrðÄkyku Wå[ kh {kæþr{f rþûký Mktfw Lkk rð kklk, Mkk{kLÞ, øk]nrð kklk «ðkn Wå[ rþûký ûkuºku rðlkþlk,ðkrýßþ, rð kklk, øk]nrð kklk, Þtºkrð kklk, RsLkuhe rð kklk, yki»kä rð kklk, r ík f kyku-r[ºk, Mktøkeík, Lk]íÞ, þkherhf rþûký, ykþwšð kklk, çkkþkuxìflkku kìs, nkìxu {ìlkus{ulx xwrhí{ xùkðu Lkk yçþkmk {kulku ykðhe uíke fkì us ykìv rçkílkumk yìlz yìzr{rlkmxùuþlk, ytøkúus ¼k»kkrþûký íkúkk «rþûký ÔÞðMÚkkLke fkì us ylkwmlkkíkf fûkkyu ðkrýßþ ylku ÔÞðMÚkkÃkLk, rð kklk, yki»kärð kklk, øk]nrð kklk, RsLkuhe, ËþoLkþk, ytøkúus «rþûkýlkk yçþkmk {ku rðrðä rðãkþk¾kyku{kt ÔÞkÃkf MktþkuÄLkLke MkwrðÄkyku f k, rð kklk ylku {klkðrðãkykulkk rð{þolke ¼qr{fk h[e ykãkíkkt ÃkwMíkfku-Mkk{rÞf «fkþ ku rðãkfeþ ðkíkkðhýlku Äçkfíkwt hk¾íke rðrðä ÔÞkÏÞkLk{k kyku Mksofku, MkkhMðíkku, f{o[kheykulkk MkL{kLkLke Wßsð ÃkhtÃkhk, h{íkøk{ík ûkuºku hk»xùeþ MÃkÄkoykuLkwt ÞwðfkuL{w¾ ykþkuslk «kúkr{fúke R ylkwmlkkíkf fûkklkkt rðãkúkeo ¼kRçknuLkku {kxu Akºkk Þku, yæþkãkf rlkðkmkku íku{s yk[kþo rlkðkmkkulke MkwrðÄkyku Mkíkík rðfkmklke ÃkhtÃkhk{kt ðõ ¼ rðãklkøkh WÃkhktík LÞq ðõ ¼ rðãklkøkh xkwlkþeãk{kt rðrðä yçþkmk {kuðk e rþûkýmktmúkkykulke MÚkkÃkLkk Úkíke hne Au hkßþlke «Úk{ {rn k RsLkuhe fku us, MkhËkh Ãkxu Lkk SðLk ylku fkþo {kxu ËuþLke Mkðo«Úk{ MktþkuÄLk MktMÚkk íku{s Mk{økú økwshkík{kt ytøkúus {kæþ{lke MLkkíkf fûkklke Ãkºkfkhíð ylku Mk{qn {kæþ{kulke fkì us økwshkíklke ÞwðkÃkuZeLku MkLkËe Mkuðkyku{kt «ðuþ ykãkðk {kxulke Mkeðeyu{ ykryuyumk yufuzu{e fkþëkþk ylku LÞkÞþk Lke ylkku¾e fkì us RÂLxrhÞh rzíkrlk ylku ykšfxuõ[hlke Mfq WÃkhktík VkRLk ykxtmkolke rzøkúe fku us. ytflke Aqxf f{ík: ` 15/- hðklkøke ¾[O ` 10/- ðkš»kf ðks{: ` 150/- rðãkúkeo ðks{: `100/- yksðlk ðks{: `1500/-

4 ðõ ¼ rðãklkøkhlkk ykãmúkkãkfku Ãkife yuf ¼kRfkfkyu R.Mk. 1964{kt yk rðãkfulÿ WÃkhÚke yuf Mkk{rÞf «fkrþík ÚkkÞ su{kt MkkrníÞ ylku rþûký rð»kþf MktMfkh ûke Mkk{økúe hsq ÚkkÞ ylku Wå[ yçþkmk yúkuo ykðíke rfþkuh-þwðkãkuze yuúke k¼kâlðík ÚkkÞ, rðãkúkeoyku ylku yæþkãkfku Ãký yu{kt Mkr Þ hmk uíkk ÚkkÞ yuðe {Lke»kk «økx fhe níke. V MðYÃk 19 LkðuBçkh 1964Lkk hkus ðõ ¼ rðãklkøkh ÃkkrûkfLkku ykht¼ ÚkÞku. ÃkAeÚke yu {krmkf MðYÃku rðãklkøkh Lkk{u «økx Úkíkwt hìkwt. > rð > Lkk{u yulkku ºkeòu yðíkkh ÚkÞku íþkhúke Ãkqðo yæþûk zkì.mke.yu. Ãkxu Lke rlkmkçkík ylku WËkhíkkLkk V MðYÃku íku LkðÃkÕ rðík ÚkÞwt, ylku R.Mk Úke rlkþr{íkãkýu rð-rðãklkøkh yu Lkk{Úke «fkrþík Úkíkwt hìkwt Au. rð-rðãklkøkh rð-rðãklkøkh Ãkh {wfðk{kt ykðu Au. Ëuþ-rðËuþLkk ðk[fkulku «rík¼kð sýkððk rðlktíke. ç±l ƒèü ï±üu: Ð ƒ: ÿ é{ ùù¼ ïü ²ÜU ¼Ú:J Ç Úè Ðíç¼ã Úè # é# Ýì Ðí ï{²ï¼ì JJ rðãkúkeo, Mkuðf, {wmkkvh, ¼qÏÞku {Lkw»Þ, ¼Þ¼eík ÚkÞu, ¼tzkhLkku hûkf, îkhãkk -yk Mkkík ÔÞÂõíkyku Mkqíke nkuþ íkku íkuykulku søkkze Ëuðe. [kýõþlkerík: 9 : 6 >> fw ÃkríkLke f {u >> Education in India during British Period Dr. Bhavesh Patel 3 >> «kúkbþ >> SðLkLkku nuíkw yumk.s. Ãkxu 5 >> ykãkýku ði¼ð ylku ðkhmkku >> (Ãkã rð¼køk) {ehktçkkr 7 >> ykãkýku ði¼ð ylku ðkhmkku >> (økã rð¼køk) økktäe ylku ykãkýu 8 >> Lkðkt fkôþku >> rðhulk Ãktzâk, ÃkeÞq»k [kðzk, nhuþ fklkkýe, ÄúwrðLk Ãkxu 10 >> [íklk >> ¼khíkeÞ Mk{MÞkyku Lkhuþ ðuë 12 >> MktþkuÄLk u¾ >> ykýtë-rðãklkøkh{kt ðmkíkkt... ¼økehÚk çkúñ¼è 15 >> yçþkmk >> {wtzfkuãkrlk»kë ½Lk~Þk{ Mkn økzðe 17 >> M{hý u¾ >> Mkk[ku MktçktÄ çkík kôþku íku... yþkufãkwhe økkumðk{e 22 >> «uhf «Mktøkku >> {klkðíkklke {nuf þe k ÔÞkMk 24 >> kklk-rð kklk >> Tools for sustainable... Yachana Jha 24 >> h{ík-søkík >> ÞkuøkkMkLkku: Ãkrh[Þ, {n ð... Ãke.ze. þ{ko 29 >> rðãkð] k >> 21, 24, 28, 31 yk {kmklke rð[khfrýfk Mkkt[ çkhkçkh íkãk Lkne, sqx çkhkçkh ÃkkÃk, ò fi rnhëi Mkkt[ ni, íkk fi rnhëi ykãk. - Mktíkðkýe (y{eíhýk{ktúke Mkk¼kh)

5 >> fw ÃkríkLke >> yæþûkmúkklkuúke f {u >> >> Education in India during British Period - III Dr. Bhavesh Patel This is the third article covering education in India during the British Raj. The plan crafted by Macaulay did work and achieved some results desired by the British Raj. However, it was not without defects. It was felt that the Filtration Theory had failed. In 1853, Special British Parliamentary Committee thoroughly reviewed the Charter Act, which ensued in the issuance of Woods Educational Dispatch in In 1858, the Company ceased to be the political power and the Government of India came directly under the Crown. As a result, the implementation of Dispatch proposal came under the Government of India with its capital Calcutta at that time. The Government of India established the Education Department, institutionalized system of grant-in-aid, established Universities at Calcutta, Madras and Bombay, extended collegiate and secondary education, and westernized the educational contents. The period from Dispatch (1854) to the appointment of Indian Universities Commission (1902) is known as the Victorian era in the history of the Indian education system. During this Victorian era, the Secretary of State of India issued an order imposing the responsibility for primary education on the Government of India, which resulted in a levy of tax on provinces in 1864 for meeting the additional tax. The Indian Education Commission appointed in 1882, after initially failing to give any concrete suggestions, worked further and gave major recommendations, which include, Direct efforts for supporting indigenous schools because education of masses is critical, and it is the duty of Government. Give freedom to Management Committees (municipalities or local bodies or even missionaries) for choosing the medium of instruction depending upon the local needs. Set up primary schools with the support of local people. Set up secondary schools on grant-in-aid basis for giving instructions in English. Gradually transfer these schools to local management committees but oversee the quality of education. Bifurcate the secondary education, one leading to the job market and other leading to entrance examination for higher education. Encourage higher education Institutions on grant-in-aid model with freedom and regulation. Thus, the Government as a funding agency and private management as operating agency model remained the theme of the recommendation of this Commission. The Victorian Government accepted almost all of these suggestions. Consequently, the expanse of primary education happened in India, and rð-rðãklkøkh 570 yur«2019 3

6 >> fw ÃkríkLke >> yæþûkmúkklkuúke f {u >> >> vocational and technical education started at high school level. Lord Curzon s Education Policy, 1904 In 1901 Lord Curzon, then Viceroy of India convened a conference on higher education subject, which identified 150 areas of education for further review and study. In January 1902, he appointed the Indian Universities Commission headed by Sir Thomas Raleigh. The Commission reviewed the progress of education during the period from to The Commission found the defects as below: People pursue higher education exclusively for entering government jobs. Examinations dominated over teaching. Memory training was central. Emphasis was on the literary aspect only; vernaculars and technical education were neglected. Government funds were inadequate. Some most important suggestions were, (a) expand education at higher level and allocate more Government funds for it, (b) strengthen secondary education with some condition for recognition, funding and affiliation with Universities, (c) Introduce diversified courses to meet the demands of industrial development, and (d) restructure University s academic and administrative set up. It also recommended that English as medium of instruction cannot start before the age of 13, and until then thorough grounding in vernacular language is essential. The Government enacted the Universities Act, 1904 incorporating most of the suggestions of the Commission. People know this as Lord Curzon Educational Policy. Bhavesh Patel, Ph. D. Kulpati Charutar Vidya Mandal This article is an extract and compilation of the following sources: Chapter III Education Policies in India Under the British Rule. Website: shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/102629/11/11_chapter%203.pdf accessed on 1st February Jayapalan, N (2005), History of Education In India, Atlantic Publishers & Distributors, ISBN Krishnaswamy, N; Krishnaswamy, L (2006), The Story of English in India, Foundation Books, ISBN I acknowledge the active support given to me by Dr. Poonam Amrutia, Executive Assistant to me in summarising selected literature on the topic. rð-rðãklkøkh 570 yur«2019 4

7 t >> «kúkbþ >> SðLkLkku nuíkw yumk.s. Ãkxu òu ík{ku nuíkwãkqðoflkwt SðLk Sðíkk LkÚke íkku yu {kºk yuf ykfâm{f SðLk Au. þk {kxu ykãkýu fux kf rëðmkku {kuxhlkk Ãkizk suðk ylkw¼ðeyu Aeyu? fkhý fu ík{u SðLkk ykøk{lkúke rlkøko{lk ðå[ulkk Mk{Þøkk k (SðLk) {kxulkku nuíkw þkuäe þõþk LkÚke. SðLkLkku MkkiÚke Mkkhku WÆuþ çkeòykulku ftrf ykãkðwt yúkðk fkurãký òíklke ð íkhlke yãkuûkk rmkðkþ Mkuðk fhíkk hnuðwt íku Au. íkuúke s ßÞkhu ftrf ykþk hk¾elku f{o fheyu Aeyu íþkhu f{olkk ytíku Mktíkku»kLke ylkw¼qrík Úkíke LkÚke. ík{khk SðLkLkku ftrf nuíkw íkku nkuþ s Au, íkuúke rëðmk Ëhr{ÞkLk çklkíke ½xLkkyku{kt ík{khk nuíkwyku rmkø fhðklke íkfkulkwt rlk{koý ÚkÞk fhíkwt nkuþ Au. yk çkkçkíklku Mk{sðk {kxu þktík {LkÚke ŸzkýÃkqðof [íklk-{lklk fhðwt syhe Au. íku{kt ÄiÞo ò ðþku íkku ík{lku ík{khk s yktíkh {LkLkku yðks Mkt¼ kþu. íku{ktúke rlkãksíkk MktfÕÃkku{kt ík{khwt yâmíkíð þk {kxu Au? ík{khu fkulku ylku fuðe heíku {ËËøkkh ÚkðkLkwt Au? yulkk sðkçkkulke uýe Mk{sðk { þu. yu WËT¼ðu k ykëþo ykëuþku «{kýu ykøk ðäíkkt ík{khk SðLkLke økkze Ãkkxk Ãkh ykðþu ylku ík{ku nuíkwãkqðoflkwt SðLk {kýíkk Úkþku. yux k {kxu s {Äh xuhumkkyu fnu wt fu SðLkLkk ytíku ykãkýu fux wt rþûký (rzøkúe -rzã ku{k) eäwt fu fux k YrÃkÞk ¼uøkk fþko yuðwt ÃkqAeLku fkur {qõþktflk fhlkkh LkÚke. Ãký fux k ¼qÏÞk kufkulku yllk ykãke þfþk? fux k rlkðo kufkulkkt þheh Zktfe þõþk? fux k ½h rðnkuýklku ykþhku ykãke þõþk? suðk {n ðlkk Mkðk ku ykãklkk f{kuolkk rnmkkçku s{k WÄkh syh Úkþu s. {uzexuþlklkku Mkk{kLÞ yúko rð[khkulkwt ÔÞðMÚkkÃkLk ÚkkÞ Au. íku{kt ykãkýu þwt ylku õþkhu RåAeyu Aeyu íku ytøkulke rð[kh fhðklke ûk{íkk ðäkhðklkku WÃkkÞ Mk{kÞu ku Au. yk «r Þk Ëhr{ÞkLk nklkefíkko rð[khkulku hkufðk ylku WÃkÞkuøke rð[khkulke ð]rø fhðklke nkuþ Au. ßÞkhu ykãkýu RÂåAík rð[khku {kxu yufkøkúíkk fu ðe þfeyu ylku ykãkýe ykmkãkkmk WÃkÞkuøke þâõíkykulkwt íkuòðhý Q¼wt fheyu íþkhu ÔÞÂõíkøkík økwýëku»kkuúke yr Ãík ÚkR Ãkh{kí{kLkk MkËTøkwýku MkkÚku òuzký Úkíkkt Ãkh{kí{kLke þâõíkykulkku «ðkn ykãkýk{kt «ðuþíkku nkuþ Au. yk «ðkn sux ku ðäkhu þâõíkþk e ylku ktçkku Mk{Þ [k w hnu íþkhu íkulkku VkÞËku ykãkýu ylkw¼ðeyu Aeyu. ykðe rëôþíkklke Mk]rü{kt Mkíkík rðnhíkk hnuðkúke SðLkLkk nuíkwyku rmkø fhðk{kt MkV íkk { e hnu Au. fux efðkh kufku íku{lke ÃkkuíkkLke rðþu»kíkkykulkku WÃkÞkuøk fhe þfíkk LkÚke. Ãký òu ykãkýu fkurflke rðþu»kíkk òur þfeyu íkku ykãkýu yu{lkk{kt n{ík ylku WíMkkn ¼hðk{kt MknkÞ¼qík çklke þfeyu. ykðw t çklku íkku su íku ÔÞrõíkLkku rðfkmk fhðk{kt ykãkýu þâõík ¼he þfeyu Aeyu. ßÞkhu ykãkýu çkes ÔÞÂõíkLke ÃkkuÍexeð ðkík skýðk{kt hmk Rþw t íkku ykãkýw {Lk {kuxk¼køklke Lkuøkuxeð çkkçkíkkuúke {wõík hnuþu. ykãkýe rð[kh fhðklke íkkfkík ykãkýku yktíkrhf rðfkmk fhðk{kt ðkãkhíkkt çkeòykulkku rðfkmk fhðk{kt fu fhðk {kxu rlkr{ k çklke þfeþw t. Ãkrhýk{u ykãkýu ykþeðkoë ylku þw¼uåakykulkk ykãkkuykãk yräfkhe çklke sryu Aeyu. yk çkkçkíklku ykãkýu yufkë «Mktøk îkhk Mk{Syu. yuf rëðmk fkur yuf f{o[khe {khe ykurvmk{kt ykðe ðkík fhu Au. Mkknuçk, y{khe fkì us{kt yuf Lkðk ¼kRLke rlk{ýqtf fhðk{kt ykðe Au. íku AuÕ k A {kmkúke y{khe fkì us{kt fkhfwlk íkhefu Mkuðk çkòðu Au, Ãký y{khk æþklk{kt ykôþwt Au fu íkulku ËkY ÃkeðkLke ík Au. ð e, íku ËkY ÃkeLku fkì us{kt ykðu Au, yu ðkíklke ¾çkh y{lku íkulke MkkÚku ðkík fhíkkt íkulkk {kut{kúke ykðíke øktä ÃkhÚke Ãkze Au. {U fìkwt, yulku {khe ÃkkMku {kuf ku. Ãku k f{o[kheyu fìkwt, Mkknuçk, yu hò Ãkh Au. ¼ u! hò Ãkwhe Úkíkkt Ãkhík ykðu íþkhu yulku nksh fhíkkt Ãknu kt {khe ÃkkMku R ykðòu. yk Mkq[Lkk «{kýu Ãku ku fkhfwlk hò Ãkqhe fhelku Ãkhík fkì us{kt ykðíkkt íkulku {khe ÃkkMku {kuf ðk{kt ykôþku. íku {khe ÃkkMku ykôþku yux u {U íkulkk ¾çkh ytíkh ÃkqAâk. íkuýu íkulke çke{khe ytøku ðkík fhe. {U fìkwt, íkwt çke{kheúke heçkkíkku níkku íkku Ëðk fhkðe nþu Lku? nk, Mkknuçk.. fh{mkëlkk «kúkr{f ykhkuøþ fulÿ{ktúke Ëðk eäe níke. íkku íkkhe ÃkkMku {ktëøkelkwt «{kýãkºk Au? nk Mkknuçk! {U fìkwt, ò «{kýãkºk R ykð. Mkknuçk, {khe ÃkkMku Au s, {Lku çkíkkôþwt. íkhík s þtfk økr fu fëk[ çklkkðxe MkŠxrVfux nkur þfu. çke{khe ¼kuøkÔÞk rmkðkþ Ãký fux kf Ëkfíkhku LkkýktLkk ÔÞðnkhÚke MkŠxrVfux ¾e ykãkíkk nkuþ Au. yk çkkçkíklke [fkmkýe fhðk {U yulkk Ëðk¾kLkkLkk fumk ÃkuÃkhLke Lkf kððk sýkôþwt. yu Ãký íku R ykôþku. rðøkíkku [fkmkíkkt ¾çkh Ãkze fu íku su çke{khelke ðkík fnuíkku níkku íku Mkk[e Au. {U íkulku fkì us{kt nksh ÚkðkLke ÃkhðkLkøke ykãke. {U íkulku íkulke ËkYLke ík rðþu ðkík s Lk fhe. Úkkuzku rð-rðãklkøkh 570 yur«2019 5

8 Mk{Þ sðk ËeÄku. ð e íku yxðkrzþk ÃkAe {khe ÃkkMku fku uslkk fk{ yúkuo ykðelku Q¼ku hìkku. nðu íku {khkúke ylku nwt yulkkúke Ãkrhr[ík ÚkÞku. yufçkeò MkkÚku n ðkþlke Ãk ku{kt ðkík fhe þfkþ yuðwt ðkíkkðhý MkòoÞwt. {U íkulku rðïkmk{kt R ðkík þy fhe. ¼kR, íkwt fk{ íkku Mkkhwt fhu Au! ynetþk òuzkíkkt Ãknu kt õþkt Lkkufhe fhíkku níkku? íkuýu sýkôþwt fu fh{mkë LkøkhÃkkr fk {kt Ãký íþkt Ãkøkkh Úkkuzku { íkku níkku, íkuúke yu Akuze y nþk ykôþku Awt. ÃkAe, {U yulku ÃkqAâwt, íkkhe fk{ fhðklke ykðzík WÃkhktík çkes fr þâõíkyku (íkkfkík) Au? yu rð[kh{kt Ãkze økþku. Mkk{kLÞ heíku kufku çkes ÔÞÂõíkLku ðäkhu Mkkhe heíku yku ¾u Au Ãký ÃkkuíkkLke òíklku yku ¾íkk LkÚke. yu{ yu {wtíkþku, {U yulku yufkë çku WËknhý ykãke yulke òíklku yku ¾ðk «kuímkkrník fþkuo. ÃkAe yu çkkuõþku, nwt {khwt fk{ ¾qçk s [kufmkkrãkqðof Mk{ÞMkh fhe þfwt Aw.t nwt nt{uþkt ¾wþ hne þfwt Awt. nwt {khe sðkçkëkhe rlkckãkqðof çkòðwt Awt... {U fìkwtt çknw MkhMk! nðu, {Lku fnu fu íkkhe Lkçk kryku fr Au? Vhe ÃkkAku yu rð[kh{kt Ãkze økþku, nðu þwt sðkçk ykãkðku! ð e, {U íkulkwt {Lkkuçk {sçkqík fhðk Úkkuzef Ãkqhf ðkíkku fhe, WËknhý ykãke íkulkwt {ku ¾ku kððk n{ík ykãke. yu çkku íkku ÚkÞku! Mkknuçk, yk {khwt þheh Lkçk wt Au, çke{kh ÚkR sô Awt, þheh MkkÚk ykãkíkwt LkÚke. {U ÃkqAâwt çkeswt ftr? íku yxfe Ãkzâku. {U yulku çkku ðk «kuímkkrník fþkuo yu çkkuõþku. Mkknuçk, rmkøkhux ÃkeðkLke xuð Au! nwt Ãkkuíku rð[kh{kt Ãkze økþku fu yk ¼kR íkulke Lkçk krlku {khe Mk{ûk ¾wÕ e Ãkkze þõþku! {Lku ÚkÞwt fu nðu Úkkuzku ykøk ðäwt. Vhe {U yulku çkes fr Lkçk kr Au íku rð»ku ÃkqAâwt. nðu íkulku {khk{kt nwt MknkÞf ÔÞÂõík Awt yuðwt køkíkkt ylku MkËT¼kðLkkLke Ãk ku{kt yu çkkuõþku. Mkknuçk, {Lku ËkY ÃkeðkLke Ãký xuð Au! {Lku íkku yulkk rðþulke VrhÞkË ÃkhÚke ¾çkh níke s. {khu yulku yuðwt Lkku íkwt fnuðwt fu íkwt ËkY ÃkeLku ykurvmk{kt fu{ ykðu Au? yuýu yulke òíku s ÃkkuíkkLke òíklku ¾wÕ e fhe. ÃkAe, {U yulku fìkwtt yk íkkhk þhehlke Lkçk kr s íkkhe fwxuðkulku yk¼khe Au. nðu þwt fheþ? Mkknuçk, nðu nwt xuðku{ktúke {wõík Úkðk {køkwt Awt. fuðe heíku Úkðkþu? {U yulku niþkäkhý ykãke. íktw RåAu íkku íkkhkúke rmkøkhux-ëkytt çkllku Aqxe þfþu. íkkhu {Lku rlkþr{ík Mkk[ku heãkkuxo ykãkíkk hnuðklkwt. nðu yu ßÞkhu {khe ÃkkMku ykðu íþkhu nw t Mkns ¼kðu ÃkqAw t Aw t íkulke xuðku{ktúke {wõík ÚkðkLke «økrík çkkçkíku. íku {Lku nt{uþkt su ftr çklþw t nkuþ íku «k{krýfãkýu Mkk[w t fnu Au. íkulkkúke ËkY Aqxe økþku Au. rmkøkkhux AqxðkLke ½zeyku økýkþ Au. çkes yuf ½xLkk. yuf þk k{kt {Míke¾kuh rðãkúkeo. íkulku íkulkk rð»kþ rþûkfku MkkÚku Úkkuze økb{ík ylku xe¾ fhðklke xuð. yuf rëðmku íkulkk Mk{ksrðãkLkk rþûkf ðøko{kt ykôþk, MkkÚku { e ykðu e LkkLkfze Mkkuxe níke. rðãkúkeoyu yulkk Mð¼kð «{kýu xe¾ fhe. rþûkflku Lk økbþwt íku{lku økwmmkku ykðe økþku. {Lk ÃkhLkku fkçkq økw{kôþku. ykðuþ{kt ykðe Ãku e Mkkuxe ðzu rðãkúkeolku rþûkk fhe çkuxk. ÃkAe ykuvmkkumk ÚkÞku, Ãký ¼q fhe çkuxk yulkwt þwt? rðãkúkeo þk klkku Mk{Þ Ãkqhku Úkíkkt ½hu òþ Au. nkúk Ãkh Mkkuòu ykðe økþku níkku. rðãkúkeoyu {kçkkãklku yu ½xLkk rðþu ðkkík fhe. rãkíkklkk {Lk{kt yu þk k rðþu Mkkhe AkÃk çktäkþu níke. ½xLkk økt¼eh nkuðk Aíkkt MktÞ{Ãkqðof yk[kþo elku { e ðkík Mkw Íkðe. rþûkfu Ãký ykëhãkqðof rðãkúkeolkk ðk elku ½uh sr ÃkkuíkkLke ¼q fçkq fhe rë økehe ÔÞõík fhe. Aíkkt fux ktf rðîlkmktíkku»ke ík ðkuyu ðk elku ¼t¼uhýe fhe ylku yk[kþo elku ur¾ík VrhÞkË ykãke. yk[kþo eyu Mkt[k f {tz Lku rðøkíkðkh òý fhe. yk[kþo eyu rþûkflku ½xLkkLkk ylkwmktäklk{kt fkhýëþof LkkuxeMk ykãke. rþûkfu íku LkkuxeMkLkku ymðefkh fþkuo. VheÚke yk[kþo eyu {tz Lku rðøkíkkuúke ðkfuv fþko. {tz Lkk sðkçkëkh yräfkheyu fwlkunãkqðof rþûkf MkkÚku ðkík fhelku LkkuxeMk Mðefkhðk ¼ k{ý fhe. Ãku k øk¼hkr økþu k rþûkfu {tz {kt ykðe ÃkkuíkkLke rðíkf fúklke sýkðe. {tz {ktúke Ãku k rþûkflku rþ¾k{ý ykãkðk{kt ykðe fu ík{lku su LkkuxeMk { u Au íku çkkçkíku ík{khe su Mkk[e køkýe nkuþ íku Ëþkoðíkku ylku ¼q Mðefkh MkkÚku rë økehe ÔÞõík fhíkku sðkçk ykãkku. rþûkflku Ãký {tz Lke ðkík{kt rðïkmk çkumkíkkt Mk kn {wsçk ÃkkuíkkLke ¼kðLkk ÔÞõík Úkíke nkuþ yuðku sðkçk ¾e yk[kþo elku ykãþku. yk[kþo eyu rþûkf MkkÚku MkËT¼kðLkkLkk «íkef Mk{e yu{lkk ½hu YçkY sr ykïmík ykãke. yk heíku rðfx ½xLkk ½xTÞk ÃkAe Ãký ÔÞÂõík-ÔÞÂõík ðå[u Q¼k ÚkÞu k MktðuËLkkLkk Mkuíkw Úkfe {tz u Ãký íku rþûkf Mkk{u rþûkkí{f Ãkøk kt ¼hðkLkwt {ktze ðkéþwt. yk Au SðLkLkku nuíkw. ½xLkkyku çklkíke hnuþu, Ãký «ríkr Þkí{f ÚkðkLku çkë u «rík¼kðkí{f çklke ylþlku ftrf ykãkíkk hneyu íkku SðLk MkkÚkof çklku. ({klkë {tºke, [khwíkh rðãk{tz, ðõ ¼ rðãklkøkh) 6 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

9 >> ykãkýku ði¼ð ylku ðkhmkku >> (5ã rð¼køk) Lknª hu rðmkkyt nrh, ytíkh{ktúke... Lknª hu rðmkkyt nrh, ytíkh{ktúke Lknª hu rðmkkyt nrh... s s{wlkklkkt Ãkkýe hu òíkkt, rþh Ãkh {xfe Ähe, ykðíkkt Lku òíkkt {khøk ðå[u, y{q ¾ ðmíkw sze... - ytíkh{ktúke Lknª hu rðmkkyt nrh...0 ykðíkkt Lku òíkkt ð]tëkðlk{kt, [hý ík{khu Ãkze, Ãke kt Ãkeíkktçkh shfþe ò{k, fumkh ykz fhe... - ytíkh{ktúke Lknª hu rðmkkyt nrh...0 {kuh {wøkx Lku fklku hu fwtz, {w¾ Ãkh {kuh e Ähe, çkkr {ehkt fnu «¼w røkrhählkk økwý, rðê ðhlku ðhe... - ytíkh{ktúke Lknª hu rðmkkyt nrh...0 hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh... hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh... {kuh ne çkku u, çkãkiþk ne çkku u, fkuþ fhík f þkuh... - hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh...0 fk e çkërhþk{kt çkes e ne [{fu, {u½ nwðk ½Lk½kuh... - hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh...0 Íh{h Íh{h {unw ku ðhmku, ¼ªsu {khk Mkk wzklke fkuh... - hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh...0 çkkr {ehkt fnu «¼w røkrhäh Lkkøkh, «¼w {uh r[íkzktlkku [kuh... - hkäu! íkkhk zwtøkheþk{kt çkku u Íeýk {kuh...0 fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez? çkkþwt! y{u çkk fwtðkhk hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez? çkkþwt! y{u çkk fwtðkhk hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez?... s hu s{wlkklkk y{u, Ãkkýezkt hu øþkíkkt çkulke! fklkwzu Wzkzâkt ykak Lkeh, Wzâkt Vhhhh hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez?... ð]tëk hu ðlk{kt ðk u hkmk håþku hu çkkþwt! Mkku Mkku økkuãkelkk íkkûþkt [eh, Vkzâkt [hhhh hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez?... nwt hu ðuhkøký fklkk! ík{khk hu Lkk{Lke hu, íkkýelku {kþko Au y{lku íkeh, ðkøþk yhhhh hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez?... çkkr {ehkt fnu «¼w røkrhählkk økwý ðk k! ðk ezu çkk elku feäkt ¾kf, Wze ¾hhhh hu... fklkwzku þwt òýu {khe Ãkez?... òøkku Lku y çku k fklkk! {kuxk {wøkxäkhe hu... òøkku Lku y çku k fklkk! {kuxk {wøkxäkhe hu, Mknw ËwrLkÞk íkku Mkwíke òøke «¼w! ík{khe Lkÿk Au çknw ¼khe hu... - òøkkulku y çku k fklkk!...0 økkufw økk{lke økkþku Awxe, ðýs fhu ðuãkkhe hu, Ëkíký fhku ík{u ykrë Ëuðk! {w¾ ÄwykuLku {kuhkhe hu... - òøkku Lku y çku k fklkk!...0 ¼kík¼kíkLkkt ¼kusLk rlkãkkþkt, ¼he MkwðýoÚkk e hu, ðtøk MkkuÃkkhe Lku yu [e «¼w! ÃkkLkLke çkeze ðk e hu... - òøkku Lku y çku k fklkk!...0 «eík fhe ¾kyku ÃkwY»kku k{, ¾ðzkðu ðúslke Lkkhe hu, ftmklke ík{u ðtþ fkze, {kmke ÃkwíkLkk {khe hu... - òøkku Lku y çku k fklkk!...0 Ãkkíkk u sr fk elkkøk LkkÚÞku, yð e fhe ymkðkhe hu, {ehkt fu «¼w røkrhäh Lkkøkh, nwt Awt ËkMke ík{khe hu... - òøkku Lku y çku k fklkk! {ehktçkkr ([khuþ ÃkËku) yr¼lktëlk... þw¼uåakyku... ylkwykäwrlkf ÞwøkLkk yøkúýe frð nheþ {elkk wlku [k w ð»kuo YrÃkÞk yuf k¾ hkufz ÃkwhMfkh MkkÚku fkôþ{wÿk yuðkuzo íku{lkk Mk{økú MksoLkf{oLkk WÃk ûþ{kt yãkoý fhkþku Au. yk WÃkhktík, òýeíkk Mksof zkì. {rý k n. Ãkxu økwshkík MkkrníÞ yfkë{e íkhvúke 2019Lkk MkkrníÞ økkihð ÃkwhMfkhÚke íkksuíkh{kt MkL{krLkík ÚkÞk Au. ðõ ¼ rðãklkøkhlke rðãkfeþ-mkkrníþfeþ ykçkkunðk MkkÚku rlkmkçkík Ähkðíkk yk çktlku Mksofku MkkrníÞ ÃkwhMfkhÚke ÃkkU¾kÞk Au, yu {kxu rð-rðãklkøkh Ãkrhðkh íku{lku yr¼lktëlkmkn þw¼uåakyku ÃkkXðe yklktëøkkihðlke køkýe ÔÞõík fhu Au. rð-rðãklkøkh 570 yur«2019 7

10 t t t >> ykãkýku ði¼ð ylku ðkhmkku >> (økã rð¼køk) økktäe ylku ykãkýu («ku. su. ze. uxe E uze k òýeœk yúkoþkmºke y u ktäerð[kh k «¾h rðîk - îkhk yku ErLzÞk hurzþku h 1979{kt y kþu k xu {u{kurhþ uf[h k fux kf ytþku.) yu{ k {]íþw kt ºke ð»ko Ae y u rnlë Mðhks' ÏÞk kt ¼øk kx ð»ko Ae, ktäe y[k f {k ðeþ {qõþku e ðirïf fxkufxe ŒÚkk ði¼ð y u heƒke, k{krsf tƒtäku y u y kð ýwt suðk fux ktþ ðýwfõþk rðhkuäk¼k ku k þfâ Wfu Œhefu VheÚke W¼he hìkk Au. ErŒnk e yk yuf {kuxe rðztƒ k AufußÞkhuƒkfe e Ëwr Þk ktäe e rð[khäkhk y u{qõþku u t¼eh ýuœ k e hne Au, íþkhuyk ýu¼khœ{ktns yuf ƒkswyu{ kt wý k kðk{kty u ƒes ƒksw yu{ k rð[khku e Œkuz-{hkuz e Mð ezf f hœku{kt håþk åþk hneyuaeyu. ý fkue ý Þ tƒh k rþhu kuœk k s y wþkþeykuîkhk kuœk w t¼ Œw ts yúko½x Úkðk w tsku¾{ nkuþ s Au. y u ktäe kúkuyk s ÚkÞw tau. ½ýk ktƒk ð¾œúke ktäe yk ýk {kxu yuf ym ]~Þ ¼ ðk Œhefu MÚk kþu k Au. htœw, fkue ý Ëuþ kuœk k ðeh kþfku u ƒë kþu e rhrmúkrœyku y u ðk «ku k rh«uûþ{ktvheúke Œ k uyuúke Ërhÿ ÚkE sœku Úke. {Þ ykðe Þku Au fu yk ýu ý yk ýk uœkyku ŒhV e yk ýe yúkone ¼kð k¼rõœ ku íþk fheyu. nw t Œku yu{ ý q[ðeþ fu yk ýu ktäe ŒhV yuf xefkí{f fu fëk[ Úkkuzw t ƒe qs eþ ð ý Ëk¾ððw skueyu. yu{ e hnmþ{þœk u¼uëe uyu{ um ü heœu {sðk {kxu yk syhe Au. yk ýk Œkhýnkh Œhefuyu{ u qhw t L{k yk ðk e kúku kúku yk ýu nðu yu{ k rð[khku w t fxkuh, r» ûk y u Œkrfof rð& u»ký fhðk w tþy fhðw tskueyu. ktäeyu ý fëk[ yk ýuyk{ fheyuyuðw teåaþw tnkuœ. ktäe uð¾ký e syh Úke. yu{ uëtœfúkky ƒ ðk{ktúke ƒ[kððk k Au. yk nu w tfk{ Úke. ktäe Sð u ðko e ýu skuœk y u rðrðä þk¾kyku k yçþk {ktúke Œkhðu kt árü ƒëwyku u yuf s yufef]œ fkþoþu e{ktðýœk, skuœhœk. Sf k {Þ{kt, fëk[ fk o{kõ o k y ðkë r ðkþ fkueyu ý ykðw t¼ ehúk fkþow kztþw t Úke. ktäe u yktrþf y u rðf]œ árüúke skuœk rðþu»k kku u ktäe k ðko e Ëþo u nt{uþkt {q tíôþk Au. yu{ u yhksfœk ðkëe rv qv, whkýe f]r»k tmf]rœ{kt{k kh y ulþq Œ{ Sð Äkuhý k «[khf, xuf ku kus rðhkuäe y u Äkr{of uœk ð uhu ý fnuðk{kt ykôþk Au. yk{kt ku fkue yr¼«kþ ktäe u LÞkÞ fhœku Úke, fkhý fu fkue ¾k ktƒæä r ØktŒefhý ktäe uþkuøþ heœuðýoðe þfuœu{ Úke. ktäe k t¼eh rð& u»kf u {q tíðœe {n k{ {w~fu e yu Au fu yu{ k rð»ku fhðk{kt ykðu w t ¼ Ëhuf rðäk yu yäo íþ nkuþ Au y u yäo íþ e 8 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570 {w~fu e ƒkfe w t yäo íþ nkuþ Au. yuf ðäkhk e {w~fu e yu ý Au fu ktäe k kuœk kt rðäk ku ý yktrþf íþku nkuþ Au y u yuf ðäw {kuxk íþ ŒhV ðw t z w t ¼hðk k EhkËkÚke fhkþu k nkuþ Au. yäo íþku ktäerð[kh u rðf]œ fhu Au y u yktrþf íþku yu{ u {sðk {kxu ku yuf «ƒ ƒkirøf wá»kkúko {k e u Au. ktäe k yr¼ { wt kiúke ƒ wfwt Œ ð r ØktŒ y u f{o ðå[u e yufœk nœwt. yux u s, r ØktŒ{kt yu{ {k ðk{kt ykôþwt nkuþ fu {k r f y u þkherhf { ðå[u ku ŒVkðŒ Ëqh fhðku skueyu fu, fte net Œku, ykuaku fhðku skueyu, Œku ktäe [h¾ku [ kðu Au. sku íþ y u y n k {q ¼qŒ r ØktŒ nkuþ, Œku yk r ØktŒ u íþk ún îkhk {qœo MðY yk u Au. ¼kE[khku sku ò rœf {qõþ nkuþ Œku ytíþkuëþ u yu f{oþku {kt Zk u Au. sku {k Œk y u këke yu heƒe k Wfu {kxu ð¾kýðk kþf r ØktŒku nkuþ Œku yu xqtfe kuœze u y kðe u Au. yk ýu yksu ykðe hn n w t w hkðœo fhðk w Úke. yk ýu yu {sðk wt Au fu ktäe fuðe heœu rð[kh y u yk[kh u yufƒeò e Sf kôþk, yux w t s net ý yu ý ËþkoÔÞw t fu ÞkuøÞ yk[kh rð k ÞkuøÞ rð[kh nkue s k þfu. ðe {e (nðu yufðe {e) Ëe ku Ët¼ y u ƒkirøf r hkþkðkë, ßÞkhu rð[khku y u r ØktŒku M ü nkuþ íþkhu ý yuf «fkh e yk[kh e k[khe AŒe fhu Au. ktäeyu þçë y u f{o ðå[u wt ktrœfkhe t& u u»ký qhw t kztþw t. yk ðkœ y LÞ y u y¼qœ qðo nœe. yíþkhu sþkhu {qzeðkëe y u kbþðkëe, ƒt u «fkh k Ëuþku{kt {kuxk kþu Ä{o ŒhV ðk e ÚkE hne Au, su nfefœ{kt {k ð kt Ëw:¾ y u yuf Œk e ãkuœf Au, íþkhu ktäerð[kh e Äkr{of {klþœkyku w irœf {qõþku{kt ÚkŒw t Y ktœhý ðäkhu «MŒwŒ ƒ u Au. sku Ä{o u Vhe yuf ðkh «íþk½kœ y u ykœtf ka k $Äý Œhefu rðf ðk Ëuðku nkuþ Œku yk yíþtœ syhe Au. Ä{o ŒhV ðk e wt ðäœwt ykf»koý yu kbþðkëe Ëuþku{kt{nËTytþu irœf hksfeþ ÔÞðMÚkk k y¼kð ku Œku {qzeðkëe Ëuþku k ƒe¼í ¼ku ðkë yúkðk fkþ{e heƒe ku «íþk½kœ Au. ktäe rð kk, Ä{o y u {ks wt, yuf hm høkqtúkkþu e {MÞk Œhefu ykf fhu Au. Ëeyku sœkt, Ëhuf wt ƒeò kúku wt ytœh ðæþwt Au, su ½ýk h ef]œ r ØktŒku y u rv qveyku u sl{ yk u Au. ÔÞðnkh{kt, {k ð y u {ks wt rð½x yk ºkýu rð»kþku ðå[u k ðäœk ytœh u fkhýu Au, su fuð { w»þ e {sý y u y w¼ð h s «¼kð Úke kzœwt, ý yu k fkue ý fxkufxe fu ˃ký ŒhV k «rœ¼kð h ý y h fhu Au. yk nk Œ k{u, ktäe ku sðkƒ yu nœku fu yk ºkýu rð»kþ u y kþëk fhe þfkþ Œu{ Au s net. yíþkh wäe, fuð yuf zëk u fkhýu òýu yk ºkýu y kþëk Ëu¾kŒk nœk, su nðu Œqxe hìkku Au. yk ƒäk ðå[u Wí ktrœ y u

11 íþ e þkuä yuf k{klþ ½xf nœku. rð kk u «kf]rœf ½x kyku k{u {k ð u yrœ þrõœþk e ƒ kôþku y u yuf «fkh k íþ e þkuä fhe. {k ð k {k ð kúku k tƒtäku yu íþ e þkuä ku ƒesku {k o nœku, y u Eïh ku zh nxkðe u rëôþœk {kxu e yu e kuœk k ytœ:fhý{kt þkuä yu u {kxu íþ u k{ðk ku ºkesku {k o ƒ e hìkku. íþ u s Eïh Œhefu ÔÞkÏÞkrÞŒ fhe u ktäeyu nfefœ{kt Œku Eïh y u rð kk ƒt u u yuf ¾k k{kt {qfe ËeÄk. {k ðòœ Ä{o u V kðe ËE þfe net, fkhý fu ¼kirŒfðkË y u ¼kirŒfðkËe rv qveyku {qõþku y u ykæþkrí{f ¾kus u Œk «ku k W kh yk ðk{kt r»v eðze. ktäeyu {k ð{kt hnu k yk îtî u Wfu ðk ku rh { ykëþkuo y u ƒäk Ä{kuo u yu{ e ðo k{klþ [Œk {k ð y u yu e {qõþôþðmúkk k ykäkh h MÚkkr Œ fþko. sz {klþœkyku y u f{ofktzku k ykðhýku u nxkðe u skuœkt ƒäk Ä{kuo{kt yk yuf s ðkœ W e ykðu Au, yu ykúke Wò h ÚkÞwt. { u yk kne fhðk e k [ ÚkkÞ Au fu ykð khk {Þ{kt ktäe ku yk yr¼ { {klþœk k{þu y u ðirïf Mðefkh {u ðþu. fkhý fu Ä{o k ƒu {kuxk rðhkuäk¼k ku yuf ŒhV {k ð e k[khe y u rƒ ŒkrfofŒk e yr¼ôþrõœ Œhefu Ä{o, y u ƒes ŒhV {qõþku e þkuä y u ykæþkrí{f ykþk{ u «rœ ƒrƒœ fhœku Ä{o - wt {käk fuð ktäe ku yk yr¼ { s yk e þfþu. ktäe wt Þtºk, xuft ku kus y u rð kk «íþu wt ð ý ½ýe uh {sqœe ku ¼ku ƒ u w t Au. heƒe w t r {q o yu yu{ e «Úk{ [Œk nœe. yu{ýu ÏÞw t Au, sku nëwmœk e heƒe y u yu{ktúke WËT¼ðŒe yk Ëqh fhe þfkœe nkuþ Œku nw t {u Œux k {kuxk {þe ku k W Þku e ý ŒhVuý fheþ. nw t xft ku kus e ŒhVuý{kt ktäes îkhk y kþu k fux kþ Ëk¾ k y u rðäk ku xktfe þfwt Œu{ Awt. yu skuþ qðof su e rðhwø nœk Œu Œku Ëwr Þk xuf ku kus e su yr ðkþoœk{kt he ze Au Œu nœwt. xuf ku kus y u rð kk k W Þku e rëþk e ƒkƒœ{kt fux ktf Äkuhýku s ðkþ yu {kxu yu{ýu ¼kh qðof yk ún hkïþku. su xuft ku kus {k ðku ðå[u y u hk»xùku ðå[u y {Œw k uëk fhu, {k ðe u s y{k ðeþ ƒ kðe Ëu fu yu u yu k fk{úke fu ƒeò nf{eoykuúke Ëqh fhe Ëu, yúkðk ƒufkhe u sl{ yk u yuðe xuf ku kus yu{ u {tsqh nkuœe. yufúke ðäkhu ðkh ktäeyu ònuh fþw O Au fu {k ðe u {kúkuúke ¼kh Ëqh fhu Œuðe xuft ku kus yuf Mkkhwt ykht¼ ƒëw Au, htœw íþkt s yxfe se þfkþ rn. xuf ku kus e rðäkþf ¼qr{fk, ¾k fhe u AuÕ e Ëe{kt ¾hu s y k{klþ hne Au. {k ð u yuýu fwëhœ kt rð kþfkhe rhƒ ku k ¼Þ{ktÚke {wrõœ y kðe Au. y u yu e ƒäe syrhþkœku u tœku»kðk wt þfâ ƒ kôþwt Au, y u yu heœu yu ku heƒe y u ðtr[œœk ku ¼Þ Ëqh fþkuo Au. ý ƒes ƒksw, të eyku u ƒnku e ƒ kððk e kúku xuft ku kus {k ð e të fhðk e ûk{œk y u {kuf kþ ½xkzu Au, su k kþk{kt {k ð y u Þtºk ðå[u e y {Œw k hnu e Au. fwëhœ u qtxe u y u yu ku kþ fhe u xuft ku kus Vhe yuf ðkh {k ð y u fwëhœ ðå[u t½»ko e rmúkrœ uëk fhe hne Au. rðïëþo e yuf þfâœk W¼e fhðk e kúku Œu {k ð k Œu e òœ k Ëþo u rðf]œ fhe hne Au. Úkkuzk nkúkku{kt yu e k{ nkuðe yu nfefœ {k ð {MÞkyku k {käk k{u yðhkuä ƒ u Au. xuft ku kus f]rºk{ tmf]rœ w t so fhu Au y u y{wf kufku w t yuf sqúk fux ktf { kurð~ u»kýkí{f kä ku îkhk ƒeò W h ¼Þs f fkƒq Ähkðu yuðe þfâœk uëk fhu Au. kúku s Œu {k ðeþ MðkŒtºÞ ku kþ fhu Œuðkt kä ku ý nkúkð kt fhe yk u Au. ktäe k xuf ku kus ƒkƒœu fkhkí{f rð[khku fux kf ¾k «ku u fkhýu WËT¼ðu kt Au, suðk fu {wêe¼h Ëuþku îkhk xuft ku kus h t qýo fkƒq Ähkððku y u yu k kþk W h k{úkßþðkë fu {qzeðkë fu yuðk fkue szƒu kf Œtºk îkhk yuf y irœf y u ylþkþ qýo yktœhhk»xùeþ ÔÞðMÚkk u k w fhðe. yu{ýu yuðe ƒäe xuft ku kus ku t qýo rðhkuä fþkuo su yuf heƒ Ëuþ k nþkœ xuft ku kusf kþk ku kþ fhu, htœw ƒeò ðifrõ f ytœòoœ ykäkh k so e þfâœk s Äq ¼u e fhe k¾u. kiúke ðäkhu Œku, ktäe yuðe xuft ku kus e rðhwø nœk, su Œtºk kku y u ði kkr fku îkhk ÚkE hnu k Mðk Þ, kihð y u ykí{ L{k e ¼kð k u wf k fhu Œuðkt {qõþku k Vu kðk u {klþœk yk u. ktƒk {Þ nu kt, ßÞkuso ykuhðu u yu e yrðm{hýeþ ð fúkk-1984{kt ðe {e Ëe k zfkhku u ËþkoÔÞk nœk. ykuhðu u kùkíþ Ëwr Þk u yu{kt yuf t¼eh fõ k Y u yk u e [uœðýe ¾hu¾h [kux yk kne ƒ e Au. Íqtxðe uðk e {k r fœk, hksfeþ WL{kË y u ƒufkçkw ykœtfðkëu Ëwr Þk u økú e eäk Au {kt ðýoðu Ëwr Þk y u ykäwr f {ks ðå[u {ktœhœk M ü heœu f e þfkþ Au. r»ýkœku e yk¾e xe{ku ¼rð»Þ k ÞwØku k ks- htò{ wt ykþkus fhe hne Au. {khk {Œu 1984 ku yuf {kºk W kh ktäe Au. yk ¼k»ký e þyykœ{kt {ut yu nfefœ ŒhV æþk ËkuÞwO nœwt fu yuf òœ e {qõþne Œk yk¾e Ëwr Þk{kt Vu ke hne Au, ¾k fhe u ¼khŒ{kt {ut yu{ ý fìkwt nœwt fu ¼khŒ{kt kkäeþku k y u ¾k fhe u ƒkirøfku k y úð uo ktäerð[kh, {qõþku y u fkþoþi e wt rð& uu»ký fhðk e Ëhfkh fhe Úke. kt«œ zfkhku ku Wfu yk ðk{kt sþkhu {kuxk ¼k e rð[khäkhkyku y u ÔÞðMÚkkyku r»v E Au íþkhu ktäe ŒhV Vhe sh fhðe yrœykð~þf ƒ e Þwt Au. yk ýu ktäe e ðäw qò net fheyu Œku [k þu. su syhe Au Œu yu fu yk ýu yu{ k rð[kh wt Œ M þeo y u «k{krýf rð& u»ký fheyu. (ykãkýwt rð[khð kuýwt: {k[o -2019, ytf-3) {ktúke Mkk¼kh MkkisLÞ: e {LkMkw¾ MkÕ k) rð-rðãklkøkh 570 yur«2019 9

12 >> Lkðkt fkôþku >> {kilk hu ðk Ëu rðhulk Ãktzâk rðh Mk¼k ðå[u çkäw t çkku e sðkþu, íkký Lkk fh {kilk hu ðk Ëu. ynª ònuh{kt hkur Ãkzkþu, íkký Lkk fh {kilk hu ðk Ëu. fnu íkw t íkku, rënk u Ãký fát nw t hkíklke ðkíkkuþ íkkhk Mk{; Aíku Ëktzu ÃkAe íkkhk çkíkkþu, íkký Lkk fh {kilk hu ðk Ëu. ns íkku {ktz nw t {LkLku {LkkðeLku ðéþku ÃkkAku ½ze Ãku k, nðu çkku kðíkku ykøk ðäkþu, íkký Lkk fh {kilk hu ðk Ëu. ¾çkh íkku Au íklku, ¼khu fxelk Au yäð[k uúke sðw t ÃkkAw t; LkËe Aqxâk ÃkAe ÃkkAw t ð kþu? íkký Lkk fh {Lk hu ðk Ëu. f {-fkøk ð[kuð[ Au ns, íþkt Mkkt¼ elku Mkk[ðe u íkw t; ÃkAe íkku çkku fe økí ku ¾kþu íkký Lkk fh {kilk hu ðk Ëu. ÚkR ymkh... (økkihef]ãkk, {w. xkýk, íkk. rmknkuh, rs. ¼kðLkøkh ) ÃkeÞq»k [kðzk hkus fëyãkwt Úkíkwt fuðwt Lkøkh! fkurlke køke økr fk e Lksh. ¾kuR çkuxe «f]rík Ãký MðMÚkíkk, [emk suðk nkulkolke fuðe ymkh! ¼uxðk íkíãkh ns Au yu íklku, fku f rë íkwt Ëkuz fwnkze ðøkh. Íkz fkãke íku çklkkôþwt VŠLk[h, ËkuMík, Ãkt¾eykuLku Ãký nkur Au ½h yu Þ Äw{kzk ð[k u nktvíkku, MkqÞoLku Ãký ymúk{klke ÚkR ymkh. (økwshkíke rð¼køk, Ãke.fu. fkuxkðk k ykxtmko fku us, hks{nu hkuz, Ãkkxý (W.økw.) {ku: ) íkkhk¼ýe nhuþ fklkkýe yuf íkklkk {LkLku òuryu ¾wÕ w ykfkþ Ãký íkkhe ÞkËkuLkk ðkþhk íkulke QzkLkLku Mker{ík fhu Au.. {khk {Lk{kt ns òuþ Au þçëku{kt íkh íkk Au ylku {LkLkk ¾wÕ k ykfkþ{kt íkkhk ykfkþ¼ýe sðklke yu»kýk... yk Mk{Þu íkkhk ykfkþ{kt fkur Ãkt¾e Qzuíkku {khwt ykfkþ Ëu¾kðzwt LkÚke hnuíkwt çklkkðe òþ Au {khk ykfkþlku ÄqtÄ wt yk îiík {kt íkwt fþwt ykfkþ ÃkMktË fheþ? {khe RåAk Au íkkhk ykfkþ{kt Qzíkk Ãkt¾eLke Ãkkt¾kuLku Mknkhku ykãkíke hnu suúke íku Qze òþ... ÄqtÄ wt ykfkþ {xe òþ... ({urlk çkòh, {w.íkk. økeh økzzk , rs- økeh Mkku{LkkÚk, {ku: ) økí ÄúwrðLk Ãkxu ykëík íkwt flku ykðu ÃkAe Mk{òÞ Au, yk çkäwt su Lkk ÚkðkLkwt ÚkkÞ Au. nkúk Vu kðe Lk fh íkwt çktëøke, yu ¾wËkLke çktä {wêe Ëu¾kÞ Au. íkwt fçkh Ãkh Íkz hkuãke ykðsu, íþkt ½ýkt kufku ns MktíkkÞ Au. fktfhk rë {kt s VUfu Au çkäkt; «u{ {khku yux u A fkþ Au. ßÞkt sðklkku hmíkku Ãký çklkíkku LkÚke, íkwt ¾hku íþkt hkus ÃknkU[e òþ Au. (2035, ÞkuøkuïhLkøkh MkkuMkkÞxe, økw.nk.çkkuzo, flkfãkwh, flkmkkz, Mk[eLk (Mkwhík), íkk. [kuþkomke, rs. Mkwhík, rãklk {ku: ) 10 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

13 økwshkík Mxux hu xøk{kt [khwíkh rðãk{tz Mkt[kr ík ºký MktMÚkkykuLkku xkuãk 10{kt Mk{kðuþ r{rlkmxùe ykuv Ìkw{Lk hemkkumko (yu{yu[ykhze)lkk LkuþLk RLMxexâqþLk hu Lføk u{ðfo (yulk.ykr.ykh.yuv)lkk ÄkhkÄkuhýkuLku ykäkhu økwshkík MkhfkhLkk rþûký rð¼køk îkhk økwshkík Mxux hu xøk u{ðfo (SyuMkykRykhyuV) ytíkøkoík økwshkíklke þiûkrýf MktMÚkkykuLkwt {qõþktflk nkúk Ähðk{kt ykðôþt nwíkt. sulku ykäkhu íkk Lkk hkus MðŠý{ Mktfw, økktäelkøkh ¾kíku økwshkík hkßþlkk rþûký{tºke e ¼wÃkuLÿ Mkn [wzkmk{klke rðþu»k WÃkÂMÚkrík{kt íkúkk rþûký rð¼køklkk {wïþ Mkr[ð ytsw þ{ko íkúkk fr{& h ykuv xuftlkef yußþwfuþlk yðtríkfk Mkn yku ¾, fr{& h ykuv nkþh yußþwfuþlk yu.ãke. Ãkzkr Þk ylku Lkku us fkulmkkušxþ{ ykuv økwshkík (fumkes)lkk MkeRyku fu.çke. WÃkkæÞkÞLke nkshe{kt ÞkuòÞu rðþu»k Mk{kht¼{kt ònuh fhkþu hkßþ fûkklkk hu xøk{kt [khwíkh rðãk{tz, ðõ ¼ rðãklkøkh îkhk Mkt[kr ík RLMxexâwx ykuv MkkÞLMk yulz xu<ku kus Vkuh yuzðklmk MxzeÍ (ykrmxkh)lku ºkeòu { yulk.ðe. Ãkxu fku us ykuv ÃÞkuh yulz yuã krz MkkÞLMkeMk (yulkðeãkkmk) Aêku {, ðe.ãke. yulz ykh.ãke.xe.ãke. MkkÞLMk fku uslku Lkð{ku { íkúkk yumk.yu{. Ãkxu fku us ykuv nku{mkkþlmklku yrøkþkh{k { MkkÚku Vkuh Mxkh hu xøk Vk ððk{kt ykôþku Au. [khwíkh rðãk{tz Lkk yæþûk e RsLkuh ¼e¾w¼kR Ãkxu, {klkë{tºke e zkì. yumk.s. Ãkxu, WÃk«{w¾ e {Lke»k¼kR Ãkxu, Mkn{tºke e ykh.mke. ík kxe, e {unw ¼kR Ãkxu, e rðþk ¼kR yu[. Ãkxu, e ¾kuzk¼kR yumk. Ãkxu Mkeðeyu{Lkk fw Ãkrík e zkì. ¼kðuþ Ãkxu íkúkk ylþ ÃkËkrÄfkheyku íku{s Mk{økú Mkeðeyu{ Ãkrhðkh íkhvúke yk[kþo eyku, zkp. çkkmkwëuçk çkûke, zkp. rlk{o fw{kh, zkp. ¼kðuþ Ãkxu íkúkk zkp. ¼kðLkk [kinkýlku yr¼lktëlk ÃkkXðe økkihðlke køkýe ÔÞõík fhe níke. >> Øktsr >> ytøkúus ¼k»kk-MkkrníÞLkk rðïþkík, rðîklk «kæþkãkf zkì. òðuë nwmkilk ¾kLkLkk íkksuíkh{kt ÚkÞu k ykfâm{f rlkälkúke Mk{økú rþûký søkík{kt ½uhk þkuflke køkýe «Mkhe økr Au. hk»xùeþ ylku yktíkhhk»xùeþ yuðkuzoúke MkL{krLkík, ÞwrLkðŠMkxe fûkkyu økkuõz {uzk emx íku{s Ãkeyu[ze WÃkhktík ºký ylkwmlkkíkf ÃkËðe ÄhkðLkkh ¾kLk Mkknuçk ÃkkuíkkLkk 33 ð»kolkk MkwËe½o yæþkãklkfk ËhBÞkLk 29 ð»ko MkhËkh Ãkxu ÞwrLkðŠMkxeLkk ylkwmlkkíkf ytøkúus rð¼køk{kt «kæþkãkf íkhefu fkþohík níkk íkúkk 31{e ykuõxkuçkh 2017Lkk hkus «kuvumkh ylku ylkwmlkkíkf ytøkúus rð¼køkkæþûk íkhefu ðþku[r[ík rlkð] k ÚkÞk çkkë [khwíkh rðãk{tz Mkt[kr ík yu[.yu{. Ãkxu RÂLMxxâqx{kt yu{.yu. R.yu.xe. «kuøkúk{{kt yæþkãklkfkþo íku{s fu huõmk xe[mko ÞwrLkðŠMkxe, y{ëkðkë{kt «kuvumkh yu{urhxmk íkhefu fkþohík níkk. hk»xùeþ ylku hkßþ MíkhLke ylkuf þiûkrýf MktMÚkkyku- Mkr{ríkyku íku{s Mk.Ãk. ÞwrLkðŠMkxeLkk RLxhLkuþLk MxwzLxMk MkuLxh suðk ylkuf rð¼køkku{kt rð»kþ rlk»ýktík, Mk knfkh íkúkk fkþoðknf íkhefu íku{ýu {klkë Mkuðkyku ykãke níke. íku{lkk {køkoëþolk nux yíþkh MkwÄe ykþhu MkkX rðãkúkeoyku yu{.ve ylku ðemkuf rðãkúkeoyku Ãkeyu[.ze.Lke WÃkkrÄ {u ðe [qõþk Au. yæþkãklk, MktþkuÄLk, u¾lk ûkuºku ÃkkuíkkLkk kklk, fkiþõþ ylku «rík¼klkk çk u rþûký yk {{kt ykøkðe yku ¾ W¼e fhlkkh íkúkk ylknë kuf[knlkk {u ðlkkh ¾kLk Mkknuçk ÃkkuíkkLkk r{ LkMkkh, nmk{w¾k, rðlkkuëe ylku yrík Lk{ú ÔÞÂõíkíð Úkfe rðãkúkeoyku, rþûkføký ylku Mkk{kLÞ slk{klkmk{kt ÃkkuíkkLke y{ex AkÃk Akuze økþk Au. Ãkh{ f]ãkk w Ãkh{kí{k MkËTøkíkLkk ykí{klku þktrík yãkuo ylku ÃkrhðkhsLkku íkúkk þw¼uåafkulku yk½kík ShðkLke þâõík ykãku íkuðe «kúkolkk. (MkkisLÞ: fkšíkf søkíkkãk, yæþûk ytøkúus rð¼køk, yulk.ðe.ãkkmk fku us, ðõ ¼ rðãklkøkh) rð-rðãklkøkh 570 yur«

14 >> [íklk >> ¼khíkeÞ Mk{MÞkyku Lkhuþ ðuë ¼khíkeÞ «ò ykíkëe Ãknu kt ylku ykíkëe çkkë fux ef Mk{MÞkykuLkku Mkk{Lkku fhíke hne Au. yu Mk{MÞkyku fr Au yulke rðøkíku ðkík fheyu. ykíkëeãkqðuo ykãkýe {wïþ Mk{MÞkyku níke økw k{e, økheçke, þku»ký, rlkhûkhíkk, ÃkAkíkíkk, MºkeòríkLke yðëþk ðøkuhu. yu ð¾íku ykãkýku Ëuþ 565 sux kt Ëuþe hsðkzktykulkk þkmklk nux níkku. ¾kuçkk suðzkt hsðkzktyku{kt ytëhkuytëh fwmktãk ylku f nku níkkt. yu fkhýu íkku yu Mk{Þu ylkuf rðëuþeyku ylku rðä{eoykulkkt yk {ýku ylku yíþk[khkulkku ykãkýe «òyu ylkw¼ð fhðku Ãkzâku níkku. {kuøk ku, ÃkkuxwoøkeÍku ylku ytøkúuòuyu ykãkýlku økw k{ çklkkðe ykãkýwt þku»ký fþwo níkwt. ðknlkôþðnkh ylku MktËuþkÔÞðnkhLkk MktMkkÄLkku rðfmþkt Lk níkkt. þk kyku, fkì uòu ylku rðãkãkexku ylku ÔÞðÂMÚkík rþûký«úkklke QýÃk níke. Wãkuøk ÄtÄkykuLkku ¾kMk rðfkmk ÚkÞku Lk níkku. yux u «ò rlkhûkhíkk, y kklk ylku ÃkAkíkÃkýkÚke ½uhkÞu e níke. Mºke fu ðýelkku íkku Mk{q økku y¼kð níkku. yux u «òlkku yu yk¾ku ðøko çkk e¼ku e {klþíkkyku{kt, ðnu{ku ylku ytä Økyku{kt zqçku ku níkku. kufku ylku ylkuf fwyrzyku, «ýk eyku, ylku ÔÞMkLkku{kt VMkkÞu k níkk. ¼kuøkrð kmk{kt zqçku k Ëuþe þkmkfku ylku ylþkþ ylku þku»ký¾kuhe{kt Ãkkðh½k rðëuþe þkmkfkulkk Lkuò nux Sðíke «ò Mkk{krsf árüyu ÃkAkíkÃkýkÚke, ykšúkf árüyu çkunk eúke ylku hksfeþ árüyu ÃkhkÄeLkíkk ylku MktºkkMkÚke Ãkezkíke níke. ÞÚkkÞkuøÞ rþûký, MðkMÚÞ, LÞkÞ ylku ÃkrhðnLkíktºkLkk y¼kðu «ò{klkmk fwtrxík ÚkR økþwt níkwt, Ãkwhw»kkÚkeo hnuðklku çkë u «khçäðkëe çklke [qõþwt níkwt. «ò[uíklkk {whíkþu e níke. ËnuþíkLkk {kþko òlkðhku xku wt çklkkðelku ÃkkuíkkLke MkwhûkkLkku ÔÞqn íkiþkh fhu Au, íku{ ¼khíkeÞ Mk{ksu Ãký òrík, ¼k»kk ylku Ä{oLke ÔÞqnh[Lkk fhe níke. yu fk u xfe hnuðk {kxu fëk[ yu syhe nþu; Ãký ÃkAeÚke yu{ktúke su kkrík, fw, økku ðøkuhulke su ÔÞðMÚkk Q¼e ÚkR níke íkuýu ¼khíkeÞ slk SðLk{kt fux ef Mk{MÞkyku W¼e fhe níke. kkríklkkt ÄkhkÄkuhýku ylku Ãkt[Lkk VuMk kykulkku Mðefkh yulke k[khe çklke hìkkt níkkt. Mkk{krsf YrZçktÄLkkuLku fkhýu MkkxkÃkuxk,fLÞkrð Þ, ðhrð Þ, Ënus ylku fòuzkt suðe Mk{MÞkykuÚke yk klík ylku kkríkr¼òkíkklku fkhýu Ãkhýe Lk þfíkkt, hnumkkíkk íkúkk fh{kíkk ÞwðkLk niþkykulke Mk{MÞkyku {wïþ níke. yu{ktþ ÃkkAe MktÞwõík fwxwtçkôþðmúkklku fkhýu heçkkíkk- YtÄkíkk fq ðäqlkkt SðLkLke Mk{MÞk, WÃkhktík ykãkýk Mk{ks{kt Auf sl{úke {ktze {]íþw MkwÄe rðrðä yðmúkk{kt MºkeLku ylþkþ, yãk{klk, rmkík{, þku»ký ylku ðt[lkklkku ¼kuøk çklkðwt Ãkzu Au, Ënus, ríkhmf]rík, Auzíke, AqxkAuzk, çk kífkh ðøkuhulkku ¼kuøk çklke su heíku k[khe ylku Mkçkqhe Ëk¾ðeLku xfe hnuðk {Úkðwt Ãkzu Au- yu çkäe ½uhe Mk{MÞkyku Au. ¼khíkeÞ Mk{ks{kt LkkheLke {kvf çkeòu Ër{ík ylku Ãkerzík ðøko Au Ër íkkulkku. Ÿ[Lke[ ðýo ylku Aqík-yAqíkLkk ÏÞk kulku fkhýu nrhslk, røkheslk ylku ykrëðkmke ðlkðkmke ÃkAkík òríkykuyu Ãkw»f Ëw:¾ËËo, Ãkezk, MktíkkÃk ylku Þtºkýk ¼kuøkÔÞkt Au. ËuþLke ðmkíkelkku {kuxku ¼køk økk{zkyku{kt ðmku Au.íÞktLkk kufkulke Mk{MÞkyku Ãký ylkuf «fkhlke hne Au. økúk{sðlklku MÃkþoíke ykmk{klke ylku Mkw íkklke ykãkr kyku, ¾uzqíkkuLkkt þkherhf ylku ykšúkf þku»ký, s{elkëkh-ëuðkëkhlkk «& ku, økúk{þsðlk{kt {qzeðkëe ½xfku ylku yuf{kulke Úkíke ½qMký¾kuhe, økúk{kuãkuøk ylku fwrxhwãkuøkkulke yaík ðøkuhu Mk{MÞkyku {wïþ níke. nëwmíkklk ylku ÃkkrfMíkkLk YÃku ËuþLkwt su rð¼kslk ÚkÞwt yu ½xLkk ¼khíkeÞ «ò {kxu yuf yíþtík f{lkmkeçk, Ëw:¾Ë ylku rðûkku¼fh ½xLkk níke. yulku fkhýu fku{erðîu»k, fku{e h{¾kýku, ¼ÞºkMík rnshíkku, WL{qr ík rlkðkormkíkku, íku{lke ðuëlkk ylku ÔÞÚkk, íku{lkk ÃkwLkðoMkðkxLkk «& ku Ãký ½ýkt níkk. yk heíku, ykíkëeãkqðuo MðkíktºÞ«krÃík, økúk{kuøkh, Ër íkkuøkh, Mk{ks-MkwÄkhýk, elke y kklkíkk ylku yðëþk rlkðkhý, ymãk]~þíkkrlkðkhý, Mkk{krsf Mk{hMkíkkLke MÚkkÃkLkk suðe Mk{MÞkyku níke. ykíkëe çkkë yk{ktlke fux ef Mk{MÞkyku{kt Úkkuze hkník ÚkR Au, Ãkhtíkw yu{ktlke Mk½ e Mk{MÞkykuLkku ytík LkÚke ykôþku. Q xklkwt fux ef Lkðe Mk{MÞkyku MkhòR Au. ykãkýu shk yulke rðøkíkku Ãký òuryu. økheçke, çkufkhe ylku ¼q¾{hkLke Mk{MÞkyku nsw Ãký ykãkýe «òlku Mkíkkðe hne Au. ykãkýk Ëuþ{kt «kf]ríkf MktÃkËk (natural resources) ylku {klkðmktãkëk (human resources) Ãkw»f «{ký{kt Au. íku{ Aíkkt ykãkýu íþkt økheçkkr síke LkÚke. ËuþLku ykíkë fþko ÃkAe ykšúkf árüyu ykçkkë fhðklkwt fk{ ykíkëe ÃkAe çknw yøkíþlkwt níkwt. yu {kxu ykãkýu Ãkt[ð»keoÞ YÃku yuf ykšúkf 12 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

15 fkþo {Lkku ykht¼ fþkuo níkku, yíþkh MkwÄe{kt ykãkýu íkuh Ãkt[ð»keoÞ ÞkusLkkyku Ãkqhe fhe Au. yu{kt yçkòu YrÃkÞkLkwt hkufký fþwo Au, íku{ Aíkkt økheçke, çkufkhe, fwãkku»ký ylku ¼q¾{hkLke Mk{MÞk n fhe þõþk LkÚke. økheçk økheçk Úkíkku òþ Au, íkðtøkh ðäw íkðtøkh. Mk{]Ø-MktÃkLLkku ylku ðtr[íkku ðå[ulke ¾kR {kuxe Úkíke økr Au. yulkwt fkhý þwt, yulkku rð[kh fheyu íþkhu ÏÞk ykðu Au fu ykãkýu MktMkkÄLkkuLke yaíklku fkhýu Lknª, Ãký ykãkýe øk ík LkeríkykuLkk fkhýu økheçk ylku çkufkh hneyu Aeyu. «kf]ríkf ylku {klkðeþ MktMkkÄLkkuLkk Wr[ík ylku W k{ hkufký ylku rðrlkþkuøk ðzu ykãkýu yk Mk{MÞkyku Wfu e þfeyu yu{ Aeyu. MðkíktºÞ «kró çkkë ËuþLku ykšúkf çkunk e{ktúke {wfík fhe ykçkkë fhðk {kxu syhe Lkerík (Policy) ykãkýu yãklkkðe þõþk LkÚke. ykãkýu yk ûkuºk{kt fuð y¾íkhkyku fþko Au. su{ fu, çkkxohrmkmx{, Mktð]ík yúkoíktºk, Mknfkhe yúkoíktºk, {wõík yúkoíktºk, kþmklmk ylku Ãkh{exLke «Úkk, çkulfkulkwt hk»xùeþfhý hksðeykulkk Mkkr ÞkýkLke LkkçkqËe ðøkuhu. WÃkhktík ykfhe fhðmkq kík (over taxation) suðe ÔÞðMÚkkLku fkhýu fh[kuhe, Ëký[kuhe ylku ¼úük[khLku «kuímkknlk { íkkt fk k LkkýktLke Mk{ktíkh Mk kk Q¼e ÚkR Au. ðmíkerlkþtºký, ðuãkkhðkrýßþ ylku WãkuøkLkk ûkuºk{kt MkknrMkfíkkLku «kuímkknlk, yllkðmºk ylku ykðkmk rðþulke rlkríkykulku Ëe½oárüÞwõík ykþkuslk, s -Qòo ylku ÃkrhðnLkLkkt ûkuºkku{kt yäwlkkíklk xuftlkku kuslkku rðrlkþkuøk ylku ËuþLke rmkf çkë e þfu yuðe rþrûkík, WíMkkne ylku MkknrMkf ÞwðkÃkuZeLkku k¼ R ykãkýu yk Mk{MÞkLku Wfu e þfeyu yu{ Aeyu. yks MkwÄe yk Mk{MÞkyku LkÚke Wf e yulku fkhýu Ëuþ{kt XuhXuh ymktíkwü sqúkku Q¼kt ÚkR çkes Mk{MÞkyku MkhS hìkkt Au. su{ fu, çktøkk Lkk ntøkúeslkhuþlk, fýkoxflkk rëøkbçkhku, íkkr{ LkkzwLkk ÔÞk½úku, yktäú«ëuþlkk LkfMk ðkëeyku, {æþ«ëuþlkk økqsohku, {nkhk»xùlkk Ër íkku, Lkkøkk ulzlkk ykrëðkmkeyku fux ef AkºkÃkrh»kËku ylku fux ef kkríkykuyu Q¼e fhu e MkuLkkyku Mkhfkh Mkk{u yuf çkeò {wæu yktëku Lkku [ kðu Au, fkþëku ylku ÔÞðMÚkkLku ¾kuht¼u Ãkkzu Au, ykí{níþkyku ylku níþkyku fhu Au. òu «òlkk ík{k{ ðøkolku rðfkmk ylku fk{lke Mk{kLk íkf ykãkíke ÔÞðMÚkk Q¼e fhðk{kt ykðu, hkuxe, fãkzkt, {fklk, rþûký, hkusøkkh, ykhkuøþ, Ãkkýe ylku Qòo (ðes e) suðe yu{lke «kúkr{f syrhþkíkku Mktíkku»kðk{kt ykðu íkku yk Mk{MÞk Wfu e þfkþ yu{ Au. Ëuþ{kt s fk{ hkusøkkh ylku yk{ëklkelke yãkqhíke ylku ymktíkku»kfkhf yðmúkklku fkhýu yksu çkes yuf Mk{MÞkLkku Mkk{Lkku ykãkýwt hk»xù fhe hìkwt Au. yu Mk{MÞk Au, çkkirøfmkúkð WVuo brain drainlke. ykãkýwt çkwrøälk ÞkuøÞ íkf ylku MktMkkÄLkLkk y¼kðlku fkhý uëuþ Akuze rðëuþ [kõþk òþ Au. ykãkýe «òlkk fux kf W k{ çkkirøfku ÞwhkuÃk, Þwfu, y{urhfk, ykìmxùur Þk fu ylþ hk»xùku{kt [kõþk òþ Au. yu{lke çkwrø, þâõík, MksofíkkLkku su k¼ ËuþLku { ðku òuryu, yu çkäku k¼ rðëuþkulke «òlku { e hìkku Au. ykãkýe «ò{kt sl{òík çkwrø{ kk Au Ãký ¾hk þkýãkýlke {kuxe QýÃk Au. su Ëuþ ÃkkMku ðmkíkelkk MkkX xfk sux wt ÞwðkÄLk nkuþ yu Ëuþ økheçk fu rðfkmkþe íkklke yðmúkk{kt fu{ hne òþ! yu rð[khðk suðwt Au. ykãkýe ykslke çkes çku Mk{MÞkyku Au : yuf, þe MktMfkh rþûký ylku árüúke W k{ {kýmkku ËuþLkk hksfkhýúke çkrn»f]ík Au, ylku çkeswt, y z heze Ëwhkøkúne Lkkufhþkne. þe ¼ÿ MkttMfkhe {kýmkku hksfkhýúke Ëqh yux k {kxu hnu Au fu ¼khíkeÞ hksfkhý{kt {LkeÃkkðh ylku {Mk ÃkkðhLkwt ð[omð Au. Mk kk ylku MktÃkr k «kãík fhe yulku ðäwlku ðäw Mk{]Ø fhðk {kxu {Lk ð[lk ylku f{oúke su {u e {whkëðk wt hksfkhý ¾u kr hìktw Au, yu{kt þwø ylku rmkøktíkðkëe MkßsLkkuLkwt õþktþ MÚkkLk hìkwt LkÚke. kufþkne xku kþkne ylku çkkçkwþkne{kt ÃkrhðŠíkík ÚkR økr Au. ykãkýu íþkt hksfkhý{kt yãkhkäefhý ðæþwt Au, íku{ y{ Ëkhe ðneðxeíktºklkwt ymktðuëefhý ÚkÞwt Au. Mkk{kLÞ slkíkklkk LkkLkk {kuxk «& ku rðþu ðneðx [ kðíkk y{ Ëkhku MktðuËLkþe çklke fk{ LkÚke fhe hìkk. yãkðkëku syh Au. Ãkhtíkw yksfk slkíkklkk ðsqëðk k «& kulkwt rlkhkfhý fhðk{kt ðneðxe y{ Ëkheíktºk{kt su íkíãkhíkk ylku MkÓËÞíkk òuryu, yu ykuaku òuðk { u Au. fkurãký hk»xùlkkt ºký íktºkku þwø, [kuï¾k ylku «òr¼{w¾ nkuðk òuryu. yu ºký íktºkku yux u Mkhfkh, ðneðxeíktºk ylku LÞkÞíktºk. yuðkt s çku çkeòt íktºkku Ãký «òãkhmík nkuðkt òuryu, yu íktºkku yux u Ãkku emkíktºk ylku {erzþkíktºk. Ëw¼koøÞu ykãkýu íþkt Mkhfkhe ylku ðneðxeíktºkkulke su{ çkkfelkkt yk íktºkku Ãký Lk½hku Úkíkkt òþ Au. LÞkÞLkwt ÔÞkÃkkhefhý, Ãkku emkíktºklke qhíkk ylku rlkcwhíkk ylku {erzþkíktºklke ykzkuzkr ylku yfkuýkr yk çkäktlku fkhýu nk ykãkýe «ò níkkþk ylku k[khe ylkw¼ðe hne Au. ykãkýk Ëuþ{kt ykðe s çkes Mk{MÞkyku Au: ¼k»kkðkË, «ktíkðkë, fku{ðkë ylku ykíktfðkë ¼khík çknw ¼k»ke Ëuþ Au. yu{kt çku ¼k»kkfq Lke ¼k»kkyku Au. yuf Au RLzkuykÞoLkfq ylku çkesw t Au ÿkrðrzþlkfw. Ërûký ¼khíkLkk [kh hkßþku{kt ÿrðzfq Lke ¼k»kkkyku Au. yux u íkkr{ Lkkzw, yktäú«ëuþ, fýkoxf ylku fuhk k rnlëe hk»xù¼k»kklkku Mðefkh ylku ykëh fhíkk LkÚke. ykíkëe çkkë ¼k»kkðkh «ktíkh[lkk rð-rðãklkøkh 570 yur«

16 t fhðklku fkhýu ¼k»kkLkwt ÍLkqLk kufku{kt ½qMku wt Au. {hkxe kufku yk{[e {wbçkkr Lkw t yktëku Lk [ kðu, íkku õþktf ylþ ¼k»ke kufku Lku htòzðk{kt ykðu Au. ykðe s çkes Mk{MÞk «ktíkðkëlke Au. ÃkkuíkkLke «këurþf yâm{íkk s ðkr hnu yu {kxu Mkk[e rëþk{kt Ãkøk kt ¼hðkLku çkë u hk»xùlkkt hkßþkulkwt rð¼kslk Úkíkwt òþ Au. W khk¾tz, Íkh¾tz íku tøkýkt, {rýãkwh, rºkãkwhk-yu{ s yâmíkíð{kt ykôþkt Au. fk~{ehlku yãkkþu ku rðþu»k Ëhßòu yksu Ãký fux e Mk{MÞk Mksu o Au. nsw ¾kr MíkkLk ylku yuðe çkes «ktíkeþíkklke {køkýeyku ykðe hne Au. su{ su{ «ktíkku ðäíkkt òþ, íku{ íku{ hk»xùeþ y¾trzíkíkk íkqxíke òþ. ykðk rð¼ksfðkëe Ãkrhçk kulku LkkÚkðk syhe Au. yuðwt s fku{ðkëlkwt Au. yk Ëuþ{kt yzkhuþ ðhýlkk kufku Au. yu{lku yu{lke ÄkŠ{f ykmúkkyku ÄhkððkLkwt MðkíktºÞ Au. ð e, ËwrLkÞkLkk çkäk {n ðlkk ylku {wïþ yuðk çkkhuþ Ä{kuoLkk kufku ykãkýk Ëuþ{kt ðmku Au. Ãkhtíkw Mkk[e ÄkŠ{fíkkLku çkë u nk ÄkŠ{f ZkUøk ylku Ët¼ ðäíkk òþ Au. Ä{kuo Mkt«ËkÞku, ÃktÚkku ylku {íkkulkk Vktxkyku ylku rvh kyku{kt rð¼krsík Úkíkk òþ Au. yklku fkhýu fku{ðkëe {klkmk Wøkú Úkíkwt òþ Au. ÄkŠ{f Mk{¼kð ylku Mkrn»ýwíkk ¾ík{ Úkíkkt òþ Au. fku{ fku{ ðå[u þtfk, yrðïkmk ylku ymkrn»ýwíkk ðäíkkt fku{eh{¾kýku Úkíkkt hnu Au. yksu Mkkík ËkÞfk ÃkAe Ãký ykãkýu yk Mk{MÞkLkwt Mk{kÄkLk kðe þõþk LkÚke. çkelkmkkt«ëkrþfíkklke {kºk ðkíkku Úkíke hnu Au. òrík ylku Mkt«ËkÞ (Cast and Creed) yksu hksh{íkku çklke økr Au. fkurlkwtt [krhºþ hk»xùeþ ðä (character assassination) h{ík çklke økr Au. rð¼ksf {LkkuËþk yurztmklke su{ ÔÞkÃkf ÚkR Au. yk çkäe Mk{MÞkyku{kt MkkiÚke ½uhe ylku frxlk Mk{MÞk ykíktfðkëlke Au. rçk kzelkk xkìãklke su{ Vqxe Lkef u kt yhksfíkkðkëe MktøkXLkku îkhk Úkíkkt ykíktfef]íþku WÃkhktík ÃkkrfMíkkLk suðk Ãkkzkuþe hk»xùku íkúkk Ëuþ{kt ðmkíkk Ëuþÿkune økækhku îkhk ykíktfðkëe sqúkku su heíku Ëuþ{kt ylku rðëuþ{kt ylkuf MÚk u ykíktfe ½xLkkykuLku ½kx ykãke hìkk Au, yulkk fkhýu fux kþ rlkëku o»k kufku {]íþwlkk {w¾{kt nku{kíkk hnu Au, òlk{k r{ fíklke {kuxe ¾wðkhe Úkíke hnu Au. sb{wfk~{eh «ËuþLke yk Mkkík ËkÞfkyku{kt su nk ík ÚkR Au íku òuíkkt yk Mk{MÞkLkku rð[ûký árü, {wímkæeøkehe ylku hksfeþ fwlkun ðzu fkþ{e Wfu kððku syhe Au. Mk{MÞkyku íkku ylkuf Au, Ãký AuÕ u sulke [[ko fþko rðlkk [k u yu{ s LkÚke, yu Mk{MÞk ¼úük[khLke Au. Ëuþ{kt Ëhuf Míkhu «ðuþu ku ylku nðu yíþtík ÔÞkÃkf ÚkR [qfu ku yk {nkhkuøk Au. Mkuðk, MkkËøke, MkËk[kh suðk t{qõþkulkku MkðoÚkk nùkmk ÚkR [qõþku Au. nðu Mk{ksMkuðfku ylku hk»xùmkuðfku{ktúke Mkuðk MkkËøke ylku MkËk[khLkk ¼kðku [kõþk økþk Au. yk{ ykë{elkwt fkurfk{ økúk{-lkøkh Ãkt[kÞík, BÞwrLkrMkÃkkr xe- BÞwrLkrMkÃk fkìãkkuohuþlk, ¾kLkøke, ònuh Mknfkhe ylku Mkhfkhe ûkuºkku{kt sl{- {hýlkku Ëk¾ ku fzkððk suðe Mkk{kLÞ çkkçkíkúke {ktze, s{elkmktãkkëlk, fkur ÔÞkÃkkh ÄtÄk fu WãkuøkLkwt MÚkkÃkLk, rðmíkhý, Lkkufhe «krãík, xùklmkvh, «{kuþlk, ÃkeyuV, økúuåþwxe, rlkð]r k ðøkuhulke «krãík {kxu Ãký kt[áïík ykãkðe Ãkzu Au. Ãkºk{ Ãkw»Ãk{T fþko ðøkh fkur fk{ Úkíkkt LkÚke, ÃkAe ¼ u íku fk{ þiûkrýf, Mkk{krsf, ykšúkf, Mkk{krsf nkuþ! «òlkk SðLkLku WÄRLke {kvf fkuhe ¾kíke yk WÃkkrÄ Au. fwxwtçkmktmúkk ylku ølkmktmúkk íkqxíke òþ Au. òríkãkrhðíkolk (MkuõMk[uLs)Lkk rfmmkk ðäíkkt òþ Au. Lkþe k ylku fuve ÿôþkulkwt MkuðLk ðäíkwt òþ Au. ð]økulke yðøkýlkk yðnu Lkk ðäíke òþ Au. økk{zkt ¼ktøkíkkt òþ Au. Lkøkhku ylku {nklkøkhku ¼ez, ¼ªMk, xùkrvf, ÃkrhðnLkLke Mk{MÞkykuÚke ¼khk klík Úkíkkt òþ Au. ¼Þ, ¼q¾, ¼úük[khÚke Mk{ks rð½xlk Ãkk{íkku òþ Au. «òlkk ònuhsðlk{kt Lkiríkf {qõþku, yk[khku ylku ykëþkuo Lkü Úkíkkt Ëu¾kÞ Au. {ÕxefÕ[hkr Í{Lkk {knku {kt hkr»xùþ [uíklkk, [krhºþ ylku yâm{íkklkw t [ehnhý Úkíkw t ¼ kþ Au. Ëuþ {kuxku Au. ylkuf «fkhlke rðrðäíkkðk ku Au ylku yux u ylkuf Mk{MÞkykuÚke ¼hu ku Au. Aíkkt nk yu ÍzÃkÚke rðfkmk ylku «økrík MkkÄe hìkku Au. fkurãký hk»xùlkk SðLk{kt Mkkík ËkÞfkLkwt ykþw»þ fktr {kuxwt Lk økýkþ. yu{kt íkzfeaktþze ykðu. Ãký yulkku { { {wfkçk ku ykãkýe «ò fhíke hne Au. árüðtík Lkuík]íð, fkþoûk{ ðneðxeíktºk, «çk «òmktfõãk-ykðe fkurãký Mk{MÞkykuLkwt Wr[ík rlkhkfhý fhe þfu Au. ykãkýwt hk»xù rðílk, {eþlk ylku ÃkuþLk MkkÚku yu rëþk{kt ykøk ÄÃke hìkwt Au. (35, «kuvumkmko MkkuMkkÞxe, {kuxkçkòh, ðõ ¼ rðãklkøkh. {ku: ) ¼w MkwÄkh ytf:3 Mk tøk ytf: 569{kt ÃkkLk Lkt. 10 Ãkh AÃkkÞu Lkhuþ ðuë r r¾ík u¾lkwt rþ»kof ¼khíkeÞ MktðuËLkkyku Lku çkë u ¼khíkeÞ yk[khku AÃkkÞu Au íku çkë u¾f e íkúkk Mkðo ðk[f eykulke ûk{k Þk[eÞu Aeyu. íktºke, rð-rðãklkøkh 14 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

17 >> MktþkuÄLk u¾ >> ykýtë-rðãklkøkh{kt ðmkíkk økwshkíke rþrûkíkkulkkt þçëkuå[khýku{kt ykðíkk æðrlkykulke yku ¾ ¼økehÚk çkúñ¼è Mkk{kLÞ heíku rþrûkíkku rþü ¼k»ke Wå[khýkuLkk ykøkúne nkuþ Au. íku{ Aíkkt íku{lke ðkýe{kt su þçëkuå[khýku ÚkkÞ Au íku{kt «këurþfçkku elkku Ãký Mkns «ðuþ ÚkR síkku nkuþ Au. [hkuíkhe rþrûkík ¼k»kf, LkkneLku / LkRLku> ykðwt/ykw, òðwt / sw, ¾kR/¾R, Lknª/LkR fnuðwt/fìðwt ð íkkt/ðhíkkt, suðkt Wå[khýku Mkns fhðklkku... yu íkku Mk{òÞ Au Ãkhtíkw yulkk Wå[khýkuLku íkãkkmkeyu íkku yu çkäk æðrlkyku fþk «fkhlkk Au, fþu MÚkkLkuÚke fr heíku Wå[khkÞ Au. Wå[rhík æðrlk{kt yûkhkulkk ¼kh ylku { ylkwmkkh fuðwt «ríkçk (stress) WíÃkLLk ÚkkÞ Au íkulkku ynª æðrlkrð kklklke árüyu Ãkrh[Þ fhkððklkku nuíkw Au. økwshkíke ¼k»kk yûkhfkr f (syllable timed) Au. íku ¼k»kkLkk Wå[rhík æðrlk{kt yûkhkulkk ¼kh ylku { {wsçk su «ríkçk (stress) sl{u íkulkkúke su íku MðhLkkt MkkÃkurûkf nùmð ylku Ëe½o Wå[khýku ÚkkÞ Au. æðlke{ef òøk]rík (Phonemic awareness) Lkk fkhýu økwshkíke ¼k»kf Wå[khý «{kýu u¾lk ylku u¾lk «{kýu Wå[khý fhðklku xuðkþku Au. su økwshkíke ¼k»kfLke «f]rík Au. Ëk.ík. ytøkúus{kt ¾kÞu ku Professor þçë sulkku ytøkúus Wå[kh («VuMkT.yh.) ÚkkÞ Au Ãký økwshkíke ¼k»kf ytøkúus (0)Lku (yku) ylku (e)lku (yu) fnuðk ¾ðk xuðkr økþku nkuðkúke yu «kuvumkh Wå[kh fhu Au ylku ¾u Ãký Au. økwshkíke ¼k»kk{kt Mðhku- ÔÞtsLkku fþk «fkhu ykðu Au ylku [hkuíkhe rþrûkík ¼k»kf fuðkt Wå[khýku fhu Au íkulke yku ¾ {u ððklke ynª fkurþþ fhe Au. økwshkíke ¼k»kk{kt çku «fkhlkk Mðhku Au. yuf Mðhku ylku MktæÞ Mðhku. yuf Mðhku- y/r/w/yk/r/q/é/yu/ yku/yu/yku MktæÞ Mðhku- yr/ykr/yw/ykw/ykur/ ykuw/wr..ykryu/ykuryu. yr yw Mðhku MktMf]ík{kt {klþ MktæÞMðhku Au íku{lkk {kxu ñ ylku ñ suðe {kºkkyku {klþ fhkr Au íku {wsçk ¾kÞ Au. yux u fu ðihkøk þçë{kt ðt yt RT ht ykt øk yr MktæÞMðh çku {kºkkúke ËþkoðkÞk Au. [kië þçë{kt Ãký yu heíku yw MktæÞMðhku Au. rnlëe{kt ykðíkk íkímk{, íkët¼ð ylku yhçke VkhMke íkúkk Ëu~Þ yu{ ík{k{ þçëku{kt MktæÞMðh- - Lkwt ÃkrhðíkoLk ñ ylku ñ {kt ÚkkÞ Au. ËuðLkkøkhe{kt yu ðýkuo ylku {kºkkyku {klþ Au, Ãkhtíkw ñ ÃkAe Þ ÔÞtsLk ykðu íþkhu ñ ðýo MðYÃku Wå[khkÞ Au- MkiÞË, ¼iÞk, {iþík, LkiÞk.. ßÞkhu ñ {kºkk Mkk{kLÞ heíku yì ylku ñi {kºkk ykì íkhefu s nëeðk k Wå[khu Au. ÄiÞoLku nëe{kt {ï²ü ylku þkiþo Lku nëe{kt à ï²ü Wå[khkÞ Au. ñú¼ ¾kÞ Ãký íkulkku Wå[kh íkku ïú¼ ÚkkÞ Au. ßÞkhu økwshkíke{kt yk çku MktæÞMðhku yr-yw ykðu Au íþkhu yì ylku ykì {kt ÃkrhðŠíkík ÚkR òþ Au. ft yt RT ht RT ynª yr MktæÞMðhku yì ÚkR fìhe çklku Au. ylku økt y W {kt yw MktæÞMðh ykì {kt ÃkrhðŠíkík ÚkR økkì çklku Au. økwshkíke{kt - MktæÞMðhku yuf{kºkk{kt ÃkrhðŠíkík ÚkkÞ Au. Ãký çkihe suðk Ëu~Þ þçë{kt çku {kºkk ¾kÞ Au ylku ÄiÞo-þkiÞoLkkt Wå[khýku Ãký çku {kºkk{kt s ÚkkÞ Au yux u nëelke su{ økwshkíke{kt yk MktæÞMðhLkk rlkþ{{kt yufyãkíkk Ëu¾kíke LkÚke. økwshkíke rþrûkík ¼k»kf ¾u fuhe, [kuãkze, ðuh ylku çkku u íþkhu fìhe, [kìãkze, ðìh... yk{ Wå[khý ylku u¾lk ðå[u ytíkh ÃkzðkÚke Mk{MÞk MkòoÞ Au. ð e ÃkkAku økwshkíke ¼k»kf ytøkúus þçë ykìøkü çkku u Ãký Au ylku ¾u Ãký Au. íkku økwshkíke þçëku fu{ ¾íkku LkÚke? MðhkuLke su{ ÔÞtsLkku{kt Ãký ÃkhtÃkhkÚke ykãkýu MÃkþo ÔÞtsLkkuLku ftxtþ, íkk ÔÞ, {qäolþ, ËtíÞ ylku yku»xtâ æðrlk íkhefu yku ¾eyu Aeyu. yksu rþrûkíkku yu MÚkkLkuÚke æðrlk rlk{koý Ãkk{u Au yuðe ¼úkÂLík ylkw¼ðu Au. ftxtâlkku yúko øk w, øk k{ktúke f, ¾, øk, ½, Ê æðrlkyku yksu Wå[khkíkk LkÚke ¾hu¾h íkku Ãk~Þíkk wúke (ðu h-velar) (íkk ðkúke) rlk»ãkllk Úkíkk nkur yu ftxâ Lku çkë u Ãk~Þ íkk ÔÞ íkhefu yku ¾ðk òuryu íkku ¼úkÂLík Lkk ÚkkÞ. íku heíku {qäolþ æðrlkyku yksu Ãk~ÞðíMko MÚkkLkuÚke Wå[rhík Úkíkkt «ríkðurüík MÃkþoÔÞtsLkku çklku Au. ÔÞtsLkkuLkk ylþ Wå[khýku{kt òuryu íkku yu {nk«ký ÔÞtsLkku ¼k»kf õþkhuþ yuf MkkÚku (rîík) Wå[khe þfíkku s LkÚke. [kuï¾wt ¾u Au ¾hku Ãký çkku u Au íkku [kuf¾wt... çkwrø ¾u Au. Ãký çkku u Au çkwëträ ÃkíÚkh çkku u Au ¾u Au ÃkÚÚkh, ¾u Au çkwêku ylku çkku u Au çkwxtxku... çku {nk«ký ÔÞtsLkku òu Wå[khðk yþõþ nkuþ íkku u¾lk{kt Aqx þk {kxu? íku{ fhðkúke ¼k»kf ¾kuxkt Wå[khýku fhðk køkþu ylku yhksfíkk Q¼e Úkþu. yklkku ÏÞk rþrûkíkku{kt nkuíkku LkÚke. y çk k økwshkíke ¼k»kfLku ðímko (ÃkuZw)Lke MÃkü Mk{s Ãký rðîklkku fhkðe þõþk LkÚke. ðímkolkk çku ¼køk Ãkzu Au S¼Lkk xuhðklku WÃkhLkk ËktíkLke ÃkkA R síkkt ËktíkLke në ÃkAe su ÃkuZkLkku LkkLke xufhe suðku ¼køk ykðu íku ðímko Au yulkk WÃkhLkku ¼køk Ãk~Þ ðímko Au íþktúke x, X, z, Z æðrlk Wå[rhík ÚkkÞ Au. rð-rðãklkøkh 570 yur«

18 LkkrMkf ÔÞtsLkkuLke yku ¾{kt Ãký rþrûkíkku ¼q ku fhu Au. økwshíke{kt Ãkkt[ LkkrMkf ÞtsLkku Au. LkkrMkfæðrLk Ãk~Þ íkk w f ¾ øk ½ Ê (øktøkk, ytøk) íkk w [ A s Í Åk ([t[, {trs ) Ãk~ÞðíMko x X z Z ý ({tz, ZtZuhku) ðímkoþ ík Úk Ë Ä Lk (çktä, ytík) ykuütþ Ãk V çk ¼ { (MktÃk, stãk) WÃkhkuõík Ãkkt[ LkkrMkf æðrlk Au su u¾lk{kt fkur MktðøkeoÞ æðrlk Ãkrhðuþ{kt ykðu íþkhu ylkwmðkh çkëeúke ËþkoðkÞ Au, Ãký rþrûkíkkulku ¼køÞu s ¾çkh nkuþ Au fu ylkwmðkh çkëe{kt fþku LkkrMkf æðrlk Au? øktøkk ylku {trs çktlku ylkwmðkh çkëelkkt Wå[khýku y øk Au Ãký u¾lk{kt ykãkýu yuf s r[ö ðkãkhíkk nkur yu Wå[khý íkhv ykãkýwt ûk hìkwt LkÚke. {tzãk þçë{kt ýt ylku ytík þçë{kt LkT LkkrMkf æðrlk ðãkhkþ Au. íkulke ¾çkh nkuðe òuryu. ylkwmðkh çkëe ÃkAe ykðíkku ÔÞtsLk su ðøkolkku nkuþ íku ðøkolkku LkkrMkf æðrlk ykðu Au. Wå[khýku nkuðk Aíkkt yulkk u¾lk{kt yuf r[ö nkuðkúke Wå[khýLke òøk]rík ¼k»kf ¾kuR hìkku Au. ylkwmðkhæðrlk Ãkkt[uÞ ÔÞtsLkkuÚke ÃkrhðŠíkík ÚkR Wå[ Mðhu Wå[khkíkku níkku su nðu {æþ{ fu rlkblk Mkqh Ãkh Wå[khkÞ Au. yu{ yulkk Wå[khýku{kt ykðíkkt ÃkrhðíkoLkku æþklku uðkt òuryu. økwshkíke{kt ðãkhkíkk MktMf]ík ylkwmðkh æðrlklke Mk{s y økyãku ¼k»kfLku LkÚke. MktÞkuøk, MktðkË, MktMkkh, Mkth[Lkk suðk þçëku{kt su ylkwmðkh Au íkulkkt Wå[khýku MktMf]ík{kt } ì ylku ±ì ÚkkÞ Au nùmð Mðh+ ylkwmðkh æðrlk+ Þ/h/ /ð/mk/þ/n yux u fu y, R, W ÃkAe ylkwmðkh æðrlk ykðu ylku íþkhçkkë Þ/h/ /ð/mk/þ/n ykðu íþkhu ylkwmðkh æðrlklkwt Wå[khý y{t fu yð ÚkkÞ Au. y{t æðrlk rð¾trzík ÚkRLku MkkLkwLkkrMkf yðrþü { YÃku Wå[khkðk køku Au ylku ykøk Lkk nùmð Mðh MkkÚku òuzkrlku MkkLkwLkkrMkf çklkkðu Au yux u MktÞkuøk rþrûkíkku Mk{T+Þkuøk fnu Au, fux kf kufku MkLkT+Þkuøk çkku u Au íku ¼q ¼hu wt Au... çku Mðhku ðå[u yûkhktík ylku þçëktík z ykðu íþkhu økwshkík «ËuþLke çkku eyku{kt ÚkkÞ. Au. ykze þçëlku ¼k»kf yk e Mkkt¼ u Au íkulkwt fkhý Ãký íku Au. {kuzk Lku {ku k Mk{su Au íkulkwt fkhý Ãký íku s Au. økwshkíke{kt Úke ylku z Úke çklku ku yuf s æðrlk Au. yk çku æðrlkyku yuf suðk Ãkrhðuþ{kt yuf suðe æðrlk{kt ÃkrhðŠíkík ÚkkÞ Au íþkhu æðrlk rð kklk{kt yulku [kãkeþ æðrlk{t (Archo phoneme) fnu Au. økwshkíke{kt ßÞkhu çku Mðh yúkðk ½ku»kÔÞtsLk ylku MðhLke ðå[u n ykðu íþkhu su æðrlk çklku íku {{oh Au. ËwrLkÞkLke çkäe ¼k»kkyku{kt ykðk {{oh æðrlk fuð økwshkíke ¼k»kk{kt MkkiÚke ðäkhu «{ký{kt òuðk { u Au. {q þçë{kt hnu ku Mðh ÃkrhðŠíkík ÚkR {{oh çklke òþ Au. Ëk.ík.- çkt yt nt yt Lk þçë{kt çku Mðh ðå[u ykðíkk ykøk Lkku Mðh ì yì ÚkR {{oh çklku Au. 1. y, y > y-yì- yì/yì-y {æþ nt >yì + nt Lknuh > Lkì h þnuh > þì h çknulk > çkì Lk nuh > ì h 2. y- y Þk y-yku ({æþ nt > yku+n> ykp Ãknku wt > Ãkku w znku w > zkp w Ãknkuh > Ãkku h 3. yk + {æþ nt íkúkk yk + n> yk Ãknkz > Ãkk z ånk > [k ínkhk > íkk hk Õnkðku > k ðku 4. yku-r + {æþ n {nemkkøkh > { R Mkkøkh MkrnÞh > MkRÞh Ëne > ËR 5. y / yu -W+ {æþ nt {nwze > {Wze {unw ku > {uw ku 6. yk/y/yku {æþ nt Lkknðwt > Lkk ðw Ëkunðwt > Ëku ðwt økwshkíke{kt çku Mðh ðå[u ykðíkku n nt{uþk {{oh LkÚke Úkíkku yuðkt áüktíkku Ãký Au Ëk.ík. çkr nkhe, Mkwnkøk ðøkuhu. yk{ økwshkíke ¼k»kf fu su [hkuíkh{kt rlkðkmk fhu Au ylku rþrûkík nkur su ÃkkuíkkLkkt Wå[khýku fhu Au íku æðrlkykulkku ynª Ãkrh[Þ fhkôþku Au. rðïlke fkurãký ¼k»kk{kt òuzýe rlkþ{kuúke Úkíke LkÚke, Wå[khýku{ktÚke rlkþ{ku þkuäkþ Au. ytøkúus (stress timed language) «ríkçk -fkr f ¼k»kk Au íku yçþkmkúke þe¾kþ Au. rlkþ{úke Lknª. økwshkíke{kt rlkþ{ku ykðe síkkt Wå[khý ylku u¾lk ðå[u yufðkõþíkk snðkíke LkÚke yktíkh rðhkuäku sl{u Au, ßÞkhu økwshkíke ¼k»kfLke «f]rík Wå[khý «{kýu u¾lk fhðklke ylku u¾lk {wsçk Wå[khý fhðklke Auyk Mk{MÞkyku rlkðkhðe nkuþ íkku Wå[rhík ðkýe{kt su fkþohík rlkþ{ku Au íkulkku yçþkmk Úkðku òuryu. ( økúumk çktøk ku à kux Lkt. 864, {Lke»k fkulkohlke ÃkkA, ðõ ¼ rðãklkøkh. {ku: ) 16 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

19 o >> yçþkmk >> {wtzfku r»kë ½Lk~Þk{ Mkn yulk. økzðe «MŒkð k ðuëktœ k r ØktŒku wt «rœ kë fhœwt, yúkðoðuëeþ ŒÚkk ykrëþtfh wt ðäw r«þ yuðwt yk Þku eyku wt W r»kë { kþwt Au. {wtzf yux u {wtz fh kh ymºkku yuðk yúkuo Ae k {Þ{kt yuf W r»kë wt k{ ûkwrhfku r»kë ý y kþwt Au. su{ ûkwrhfk útrúk-ƒtä u fk u Au Œu{ yrðãk u y nhœwt nkuðkúke yk wt k{ yk ÞkuøÞ Au. þktrœ kx ytœ oœ Îï±çã¼} ì Ëuð w t ËeÄu, ² ~ : Þku fhœk, rmúkhíð kúku ¼ÿq qœk w t uð fheyu. ËwrhŒku k y kfhýkúku qþkorë ËuðŒkyku y{khwt MðÂMík fhu. ŒkûÞo. (É. 1-89,10-178) yïy u MŒwŒ Au. ƒes heœu Œu qþo s Au fþktf Œu Yz ý Au. RLÿ yrä kþf Au. Œku q»klk ðäo ku ËuðŒk Au s. ƒúñk e y ufk uf ]rü{kt fkue yuf ]rü k ßÞuc wºk yúkðko u ƒúñrðãkk su ƒúñk rhð]z yux u fu {} ü ÝñE²ü±ñÚ x² çî{kt uc Ëuð«Úk{,rðïfŒko, ¼wð kuókyu ðorðãk «rœrcœ fne y u fhe ý. çkúñrðãk çkúñrðãk e whw-rþ»þ ht hk rðãkîþ, hkrðãkúke «kó yûkhçkúñ y u Œu{ktÚke Mk]rüÞkuíÃkr k Ëþkoðe Au. yrðãk yúkkoœt r ÞkÞku y u rðãk yux u W k k. (Rþ-9Úke10) íþkt s Œu u t¼qíþ t¼qrœ fnu Au. (Rþ-1hÚke14) htœw ynet Wå[Œ{ rðãk yux u ƒúñ ðoºk Au Œu. yúkkoœt hk y u y hk rðãkyku ku rð{þo fhkþku Au. y hk yux u su kúke ðuëkt krë wt kk {u ðkþ Au. yk s yúko u M ü fhœe fúkk khë- ífw{kh tðkë AktËkuøÞku r»kë{kt ÔÞõŒ ÚkE Au. khë MðkæÞÞ {kt ÉøðuËkrË, RrŒnk, whký, ÔÞkfhý, køfõ, rýœ, r räœfo erœ ykrëþkmºk, Ëuð-¼qŒ- ûkºk- o-ëuð-s krërðãk e k{kð e yk u Au y u W{uhu Au fu yu kúke h þkufr ðkhýrðãk e nsw þkuä{kt Awt. ykðku s ¼kð ylþ whkýku e h[ k ƒkë ¼k ðœ e so k ÔÞk u fúktr[œt su{ tœwü fhu Au Œu{ ífw{kh khë u yk ƒäe rðãkyku þçë{þe Au yu{ fnuœk fnu Au fu Œu s çkúñrðãk fnuðkþ su þkufr ð]r k fhu Au y u yk ¼ú{ u y w ÞwõŒ ýœk { wm{]rœfkh ² ±ïîï s : S} ë¼² ï ² p ÜU p ÜUéÎëC²:J ± ü ¼ çýcèuh : Ðí ïy² ¼} ïçýd : çã ¼ : S} ë¼ :JJ ({Lkw.12-9) yºku {nkþk,rðþk whwfw krä rœ yk[kþo nkuðk AŒkt þki f hk«kóþuot {úœk qðof {nr»ko y u çkúñr c ytr h k u òþ Au. {kuxk {kuxk Ér»kyku ý { qðof rðãkúkeo ƒ Œk W r»këku{kt òue þfkþ Au. hk-y hkrðãk k k{u su ku «íþw kh yux u yk rðãkyku wt fúk. ƒ ÐÚ ²² ¼Îÿ Ú} ç{x }²¼ïJ ({w.1-1-5)ynet s {qœko{qœo yux u fu r Þk, f{o fu ƒrnht kä k fhe u käf y{qœkuo k f ƒ Œku kk {k eo ƒ e, eœk k f{oúke kk {k o e Þkºkk MðÞtr Ø ÚkkÞ y u «khçäðkëe net ý wá»kkúkoðkëe ƒ Œkt ytœht käf ƒ u Œuðku qh ÔÞõŒ Au. rþhkuðúœäkhe u yk rðãk ¼ýkððe. çkúñk yúkkoœt ]rüþkuí këfu su rðãku Ëuþ fþkuo Œu u ±üç±l Ðíç¼D } ì y u ±üç±l Ÿ ² } ì su u þtfhk[kþo ƒäe rðãkyku e yr¼ôþõœfºkeo {k u Au, ŒuÚke yk rðãk u ðorðãk«rœck fne Au. ßÞkt rðrä qðof,{nk ]nmúk y u ƒäwt fþko Ae ý y tœku»k yúkðk S kk k þu»k Au, Œuðe yk ºký ƒkƒœku yk {wtzfku r»kë k {q {kt Qze u ykt¾u ð u Œuðe Au. ¼ u yk k {tºk{kt yk rðãk ku yräfkhe tlþmœ ƒœkðkþku nkuþ. ñÿ ² Z Ú ¼: ({w ) æ ² ² ïx ¼ì ({w )yk ku yúko yu fhe þfkþ fu kä t ÒkŒkÚke W h{œk k{e,rðhõœ Úkðk wt { ÚkŒkt y u ytrœ{ ûþ yk net ý su Au Œu {u ÔÞk Ae ƒeswt fte yðrþü Úke hnuœwt y u yux u s yk s ht hk si Ëeûkk ð¾œu [ðke Au. ßÞkhu W hrœ ykðu íþkhu nu k t krhf ƒäe rðräyku rërûkœ e qhe fþko ƒkë s rðhõœðu»k Äkhý fhkðkþ Au. ƒes«& ÜUçS} ó é x ± ï ç± ¼ï ±üç} Îæ ç± ¼æ ±¼èç¼ J nu ¼ ð ytr h T {khe yk k ƒäwt s Au, Œu{ktÚke nwt þwt rðþu»kœþk òýwt? fu su òýðkúke «íþuf u òýðk e syh hnu. wðýo e ze u òûþk Ae Œu{ktÚke ƒ Œk ½huýktyku u òýðk e ykð~þfœk Úke hnuœe. yk nkh ku k ku, yk fwtz ý nu{ k ð. yk ƒäwt ku k wt s Au, su sýkþ s òþ Au. yûkh yûkh rð»kþf rð kk s hkrðãk Au.ðuË k þçë {qn k kk Úke h yk rð»kþ Au. net Œku yufºk ƒúkñýku {kºk {tzqf suðk fìkk, su ðuë kx Œku Mðh òýu Au ý fktr yux k {kºkúke ƒúñœ ð wt Œ ðœ: kk ÚkkÞ. ynet yûkh yux u ²œ ÎÎíïà²} x í s} x ï~ } ± ü} ÿ é: Ÿ ï~ æ ¼ÎÐ ç Ð Î} ì çýy²æ ç± é æ ±üx ¼æ é êÿ} ¼Îò²æ ²Îì ê¼² ïôý ÐçÚÐà²ç ¼ {èú :J ({wt.1-1-6) Œu ku yúko fhœkt fnu Au fu-yá~þ{ yux u fu yá~þ nðk u y w¼ðe þfkþ ý skuðkþ net su{ Œu{ yÿ~þ y kuºk yk ýk qðos ð. nkuþ Œu{ Œu k fq e þwt ¾ƒh? þtfh k rððkn ð¾œu {q þkuäœk yxfe sðkþwt, Œku yk Œku yûkh Au. yðýeo yúkkoœt ðýo Œku ÿôþ ku Ä{o Au ßÞkhu yk fte ÿôþ {kºk Úkkuzwt rð-rðãklkøkh 570 yur«

20 Au? Œu Œku ÿôþku wt ý ÿôþ Au. y[ûkw ð. Œu Œku swëk swëk [uœ k[uœ Y E þfu Au, Œku {kºk këkrë ðk wt fu{ nkuþ þfu? Œu ðo k Au. Œf erf Þw {kt yuf {Þu yuf sý y uf u òýe þfu, Œku yk Œku ¼qŒkrË ku sof, Œu fu{ òýe þfu?yk Œku ðo k MðÞt ïuœkïhœh k «{kýu Ðà²ç¼ ÿ é: à ë ïç¼ ÜU ü:j (ïu.3-19) Au. Œuðe s heœu Œu rð¼w-rðïy eœk kþ Au. qû{ þçëkrë W khku kh nkuþ Œu{kt {kœwt Œu w qû{ Au. [Þk [Þ y w¼ðœwt Œu yrð kþe Au. yk{ Œu ¼qŒÞkur fuðwt Au? {tºk 1-2 yrø nkuºk y u Œu e kœ SÌkkyku wt ðýo, 1Úke4 {tºkku{kt rðrährnœ f{oúke yr ükró ŒÚkk rð heœ Eüku rçä, Úkef Þ kúke {u ðu Mð korë y u fuð r Þkf{eo u s ne {k ðku 7Úke10, rðhõœ, þklœ y u rþ»þ whw ròkrä{kt ƒúñrðãk {u ðu Œuðwt 11Úke13,{wtzf 2-1 ƒúñ wt ðofkhý su{ yrø Œ MVw ku Œu{ yûkhkœt s Ëkuí r k y u Œ{k{ {tºkkrë ]rü wt s ÐéL»±ïÎ ç±eæ su ykðk yûkhƒúñ u òýu Œu e yrðãkøkútrúk Aqxu y u ðoºk yuf{uð wt rð Au Œuðwt su swyu Œu ysy krëy«kýy{ kþw¼ hkí h Au. yy k{qœo u òýðwt fe heœu? Œu nk Œwt, «fkrþœ,[iœlþ rðrþü Au. su u ðetäðwt skuryu. ƒúñðuärðrä, Sð, yku{fkh y u æþk su{ húk kr¼yu ykhkyku Œu{ yt krëþwœ Ëun fulÿmúk Au. zu Œu ƒúñktzu. þki f {nkþk k «& u þwt òýe uðkúke ƒäwt sýke òþ Au? Œu ku W kh Au fu ykí{œ ð u s çkúñ wt fìkwt Au.rnhÛÞfkuþrMÚkŒ y u ykí{rðëtlku qþkorë ßÞkurŒyku wt ßÞkurŒ ßÞkt [tÿkrë ßÞkurŒ»{k ku e syhœ Úke zœe Œuðwt sýkôþwt. yrmœíð þwt ûþne Au? k ¼Î} ë¼æ ±ïhã²} ì, HÿÞ²æ ({w.2-2-3) ¼Îï± ÿ Úæ ñ}² ç±çh y u W k k yux u wá»kkúko e ðkœ fhœkt ûþðuä e ðkœ fhe. su k {kxu yk fìkwt fu Ý Ï HãèÝïÝ yúkkoœt ÞkuøÞŒk Ðí} œ ïý fu Ðí} Î ï } ëy²éúï± fne Œu kúke h Úkðk ku tfuœ fþkuo. fk.fu yæþkí{ Úk wt ðuhe yk Au, y u à Ú±¼ì ¼ } ² ±ï¼ì fìkw t.yk s «ýðku k k S±Îïã} Úô ÜUëy± Ðí ±æ ïœ Ú Úç } ì Š² ÝçÝ} ƒüý ² Îì Îï±æ Ðà²ïçó J (ïuíkk ) MðËun u yhrý ƒ kðe y u Œu k W h æþk {túk fhœk hnuðkúke W k f wókrø e su{ ÓËÞrMÚkŒ h{kí{k u k{e þfu Au. Þ kkht¼u su yhrý{túk ÚkŒkt yrø «fx ÚkkÞ Au. su{kt Aq ku yrø Œku nœku s ý «ÞíLk {kºk net, y kh ÞíLku Œu{ktÚke yrø Wí Òk ÚkkÞ su{ Œu{ æþk ðþ ynet h{ Œ ð wt Ëþo ÚkkÞ Au. ƒes heœu yku{ ƒúñðk[f nkuðkúke ¼œ ï ÐÎæ æx íãï Ï íï è}² ïç} y²ï¼¼ìj ÿ ÚHÿ²±ï{Ý Ðí ± ï {Ýé: à Ú ï s y} Ï ír ¼Ìÿ²} éó²¼ïj 18 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570 Ðí} œ ïý ±ïhã²æ à Ú±œ } ² ï ±ï¼ìj ({wt.h-h-4) su e ytëh ƒäw t ykuœ«kuœ Au, Œu u s òýku y u Œu y{]œ ku uœw Au. su{fu ¼} ï± ç±çîy± ç¼} ëy²é} ïç¼ Ý ²: Ð ƒ ç±îì²¼ï²ý ² J (ïuíkk 3-8)ð. su{ [ k ykhkyku kr¼ rhœ: Œu{ yûkhk k ƒäw t. t[fkuþ yòk{þkrë Au. y{]œœ ð fuðw t? ç β¼ï Nβx í æçƒçààl ¼ï ±ü æà ² :J fu ÿ è² ¼ï S² ÜU} üç ¼çS} ÎëCï ÐÚ ±Úï J ({w.2-2-8) eœk Ý çxý ÜU} ü Œºk qþkorë e [{f nkuþ Au ý Œu MðÞt «fkrþœ Œ ð rðhksœ nkuþ Au. íþkt Ý ¼~ ê² ïü ç¼ Ý à à æüu Ý Ð ±ÜU: Œu s ¼kr ŒÚke ƒäwt rð¼kr Œ Au. Ï ír ï±ïî} } ë¼} ìj ÐéÚS¼ Î- {S¼ Îì- Îçÿ ïœ ÚÐí ë¼ Au. Sð ¼ u ðuëktœlkk {Œu r{úþk y u çkúñ íþ Au yu{ fnþwt, ý ynet Sð wt kihð kœk Œu yúko qýo Au yu{ fìkwt. Sðkí{k- h{kí{k ûkeîþ wt ¼kufŒk y u kûkey u ðýo fhkþwt Au. ykí{ ez ƒ ðk e ÞwrõŒ Œ krëúke «kó, íþ, çkúñ[þo ð. kä ku e {rn{k yufºk ðke. Sðkí{k- h{kí{k u à ï ÝÐ¼Ý ñ, ² ñ, } Ý w² Ý ñ, éð ñü suðku s ¼kð yr¼¼kðf {tºk ïuœk.4-6,fx.2-3 fu eœk 1-1 u õðkux fhœkt yks hswykœ u y w{kuë yk u Au. {wïþ {k o çkúñkuíãkòk ŒËuð e ÚkkÞ Au. su{kt yuf {k u ð]ûku wy»kkuðeœþkuf y u ƒúñþkur ý MðY e [[ko fhe Au. eœk «{kýu ²æ ²æ H ïüuæ } Ý, æç± ç¼, ¼æ ¼æ H ïüuæ ²¼ï J ð. Sð ykí{ k ƒ e MðŒtºkŒk «kó fhu Au. W¼Þ{tºkku{kt rðïð]ûk h þheh-þherh fu Sð-ykí{k ð u Au. çkl u kœ Au. Sð ¼kuõŒk y u Rþ yþkuf Au. htœw yþkufkðmúkk Sð u «kó fhðk e hnu Au. h- khkþý, yswo -f]»ý fu ¼ ðk - ¼õŒ yk{ ƒòku skuzfk Au. f]»ýkswo ðå[u eœk{kt y±æ } } çðí² ïçç y u ÜUçÚc²ï ± Ýæ ¼± Au, Œku f]»ýfwlœe {æþu r{ wt fkhý Ëw:¾ ŒÚkk wëk{k-f]»ý wt ÏÞ ð uhu u yk heœu Þw íð árüyu skue þfkþ. yîiœ ƒ e sðk wt ðýo fhœkt tsþ fnu Au ಠ} ñ Ï ëã ¼ ñ ¼L ñ à HSÜU { ç±± ïîìx ¼ ñj»üu Ýx ¼ ñ ÎëcÅì± ²æ } æ } ãî ç±à ¼ì JJ ({nk. W½ku ðo 59.10) çkl u yuf s Ëu¾kÞ Au. yufk e skuðkþ Au f]»ýkswo.þkë hnu fu ¾wË-¾wËk{kt yuf fk k ku Vuh Au y u yk Sð ku yntfkh Œu u y w¼ð fhkðu Au. Œu ef u Œku yufíð Au ý; Œu s ¼kð u h n e yk trõœ ykƒunqƒ «MŒwŒ fhu Au - y uf sw ðeíþk hu túku [k Œk, ŒkuÞu ytœh hìkwt hu kh.

21 «¼wS Au k u hu nrh Úke ðu k ykzk zþku Au yìtfkh. yk ká~þ ytþ-ytþe } } ñ± æà ï è±h ïüuï, Ëk - Mðk{e Ëk esðý- h{kí{k,r{ºk-r{ºk yswo -f]»ý, {kœk- wºk þtfhk[kþo-¼ðk e x ç¼sy±æ x ç¼sy±} ïüu ± ÝèJ t¼kðku{kt y¼uë y u Sð-rþðifâ V e¼qœ ÚkkÞ Au. su {wïþ rð[kh ynet {wtzf Wå[hu Au. kä ku wt nkuðwt kæþr ØÞÚkou Äeh ykí{ëþo fhu Au y u y{]œ u [k¾u Au. AŒkt Œ, «ð[,{u½k{kºk ðý,«{kë y tlþk Úke { ðk kºk yk Ë su rðîk wt ðhý MðÞt ykí{k fhu Œu u Œu «kó Au. su{ «ðkne rhœk MðÞt {wÿ u { u Œu{ ²: ¼yÐÚ} æ Ï ír ±ïî, : Ï ír ñ± ±ç¼j kúku kúku - Ý ²} y} Ðí± ÝïÝ H ² ï Ý } ïí ² Ý Ï ãéý Ÿ é¼ïý J fkþh net þrõœðk w t fk{ Au yk {k u o sðw t Œu. ¼rõŒ hu fhðe nkuþ Œku hktf ÚkE u huðw t ßÞkt rð {úœk ku ¼kð ¼ u Au y u ¼rõŒ yux u «¼w{k o ý yufºk ¼rõŒ u ¾ktzk fuhe Äkh fìkw t Au, Œu{ s ynet kk {k o u {Úko käf [Þ fhu Au. yux u Ý ²} y} Ï HãèÝïÝÝ H ², ƒesw tœk kðu e ykð~þf Au, fu{fu þw t {tëkrø ¼kus u [kðe þfu? k. Œu{ skuœhkðw t zu Au, y u ºkesw t fu su{ kze nkuþ, Œu{kt EÄý ý whw t ¼hkÔÞw t nkuþ, AŒkt ([k w) u {kheyu Œku [k u? k. Œu{ ynet käf k u þheh, «ký y u { nkuþ ƒäw t s ŒeðúŒkÚke fk{ fhœkt nkuþ y u fnþw t s Au u { nkuþ Œku {k ðu sðkþ yúkðk { [t k Œku fúkhkux {u t t k. yk{ «{këe u Œu { u. ÐíÜU à ïçðí±ëçœ p Ðí} Î ï } ïã»± æ ( eœk ) íþkt «{kë u Œ{ku wýe ƒœkôþku y u Œu ykí{«kró{kt ƒkäf ƒ u. sku Œu w t r {q o ÚkkÞ Œku fk{ ƒ u. Œ Úke ý Œu «kó ÚkkÞ s Œuðw t Úke. ¼Ð Ï ír ç±ç S±J ¼Ð ï Ï ír ïç¼j (Œi.W.3-1) Úke ylþºk fìkw t kä ý. ynet eœk rºkœ su u fnu Au, {kºk Œu kúke s net «kãþ yk W r»kë ýu Au. Œ sofþrõœ, tfõ, ykæþkrí{f Sð ØrŒ, tþ{, rœrœûkk, ykí{rð[kh fu kä k yúkku o{kt «ÞwõŒ Au. ynet Œu u er{œ kä fìkw t Au, {kºk ý Œu kúke s { ðk kºk Au. sku yu{ nkuþ Œku þu kúke? ƒäw t fþko ƒkë Œu y e{ f] kúke { u Au Œu{ fìkw t. y e{ f] k ¼ ðk þtfh ý {kt u Au Ëunw ¼rõŒ y kþ e, ¼rõŒY u h½w të k u y u n w{k ý ÜUÚãé Î ÚÍ éý ²ÜU À ïãé ykðk M un, f] k, y w ún fu «kë e ðkœ yk ý fne ËeÄe Au W r»këfkhu. h{ Ér»kyku u ðkhtðkh { fhe tlþk, y Œ, þwø íð, f{o hkþýœk y u r ðu oë su{kt Œu yk rðãk «kó fhe þfu Au. {wtzf k tlþk u ƒ]nëkhûþf k yk {køkkuo «ðßþk, ÔÞwíÚkk,r¼ûkk[Þo, y«síð, r ðuoë (çk]n.4-4-hh,3-5-1) «þmœ fhu Au. ƒeò yuf yúko{kt ƒkirøí{ {kxu fu yðirëf ]níþk eyku {kxu y þçë Œhefu «ÞwõŒ ÚkÞu ku sýkþ Au. ¼iûÞ[Þo{Tyrh ún,rðhs, yhûþðk e, Œ Øk qœþklœ, y{]œðk e ƒ e qþoîkhúke k{u Au.{wtzf{kt ðirëf f{o{k o çý²¼æ ÚïƒJ su wf]œ ku {k o Au. yk{ fhœkt rðhs ƒ u k yuðk Œuyku qþoîkhuúke yôþþ wh]»k «kó ÚkŒkt fìkkt Au. ({wt.3-2-5) Þ kkrë ðirëf f{o{k o yáz nkuze fne u, ŒÚkk Œu uþ u yr¼ trëœ fhœkyku u {qz { kþk, suyku ytä ƒ e ûkrýf yk kuf u «kó ÚkR, ne Œh Þkur Úke yf]œe ƒ u Au. ({wt.2-2-7) yku{ kt yð tƒ u yk tëëkœk { kþku. ({wt ) skufu ƒòku rðãkyku u Œu e Œu e søþkyu r B ku k{ Úke, Œuðwt òýðwt. ynet Þku,Þ k fu f{o{køkkuo u MðŒtºk heœu r Yr Œ fhœwt nkuþ {LðÞ käu Au. fk.fu.yuf {tºk{kt yûkhkuí Òk ({wt-1-1-7) whw»k{ktúke so ({wt ) fu whw»k u yûkhku he ({wt.2-2-1) fu kawt yûkh u h{ Œíð fnu. ({wt.2-2-1) frðœk k «ky {kt rëôþ wy»kðýo su{fu yrø Œu wt {MŒf, [tÿ- qþo Œu k Þ, rëþkyku su k fýo, ðuëku Œu e ðkýe, ðkþw yu k «ký y u rðï Œu wt ÓËÞ Au. ({wt.2-1-4) yu{ fìkwt. ykí{ ez yûkh wt [Œ hsq fhu Au. ó Îì ±ç ¼ ê¼ çý y u ytœœ: y²æ... ç±e} ì J fìkwt. swëk-swëk ]rü rð»kþf {Œku{kt ðkmœð e Sf yk W r»kë ku {Œ Au. yûkhkuí Òk Œºkið e su{ Qýo k¼ Mð fku ku e suo Au, ]Úðe ð M rœ u W kzu Au ŒÚkk SrðŒ{ktÚke ku{krë t¼ðu Œu{ yk rðï ]s Œu{ktÚke ÚkkÞ Au. ({wt ) ¼ u Œu Œ ð yá~þ, y úkìk, y kuºk., yðýo, [ûðkrë hrnœ,r íþ, rð¼w, ðo Œ, yÿôþ, r woýkrë Au. ({wt. 1-1) Rþ y u Sð ƒòku swëk AŒkt íþ fnu Au. ({wt )œu wt wnk[hý MÚkk fìkwt. fkhý ŒíËþo rð k fk{ kyku y u tþþku {xþu net. íþ ðzu ËuðÞk ý «kýkþk{úke þhehþwrø y u ƒkë{kt r[ kþwrø e ðkœ y u Œuðk r[ kúke ykófk{ ç± ÝïÝ ÐçÚÐà²ç ¼J ({wt ) h{kí{k u ytœ: ðúke BÞ fhe þfkþ. Œu u þw¼ú, ßÞkurŒ fìkwt yux u s ({wt.h-2-9) Œu hwõ{ðýo ý Au. yk{ Rïh ku kûkkífkh fh kh käf Rïh u yk, ka, Ërûkýu, W khu, e[u y u W h ƒäu swyu Au. íþkhƒkë yk rðï ŒËTsr Œ k u Au. ({wt.h-2-11) h{kí{kúke Aqxku zðk u fkhýu kuœk e yr þœkúke þkuf fþko fhœku nœku, Œu nðu Ëþo ƒkë þrõœ t Òk ƒ Œk e kúku ykí{ kk e ƒ Œku whw»k su e ý EåAk fhu Œu Œu u ŒhŒ {u ðe u Au. ykí{ ez u yk ƒäwt w ¼ Au. ƒúñ kk eyku{kt uc ÚkE W¼ku hnu Au. ({wt ) rð-rðãklkøkh 570 yur«

22 w sol{ ÚkŒkt ({wt.3-2-1) þw krœ {ý fhe u Äeh ƒúñäk{e ƒ u Au. eœk whw»k rºk wýkœeœ ykðwt Ëþkoðu Au. kk Œ]ó, f]œkí{, «þklœ ÞwõŒkí{, þwø íð,{kuûk k{œku f{orð¼k Úke rð¼õœ Œu h{ yôþþ{kt yufe¼qœ ÚkE òþ Au. fuðe heœu?- x ¼ : ÜUH : Ð Îà Ðíç¼D Îï± p ±ïü Ðíç¼Îï±¼ éj ÜU} üç ç± Ý} ²p y} ÐÚïùÃ²ï ±Ú»ÜUè ±ç ¼J ({wt ) ykðku s ¼kð «& ku r»kë - Ðí } ë ¼ Ðí ÓÀh æ ± ²éÁ² ïç¼ú Ð: Ðë烱èç Îí²æ } Ý:J ó } ó mè²z ¼Ð ï } ~ : ÜU} üh ïüu H ïüuï é Ý } JJ («& 6-4) ßÞkt ErLÿÞku su k ðzu sl{e nœe Œu Œu ËuðŒkyku «rœ rœ fhu Au. ykí{k rð kk {Þ{kt rð e ÚkE òþ Au. su{ Ëe {wÿ{kt Œu{ ¼Úç¼ à ïüu} ìj rð e ÚkkÞ Au. íþ-{wÿk u¾ y²} ï± ²¼ï Ý Ýë¼æ y²ïý Ð ƒ ç±¼¼ ï Îï±² Ý:J ²ïÝ RUè} y² «² s #ÜU } : ²~ ¼¼ì y²s² ÐÚ} æ çý{ Ý} ì J ({wt ) ¼khŒð»ko htœw yk çkúñktz ku ]rü t[k f {tºk Au. ktäes e MðŒtºkŒk e zœ su u íþk ún fnuðkþku, fkuý Úke òýœwt? ÉŒr Þ{ W fkhe yu ku ykœ{ku Ëe Œu wt s Úke eœe. yk ÉŒw yu e {u u ykðu y u òþ Au. su u fk ku r Þ{ [ kðu Au. fýufý{kt yk ÔÞðMÚkk tœ o Au. yk s fkhýúke Œu u rð kk yuðk ƒeò k{u yku ¾kðe þfkþ. þwt V e[u Úke zœwt? kýe yä: Úke ðnuœwt? þwt ðkë W h ðh u Au? net, ŒuÚke yk s fkhý t[k fhu Au whk rðï wt. su u ŒT nkuðk ýwt fu kœ fnu Au. yux u s ktïþ ífkþoðkë fne wfkhu Au. íþðkëe nrh&[tÿ fu {nk¼khœeþ íþëuð «r Ø Au yäw kðrä. íþëuð rðþu Œku fnuðkþwt fu «kœ:fk u Œuyku yuf wtëh Mºke u ƒnkh ef Œe skur sœkt qau Au, yk fkuý Aku? y u þk {kxu [kõþk òyku Aku? Mºkeyu W kh ðkéþku nwt û{e Awt. íþ {kxu ÚkE yk {khe hðk fhœkt nkue nwt [k e òô Awt. hkòyu fìkwt, ¼ u òyku. ylþ½w íþëuð k ½h{ktÚke yuf whw»k ƒnkh ef u Au y u hkò Œu u ý qau Au fu yk fkuý? y u ynetúke þk {kxu òyku Aku? whw»k «íþw kh ðk u Au fu nwt Ëk Awt y u û{e k [k e sðkúke nwt fku k ykäkhu hnwt? yux u nwt ý òô Awt. hkò fnu [k ku Œu{ íþkhu. ºkeò rëð u ºkesku whw»k eféþku ½h{ktÚke. hkòyu W h {wsƒ waâwt Œ{u? fnu fu nwt Ëk[kh Awt, Œ{khu íþkt û{eëk nkuðkúke nwt òw Awt. ¼ u fne, íþkt s [kuúkk rëð u [kuúkk whw»k wt ef ðwt y u Þþ k{ ƒœkððwt ŒÚkk kt[{ku rëð ÚkŒkt íþëuð k ½h{ktÚke yuf rëôþ whw»k ƒnkh ykðu Au. fnu Au nwt ý òw Awt fkhý fu {khwt k{ íþ Au y u u k ƒäk k sðkúke {khwt ynet hkufkðwt þfâ Úke. ý íþkt s íþëuð Œu k [hýku úne uœkt Œu íþkt s hne òþ Au. fu{fu Œu k ¾kŒh Œku ƒäk Œu u Akuze u sœk hìkk. fnuðk ku ykþþ Au fu íþ nkuþ Œku Ëk[khkrË Au. ¼k ðœ k «kht¼u s fr yuf këe É»k¼ u skuœk qau Au Œwt fkuý? fnþwt fu nwt Ä{o su k [kh këku{kt yuf {kºk {sçkqœ íþ [hý yðrþü hne þfâwt.œ, rðºkœk, ËÞk k{f wó ÚkŒkt {kºk íþ [hý þu»k hìkwt y u t kh{kt yuf këe Ä{o íþþwõœ hìkku- ¼Ð: à ï æ β y²ç} ç¼ Ð Î : ÜUë¼ï ÜUë¼ :J {} üà ñ ² ï xý ; S} ² X} ÎñS¼±:JJ (¼køk ) ytrœ{ ó kuf{kt ý íþ Au ê: é±: S±: } ã: Ý: ¼Ð: y²} ì J çkúñ {kxu rå[ëk të fnuœk «Úk{ ŒT ykðu Au, Œu íþ Au. ¼k ðœ y²æ ÐÚæ {è} çã fnu Au. þtfhk[kþo wt Ëþo Ï ír y²æ fu yä{o»ký qõœ{kt «¼æ y²æ è (ÉøðuË ) y u íþ y n k [kuhe fhðe, ðýskuœwt t½hðwt ðúœku{kt «Úk{ ðúœ ý fnuðkþwt.«ku r»kë k Aêk «{kt } êh ï ±» ÐçÚà éc²ç¼ ² ïçýë¼} ç ±Îç¼J su y íþ ƒku u Œu ku kþ e.yk íþ u ytœœku íðk {q fìkwtt ðo wt. {wrõœ fkþ{ {wõœ ({wt.2-6), ðk qþoîkh ðzu Rïh k u sðk e ðkœ,rïh kúku h{ kbþ k{ðk e ðkœ ý fnu Au. su{ k{y rðnkþ Ëe k h{kt rð e ÚkkÞ Œu{ rð{wfœ ý {k u Au. ytœœ: {wõœ Ãkwhw»k ðoúkk yuf ƒ e òþ Au. ynet ± Îï ± Îï ²¼ï ¼œ¼±Ï ï{: h{ ûþ«kró s su ku yuf {wæku Au. ]rü ëçc² ïyðçœ RU} (} é ) Œ Œu{ktÚke,[uŒ ðäo fœko ðrýoœ Au. yúkkoœt fkþo k {q {kt tfõ fu kk ku [uœ ÔÞk kh nkuþ Au. Œu{s yk t kh fkue fkþo r ØÞÚkuo Œu k tfõ qðof, fhkœwt, y wrcœ, yûkh ]rüfkþo wt Œ fhu Au. t khfkhf kfkh çkúñ e ¼qr{fk ynet yk heœu ŒiÞkh ÚkkÞ Au. yòk, «ký íþ, f{o y u Œu{kt s y{]œv òoþ Au. «ký-yôþkf]œ y u ÔÞkr[fer»koŒ yuðe yðmúkkðk k yòk{ktúke «ký yúkkoœt rnhûþ ¼o sl{u Au. s Œ k yuf ðo käkhý ykí{œíð e fõ k fhke Au. su{kt ƒúñ e kk y u r ÞkþrõŒ hnu e Au. y u yk «ký fu su rnhûþ ¼o{ktÚke tfõ -rðfõ - tþþ y u r ýoþfœko { k{f ylœ: fhý Wí Òk ÚkkÞ Au. su{ktúke íþ k{f f{o, ¼qŒkrË t[f Wí Òk ÚkkÞ Au. íþkhƒkë 20 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

23 íþ Œuðk çkúñktzeþ ¼q, ¼w:, Mð:, s : {n:, Œ : y u íþ yuðk ó kufku e Wí r k ÚkkÞ Au. rðrðäf{kuoí Òk y{]œ yux u kþ k{ kh ¼ku ÔÞk r ðkþ Aqxfku ÚkkÞ Œu y-{]œ-f{osr Œ V Wí Òk ÚkkÞ Au.. yk whw»k rëôþ -y{qœo- ƒkìkkçþœh-ysy«ký-y{ -þw¼ú-yûkhkík{h-su{ktúke «ký, {, RrLÿÞku, t[{nk¼qœku, qþkorë, ErLÿÞkuð.rðï su wt ÓËÞ y u ƒäk ¼qŒku Œu k ylœhkí{k Au. NçÎ çó ç±c ï yrø hw qþoœ, [tÿ{ktúke ð»kko, ]rúkðe W h ð M rœ, whw»k wt ðeþo [, whw»k{ktúke Þs kuí Òk Ëeûkk,Þ k, Ërûkýk, tðí h,þs{k, { w»þ, þw, ûke, yòk, Øk, Œ, çkúñ[þo y u rðrä, Ëe, {wÿ, h y u whw»k»±ïîæ ç±eæ Au. ({wt.h-1-10.) su wt MðY «fkrþœ, wvkrmúkœ {ní Ë nk Œwt- [k Œwt,rðïr Œ, MkËT-MkËMðYÃke y u ðrhc Au. nu þki f Œu s ðuã Au. f{orðrä {wt.1-2-2{kt Œu yk íþ Au ÉøðuË ðzu fnuðkþu kt nkuºk k{f f{kuo, ÞswðuoËÚke fnuðkþu k ykæðþoð k{f f{kuo y u k{u frúkœ kºk k{f f{kuo s, su k «fkh¼uë Au, Œu yräfhý¼qœ ðuëºkþe k tþku ykðœkt Œu yrø nkuºkkrë f{kuo {kuxu ¼k u ºkuŒk{kt Œ«ð] k ÚkÞk. Œuyku kuf e «kró {kxu k {k kuo Au. ynet f{ov u kuf fu{ fuðk? þtfh {òðœkt fnu Au fu f{o-v k r r{ kúke skuðk{kt ykðu, á]ü ¼ku ððk{kt ykðu Au. yux k {kxu f{ov u kuf fnuðkþ Au. y u khy Œu yrø nkuºk fuðwt? yrø ßÞkuŒu yknwrœnku{ yúkkoœt ykßþ¼k u Ëþo qýo{k Þ ku yknð eþ yrø e W khu y u Ërûkýu yø Þu Mðknk ŒÚkk ku{kþ Mðknk{tºk ðzu yknqœ y u yu u ykßþ¼k fnu Au. yk e ðå[u k ¼k u ykðk MÚkk fnuðkþ Au. yðrþüknwrœyku yk{kt y kþ Au. su{kt rðrär»kuäƒknwõþ y u khk kh rhýk{e ŒÚkk Ëþo y{kðkmþk Þ kf{o y u RLÿknwrŒËk, kiýo{k e qrýo{k ku{krëyknwrœ, [kœw{ko MÞ{{kt ð tœkrëéœwyku{kt rºkðkh Þ k y u rðïkrëëuðíkknqœ, ykøkúþý þhë ÉŒw{kt ßÞkhu ¾uŒhku{kt ðwt y ks kfe Þwt nkuþ íþkhu {ký Œu k W Þku nu kt RLÿkrË Ëuðku ŒhV f]œ kœk k ¼kðÚke ŒÚkk { oý k ¼kðÚke yuf Þ kf{o yux u ykøkúþý, ðiïëuð u WÆuuþe u ÚkŒwt f{o. su{kt yrø e ósnðk wt r Y ý fk e-fhk e-{ kusðk- w kurnœk wäw{úðýko-m w e-rðïy[e-yrø MðY krë y u kitëþoþwœ ŒÚkk þrõœðœt Au. su k ðzu f{o RLÿkrË wäe nkut[u Au. yrø ðkrnfk yk ßðk kyku Mð o {rþºke ý yrmúkh kuf nkuðkúke Œu kifk y u Œu u yáz fnuœk, Þ kkrë f{o e e{k Ëþkoðe. ŒuÚke Œu kúke yk k kä e ðkœ su{ ytäk wfhý fnuœk yrðãkþwœ Au y u Œu u y w h kh u Äeh fu trzœ {k Œk {q¾o y u Œwt yr¼{k e, Ëw:¾kŒo åþwœ ÚkŒkt, wrœ{klþ Rük qœo{kt ¾qt u k fìkkt- çxýã ï~ } ì ¼Ð: y²} ì ±ïî Ý } ì ÐH} Ý} ìj ç¼ ²æ ±ñeîï±æ Cç} ç¼j ± ÐèÜUêÐ ¼Å ÜU ç Îï±¼ ²Ý çý J ó ÐíÎ Ý} Ú } : Ðê¼ü} ì y²ç {è²¼ïjj W tnkh yk{ khktþy yk f{kuo yuf yðrä wäe k, uþ«k f, ý yuðk f{ox e ý Ëk s fhe Au. (yk[kþo, yulk.-yu. yulz xe.ðe. Ãkxu ykxtmko fku us, ðõ ¼ rðãklkøkh) [khwœh rðãk{tz t[kr Œ e.íuz. xu fkì us ykuv rƒí u yulz {u us{ulx,lþw ðõ ¼ rðãk h fkì us k 16{k ðkr»kof rë e Wsðýe Œk.2/3/ 2019 k hkus fhðk{kt ykðe. yk «t u [khwœh rðãk{tz k [uh{u yuâls eþh e ¼e¾w¼kE xu knuƒu «{w¾ Ë þku¼kðœk fkì us e wýð kk u ŒÚkk þiûkrýf y u rþûkýu kh «ð]rœyku u rƒhëkðœk rðãkúkeoyku u Wßsð ¼kðe fkhrfëeo {kxu e þw¼uåak yk e nœe. «ðk y u nkurm xkr xe Wãku ûkuºk k fl ÕxLx e hks ¼è fkþo { k {wïþ yrœrúk wt Ë þku¼kôþwt nœwt. Œu{ýu «k tr f «ð[ ykãþwt nœwt. e.ðe.yu{. k {k ËT n{tºke e {unw ¼kE ze. xu knuƒ umx ykuv yku h wt Ë þku¼kôþwt nœwt. yk «t u e.ðe.yu{. k ylþ ËkrÄfkheyku Œu{s rðrðä tmúkk k yk[kþo eyku nksh hìkk nœk. fkì us k fk.yk[kþo e zku.r fwts xu u ð»ko ËhBÞk fku usu fhu rðrðä þiûkrýf «ð]r kyku y u «kó fhu r røyku yt u ku ynuðk hsq fþkuo nœku. rðãkúkeo rh»kë k ðke «u ezulx zku.r þeúk Ëðuyu n þiûkrýf «ð]r kyku ku ynuðk hsq fþkuo nœku. yk «t u þiûkrýf Œu{s rðrðä «ð]r kyku{kt {u ðu rðrþü r rø «kó fhu rðãkúkeoyku u {nk w¼kðku k nmœu M{]rŒ¼ux Œu{s «{ký ºk yk e L{kr Œ fhðk{kt ykôþk nœk. { ú fkþo { wt t[k fku us k yæþk f ý îkhk fhðk{kt ykðu. fku us k { ú þiûkrýf y u rƒ þiûkrýf MxkV Œu{s s h u uxhe e Wrðoþ xu, yußþwfuxeð u uxhe e yk kuf si ŒÚkk {æþmúk r{rœ k ÇÞku k kúk y u nfkhúke ðkr»kofkuí ð ku yk fkþo { V Œk qðof qýo ÚkÞku nœku. rð-rðãklkøkh 570 yur«

24 t >> M{hý u¾ >> k[ku tƒtä ƒœ kôþku ŒU, nu ƒ zu e ½rzÞk. yþkuf whe kumðk{e. yksu Œku yku umx ðku[ ft e wt ƒkuzo ykýtë{kt Œ{ u skuðk net { u. htœw e k {kt ½rzÞk ku ðu[œe y u he uh fhœe fux ef òýeœe Ëwfk ku ifelke Œu yuf nœe.íþkhu [kðeðk e ½rzÞk ku s{k ku.ð e fktzk ½rzÞk Œku {æþ{ð o wt Mð y u kae ku»kkþ Œuðe ðe ðe fíhe nœe. {æþ{ð o k rhðkhku kuœk e Ëefhe k ø {kt sý Œhefu fktzk ½rzÞk ËuŒk. ðhhkò u {t Vuhk{kt y u kuþ ¼hkðŒe ðu kyu ¼kE ƒnu u uzeí ½rzÞk yk u. ykðkt uzeí ½rzÞk ðkt ðkt ðk h khkt e ƒuëhfkheúke ƒ zœkt íþkhu yu u he uh fhkððk ykýtë sðwt zœwt ykðu ð¾œu òýfkh skuzu ƒ zu e ½rzÞk he uh fhðk {kuf kœe.yu{kt Þ hýkðu e Ëefhe wt ½zeÞk ƒ zu íþkhu, kmkrhþkt e ðzðklke ƒefu yu rãkþh{kt ykðu íþkhu kuœk wt ƒ zu wt ½rzÞk he uh fhkðzkðu. yufðkh {khk þehu Þ ykðk s yuf uzeí hemx-ðku[ he uh fhkðe kððk e sðkƒëkhe ykðe. yuf rëð ílkeyu ƒtä uzeí ½rzÞk yk e yu u {q fhkðe kððk yk ún qðof fìkwwt. y{khk ø k þyykœ k yu rëð ku. ílke wt k wt h¾wt Þ fk{ fhðk { Œí h. Œu ð¾œu {ut k{{kt fkue òýfkh u ½rzÞk khwt he uh fh kh rðþu qaþwt Œku, ykýtë k yku umx ðku[ ft e wt k{ k{u ykôþwt. yku umx ðku[ ft e ykýtë k Mxuþ hkuz h, hfkhe Ëðk¾k k k{u, yuzðzo ðkuþet ft e e ke {kt yuf {uzk h Au Œuðe ¼k { e.yux u yufðkh ykýtë se ílkeyu yk u wt [ue kúku wt uzeí hemx ðku[ he uh {kxu yk e yu ½rzÞk e u, þwt ƒ zþwt Au? yuðwt qaþwt. íþkhu, yu «kiz, shkf þk{ k, Äku k fk k fkƒh r[œhkðk ðk k y u ¼hkðËkh BnkUðk k ðze ½rzÞk eyu ƒu ul ðk k¾ðku zþu fne; ƒ zðk wt fkhý ý sýkôþwt fu : ðäw zœe [kðe ¼hkE òþ íþkhu ½rzÞk wt ƒu ul Axfe Œwxe òþ... fne YrÃkÞk tëh wt ƒe { u ƒ kðe ykãþwt. { u yk u k ƒe {kt ½rzÞk e ft e, Œu ku tƒh y u ylþ rðøkíkku kúku he uh hemx ðku[ hœ yk ðk e Œkhe¾ kt¾u e. Ëþ tëh rëð u ílkeyu ½rzÞk ÞkË fhkôþw t. íþkhu yks e su{ shkf fk{ {kxu VxkVx ykýtë Þk y u hœ ykôþk yuðw t net. ðkhu ½zeyu þnuh{kt sðw t fkue u Þ ku kœwt. k{zk k{{kt y{u ƒu ºký fk{ ¼u kt fhe ykýtë sœk.íþkhu ykýtë sðk-ykððk {kºk yu.xe ƒ e s ÔÞðMÚkk, ý Œu íþkhu r Þr{Œ y u MŒe. yufðkh {Þ e y wfq Œk fkze {khkt ƒu ºký fk{ ¼u kt fhe nw t 22 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570 ykýtë Þku. ƒäkt fk{ ykxku e AuÕ u he uh fhðk ËeÄu w u w t hemx ðku[ uðk yku umx ðku[ ft e k {uzu [zþku. Íeýe ðmœw kð SfÚke {kuxe fhe skuðk {kxu e ykt¾u [zkðk e Œkuƒhe [zkðe ½rzÞk he uh fhœk «kiz ½rzÞk e u {u t ƒe ÄÞw O. yu{ýu ykt¾ húke u e Ëkƒze nxkðe. {u t Ähu w t ƒe ðkt[œkt yu{ e ykt¾ [{fe. {ËË eþ ŒhV ykt¾ W k e yu{ýu Eþkhk suðw t fþw O Ae, ƒe u y u { u, { u y u ƒe u ðkhkvhœe skue kð xkzk yðksu qaþw t : Akufhk, ½rzÞk Œkhw t Au..? Œu ð¾œu ô{h {khe kh yzkh e kð qf ku þk{ ku, k{klþ sý nwt. Akufhrðãk. shk Þ «¼kðþk e net. Œu{ k «Úke nwt nu kt Œku ƒ ðkþku. ý Ae nkykyk.. yuðwt yufkûkhe ƒkuõþku. fuðwt nœwt ½rzÞk..? ku e Mxuþ u VrhÞkËe u suðku qakþ yuðku ƒesku «. Œu{ e qa ha ku W { { u {òþku. { u ÚkÞwt, fëk[ { u yk u k ƒe {kt ½rzÞk e su ðe Œku ¾e Au Œu ðe Œkuðk e fk e xefze (xu ) {ut yk u k ½rzÞk u ƒktäðk e hne E nþu ŒuÚke ykðe qaœka fhu Au. fu Ae he uh {kxu yk u wt ½rzÞk s net ÚkÞwt nkuþ...?? Œu{ýu { u nðu yk fþwt qaðk u ƒë u yu ƒe kawt {khk nkúk{kt fzkðe, yku ¾ký yk e ½rzÞk E òð... fne ykt¾u yu{ e fk[ e Œkuƒhe kðe kuœk k fk{u «ð] k ÚkÞk. tfuœ M ü nœku fu ; ½rzÞk net { u. yku....¾k..ý..? yuðwt y[fkœkt y[fkœkt ƒku e ¼khu yðzð y w¼ðœkt nwt Úkkuzeðkh Q¼ku hìkku. þwt fhðwt? Œu {òþ. ykðe ƒkƒœu kð ƒe y w¼ðe nwt. yuf ŒhV { {kt rvõ{ k nehku e {kvf yku ¾ký Œku ƒe ¾kuðkE Þwt nkuþ, uhðõ u Þwt nkuþ fu, i k ƒkfe hk¾ðk k nkuþ Œku... Œ{u {k ku. yuðk zkþ ku [k u. htœw ƒ ke Lk Vkxe. nwt Ze k y u ðe k u ËkËhku WŒhe e[u ykôþku. ƒäkt fk{ hðkhe u AuÕ u ½rzÞk uðk nwt ykôþku nœku. fþwt fk{ nðu ƒkfe nœwt. r hkþ ÚkE ƒ MxuLz sðk eféþku. nwt [k Œku sœku nœku íþkhu, yk ½rzÞk e e ke {kt ºký [kh Ëwfk yk ykðu yuzðzo ðkuþet ft e k {uzk h hnuœk y u ykýtë BÞwr r kr xe k VkE fk{ëkhku k {wfkë{ ŒÚkk {khk kkrœs hulÿ¼khœe ¼¼qŒ¼khŒe kumðk{eyu { u skue ƒq{ kze. yþkuf. ƒq{ kt¼ e {ut Ÿ[u skuþwt. yu { u nkúk n kðe u ƒku kðœk nœk. ykzu rëð Œku, ƒ ku xke{ Au, Vhe ykðeþ. yuðwt Œuðwt ƒnk wt fkze [kõþku sœku. htœw yu{ e ƒq{ kt¼ Œkt s { u ŒhŒ ƒ ke ÚkR. y u ykþk¼þkuo ËkËh [ze nwt W h Þku..

25 t fu{ Au..? khw t Au..? ½uh òþ Au..? yuðk yu{ k ƒu ºký «ku k sðkƒ kýe eœkt eœkt ËeÄkt y u Ae {u t yu{ u hkð fhe hulÿ¼ke, yku umx ðku[ðk ku he uh fhðk yk u wt ½rzÞk Úke yk Œku... yku ¾ký {k u Au...ƒe Au ŒkuÞ... yu{ fne {u t yu{ u ƒe ÄÞw O. yu{ýuþ ƒe Au Ae þk e yku ¾ký...? [k nwt skuzu ykðwt.. fne y{u Þk yku umx ðku[ k {uzu. hulÿ¼ke Œku yuxuf fhœk nkuþ yu{ : [tëw¼ke, þwt fhðk nuhk fhku Aku yk Akufhk u...? fne {khwt yk u wt ƒe yu{ u ÄÞwO. Œu{ e ykx e s ðkœ{kt yu ƒllku e ¼kEƒtÄe e Í f { u ðhœke. { u ÚkÞwt nðu ½rzÞk { e sðk e. ½rzÞk e k { wt òýu {Äk ÚkE Þwt nkuþ yu{ { u fnu, Œkhwt ½rzÞk yku ¾e E u. fne yu{ýu ykx Ë ½rzÞk {qfu e xùu {khk ŒhV Äfu e. ½rzÞk uzeí nœwt... {khe ðkrv wt.. yuðwt ƒku e nwt xùu{kt k ½rzÞk ku{ktúke {ut yk u wt ½rzÞk ðhœðk {ÚÞku ðkev wt nkuþ fu ƒeò wt... yku ¾eþ Œku ¾hku u..? fzf {kmœh {kir¾f heûkk uœku nkuþ yuðwt yu qau. nkykyk... yk ðk nw t s ykôþku Œku. fne ƒäkt ½rzÞk Vhe Äkhe Äkhe u skuþkt htœw {u t yk u uzeí hemx ðku[ u nwt yku ¾e þfâku. nwt rîäk úmœ. { e {q tíðý h uðku h uðku ÚkE Ëun h «he. Vhe kkrœs ðnkhu ykôþk. fnu : [tëw¼ke yk e Ëku u rƒ[khk u...nw yku ¾w t Aw t yu u y{khe kkrœ ku Au. fþku ðktäku net ykðu.. Œu{ e yku ¾, ¾kŒhe y u ƒktþähe u {klþ hk¾œk nkuþ yu{ ½rzÞk eyu xù u{ktúke yuf ½rzÞk WXkðe hulÿ¼ke u ƒœkðe fnu : y{khu Œku ½hkf ƒe y u i k yk u yux u ½rzÞk ËE Ëuðk w t s nkuþ ý yk e [ue ku k e Au. swyku... kfe ¾kŒhe fþko rð k fu{ y kþ... yu{ fne yu{ýu ½rzÞk hulÿ¼ke u ykãþw t. hulÿ¼ke ½rzÞk e [ue skue; ËkuZuf Œku k e [ue k Au. fne yu{ýu ½rzÞk e u ½rzÞk kaw t ykãþw t. yk ƒe hmœu ze Þwt nkuþ y u fkue ¼ Œku {ký s ½rzÞk E òþ yux k h ykx e shk [kuõ ke.. fne yu{ýu { u ½rzÞk ykãþwt. yu{ u ƒe y u i k ËuŒkt nwt Œku yk¼ku k¼ku ÚkE ½rzÞk e ku k e [ue skue hìkku. he uh ÚkÞu ½rzÞk e [ue nðu { u [ fœe k ðk {tze.. yk{ Œku y{u s ykðe [ue fkze, ½hkf u kae yk e u s ƒe ƒ kðeyu ý Œu Ëk zu fkuý òýu fu{..? ½rzÞk e hulÿ¼ke u fnuœk nœk htœw nwt Œku {uzk h hnþu hnþu nkut[e Þku {khk ½uh. ynet su ŒkÞVku ÚkÞku Œu u {kxu su sðkƒëkh nœe Œu e kúku { ku{ zðk køþku yku umx ðku[ ft e k {uzu. ½uh ykðe fif he y u [ez kúku he uh hemx ðku[ ílke k nkúk{kt Akze ðhk AkuzŒk «uþh fqfh su{ ÄÏÞku, {qh¾.. ƒeðe. Œkhu eäu ykýtë k ƒòh{kt {khe ¼ðkE ÚkE... fne yf ke yu u zðk køþku. ý Úkkuzeðkh Ae he [ez fif ykuakt ÚkŒkt yu u yk¾e ƒe k fne t¼ kðe. ½ e ðkœ {S eäk Ae ílke kð XtzfÚke : yk X fku { u net...q¼k hku fne yuýu kuœk e ðkœ yäqhe hk¾e Vr Þk{ktÚke {khe n{w{ú kurxþý u ƒku kðe kðe. yk kurxþý w t ø ý yu s W k k{kt, y{khkt ø e yk k ÚkÞw t nœw t. yu yu k k huúke ynet r Þh{kt hnuðk ykðe nœe. {khe Je y u yu h¾e ô{h kt nkue yu ƒt u ðå[u Þ ¾e ýkt ƒtäkþkt nœkt. suðe ¾e ykðe fu, ílke fnu : su w t ½rzÞk Au yu{ u X fku yk ku.{ u net... yux u...?? nw t n kuƒ ku; ¼ku t[ ku. ½rzÞk ílke w t net ý ¾e w t...? {u t { u qaþw t. {khk { {kt WXu k «u ¾e òýe E nkuþ yu{ : ykuôðu, ½rzÞk {kát nœwt. fìkwt LkÚke ík u y wyu...? yuýu WÕxk wt { u qaþwt. yuýu ykðwt qaþwt íþkhu yu uþ {ut ílke e su{ s : {qh¾...œkhk eäu ykýtë k ƒòh{kt {khu ku k e... [ur fkze u k y kþ...? ½rzÞk e Œku ½rzÞk s yk Œku Œku... yk ËhBÞk ðkœ e t¼ehœk k{e Þu e ílke ý yu u X fku yk Œkt fnu: y k...{qh¾kt nku k e [u Au yuðwt fu ðwt Œku yœwt. u k ½rzÞk eyu sku, [u..? Œku yu{ u Œku {hðk ðkhku ykðœ. {U ílke u yk ƒku Œkt yxfkðe ý ½rzÞk e fuðku khku nœku..? Œu ƒäe ðkœ {u Vhe fhe AŒktÞ... ¼ku e ílke u fkõ r f zh ns Þ Œkðu. yu fnu, fkur ƒesku nkuœ y u yuýu ku k e [u u yku ðe eäe nkuœ Œku..? net ƒ u e ½x k, sku ƒ e E nkuœ Œku þwt ÚkkŒ.? yuðk fkõ rlkf zhúke yu k{zk e ¼hwt nsþ ns nœe ÚkŒe. yu u ykx e ƒäe rvfh- [Œk fhœe skue u ; yhu...yuðwt ÚkÞwt nkuœ Œku fne ËuŒ ½h{kt fu ½rzÞk ¾kuðkR E {khkúke. yu{ fi yþkuf u {kúku k ykððk Ëô... r¼õ w u {kúku Ëkð ykðu Œu {kxu òœu ykwx ÚkŒe nh¾{w¾e u y{u ƒt u skue hnþkt. þwt fku Aku...ÕÞkt...? whs{w¾e ¾e u yu{ ¾e Œe ílke nuœ k Œ kð{kt {kúkkƒku. ¾e k ƒku e ¼e kþ{kt, yu e ykt¾ku ¼usðk e ÚkE. kuœk e ðkœ h yu å[ke ku r ku {khœe nkuþ yu{ yu k u ½ku½ u yze u fnu, hk k nb{. y u Ae { u yuýu qaþwt yþkuf fux k...? yu k «Úke y{u rœ- ílke ¼k {kt ykôþkt. nwt fi s ƒku wt Œu nu kt s ílke ƒku e : ÄíkT... kutzkt.. i k nit k uðk k... u fku k uðk k...? Úke uðk k. yu{ fne kuœk k nkúk{kt wt ½rzÞk ¾e u nuhkðe ËeÄwt. nwt (ylkwmktäklk ÃkkLk Lkt. -28 Ãkh) rð-rðãklkøkh 570 yur«

26 t t >> «uhf «Mktøkku >> {k ðœk e {nuf' þe k ÔÞkMk {ýfku: 1 y{khk þnuh e {kæþr{f þk k{kt nw t rþûkf yux u kufhe e ykðf{ktúke rhðkh e hðrhþ{kt Úkkuze ¾u t[ hnu. ŒuÚke {u t xþqþ fhðk w t {w kr ƒ {klþw t. yu r r{ ku {khu ¼ ƒäk rð»kþ ŒiÞkh fhðk k ÚkkÞ. yuðe {nu Œ ku tœku»k rðãkúkeo ŒÚkk Œu k ðk e k niþu nw t skue þfœku. yuf 𾜠{khu k{xk [k nòh e syh ze. Ëefhe wt ý e ÚkÞu wt yu k {kxu ½huýkt ƒ kððk k nœk. ŒuÚke {khe ½ýkt ð»kkuo e ƒ[œ{ktúke yksu [uf îkhk W kz fhðk ku nœku. ŒuÚke ulxù ƒulf{kt nwt nhku {kt Q¼ku hne Þku. íþkt {khe sh hksw heûkkðk k h ze. Œu ykð-ò fhœku, ƒulf k f{o[khe u { u, ftrf qau u kaku ƒnkh òþ. Œku ½ze{kt kaku ykðu. yu{ ƒu- kt[ 𾜠ƒlþwt yux u { u þtfk E. yk hksw u fktrf {MÞk nkuðe skueyu. {ut rð[kþwo [uf ðxkðe ô Ae qae ô. yux k{kt úknfku yk ¾MkŒk {khku ðkhku ykôþku. fkwlxh h {ut ne fhe [uf ÄÞkuo. { {kt W{t nœku. Ëefhe k nkúk e k fhðk e Vhs khe heœu yëk fheþ. [k ku, Xef ÚkÞwt. Äehu-Äehu f zkt-vr o[h, ½hð¾he ð uhu e ÔÞðMÚkk ÚkE sþu. ynetúke eäku s es sðu o{kt se ƒkfe ƒe [qfðe ËRþ. íþkt fkwlxh W h xf-xf yðksu { u Œus fþkuo. q[ k «{kýu {khe k ƒwf Ëþkoðe, [uf e ka {ku. tƒh ¾e, VheÚke ne fhe y u hkufzk nk, {khe ¾Œ {nu Œ k Yr Þk [k nòh t¼k e R u nwt [k Œku ÚkÞku. yux k{kt y[k f hksw ÄtqÄðkŒku, ŸÄw ½k e u [k Œku { u yúkzkþku. nt...nt.. ¼kE Äe{u...Äe{u.. fnuœkt {u yu u ¾¼u nkúk {qfe Q¼ku hkïþku. yu ƒu nkúk skuze, ¼hkÞu ku ƒkuõþku, knuƒ {kv fhku. WŒkð {kt yk u yúkzke Þku. yu {khk [hýku{kt Íqfðk Þku... {u t Œu u Q¼ku fþku o, u qae s ktïþw t, yõþk, þw t yk{ h½ðkþku ÚkÞku Au? yu Äú qsœk yðksu ƒkuõþku, knuƒ {khe {ËË fhku. nw t ¾qƒ ¼ez{kt ykðe ztþku Aw t. {u t heûkk {kxu eäu e ku k nãíkk qhkt nª ÚkkÞ Œku {khe heƒe { u ¼h¾e òþu. {t u qaâw t, ku Úke heûkk eäk u fux k ð»ko ÚkÞk? Œku fnu, knuƒ kt[ ð»ko e ku nœe. yksu qhe ÚkkÞ Au, ý AuÕ k å[e nòh ¾qxu Au, {khk suðk k k {ký u, heƒzk u fkuý yk u? yk heûkk s {khe hkus hkuxe Au. xkr{ h ku qhe ÚkkÞ Œku ƒulf {khe heûkk nz fhþu. Œ{u {khk ¼ ðk! fktf fhku, { u W khe ku. {khkt Akuhkt þw t ¾kþu? hksw u yk{ fh hœku skue u { u ËÞk ykðe. ½ze Ae rð[kh qítþku. {khe k u k [k nòh{ktúke Œu u yzäk yk e Ëô Œku fuðwt? {ut ¾eM k{ktúke Yr Þk fkzþk. ƒu nòh e Ë kux y u kt[ ku e Ë yu{ fw ðe kux ýe u yu k nkúk{kt {qfœkt fìkwt,"{ u k u Au fu {khe syrhþkœ fhœkt Œkhe Sð syrhþkœ ðäw Œeðú y u k[e Au. fk u, yk nãíkk k ƒkfe i k ynet ƒulf{kt s ¼he Ëusu. Œkhe heûkk fkue net Ae ðe þfu. Œkhe ykt¾{ktúke x fœkt ykt w { u å[ke y u R{k Ëkhe k Ëu¾kÞ Au. ò ¾wþ Úkk, nðu hzeþ net. Œuýu Vkxe ykt¾u y u VVzŒk nkuxu {khk ƒllku nkúk fze eäk. Ae fnu, k knuƒ k. {khkúke Œ{ k uúke uðkþ. yk ýku þw t kœku? fu yk ýe þw t yku ¾ký-r Aký? Œ{u { u yku ¾ku Aku? {khw t ½h skuþw t Au? nw t fâktúke ykðw t Aw Œ{ u ¾ƒh Au? {u t fìkw t, Lkkhu ¼kE, {khu fâkt òýðk- eakýðk e syh Au Œkhu su {ËË skueyu Au Œu nw t yk ðk ŒiÞkh Aw t. ƒ yux w t s ƒkfe yk ýu Œku ƒu ykt¾ku e yku ¾ y u W hðk k e þh{ Au. nðu ÍkÍw t, fþw t qaœku net, u, R ò, Œkð Œkhw t fk{. fne {u t fzfzœe, ðe fkuh kuxku yu k ¾{e k ¾eM k{kt {qfe ËeÄe u nwt [k Œku ÚkÞku. ƒulf{kt {kiswë ki fkueyu yðk[f ÚkE yk Ë~Þ skuþw t. íþkt hksw Vhe ƒu-[kh z k -Íz Úke [k e {khe k{u ykðe { u k{ fhœku Q¼ku hne Þku. Ae y{u yuf {Äwhk eœ rm{œ kúku Aqxk ztþk... (ykxtmko-fku{mko fku us, çkkuhmkë rs. ykýtë) ykrmxkhlkk ÃkÞkoðhý rð¼køk îkhk fubãkmk à umk{ulxlkwt ykþkuslk [khwœh rðãk{tz t[kr Œ RrLMxxâqx ykuv kþl yulz xuft ku kus Vkuh yuzðkl Mxze yulz rh [o, rz kxo{ulx ykuv yurlðhku{ulx kþl yulz xuft ku kus rð¼k AuÕ k 20 ð»koúke rðãkúkeoyku e fkhrfëeo k ½zŒh{kt fkþohœ Au. yk rð¼k îkhk rðãkúkeoyku u W k{ rþûký, ku xfk rhýk{ y u kufhe e Œfku qhe kzðk{kt ykðu Au. sulkk ¼køkYÃku íkksuíkh{kt [kuúkk Mkur{MxhLkk rðãkúkeoyku {kxu fubãkmk à umk{ulxlkwt ykþkuslk fhðk{kt ykôþwt níkwt. 24 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

27 >> h{ík-søkík >> Tools for sustainable crop production under changing environment Yachana Jha Abstract Constant supply of quality food and other resources to a growing world population is of crucial importance for human existence and hence for any human activity. However, there are a great number of problems that threaten this ability of agriculture to fulfill human needs, including climate change; a high rate of biodiversity loss; land degradation through soil erosion, compaction, salinization and pollution; depletion and pollution of water resources; rising production costs; an ever decreasing number of farms. The idea of a sustainable agriculture has gained prominence due to global environment changes and highlights the way for action involved with sustainable agriculture to deal with the complexity and multiplicity in a constructive manner. Introduction Plants are directly affected by environmental factor at any time in many ways. Environmental factors can be abiotic and biotic in nature. Biotic environmental factors, resulting from symbiotic or parasitic interaction of plant with other organisms, Abiotic environmental factors include temperature, humidity, light intensity, supply of water and minerals, and CO2; these are the parameters and resources that determine the growth of a plant. Crop production will be affected by both biotic and abiotic factors, but global environmental change, resulting in world-wide food shortages and starvation. Most prominent environmental change is global warming and high atmospheric temperatures caused by elevated concentration of CO2 which induces heat injury or physiological disorders in crops and decrease the agricultural production. Photosynthesis is one of the most sensitive physiological processes towards high temperature stress. Reproductive development is more sensitive than vegetative development for high temperatures, and heat-sensitivity differs among crops. Water shortages caused by global warming will be the greatest problem for crop production. Plants fundamentally rely on adequate fresh water, and agricultural water accounts for 70% of water use worldwide. As higher temperatures increase evaporation from water sources and decrease precipitation, arid regions will become further decertified. Particularly in semiarid regions, the cultivatable area will decrease because of drought. Crop production is the foundation of world food security, and it is at risk. Climate change, environmental degradation and stagnating yields are threatening world food security now and will continue to do so in the future. So need of the hour is to move toward sustainable agricultural production. The crops production need to be equipped with disease resistance, salt tolerance, drought tolerance, heavy metal stress tolerance, and better nutritional value. To fulfil the above desired crop properties, one possibility is to use soil microorganisms (bacteria, fungi, algae, etc.) These potential soil microorganisms, root associated bacteria are the most promising candidates to enhance plant health and promote plant growth rate without environmental contamination. The Challenge Food production and consumption need to be placed on a truly sustainable footing. In order to meet projected demand, farmers in the developing world must double food production, a challenge made even more daunting by the combined effects of climate change and growing competition for land, water and energy. The present paradigm of intensive crop production cannot meet the challenges of the 21st century. Sustainable crop production intensification, also known as save and grow, represents a major shift from the homogeneous model of crop production to knowledge-intensive, often locationspecific, farming systems. This new paradigm uses an eco-system approach that draws on nature s contribution to crop growth and applies appropriate external inputs at the right time, in the right amount. Hence, there is a need to move from input-based to knowledge-based cropping systems. For optimal impact on productivity and sustainability, Sustainable crop production intensification will need to be applied to a wide variety of farming systems, and adaptable to specific agroecological and socioeconomic contexts. With policy support and adequate funding, sustainable crop production intensification could be implemented over large production areas, in a relatively short period of time. Sustainable agriculture It is recognized that the enormous gains in crop production and productivity achieved through the Green Revolution and were often accompanied by negative effects on agriculture s natural resource base. In many countries, decades of intensive cropping have degraded fertile land and depleted groundwater, caused pest upsurges, eroded biodiversity, and polluted air, soil and water. Today s major global changes: widening economic inequality, degradation of ecosystems on which food production depends, and the quickening pace of climate change, which threatens crop yields worldwide. So, aim of sustainable agriculture is a type of agriculture that focuses on producing long-term crops rð-rðãklkøkh 570 yur«

28 and livestock while having minimal effects on the environment. Sustainable crop production intensification is an eco-friendly approach of farming to achieve the higher yields in combination with protecting natural resources. It combines traditional knowledge with modern technologies that can be adapted to the specific needs of farmers. This type of agriculture tries to find a good balance between the need for food production and the preservation of the ecological system within the environment. In addition to producing food, there are several overall goals associated with sustainable agriculture, including conserving water, reducing the use of fertilizers and pesticides, and promoting biodiversity in crops grown and the ecosystem. Sustainable agriculture also focuses on maintaining economic stability of farms and helping farmers improve their techniques and quality of life.there are many farming strategies that are used to make agriculture more sustainable. Some of the most common techniques include growing plants that can create their own nutrients to reduce the use of fertilizers and rotating crops in fields, which minimizes pesticide use because the crops are changing frequently. Another common technique is mixing crops, which reduces the risk of a disease destroying a whole crop and decreases the need for pesticides and herbicides. Most suitable technique is use soil microorganisms (bacteria, fungi, algae, etc.) that increase the nutrient uptake capacity and water use efficiency of crop.sustainable farmers also utilize water management systems, such as drip irrigation, that reduce wastage of water. Mixed-Cropping Systems Mixed cropping is defined as the cultivation of a mixture of two (or more) crops together in the same field. Mixed-cropping systems can be characterized according to the degree to which roots of different crop species interact, which is determined not only by the mixed-cropping system but also by the root architecture of each of the crops in the mixture (Hiddink et al. 2004). In a mixed setting,distances between hosts are generally greater than when grown as single crops and disease will spread more slowly (host dilution). Also allelopathy, microclimate change, root camouflage, and microbial antagonism have been a potential mechanisms underlying the disease suppression induced by mixed cropping. Strip mixed cropping is the strip-wise simultaneous cultivation of multiple crops in rows, wide enough to permit independent cultivation but still sufficiently narrow to interact agronomically. Relay mixed cropping is the simultaneous cultivation of multiple crops duringonly part of their field period. The second crop is planted at the time when the first crop reaches its reproductive stage but has not yet been harvested. When root systems of both crops overlap sufficiently, disease-suppressive effects due to allelopathy, microbial antagonism, or physical separation between pathogen and host may occur. Because of the time gap between sowing of both crops (strip), tillage between rows of the standing crop can affect pathogen establishment and spread by burial of inoculum. Crop Rotation Crop rotation is the practice of growing crops on the same field sequentially in time. Crop rotation is commonly practiced to avoid the buildup of soil borne pathogens and use of same type of nutrient, to maintain a balanced soil fertility, and to avoid intensive soil tillage before planting root crops (Garrett and Cox, 2006).Crop rotation and mixed cropping are natural methods of replenishing the nutrients of the soil. Beans and Legumes are such crop that "replenishes" a specific nutrient ("fixing" nitrogen"). Legumes have symbiotic nitrogen-fixing bacteria and help in fixing" nitrogen. Nutrients are replenished by certain different microorganism that are found in the soil or also by the death of certain plants such as the rhizobium harboring plant. The decaying plants tend to slowly break down into the basic soil nutrients over a period of time. Corn uses a lot of nitrogen, so planting it after a crop of nitrogen-fixing beans will help on wonderful growth. Cabbage and broccoli are heavy feeders, so rotating them with light feeders such as carrots and onions will help keep the soil healthy. The beneficial effect of crop rotation against many pathogens is due to their limited host range. The host-dependent reproduction of most pathogens (Garrett and Cox 2006) limits inoculum buildup and viability of the inoculum present diminishes in time when non hosts are grown Alternations of dicotyledonous with monocotyledonous crops are effective in limitingthe inoculum levels of the majority of plant pathogens. Alternation with hosts that do not support inoculum production can be ameasure to reduce the amount of pathogen inoculum. Incorporation of several Brassica species has been shown to reduce disease incidence caused by Rhizoctonia solani, Phytophthora erythroseptica, Pythium ultimum, Sclerotinia sclerotiorum, or Fusarium sambucinumin in potato. Root-associated bacteria Root-associated microbes, primarily from the region of rhizoplane and endosphere, have influential role for promoting plant growth and development. These microbial communities either 26 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

29 directly or indirectly affect the root and subsequently the whole plant. Plant microbial interactions influence ecosystem functioning through carbon sequestration and nutrient cycling in natural ecosystems as well as in agricultural systems (Shakya et al., 2013) thus understanding the drivers of the plant associated microbes is of great relevance. For decades, varieties of root associated bacteria have been commercialized, including the species Pseudomonas, Bacillus, Enterobacter, Klebsiella, Azobacter, Variovorax Azosprillum, and Serratia. However, the utilization of root associated bacteria in the agriculture industry represents only a small fraction of agricultural practice worldwide. This is due to the inconsistent properties of the inoculated root associated bacteria, which could influence crop production. The successful utilization of root associated bacteria is dependent on its survival in soil, the compatibility with the crop on which it is inoculated, the interaction ability with indigenous microflora in soil, and environmental factors. Bacteria and plant interaction is a symbiotic interaction, which are convincingly demonstrated to assuage abiotic and biotic stress-impacts and subsequently augment the plant suitability under adverse condition. Among various interaction in plant, plant-microbe interaction is an important interaction in which one of the associates contribute by neutral, magnificent or negative effect on the other (Doty, 2016). Another challenge is that the modes of action of root associated bacteria are diverse and not all rhizobacteria possess the same mechanisms. These disadvantages limit the application of root associated bacteria Therefore, the competition between synthetic chemical fertilizers and root associated bacteria as a biofertilizer is deemed redundant in the face of the global agricultural productivity needed to feed the booming world s population. The mechanisms by which bacteria can influence plant growth differ among species and strains, so typically there is no single mechanism for promoting plant growth. Many bacteria promote plant growth at various stages of the host plant life cycle through different mechanisms.the influence of bacteria in the rhizosphere of plants is largely due to the nitrogen fixation, production of phosphorous, siderophores, phytohormones and antibiotics. Drip Irrigation System for CropProduction Irrigation is the artificial application of water to the soil for the purpose of crop production. Irrigation water is applied to supplement rainfall. In many areas of the world, the amount and timing of rainfall are not adequate to meet the moisture requirement of crops and so irrigation is necessary to meet the needs of food and fiber designed to allow farming in arid and semi-arid regions to reduce drought. The increasing need for crop production for the growingpopulation is causing the rapid expansion of irrigation throughout the world. Drip or trickle irrigation is one of the latest methods of irrigation, which is becoming increasingly popular in areas where there is water scarcity and salt problem (Isikwue and Onyilo, (2010). It allows water to be applied uniformly and slowly to the plantso that essentially all the water is placed in the root zone. In drip irrigation conventional losses, deep percolation, runoff, and soil water evaporation are minimized. Drip irrigation is categorized according to their placement in thefield: surface drip system water is applied directly to the soil surface, sub surface drip irrigation system- water is applied below the soil surface through perforated pipes. In this method, irrigation water is accomplished by using small diameter plastic lateral lines and a device called emitter or dripper at selected spacing to deliver water to the soil surface near the base of the plant. The system applies water slowly to keep the soil moisture within the desired range for plant growth. Conclusion Sustainable crop production intensification is an eco-friendly approach to farming that will help achieve the higher yields needed while enhancing and protecting natural resources. It combines traditional knowledge with modern technologies that can be adapted to the specific needs of farmers. References 1. Doty, S.L. Plant microbe symbiotic interactions.plant MolBiol (2016) 90: /doi.org/ /s y. 2. Garrett KA, Cox CM (2006) Applied biodiversity science: managing emerging diseases in agriculture and linked natural systems using ecological principles. In: Ostfeld R, Keesing F, Eviner V (eds) Infectious disease ecology: the effects of ecosystems on disease and of disease on ecosystems. Princeton University Press, Princeton, NJ, pp Hiddink GA, Termorshuizen AJ, Raaijmakers JM, van Bruggen AHC (2004) Effect of mixed cropping on rhizosphere microbial communities and plant health. In: Book of abstracts international congress rhizosphere 2004, Munich, Germany, Sept Shakya, Migun & Quince, Christopher & Campbell, James & Yang, Zamin&Schadt, Christopher &Podar, Mircea. (2013). Shakya M, Quince C, Campbell JH, Yang ZK, Schadt CW, Podar M.. Comparative metagenomic and rrna microbial diversity characterization using Archaeal rð-rðãklkøkh 570 yur«

30 and Bacterial synthetic communities. Environ Microbiol 15: Environmental microbiology / IsikwueM O, Onyilo A F (2010).Influence of land use on the hydraulic response of a loamysand tropical soil. JournalofEmerging Trends in Engineering and AppliedSciences.Vol.1 No. 2: ISSN: (N. V. Patel College of Pure and Applied Sciences, V V Nagar, Anand (Gujarat). India. Ph. No , yachanajha@ymail.com) (ylkwmktäklk ÃkkLk Lkt. 23 ÃkhLkwt) ílke u skue s hnþku.yu ƒt u nðu yu{ e ytœht ðkœku{kt {ø ÚkÞkt. yk ƒäk{ktúke Vkhu ÚkE, {ut { ku{ yku umx ðku[ ft e k [tëw¼ke u fìkwt : ðze, Œ{u yksu su uvtx-hkex fhkðe Œu khwt ÚkÞwt..ykx e [kuf ke sku Œ{u fhet nkuœ Œku fu{ {kœ..?? yk ¾e ýwt..?? nw t nðu ¾e e ykt¾ku{kt ¼hku k e ¼e e [{f u skuô Aw t y u yu [{f Íe Œe ílke e ¼usÚke [ fœe ykt¾ku u skuô Aw t. yu [khu Þ ykt¾ku { u nehk e Í { fýeyku suðe k u Au. ô{h k yk zkðu..ô{h k Œu zkð wt ËkÞfkyku whkýwt, þw k Œkhk þwt ŒusMðe yk tm{hý nt{uþ Wòþ yk u Au ytäkhk{kt. yksu Þ ykýtë{kt yu hmœuúke kh Úkkô Awt íþkhu nòhku ykrä, ÔÞkrÄ y u W kräyku e ðå[u Þ Ÿ[u skuðke òþ Au. ykt¾ yku umx ðku[ ft e wt ƒkuzo ßÞkt nœwt íþkt rmúkh ÚkkÞ Au y u, { u Ëu¾kÞ Au u k [tëw¼ke ½rzÞk e fu, su{ýu yku umxe k ÞkoÞ {e [eðx, [kuõ ke y u «{krýfœk Ëk¾ðe {khe yu fk[e ô{hu { u Sðr Þík fnuœkt Sð herík k kx { u ¼ýkÔÞk. nk, Sðr Þík k kx r{ºkku. SðkŒk Sð kúku ns ýu ÚkŒe kríðf ð]r k...«ð]r k. yu Sðr ÞŒ. yu s Œku yk ýe ¼khŒeÞ tmf]rœ. yk M{hý u¾ fw{kh {kxu ¾e hìkku íþkhu, {k {kt {w¾ðk suðku þuh ý MVqÞkou Œu ý yk u þuþh fhwt... k[ku tƒtä ƒœ kôþku Œut, nu ƒ zu e ½rzÞk, ŒhMÞk u kýe { u ßÞ{ hý{kt ytœrhþk. MkkisLÞ: fw{kh (22, ku hu ezul e, ð tœ rðnkh k u. rðãk h- fh{ Ë hkuz {w.rðãk h {ku ) LÞw rðãk h e yuheƒk fku us{kt yuõþw{e e fkþo { ÞkuòÞku. [khwœh rðãk{tz t[kr Œ LÞw rðæþk h{kt ykðu e yþkuf yulz hexk xu RrLMxxâqx ykuv #xhe úuxuz Mxze yulz rh [o E ƒkþkuxuõt ku kus yulz yu kez kþl (yuheƒk ) fku us{kt ¼qŒ qðo rðãkúkeoykì wt t{u ÞkuòÞwt nœwt. su{kt yu{.yu. e (#xhe úuxuz) ƒkþkuxuft ku kus, {kr kuƒkþku kus, S urxõ, ƒkþkuxuft ku kus, VkuhurL f kþl y u Vk{koMÞwrxf fur{rmxù k rðãkúkeoyku yçþk qýo fþko ƒkë y y søþk h Vhs ƒòðu Au Œu ðuo ¼qŒ qðo rðãkúkeoyku u yk{tºký yk e u yuheƒk fkì us{kt ƒku kôþk nœkt y u Œu{ u tmúkk k E [kso nuz zkì. ¼rõŒ ƒks kr {uz{u ykðfkþko nœkt. yuheƒk k yuõþw{e e yu kurþyuþ kt flðe h zkì. {wfwtë Xkfwhu ð»ko ËhBÞk e «ð]r kyku ku ynuðk ykãþku nœku. zkì. MðkrŒ khku fh îkhk ¼qŒ qðo rðãkúkeoyku u ykðfkh ykãþk ƒkë yuõþw{e e fkþo«ýk e hsq fhe nœe. fuheþh fkwrl u ( e-fâwƒ) k flðe h zkì. M un u yuheƒk k Œ{k{ rðãkúkeoyku su yçþk fþko ƒkë y y søþk h Vhs ƒòðu Au Œu yt u e {krnœe yk e nœe. ytrœ{ ð»ko{kt yçþk fhœkt rðãkúkeoyku u fuheþh fkwrl u e hrsmxùuþ yt u e {krnœe yk ðk{kt ykðe nœe. e-fâwƒ k kúke {ubƒhku zkì. wr r¾úmœe y u zkì. ykrhv ¾k îkhk rðrðä ƒkþkuxuft ku kus ft eyku, rh [o tmúkkykì ku t fo fhe u ƒkþkuxuf ku kus ûkuºku hkus khe õ e hnu Œuðk «ÞíLkku fhðk{kt ykðu Au Œu yt u e rðmœ]œ [[ko fhðk{kt ykðe nœe. yk «t u yuheƒk k ¼qŒ qðo rðãkúkeoykuyu kuœk k y w¼ðku hsq fþko nœk. ytœ{kt zkì wr r¾úmœeyu ki ku yk¼kh ÔÞfŒ fþkuo nœku. yuõþw{e e yu kurþyuþ k flðe h zkì. {wfwtë Xkfwh y u Œu{ e xe{ k ÇÞku zkì. MðkrŒ khku fh, zkì. wr r¾úmœe y u r«œuþ¼kr xu u yk «t u ðuo rðãkúkeoykulke W khku kh «rœ ÄkÞ ylku þiûkrýf fkhrfëeo Wßsð ƒ u Œu {kxu Œ{k{ rðãkúkeoyku u þw¼uåakyku yk ðk{kt ykðe nœe. 28 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570

31 >> h{ík-søkík >> ÞkuøkkMkLkku: Ãkrh[Þ, {n ð ylku rlkþ{ku Ãke.ze. þ{ko ¼khíkð»ko{kt yíþtík «k[elk fk Úke ÞkuøkÔÞkÞk{ fhðklke ÃkØrík «[r ík Au. Þkuøk þçë ²é ì Äkíkw WÃkhÚke çklþku Au. sulkku yúko òuzký fu MktÄkLk ÚkkÞ Au. Þkuøk îkhk ykí{k ylku Ãkh{kí{kLkwt òuzký ÚkkÞ Au. ykãkýk Ér»k{wrLkykuyu þheh, {Lk ylku «kýlke þwrø íku{s Ãkh{kí{kLke «krãík {kxu ÞkuøkLkkt ykx ytøkku Mkq[ÔÞk Au. yk ykx ytøkku Au. Þ{, rlkþ{, ykmklk, «kýkþk{, «íþknkh, Äkhýk, æþklk ylku Mk{krÄ. ykmklk yux u çsƒú é } Ý} ì yúkkoíkt þheh ÂMÚkh hnu ylku {LkLku Mkw¾«kó ÚkkÞ yu òíklke þhehlke ÂMÚkríkLku ykmklk fnuðk{kt ykðu Au. ÞkuøkkMkLkku þhehlkk yktíkh-çkkìk ¼køkkuLku MðMÚk hk¾ðklke r Þkyku Au. ßÞkt MkwÄe þhehlkk yktíkh-çkkìk ¼køkku MðMÚk Lk nkuþ íþkt MkwÄe fkur Ãký fkþo Mkkhe heíku fhe þfkíkwt LkÚke. þheh ylku {LkLkku yufçkeò MkkÚku økkz MktçktÄ Au. yuflke yðøkýlkk fhelku çkeòlku Mkk[ðe Lk þfkþ, yux k {kxu s yksúke nòhku ð»ko Ãknu k økúef kufku MðMÚk þheh{kt MðMÚk {Lk nkuþ Au. (A sound mind in a Dound body)lkk rmkøktík{kt {klkíkk níkk. íku{lke fu ðýelke Mk{økú ÃkØrík yk rmkøktík Ãkh s ykäkrhík níke. ËhhkusLke þkherhf r ÞkykuLku eäu íku{s ¼kusLk uðkúke þheh{kt su { {qºk ylku rðf]ríkyku WíÃkLLk ÚkkÞ Au íku Mkkík {køkkuo îkhk þheh{ktúke çknkh Lkef u Au. (1) zkçkkt-s{ýkt LkMkfkuhkt îkhk, (2) zkçkkts{ýkt Lkuºkku îkhk, (3) zkçkk-s{ýk fýkuo îkhk (4) {w¾ îkhk, (5) økwëk îkhk (6) slklkurlÿþ îkhk ylku (7) [k{ze îkhk. òu yk Mkkík {køkkuo îkhk þhehlke { {qºk ðøkuhu rðf]ríkyku Ãkqhíkk «{ký{kt ylku rlkþr{ík heíku þhehlke çknkh Lk Lkef u íkku {kuxk ¼køkLkk hkuøkku ÚkkÞ Au. ÞkuøkkMkLkÃkØrík îkhk { {qºk ðøkuhu rðf]ríkyku WÃkhLkk Mkkík {køkkuo îkhk Ãkqhíkk «{ký{kt ylku Mkh íkkúke þhehlke çknkh Lkef íke hnu Au. íkulku eäu þheh MktÃkqýoÃkýu Lkehkuøke hnu Au. ÞkuøkkMkLkkuLkwt {n ð: ÞkuøkkMkLkÃkØrík ÔÞkÞk{ fhðklke ylþ ÃkØríkykuLkk {wfkçk u ðäkhu {n ðlke Au. íkulkkt {wïþ fkhýku Lke[u {wsçk Au: 1. çkes ÃkØríkyku{kt þhehlkkt yktíkrhf ytøkkulku ÞkuøÞ «{ký{kt fmkhík { íke LkÚke, ßÞkhu ÞkuøkkMkLk ÃkØríkÚke þhehlkkt yktíkrhf ytøkkulku Ãkqhíkk «{ký{kt fmkhík { e hnu Au. Ãkrhýk{u ÞkuøkkMkLk ÃkØríkÚke ÔÞÂõík ðäkhu Mk{Þ MkwÄe MðMÚk hne Sðe þfu Au. 2. ÞkuøkkMkLk {kxu ¾qçk s ykuae søþk ylku ykuakt MkkÄLkkuLke syh Ãkzu Au. 3. çkes h{íkku{kt MkkÚke ¾u kzeykulke syh Ãkzu Au, ßÞkhu ÞkuøkkMkLkku ÔÞÂõík Ãkkuíku yuf e fhe þfu Au. 4. ÔÞkÞk{Lke çkes ÃkØríkyku fhíkkt ÞkuøkkMkLkkuLke ymkh {Lk ylku RrLÿÞku WÃkh ðäkhu Ãkzu Au. íkulku fkhýu {Lk ylku RrLÿÞkuLku ðþ{kt fhðklke ÔÞÂõíkLke yktíkrhf íklk-{lklke þâõíklkku rðfkmk ÚkkÞ Au. 5. ÞkuøkkMkLk{kt ðäkhu ¾kuhkfLke syh Ãkzíke LkÚke. íkuúke rðþu»k ¾[o fhðku Ãkzíkku LkÚke. 6. ÞkuøkkMkLkku îkhk { ylku ylþ rðf]ríkyku Mkkhe heíku çknkh Lkef e þfu Au, sulku fkhýu þhehlke hkuøk«ríkfkhf þâõík ðäu Au ylku þheh hkuøk{wõík çklku Au. 7. ÞkuøkkMkLkkuÚke þheh [e wt çklku Au. ykúke þheh{kt MVqŠík ykðu Au, fk{ fhðklke þâõík ðäu Au. ÔÞÂõík ÞwðkLk køku Au ylku íkulkwt ykþw»þ ðäu Au. 8. swëkt swëkt ykmklkku îkhk þhehlke swëe swëe fuþðkrnlkeykulkwt hõík ÍzÃkÚke þwø fhe þfkþ Au. 9. ÞkuøkkMkLkku ylku «kýkþk{úke VuVMkktLke Mktfku[Lk ylku «MkhýLke þâõík ðäu Au. íkulku fkhýu hwräh ðäkhu «{ký{kt þwø ÚkkÞ Au. 10.ykÞw»Þ, ÞkiðLk ylku MðMÚkíkk fhkuzhßswlke MkwLkBÞíkk WÃkh ykäkrhík nkuþ Au. ykmklkku îkhk fhkuzhßswlku MkwLkBÞ hk¾e þfkþ Au. 11.ykMkLkku fhíke ð¾íku ¾qçk s ykuae þâõíklkku ÔÞÞ ÚkkÞ Au. Ãkrhýk{u ykuaku Úkkf køku Au. yux k {kxu s ÞkuøkkMkLkkuLku y nmkf r Þkyku fnuðk{kt ykðu Au. 12.ÞkuøkkMkLk ÔÞÂõíkLku Mkå[rhºkðkLk çklkkðu Au. 13.ÞkuøkkMkLkkuÚke {Lk þktrík ylkw¼ðu Au. íkulku fkhýu {klkrmkf þâõík ðäu Au ylku çkwrølkku rðfkmk ÚkkÞ Au. 14.ÞkuøkkMkLkkuÚke þhehlke swëe swëe økútrúkykulku òøk]ík fhe þfkþ Au, sulkkúke íku{lkk{kt ÞkuøÞ «{ký{kt hmk WíÃkLLk ÚkkÞ Au. yk hmk hwräh{kt ¼ elku þhehlkku Mktíkwr ík rðfkmk fhu Au. 15.ÞkuøkkMkLkku ylku «kýkþk{úke fçkrsþkík, økumk, {Äw«{un, ç z«uþh, nšlkþk, {kúkklkku Ëw¾kðku ðøkuhu hkuøkku {xkze þfkþ Au. rð-rðãklkøkh 570 yur«

32 16. ÞkuøkkMkLkku îkhk þkherhf ylku {klkrmkf rðfkmklke MkkÚku MkkÚku çkkirøf ylku ykâí{f rðfkmk Ãký þõþ çklku Au. 17.{kuxe ô{hlkk ¼kRçknuLkku Ãký ÞkuøkkMkLk fhe þfu Au. yk MktÃkqýo heíku ¼khíkeÞ ÔÞkÞk{ ÃkØrík Au. ykãkýk Ér»k{wrLkykuyu nòhku ð»kkuo MkwÄe yk ÃkØrík yãklkkðe níke. Ãkrhýk{u íkuyku ½ýkt ð»kkuo MkwÄe MðMÚk hnuíkk níkk. 18.ÞkuøkkMkLkku ÓËÞ ylku kklkíktºklku çk ðklk ylku fkþoûk{ çklkkðu Au. íku{s r[ klku Mk{íkk ylku þktrík «ËkLk fhu Au. 19.ÞkuøkkMkLkkuLkk yçþkmkúke þheh ylku {LkLku Úkkuzk Mk{Þ{kt ½ýku ykhk{ { u Au. Ëk.ík. Ÿ½Úke Ãký ðäw øknlk ykhk{ Mkk[e heíku fhu wt þðkmklk ykãku Au. 20.rLkÞr{ík ÞkuøkkMkLkku fhlkkhlkk þheh{kt fkur yþwrøyku hnuíke Lk nkuðkúke íku MkËkÞ þktík, «MkLLk hnu Au. rlkþ{kulkwt Ãkk Lk ÞkuøkkMkLkkuÚke ÃkqhuÃkqhku k¼ {u ððk {kxu Lke[uLkk rlkþ{kulkwt Ãkk Lk fhðwt rníkkðn Au. 1. ÞkuøkkMkLkku «kík:fk u þki[r Þk fþko ÃkAe fhðkt òuryu. òu MLkkLk fhelku ÞkuøkkMkLkku fhðk{kt ykðu íkku ðäkhu Mkkhwt fkhý fu MLkkLkÚke þheh n fwt ylku MVqŠíkðk wt çklku Au íku{s ykmklkku Mkh íkkúke fhe þfkþ Au. ÞkuøkkMkLkku çkkë MLkkLk fhðwt nkuþ íkku Xtzwt Ãkkýe Lk ðkãkhíkkt W»ý Ãkkýe ðkãkhðwt òuryu. MktæÞkfk u sbþk Ãknu kt Ãký ykmklkku fhe þfkþ Au. 2. ykmklkku fhðklke søþk Mk{ík, MðåA ylku þktík nkuðe òuryu. s{elk WÃkh þuíkhts fu ykmklk ÃkkÚkheLku ÞkuøkkMkLkku fhðkt. 3. Éíkw ylkwmkkh Ãkkuþkf Ãknuhðku òuryu. Ãkwhw»kku {kxu tøkkux yúkðk òtrøkþku ylku [œe íkúkk Mºkeyku {kxu Ãktòçke zùumk yúkðk M uõmk ðäw ylkwfq hnu Au. 4. ykmklkku fhíke ð¾íku ðkík[eík fhðe Lk n. ykmklk fhlkkhlkwt æþklk ïkmk WÃkh íku{s þhehlkkt su ytøkku WÃkh òuh Ãkzíkwt nkuþ íku ytøkku WÃkh hnuðwt òuryu. yufkøkúíkkúke ykmklk fhðk{kt ykðu íkku þkherhf ylku {klkrmkf k¼ ðäw ÚkkÞ Au. 5. ykmklkku þy fhíkkt Ãknu kt þðkkmklk fhelku ïkmk, þheh ylku {LkLku þktík fhðkt òuryu. 6. ÞkuøkkMkLk y nmkf r Þk Au, yux u Íxfk MkkÚku yúkðk çk fhelku fkurãký ykmklk Lk fhðwt. 7. ÞkuøkkMkLkLkku yçþkmk Äe{u Äe{u ðäkhðku òuryu. yk{ fhðkúke þheh{kt MkwLkBÞíkk ÃkuËk Úkþu ylku Úkkuzk s Mk{Þ{kt Mkh íkkúke ykmklklke Ãkqýo ÂMÚkrík «kãík fhe þfkþu. 8. ÞkuøkkMkLk yuf ði kkrlkf «r Þk Au íkulkku MktçktÄ þhehlkk yktíkh-çkkìk ¼køkku MkkÚku Au. yux u ykmklkku 30 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570 fkur òýfkh ÔÞÂõík ÃkkMkuÚke rðräãkqðof þeïþk ÃkAe s fhðkt. 9. ykmklk fhlkkhu þõþ nkuþ íþkt MkwÄe n fku ¾kuhkf uðku, suúke þheh n fwt hnu. 10.srx hkuøkku{kt fu ¼khu íkkð{kt ykmklkku Lk fhðkt. Mºkeykuyu øk¼oäkhýlkk [kh {rnlkk çkkë, «Mkqrík ÃkAe ºký {rnlkk MkwÄe ylku {krmkf Ä{o ð¾íku ykmklkku Lk fhðkt. nkúklkk MLkkÞwyku Ãkh yk¾k þhehlkku ¼kh WÃkkzðkLkkt ykmklkku MºkeMkkÄfu çklkíkkt MkwÄe yçþkmk ðøkh fhðk Lk n. 11.fkuR Ãký ykmklklke «khtr¼f ÂMÚkrík{ktÚke ytrík{ ÂMÚkrík{kt ylku ytrík{ ÂMÚkrík{ktÚke «khtr¼f ÂMÚkrík{kt ykðíke ð¾íku shkþ Wíkkð Lk fhðe. 12.ÞkuøkkMkLkku fþko ÃkAe Úkkuzk Mk{Þ {kxu þðkmklk fhðwt. þðkmklk yuf MktÃkqýo ykmklk Au. íkulkkúke þhehlkku Úkkf ÍzÃkÚke Qíkhe òþ Au ylku þheh{kt þâõíkykulkku Mkt[kh ÚkkÞ Au. 13.ykMkLkku fþko ÃkAe Úkkf Lk køku, þheh n fwt hnu ylku fkþo fhðklke þâõík ðäíke hnu íkku Mk{sðwt fu ÞkuøkkMkLkku Mkkhe ylku k¼«ë heíku fhðk{kt ykðe hìkkt Au. 14.ÞkuøkkÇÞkMk rlkþr{ík ÚkkÞ íku ykð~þf Au. çknw yrlkþr{ík ÞkuøkkÇÞkMk LkwfMkkLk Ãký fhe þfu Au. 15.«kht¼{kt {w~fu køkíke Þkirøkf r Þkykuu ÄiÞoÃkqðof yçþkmk fhðkúke rmkø fhe þfkþ Au, yux u MkkÄfu ÄiÞo ylku n{íkãkqðof ykøk ðäðwt òuryu. 16. ykmklkkulke MktÏÞk ylku íku {kxulkku Mk{Þ Äe{u Äe{u ðäkhðkt òuryu. Ãknu kt s rëðmku ðäw ykmklkku fhe Lkk¾ðkLkku ykøkún Lk hk¾ðku. 17.nrhVkRLkk ¼kðÚke fu Ëu¾kð fhðk {kxu ÞkuøkkMkLkku Lk fhðkt yu heíklkwt {Lkkuð ý ÞkuøkkMkLkkuLku WÃkfkhf LkÚke. 18.fkuR fkhýmkh ktçkk Mk{Þ MkwÄe ÞkuøkkÇÞkMk çktä hìkku nkuþ íkku Vhe «kht¼ fhíke ð¾íku n ðe þyykík fhðe ylku Äe{u Äe{u yçþkmk ðäkhðku. 19.ÞkuøkkÇÞkMk{kt Øk hk¾ðe ylku ÞkuøkkÇÞkMk fhíke ð¾íku r[ k þktík nkuþ íku syhe Au. yk heíku ÞkuøkkMkLk ÃkØrík MktÃkqýoÃkýu ¼khíkeÞ íkúkk ði kkrlkf ÃkØrík Au ylku òu rlkþr{ík heíku ÃkØríkMkh ÞkuøkkMkLkku fhðk{kt ykðu íkku ÔÞÂõík ktçkk Mk{Þ MkwÄe Lkehkuøke hne þfu Au. yux wt s Lkrn, Ãký ÞkuøkkMkLkkuLkku rlkhtíkh fhkíkku yçþkmk ykæþkâí{f þâõík søkkzu Au ylku íku ykâí{f yklktë, ykí{«fkþ ylku {klkrmkf þkâlík ykãku Au. (çke-1, MðeMk yuðlþw, Ãkxu fku kulke, {kýufçkkøk nku Lke Mkk{u, yktçkkðkze, y{ëkðkë {ku: )

33 >> rðãkð] k >> [khwíkh rðãk{tz îkhk ðõ ¼ rðãklkøkhlkk 74{k MÚkkÃkLkk rëlklke Wsðýe fhðk{kt ykðe. rþûký Lkøkhe ðõ ¼ rðãklkøkh ¾kíku 3 {k[o, 2019Lku hrððkhlkk hkus [khwíkh rðãk{tz îkhk ðõ ¼ rðãklkøkhlkk 74{kt MÚkkÃkLkk rëlk rlkr{ ku ykãmúkkãkfkulke «rík{kykulkwt Mkðkhu8-30 f kfu {nklkw¼kðku îkhk Ãkw»Ãkktsr fþkoçkkë 9:00 f kfu [khwíkh rðãk{tz ¾kíku çkúñkslke «rík{k ÃkkMku MÚkkÃkLkk rëðmklke Wsðýe fhðk{kt ykðe. fkþo {Lkk {wïþ {nu{klk zkì. yr{úíkkçkulk Ãkxu, [khwíkh rðãk{tz Lkk «{w¾, [hkuíkh økúk{kuøkh Mknfkhe {tz Lkk yæþûk ylku yu efkulklkk Mkeyu{ze e «ÞkMðeLk¼kR Ãkxu, [khwíkh rðãk{tz Lkk yæþûk yuâls. ¼e¾w¼kR çke. Ãkxu, [khwíkh ykhkuøþ {tz Lkk yæþûk e yíkw ¼kR Ãkxu, [khwíkh rðãk{tz Lkk fw Ãkrík zkì. ¼kðuþ¼kR Ãkxu, [khwíkh rðãk{tz Lkk xùmxe e nu{tík¼kr Ãkxu, LkøkhÃkkr fklkk «{w¾ e{íke MkkuLk çkulk Ãkxu, [khwíkh rðãk{tz Lkk {klkë {tºke e zkì. yumk.s. Ãkxu WÃkÂMÚkík hìkk níkk. fkþo {Lke þyykík{kt h{k-{lkwçkkr ËuMkkR fku us ykuv BÞwrÍf yulz zklmklkk f kð]të îkhk «kúkolkk íkúkk ðõ ¼ rðãklkøkhe økeík hsw fhðk{kt ykôþwt níkwt. fkþo {Lkwt Mðkøkík «ð[lk zkì.yumk.s. Ãkxu u fþwo níkwt. {t[múk {nklkw¼kðku îkhk {tz Lkk æðslkwt ykhkuný fhkþwt níkwt. [khwíkh rðãk{tz Lkk yæþûk e ¼e¾w¼kR çke. Ãkxu îkhk {tz íkúkk {tz Mkt[kr ík MktMÚkkykuLkk rlkð] k ÚkÞu «kæþkãkfku íkúkk f{o[kheykulku þk ykuzkze MkL{kLk fþwo níkwt. íþkhçkkë rðrðä MktMÚkkykuLkk íkusmðe íkkh kyku, yæþkãkfku ylku yk[kþo eyu ð»ko ËhBÞkLk íkuykuyu {u ðu rmkrøyku çkë {t[múk {nklkw¼kðku îkhk r[ln ykãke MkL{kLk fhðk{kt ykôþwt níkwt. yk fkþo {Lkk {wïþ {nu{klk zkì. yr{úíkkçkulk Ãkxu u þiûkrýf MktMÚkkyku W khku kh «økrík fhu íkúkk {q ¼qík Mkk{krsf ÃkhtÃkhkyku çkkçkíku rðãkúkeoykulku þiûkrýf MktMÚkkyku îkhk ¼kh {wfðk{kt ykôþku níkku ylku rðãkúkeoykulku LkkøkrhfíkkLkku ÃkkX þe¾ððklke syh Au yulkk ðøkh rþûký yäwát Au íku{ sýkôþwt níkwt íkúkk økkihð r[ö {u ðlkkhlku Ãký yr¼lktëlk ÃkkXÔÞk níkk. Mkeðeyu{Lkk [uh{ulk e ¼e¾w¼kR çke. Ãkxu u ík{k{ rðãklkøkhlkk rðfkmklkku «ðkn yrðhík ðnuíkku s hnuþu íku{ sýkôþwt níkwt. [khwíkh rðãk{tz {kt rë½ofk Mkuðk çkòðe ðþkur[ík rlkð] k íkúkk ík{k{ f{o[kheykulkwt rlkð] k SðLk Mkw¾{Þ ylku yk tëëkþf rë½koþw çklku íkuðe þw¼uåak ÃkkXðe níke ylku økkihð r[ö {u ðlkkh ík{k{lku ykþeðkoë ÃkkXÔÞk níkk. yk fkþo {{kt {tz Lkk {klkë Mkn{tºke eyku, ylþ nkuæuëkhku, {tz Lke økð Lkøk íkúkk fkwâlmk çkkuzelkk MkÇÞ eyku, yk{trºkík {nu{klkku, þk k-fku uskulkk yk[kþor{ºkku, yæþkãkfku, rþûkfku, f{o[keyku, LkøkhsLkku ylku rðãkúkeo ¼kRyku ylku çknulkku {kuxe MktÏÞk{kt WÃkÂMÚkík hìkk níkk. ytík{kt Mkeðeyu{Lkk {klkë Mkn{tºke e h{uþ ík kxeyu yk¼khrðrä fhe níke. Mk{økú fkþo {Lkwt Mkt[k Lk zkì. S.yuLk. økzðe ylku zkì.ykr.yulk. xtzu u fþwo níkwt. yu.ze.ykr.xe. ¾kíku VufÕxe zuð Ãk{uLx «kuøkúk{ ÞkuòÞku Œk. 4/2/2017 Úke 9/2/2019 ËhBÞk S.xe.Þw. M kul hz y u yke.yu.xe.e. yu«wôz yuf ðef yuv.ze. e hu ulx xùulz E ykuxku{kuƒkr yuâlsrlkþhªøk rð»kþ h yu. ze. xu RrLMxxÞwx ykuv xuõt ku kus (ADIT), fh{ Ë ¾kŒu ykuxku{kuƒkr rz kxo{ulx îkhk ykþkus fhðk{kt ykôþwt nœwt. su{kt ykuxku{kuƒkr k rðrðä rð»kþku W h ykäwr f kk r»ýkœku îkhk yk ðk{kt ykôþwt nœwt. su{kt fw 36 swëeswëe fku usku k yæþkãkfkuyu ¼k eäku nœku. yk yuv.ze. e. ËhBÞk xufr f uþl ¾qƒ s h «Ë hìkk y u Œuyku r»ýkœ M ef o kúku r Þ ýu t fo{kt ykôþkt. yk yuv.ze. e. ËhBÞk ykðhe uðk{kt ykðu k rð»kþku yæþkãkfkuu{kt ðwt E kuðuþ fhðk e rs kk k uëk fhþu. yk W hktœ r»ýkœku îkhk þuh fhu e {krnœe, Œu{ k ÔÞkð krþf fkhrfëeo{kt rðãkúkeoyku {kxu {qõþðk y u W Þku e Úkþu. ykuxku{kuƒkr rz kxo{ulx k «kuvu h ykh. ƒk k wƒú{r Þ, «kuvu h r fwts Þkr kf y u «kuvu h e{eœ «ò rœ îkhk yuv.ze. e. wt ykþkus fhðk{kt ykôþwt nœwt. hkßþfûkkyu rƒh k rðïf{ko {nkrðãk Þ ¾kŒu wshkœ RLzMxÙey nufkúkku 2019 ku «kht¼ wshkœ ku us ku kþxe y u MxwzLx Mxkxoy R kuðuþ kur e yußþwfuþ rz kxo{ulx, hkßþ hfkh k tþwõœ W {u wshkœ RLzMxÙey nufkúkku 2019 k rhrsþku hkwlz ku «kht¼ [khwœh rðãk{tz t[kr Œ rƒh k rðïf{ko {nkrðãk Þ ¾kŒu Œk 21/ 02/2109 k hkus fhðk{kt ykôþku. wshkœ RLzMxÙey nufkúkku 2019 k Wjkx «t u {wïþ yrœrúk Œhefu zkì.¼kðuþ xu (ðkr [kl u h ), e n»koë¼ke {nuœk («ur zulx rðê Wãku h RLzMxÙe yu kur yuþ ), e rðþk Ëkuþe ( kuz ykurv h ), e rfþkuh {khrzþk (hkßþ hfkh «rœr rä),zkì #ÿrsœ yu. xu rð-rðãklkøkh 570 yur«

34 t (r«rl k,ƒeðeyu{) RðuLx flðe o zkì. ¼k oð kuhrzþk zkì. Ëþof Xkfkuhu, zkì. ŒL{Þ ðkh, zkì. fuþwh ƒúñ¼è, zkì. yu.yu{ xu,zkì. su.yu{. hkxkuz, e{œe hke k þwõ k, Ëhuf rð¼k eþ ðzkyku, kuz ykurv h zkì {wfuþ r à e, RðuLx yku u o keí o zkì ykh. e.{nuœk,zkì hksðeh n hkýk W rmúkœ hìkk nœk. yk «t u zkì. ykfkh hku½ur Þk ŒÚkk rðãkúkeoykuyu «kúko k eœ hsq fþwo nœwt ŒÚkk W rmúkœ {nk w¼kðku e nkshe{kt Ëe «k xâ îkhk wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 ku «kht¼ fhðk{kt ykôþku nœku.yk «t u tmúkk k r«rl k zkì #ÿrsœ yu xu u sýkôþw t nœw t fu wshkœ ku us ku kþxe y u MxwzLx Mxkxoy R kuðuþ kur e îkhk ykþkursœ wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 ku «kht¼ yu rðãkúkeoyku {kxu yu{ k rð[khku ŒÚkk «kusuõx hsq fhðk {kxu w t Wíf]ü à uxvku{o Au W hktœ [khwœh rðãk{tz Œu k MÚkk kfk Úke Þwðk ku k ½zŒh ŒÚkk {qõþr c rþûký îkhk {ks k WíÚkk {kxu nt{uþkt «ÞJþe Au. hëkh xu e «uhýk, ¼kRfkfk ŒÚkk ¼e¾k¼kR wt {k oëþo y u ½ ~Þk{Ëk rƒh k k y wëk Úke þhw ÚkÞu e yk ƒeðeyu{ yuâlslkeþhet fku us k Úke ðäw yuâls eþ o ø kuƒ e fkþohœ Au. ƒeðeyu{ k rðí xw «kuztþw ø kuƒ e yub kuþuƒ R kuðurxð yuâls eþ o rðúk fkuh ðuõþw u fulÿ{kt hk¾œk wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 rðãkúkeoyku {kxu R kuðuþ ŒÚkk yuõ u ul {kxu Œf qhe kzþu. e rðþk Ëkuþe yu xke{ ŒÚkk yu seo Þwrx kríþ w t {n ð {òôþw t nœw t. e rfþkuh {khkzeþk yu sýkôþw t nœw t fu hksþ hfkh îkhk ykþkursœ wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 {kt RLzMxÙe îkhk yk ðk{kt ykðu k «kuç ub u «Úk{ VuÍ {kt 400 sux k yuûãkxo îkhk {qõþktf fhðk{kt ykôþw t Au e n»koë¼ke {nuœk yu rðãkúkeoyku u xuõ ku kus ku ÔÞðrMÚkŒ W Þku îkhk «kuzõx rzíkr h æþk yk ðk sýkôþw t nœw t. zkì ¼kðuþ xu u «Úk{ uze k fkubþwx o t[fkzo r Mx{, «ku u h y ú uzuþ rð»ku h «Ë {krnœe yk e. íkúkk rðãkúkeoykulku knowing, doing, being îkhk life long learnig Lku ylkwmkhðk sýkôþw t nœw t.yºku WÕ u¾ eþ Au fu ƒeðeyu{ yuâls eþhet fku us ¾kŒu wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 {kt 86 xe{ îkhk 500 Úke ðäw rðãkúkeo îkhk nkúk Ähðk{kt ykð kh 36 f kf k fku z u 40 Úke ðäw Œs kku îkhk rhrsþku hkwlz{kt {qõþktf fhðk{kt ykðþu. { ú fkþo { wt t[k zkì fkirþfk xu ŒÚkk «ku hkurƒl ku u fþw O nœw ytœu zkì ykh. e.{nuœk yu yk¼kh ÔÞõŒ fþku o nœku.m{kxo wshkœ nufkúkku 2018 {kt ƒeðeyu{ k Wíf]ü «Ëþo 32 yur«2019 rð-rðãklkøkh 570 u y w ûke u hkßþ hfkh æðkhk ykþkursœ wshkœ ELzMxÙeÞ nufkúkku 2019 {kt ƒeðeyu{ u rhrsþku ulxh Œhefu të e k{ðk ƒë [khwœh rðãk{tz k yæþûk e ¼e¾w¼kR xu, W «{w¾ e { e»k¼ke xu ŒÚkk ylþ nkuæuëkhku yu yr¼ të kxôþk nœk. wshkœ RLzMxÙey nufkúkku 2019 u V ƒ kððk {kxu ƒeðeyu{ yuâls eþhet fku us k Ëhufu Ëhuf rð¼k eþ ðzkyku fr{xe {ubƒ o, ŒÚkk ylþ f{o[kheykuyu Wí kn qðof fk{ ehe nkúk Ähe nœe. u{fku{ fku us ¾kŒu rz hu xeð xuft ku kus{kt ðul[h fu ex e íkfku rð»kþ Ãkh ÔÞkÏÞkLk ÞkuòÞwt [kyœh rðãk{tz t[kr Œ u{fku{ fku us îkhk rz hu xeð xuf ku kus ŒÚkk rðrðä hkufký rðfõ ku {kxu {kneœ kh fhðk ÔÞkÏÞk wt ykþkus fþwo nœw. r{ e Ëu ke u{fku{ fku us k ¼qŒ qðo rðãkšúk eyu fku us k ¼krð Wãku knr fku u {k oëþo whwt kzþwt nœwt. rz hu xeð xuft ku kus ku rðfk ¼khŒ{kt «kúkr{f Œƒffk{kt Au Œu e ÄtÄkfeÞ Œfku {kxu {kneœ kh fþko nœk. yk ûkuºk{kt Œu e rð w «{ký{kt ÄtÄkfeÞ Œfku «ðœo{k Au tmúkk k yk[kþko zkp. ðrnëk Úkku{ ku nt{uþkt «Þk hnþku Au fu rðãkúkeoyku Œu{ k yr¼ { u r r{œ hk¾u, E kuðuþ ŒhV ðäkhu æþk yk u Œu syhe Au. yk ÔÞkÏÞk {kt 60 Úke ðäkhu rðãkúkeoykuyu ¼k eäku nœku. yk[kþko zkp ðrnëk Úkku{ k {k oëþo nux fkuykurzo uxh «k. rnh xu ŒÚkk zkp fku{ r{mºke k neþkhk «Þk Úke yk «ku úk{ V hnþku nœku. Mke.Íuz. Ãkxu fku uslkku 16 ðkš»kfkuímkð ÞkuòÞku [khwíkh rðãk{tz Mkt[kr ík Mke.Íuz. Ãkxu fku us ykuv rçkílkumk yulz {ulkus{ulx, LÞw ðõ ¼ rðãklkøkh fku uslkk ðkš»kf rëlklke Wsðýe «Mktøku «{w¾ãkëu [khwíkh rðãktz Lkk [uh{ulk yuls. e ¼e¾w¼kR Ãkxu, {wïþ yríkúke «ðkmklk ylku nkuâmãkxkr xe WãkuøkûkuºkLkk flmkõxlx e hkslk ¼è, yríkúke rðþu»k íkhefu Mkeðeyu{Lkk {klkë Mkn{tºke e {unw ¼kR Ãkxu WÃkÂMÚkík hìkk níkk. yk «Mktøku fku uslkk fk.yk[kþo zkì. rlkfwts Ãkxu u ð»ko ËhBÞkLk fku usu fhu rðrðä þiûkrýf «ð]r kyku ylku «kãík fhu rmkrøyku ytøkulkku ynuðk hsq fþkuo níkku. rðãkúkeo Ãkrh»kËLkk ðkrmk «umkezulx zkì. rlkþeúk Ëðuyu Mkn þiûkrýf «ð]r kykulkku ynuðk hsq fþkuo níkku. yk «Mktøku þiûkrýf íku{s rðrðä «ð]r kyku{kt {u ðu rðrþü rmkrø çkë rðãkúkeoykulku {nklkw¼kðkulkk nmíku M{]rík ¼ux íku{s «{kýãkºk ykãke MkL{krLkík fhðk{kt ykðu níkk.

35

36