Nepřímá prezentace Komika Jazyková komika Komika záznamová Komika proslovitelná

Transkript

1 OBSAH: 1. Úvod Předmět zkoumání Literatura Pohádky jako integrální součást Werichova díla Jan Werich - divadelník Jan Werich - pohádkář Helena Sýkorová dramaturgyně, dramatička, dramatizátorka Proměny syžetů Hrášková princezna a skřítek se šišatou hlavou Hrášková princezna Rumplcimprcampr Hrášková princezna a skřítek se šišatou hlavou Královna Koloběžka Žluté mužátko Malý velký Paleček Tři veteráni Proměny způsobu vyprávění Terminologické ukotvení Autor Implikovaný autor Implikovaný čtenář Vypravěč Vypravěč Werichových pohádek Vypravěč a diegetický prostor Vypravěč a postavy Vypravěč a prostor diskursu Vypravěč v rozhlasových dramatizacích Vypravěč popisné hlasy Vypravěč - propojovatel Vypravěč jako ornament Dramatická situace Čas a prostor Reálný čas Dějový čas Čas syžetu Čas fabule Téma Scénosled Diegesis a mimesis Vypravěčovo slovo a dramatická situace Obecnost a konkrétnost Postava Proměny arzenálu postav Individualizace postav Vytváření nových postav Charakterizace postav Přímá definice

2 Nepřímá prezentace Komika Jazyková komika Komika záznamová Komika proslovitelná Situační komika Čertík na pérku Panáček na nitce Sněhová koule Závěr Resumé: Summary: Použitá literatura: Příloha: Rozhovor s Helenou Sýkorovou ze dne

3 1. Úvod 1.1. Předmět zkoumání R o z h l a s o v á p o h á d k a j e j e d n í m z n e j s t a r š í c h ž á n r ů, k t e r é s e v r o z h l a s o v é m v y s í l á n í u d r ž e l y a ž d o d n e š n í c h d n ů a s t á l e s e t ě š í h o j n é p o s l u c h a č s k é p ř í z n i. K r o m ě p ů v o d n í c h r o z h l a s o v ý c h p o h á d e k j s o u p o s l u c h a č ů m v n e d ě l n í m p o o b ě d o v é m č a s e n a b í z e n y i d r a m a t i z a c e l i d o v ý c h a m o d e r n í c h p o h á d e k. V p o č á t c í c h r o z h l a s o v é h o v y s í l á n í b y l y p o h á d k y, s t e j n ě j a k o j i n é p r o z a i c k é č i d r a m a t i c k é t e x t y, p o u z e p ř e d č í t á n y. S o u v i s e l o t o s p o j e t í m r o z h l a s u c o b y p o p u l a r i z a č n í h o m é d i a, j e ž m ě l o d l e d o b o v ý c h n á z o r ů p o s l u c h a č ů m p o u z e z p r o s t ř e d k o v á v a t v ý z n a m n á d í l a l i t e r a t u r y, h u d b y č i d r a m a t u. A ž v p r ů b ě h u č a s u, v s o u v i s l o s t i s r o z v o j e m t e c h n i k y i z r u č n o s t i r o z h l a s o v ý c h t v ů r c ů, v z n i k l o s v é b y t n é r o z h l a s o v é u m ě n í. S t e j n ě j a k o p r o l i t e r a t u r u j e i p r o r o z h l a s o v o u t v o r b u s t a v e b n í m m a t e r i á l e m s l o v o. O v š e m z a t í m c o l i t e r a t u r a b u d u j e s v é s d ě l e n í p ř e d e v š í m n a j e h o s é m a n t i c k é h o d n o t ě, r o z h l a s n e m ů ž e o p o m e n o u t j e h o h o d n o t u z v u k o v o u a e s t e t i c k o u. P r o t o n e l z e v n í m a t z v u k o v o u r e a l i z a c i l i t e r á r n í h o d í l a j a k o p o u h o u r e p r o d u k c i t e x t u. Z a s p o l u ú č a s t i h u d b y, z v u k u a t e c h n i c k ý c h p r o s t ř e d k ů ( c l o n a, s t ř i h ) a z a s p o l u ú č a s t i h e r e c k é h o p r o j e v u s e s t á v á l i t e r á r n í p ř e d l o h a j e n j e d n o u z e s l o ž e k v ý s l e d n é h o, s v é b y t n é h o r o z h l a s o v é h o d í l a. M u s í m e s i t a k é u v ě d o m i t, ž e r o z h l a s v y c h á z í n e j e n z l i t e r a t u r y, a l e i z d a l š í c h u m ě l e c k ý c h d r u h ů a t e p r v e p r o p o j e n í m j e j i c h o d l i š n ý c h v y j a d ř o v a c í c h p o s t u p ů s i v y t v á ř í v l a s t n í s y s t é m z o b r a z o v a c í c h m e t o d. S e p i c k o u l i t e r a t u r o u s i r o z h l a s r o z u m í z ř e j m ě n e j l é p e, s p o l e č n á j e j i m z á l i b a v p ř í b ě h u a v y p r a v o v á n í, r o z h l a s s e t a k é v e l m i v s t ř í c n ě c h o v á k p o s t a v ě v y p r a v ě č e : n u t í j i j e n k d r o b n ý m z m ě n á m a p r o m ě n á m. O v š e m a n i k d r a m a t u n e m á 5

4 r o z h l a s d a l e k o. D r a m a t i c k á d í l a, v n i c h ž s e p o s t a v y r e a l i z u j í s k r z e d i a l o g i c k é č i m o n o l o g i c k é p r o j e v y, m o h o u v r o z h l a s o v é m p o s l u c h a č i n a l é z t s o u s t ř e d ě n é h o a v n í m a v é h o r e c i p i e n t a, n e b o ť j e h o p o z o r n o s t k s l o v n í m p r o j e v ů m p o s t a v n e n í r o z p t y l o v á n a v i z u á l n í s l o ž k o u, k t e r á j e n e z b y t n á v p ř í p a d ě d i v a d e l n í r e a l i z a c e d r a m a t u. Z v u k o v á c l o n a a z v u k o v á z k r a t k a, v r s t v e n í v ý z n a m ů s k r z e p r á c i s e z v u k o v ý m p l á n e m, s t ř i h o v á s k l a d b a i j e j í p o d í l n a r y t m i z o v á n í d í l a j s o u p r o s t ř e d k y, p ř i j e j i c h ž u ž i t í s e r o z h l a s n a o p a k i n s p i r u j e f i l m o v ý m u m ě n í m. P ů v o d n í r o z h l a s o v á d í l a j s o u j i ž v z á r o d k u v y t v á ř e n a s p ř i h l é d n u t í m k v ý š e n a č r t n u t é s p e c i f i c e, d í l a j i n é h o p ů v o d u ( d r a m a t i c k á, l i t e r á r n í ) m u s í b ý t p r o r o z h l a s u p r a v e n a ( a d a p t o v á n a č i d r a m a t i z o v á n a ) 1. M í r a a z p ů s o b, j a k ý m b u d e l i t e r á r n í p ř e d l o h a p o z m ě n ě n a, z á v i s í n a d r u h u p o ř a d u, o s o b n o s t i d r a m a t u r g a č i d r a m a t i z á t o r a a v n e p o s l e d n í ř a d ě n a m n o ž s t v í f i n a n č n í c h p r o s t ř e d k ů. L i t e r á r n í d í l a s e v e v y s í l á n í o b j e v u j í v e f o r m ě č e t b y ( f o r m a m o n o l o g i c k á, z á s a h y d o p ř e d l o h y j s o u m i n i m á l n í ), d i a l o g i z o v a n é č e t b y ( t e x t b ý v á r o z č l e n ě n n a p á s m o v y p r a v ě č e a p á s m o p o s t a v, s p o l u ú č i n k u j e v í c e i n t e r p r e t ů ) n e b o v e f o r m ě d r a m a t i z o v a n é ( t e x t j e r e a l i z o v á n s k r z e p r o m l u v y p o s t a v ). N e d ě l n í r o z h l a s o v á p o h á d k a m í v á v s o u č a s n o s t i p o d o b u v ý h r a d n ě d r a m a t i c k o u. V z n i k á - l i t e d y n a z á k l a d ě l i t e r á r n í p ř e d l o h y, p a k m u s í p r o j í t p r o c e s e m d r a m a t i z a c e, n a j e h o ž k o n c i b y m ě l o b ý t s v é b y t n é r o z h l a s o v é d í l o, v y u ž í v a j í c í s p e c i f i c k ý c h p r o s t ř e d k ů r o z h l a s o v é h o z t v á r ň o v á n í s k u t e č n o s t i. A p r á v ě p o p i s z m ě n, k t e r ý m i m u s í l i t e r á r n í d í l o v p r o c e s u r o z h l a s o v é d r a m a t i z a c e p r o j í t, j e ú k o l e m t é t o p r á c e. M a t e r i á l e m u r č e n ý m k v ý š e n a č r t n u t é a n a l ý z e n á m b u d o u p o h á d k y J a n a W e r i c h a, k t e r é p r o r o z h l a s d r a m a t i z o v a l a H e l e n a S ý k o r o v á. D í k y v ý r a z n é p o s t a v ě v y p r a v ě č e i o s o b i t é m u z p ů s o b u v y p r á v ě n í j s o u W e r i c h o v y p o h á d k y r y z í l i t e r á r n í z á l e ž i t o s t í. 1 Hojný výskyt dramatizací a adaptací v rozhlasovém vysílání má více důvodů. Jednak není možné vytvořit dostatek původních rozhlasových děl (náročnost finanční i tvůrčí), jednak se rozhlasoví tvůrci snaží posluchačům zpřístupnit významná literární i dramatická díla. 6

5 P ř e s t o b y l y p r o r o z h l a s d r a m a t i z o v á n y a i v t é t o p o d o b ě s i z í s k a l y o b l i b u r e c i p i e n t ů. P ř e d p o k l á d á m e t e d y, ž e s r o v n á n í l i t e r á r n í a r o z h l a s o v é v e r z e W e r i c h o v ý c h p o h á d e k n á m u m o ž n í p o p s a t p r o c e s y, k t e r é j s o u s r o z h l a s o v ý m d r a m a t i z o v á n í m l i t e r á r n í c h p ř e d l o h s p j a t y Literatura J a n W e r i c h n e n í p r o l i t e r á r n ě č i d i v a d e l n ě v ě d n o u l i t e r a t u r u p o s t a v o u n e z n á m o u. P ů s o b e n í d v o j i c e W + V i h i s t o r i e O s v o b o z e n é h o d i v a d l a j s o u v e l m i d o b ř e z p r a c o v á n y. U p o z o r ň u j i z d e a l e s p o ň n a k n i h u J a r o s l a v a P e l c l a Z p r á v a o O s v o b o z e n é m d i v a d l e 2, k t e r á v ý s t i ž n ý m a v h o d n ě z o b e c ň u j í c í m z p ů s o b e m p ř i n á š í k o m p l e x n í p o h l e d n a v ý v o j p o e t i k y t o h o t o d i v a d l a. K n i ž n ě b y l y v y d á n y t a k t é ž d i v a d e l n í h r y d v o j i c e W + V, t u d í ž v t o m t o b o d ě s i n e l z e n a n e d o s t a t e k p r a m e n ů n e b o l i t e r a t u r y s t ě ž o v a t. P o h á d k o v é t v o r b ě J a n a W e r i c h a s e l i t e r á r n í v ě d a v ě n u j e m n o h e m s k r o m n ě j i. D ů r a z e m n a v ý s t i ž n é a p r e g n a n t n í p o j m e n o v á n í c h a r a k t e r i s t i c k ý c h z n a k ů p o e t i k y W e r i c h o v ý c h p o h á d e k s e v y z n a č u j e s t u d i e o b s a ž e n á v M e t a m o r f ó z á c h d ě t s k é l i t e r a t u r y 3, s a m o s t a t n ý m d í l e m v ě n o v a n ý m W e r i c h o v ý m p o h á d k á m j e p u b l i k a c e V ě r y V a ř e j k o v é P o h á d k o v é F i m f á r u m J a n a W e r i c h a 4. A u t o r k a s e v t o m t o š e d e s á t i s t r á n k o v é m, b o h u ž e l n i k t e r a k s t r u k t u r o v a n é m t e x t u v ě n u j e v a z b á m W e r i c h o v ý c h p o h á d e k k j e j i c h l i d o v ý m p ř e d l o h á m i o s o b i t é m u z p ů s o b u j e j i c h v y p r á v ě n í. P r á v ě n a t u t o p u b l i k a c i s e b u d e m e v n a š í p r á c i n e j č a s t ě j i o d v o l á v a t. O v š e m t é m a t e m t é t o p r á c e n e n í a n i d i v a d e l n í, a n i p o h á d k o v á t v o r b a J a n a W e r i c h a. J e j í m h l a v n í m, v ý š e n a č r t n u t ý m ú k o l e m j e p o p s á n í z m ě n, j i m i ž W e r i c h o v y p o h á d k y p r o š l y v p r o c e s u d r a m a t i z a c e. A z d e s e d o s t á v á m e n a p o l e o d b o r n ý m z á j m e m 2 Pelcl, J.: Zpráva o Osvobozeném divadle. Praha: Práce, Urbanová, S.: Metamorfózy dětské literatury. Olomouc: Votobia, Vařejková, V.: Pohádkové Fimfárum Jana Wericha. Brno: Masarykova univerzita,

6 v p o d s t a t ě n e t k n u t é. R o z h l a s o v é p o h á d k y z ů s t á v a j í r o z h l a s o v o u k r i t i k o u, j i ž t a k v e l m i s p o r a d i c k o u, n e r e f l e k t o v a n é, n e e x i s t u j e j e d n o t n á t e r m i n o l o g i e, o n i ž b y c h o m s e m o h l i o p ř í t, p r o b l e m a t i k a p r o m ě n p r o z a i c k ý c h d ě l v r o z h l a s o v é d r a m a t i z a c e n e n í t a k t é ž z p r a c o v á n a. K r o m ě n ě k o l i k a s t r á n k o v é s t a t i J i t k y B o d l á k o v é N a o k r a j r o z h l a s o v ý c h d r a m a t i z a c í p o h á d e k 5, k t e r á k r o m ě k o n k r é t n í h o r o z b o r u p ř i n á š í i n ě k o l i k o b e c n ě j i p l a t n ý c h p o s t ř e h ů, n e l z e v l i t e r a t u ř e n a l é z t p r á c i, o n i ž b y c h o m s e m o h l i o p ř í t. P r o t o j s m e s e o b r á t i l i k n a r a t o l o g i c k é l i t e r a t u ř e, k t e r á s v ý m z á j m e m o o b e c n é k a t e g o r i e u m o ž ň u j e j e j i c h a p l i k o v á n í i n a n á m i z k o u m a n ý p r o b l é m. Z p ř í s t u p ů a t e o r i í, k t e r é s e n á m n a b í z e l y, j s m e z v o l i l i s y s t é m S e y m o u r a C h a t m a n a, p r e z e n t o v a n ý v k n i z e D o h o d n u t é t e r m í n y. 6 V t é t o p u b l i k a c i C h a t m a n d e f i n u j e p o j m y n a r a t i v a i m p l i k o v a n ý a u t o r a s j e j i c h p o m o c í a n a l y z u j e o d l i š n é z p ů s o b y v y p r á v ě n í p ř í b ě h u v l i t e r a t u ř e a v e f i l m u. O b d o b n ě j a k o C h a t m a n v y u ž i j e m e t y t o p o j m y i m y. S j e j i c h p o m o c í s e p o k u s í m e p o p s a t r o z d í l n é z p ů s o b y, j i m i ž j e p r e z e n t o v á n t e n t ý ž n a r a t i v v p r ó z e a r o z h l a s o v é d r a m a t i z a c i. P ř i a n a l ý z e d r a m a t i c k ý c h s i t u a c í s e b u d e m e o p í r a t o k l a s i f i k a c i č a s o v ý c h r o v i n d r a m a t i c k é h o d í l a u v e d e n o u v k n i z e U m ě n í d r a m a t u M i l a n a L u k e š e. D í k y o d l i š e n í d r a m a t i c k é h o a r e á l n é h o č a s u i č a s u f a b u l e a s y ž e t u s e p r o n á s s t a n e d o s t a t e č n ě p o d r o b n ý m n á s t r o j e m p r o p o p s á n í p r o m ě n č a s o v ý c h r o v i n, k t e r é v p r o c e s u d r a m a t i z a c e n a s t a l y. V k a p i t o l e o d r a m a t i c k é p o s t a v ě j s m e z e s t e j n é h o d ů v o d u s á h l i p o p u b l i k a c i P o e t i k a v y p r á v ě n í S c h l o m i t h R i m o n - K e n a n o v é. P o d r o b n á k l a s i f i k a c e, k t e r o u v n í a u t o r k a u v á d í, n á m u m o ž n í p o p s a t, j a k ý m z p ů s o b e m j s o u c h a r a k t e r i z o v á n y p o s t a v y v l i t e r á r n í c h a r o z h l a s o v ý c h v e r z í c h W e r i c h o v ý c h p o h á d e k. O d l i š n é z p ů s o b y v y t v á ř e n í k o m i k y v o b o u v e r z í c h p o h á d e k b u d e m e a n a l y z o v a t n a z á k l a d ě k n i h y S m í c h H e n r i h o B e r g s o n a. 5 Bodláková, J.: Na okraj rozhlasových dramatizací pohádek. In: Červenka, J. (ed.): O pohádkách. Praha: Nakladatelství dětské knihy, Chatman, S.: Dohodnuté termíny. Olomouc: Univerzita Palackého,

7 J e h o o d h a l e n í m e c h a n i c k é h o p ř í s t u p u c o b y z á k l a d u v e š k e r é h o k o m i č n a l z e t o t i ž v z t á h n o u t j a k k l i t e r á r n í, t a k i k r o z h l a s o v é p o d o b ě p o h á d e k. 9

8 2. Pohádky jako integrální součást Werichova díla V t é t o k a p i t o l e s e p o k u s í m e z a ř a d i t n á m i z k o u m a n é t é m a d o š i r š í c h s o u v i s l o s t í. P ř e d n ě b y c h o m s e m ě l i p o d r o b n ě j i s e z n á m i t s a u t o r e m p o h á d e k, t e d y s J a n e m W e r i c h e m. A l e j e l i k o ž j s o u j e h o ž i v o t n í p e r i p e t i e i c h a r a k t e r j e h o t v o r b y d o s t a t e č n ě z n á m y i l i t e r á r n ě z p r a c o v á n y, n e b u d e m e s e j i m i z a b ý v a t p o d r o b n ě. P ř i p o m e n e j e n t y s k u t e č n o s t i, k t e r é p o v a ž u j e m e z a d ů l e ž i t é p r o p o p i s s h o d n ý c h z n a k ů W e r i c h o v y d i v a d e l n í a p o h á d k o v é t v o r b y Jan Werich - divadelník J e d n í m z n e j v ý r a z n ě j š í c h k u l t u r n í c h f e n o m é n ů m e z i v á l e č n é h o Č e s k o s l o v e n s k a b y l o b e z p o c h y b y O s v o b o z e n é d i v a d l o. P ů v o d n ě n e p ř í l i š n a v š t ě v o v a n á s c é n a d i v a d e l n í s e k c e D e v ě t s i l u, k j e j í ž p o e t i c e b e z p ř e d m ě t n é l y r i k y s i d i v á c i t ě ž k o h l e d a l i c e s t u, s e s t a l a p r o s l u l o u a ž v s o u v i s l o s t i s V e s t p o c k e t r e v u e, d i v a d e l n í p r v o t i n o u s t u d e n t ů J a n a W e r i c h a ( ) a J i ř í h o V o s k o v c e ( ). J e d n a l o s e v p o d s t a t ě o p á s m o p a r o d i í a t r a v e s t i í, k t e r é s i v e d l e p r e f a b r i k á t ů č e r v e n é k n i h o v n y b r a l o n a m u š k u i n a d š e n é v l a s t e n e č t í č i n a t u r a l i s m u s, k t e r ý t e h d y d o z n í v a l n a p r a ž s k ý c h s c é n á c h. J a n W e r i c h p ů s o b e n í O s v o b o z e n é h o d i v a d l a z p ě t n ě k o m e n t o v a l t ě m i t o s l o v y : C h o d i l i k n á m m l a d ý l i d i, k t e r ý m b y l o k s m í c h u t o t é ž c o n á m : s t a ř í p r ď o l o v é, k t e ř í b y l i p r o t i v š e m u n o v é m u. L e p k a v é s t o l y o d p i v a, u k t e r ý c h s e v y p r á v ě l y š p a t n é, o p l z l é a n e k d o t y. P i v n í h u m o r. H e s l a, M a l ý, a l e n a š e n e b o, S m r á d e k, a l e t e p l o u č k o. Č e c h á č k o v s t v í. A t a k d á l e. 7 7 Janoušek, J.: Rozhovory s Janem Werichem. Praha: HAK, 1999, s

9 W + V t o t o v š e v e s v ý c h h r á c h o p r a v d u z e s m ě š ň o v a l i, o v š e m b y l o b y c h y b o u p o v a ž o v a t t í m t o j e j i c h d i v a d e l n í k o m i k u z a v y č e r p a n o u. J a k d o k a z u j e J a r o s l a v P e l c l, W + V s e b a v i l i n e j e n n a ú č e t t o h o t o, a l e i s k r z e t o t o. 8 W + V t a k j i n ý m z p ů s o b e m u s k u t e č n i l i t o, o č s e s n a ž i l i N e z v a l, H o n z l a F r e j k a v e s v ý c h p o e t i c k ý c h, a l e d i v á c k y v e l m i n á r o č n ý c h i n s c e n a c í c h. O s v o b o d i l i s l o v o, o d p o u t a l i s e o d p ř e d m ě t n é s k u t e č n o s t i a d i v á k y z a v e d l i d o s v ě t a a b s t r a k c e a f a n t a z i e. V y u ž í v a l i k t o m u t z v. b e z p ř e d m ě t n é k o m i k y, t e d y k o m i k y, j e ž n e m í ř í k v ě c e m ( p r o c e s u, d ě j i, s i t u a c i n e b o s t a v u ), k t e r é j s o u s a m y o s o b ě k o m i c k é, a l e p o s l u c h a č e z a m ě ř u j e n a v l a s t n í s l o v n í v ý r a z a j e h o v n i t ř n í k o m i k u. 9 D o p o v ě d o m í d i v á k ů s e v e l m i s i l n ě z a p s a l a n a p ř í k l a d f o r b í n a v y t v o ř e n á n a z á k l a d ě k a l a m b ú r u v š i v o d n í a v š i v o d n í, k t e r á b y l a z a l o ž e n á p r á v ě n a v n i t ř n í k o m i c e p o u ž i t ý c h v ý r a z ů. P r o n á s j e d ů l e ž i t é u v ě d o m i t s i, ž e t e n t o d r u h k o m i k y b y l p ř í t o m n ý n e j e n v h r á c h d v o j i c e W + V, a l e n a c h á z í m e h o i v e W e r i c h o v ý c h p o h á d k o v ý c h t e x t e c h, k d e v z n i k á n a p ř í k l a d n a z á k l a d ě h o m o n y m i t y s l o v n e b o v p r o c e s u ř e t ě z e n í z v u k o v ě p o d o b n ý c h, a l e v ý z n a m o v ě o d l i š n ý c h v ý r a z ů. K h u m o r u b e z p ř e d m ě t n é m u s e p o s t u p e m č a s u a v l i v e m p o l i t i c k ý c h u d á l o s t í p ř i d r u ž i l i h u m o r p ř e d m ě t n ý. T e n s i n a m u š k u b r a l j a k k o n k r é t n í o s o b n o s t i t e h d e j š í h o p o l i t i c k é h o ž i v o t a ( R o b i n Z b o j n í k ), n á r o d n í m ý t y ( K a t a b l á z e n ) č i c e n z u r u ( V ž d y s ú s m ě v e m ), t a k i a k t u á l n í n e b e z p e č í r o z v r a t u r e p u b l i k y ( R u b a l í c ) n e b o n á s t u p H i t l e r a k m o c i ( O s e l a s t í n ). H u m o r j e v t ě c h t o h r á c h ú z c e p r o v á z á n s a k t u á l n o s t í a a n g a ž o v a n o s t í. 10 O v š e m s c h o p n o s t p o j m e n o v a t a v t i p n ě g l o s o v a t n e š v a r y, h l u p á c t v í a b o l e s t i s o u č a s n o s t i s i W e r i c h z a c h o v á v á i v p o z d ě j š í c h l e t e c h a z u ž i t k o v á v á j i i v p o h á d k o v ý c h t e x t e c h. B y l o b y o v š e m c h y b o u o p o m e n o u t d r u h o u l i n i i O s v o b o z e n é h o d i v a d l a, z a s t o u p e n o u h r a m i S e v e r p r o t i J i h u, D o n J u a n č i G o l e m, 8 Pelcl, J.: Zpráva o Osvobozeném divadle. Praha: Práce, Sus, O.: Metamorfózy smíchu a vzteku. Brno: Blok, 1965, s Například Osel a stín odrážel události spjaté s právě probíhajícím Lipským procesem. 11

10 k t e r ý m i a u t o ř i p ř e n á š e l i d i v á k y d o f a n t a z i j n í h o s v ě t a, s l o u ž í c í h o j a k o ú t o č i š t ě p ř e d n e r a d o s t n o u s k u t e č n o s t í. L y r i c k é p r v k y, p ř e d e v š í m h u d b a J a r o s l a v a J e ž k a a b a l e t n í č í s l a J e n č í k o v ý c h g i r l s, s e v š a k o b j e v o v a l y i v h r á c h o s t ř e j i z a m ě ř e n ý c h. P r á v ě t a t o s o u b ě ž n o s t g r o t e s k n o s t i ( k r i t i č n o s t i ) a l y r i k y ( f a n t a z i j n o s t i ) s e s t a l a c h a r a k t e r i s t i c k o u j a k p r o O s v o b o z e n é d i v a d l o, t a k i p r o p o h á d k o v o u t v o r b u J a n a W e r i c h a, k t e r ý m e z i t ě m i t o p o l o h a m i d o k á ž e v e l m i r y c h l e a n e n á s i l n ě p ř e c h á z e t. Ú s p ě c h O s v o b o z e n é h o d i v a d l a b y l b e z p o c h y b y z a l o ž e n n e j e n n a a u t o r s k é i n v e n c i W + V, a l e t a k é n a j e j i c h h e r e c k ý c h s c h o p n o s t e c h, p ř e d e v š í m p a k n a u m ě n í i m p r o v i z a c e, s p o n t á n n í h o d i a l o g u v y c h á z e j í c í h o z b e z p r o s t ř e d n í h o k o n t a k t u s p u b l i k e m. V z n i k u p r v n í h o v ý s t u p u p ř e d o p o n o u, t z v. f o r b í n y, p o m o h l a n á h o d a ( b y l o t ř e b a z a b a v i t d i v á k y b ě h e m č a s o v ě n á r o č n é p ř e s t a v b y k u l i s ), v d a l š í c h p ř e d s t a v e n í c h b y l y i m p r o v i z o v a n é p ř e d s c é n y u ž s a m o z ř e j m o u a d i v á k y v e l m i ž á d a n o u s o u č á s t í d i v a d e l n í p o d í v a n é. K o m i c i W + V v n i c h v e d l i n ě k d y a b s u r d n í, j i n d y n a a k t u á l n í u d á l o s t i n a r á ž e j í c í d i a l o g y, p ř i č e m ž s e n e c h á v a l i v é s t s v o u f a n t a z i í a r e a k c e m i d i v á k ů, j a k t o d o k l á d á W e r i c h o v a v z p o m í n k a : K d y ž j s e m d ě l a l p ř e d s c é n y s V o s k o v c e m, m ě l i j s e m s o u b ě ž n é, a ž m y s t i c k y s o u b ě ž n é m y š l e n í, j a k o b y c h o m b y l y d v o u m é d i e m k o m i k a, k t e r ý s k r z e v a n á s d v a p r o d á v a l s v o j e z b o ž í. N ě k d y j s e m z a č a l n ě c o, o č e m j s e m n e v ě d ě l, k d e t o s k o n č í, a j a k o b y z á z r a k e m m á m l u v i d l a ř e k l a t o p r a v é s l o v o a p ř i v e d l a t o k p o i n t ě, a j á k o u k a l j a k o b l á z e n, ž e t o v y š l o. 11 D i a l o g v z n i k a l v e v z á j e m n é i n t e r a k c i j a k s h e r e c k ý m p a r t n e r e m, t a k i s d i v á k y. J e h o n e p ř i p r a v e n o s t u m o ž ň o v a l a k o m i k ů m n e c h a t s e n é s t n a v l n ě n á p a d u, r e a g o v a t s p o n t á n n ě, i n s p i r o v a t s e p ř e d c h á z e j í c í m s l o v e m, a n i ž b y b y l o p ř e d e m j a s n é, k a m d a l š í r e p l i k a d i a l o g z a v e d e. E r u p t i v n o s t a s p o n t á n n o s t t é t o m e t o d y z ř e j m ě p l n ě o d p o v í d a l a W e r i c h o v ě n a t u r e l u, n e b o ť i č á s t i j e h o p r ó z j s o u v y s t a v ě n y o b d o b n ý m z p ů s o b e m. R y t m u s v ě t i j e j i c h 11 Werich, J.: Když už člověk jednou je Praha: Literra Bohemica, 1995, s

11 s t a v b a k o p í r u j e m l u v e n ý p r o j e v, v ě t y i n á p a d y j s o u ř e t ě z e n y l i n e á r n ě a p ř i p o m í n a j í t a k i m p r o v i z o v a n ý p r o j e v, v n ě m ž s e j i ž v y s l o v e n é s t á v á v y p r a v ě č i i n s p i r a c í p r o p r á v ě v z n i k a j í c í Jan Werich - pohádkář P r v n í p o h á d k a, k t e r o u J a n W e r i c h n a p s a l, n e s e n á z e v O r y b á ř i a j e h o ž e n ě. J e j í m i p r v n í m i č t e n á ř i s e s t a l y d ě t i J i ř í h o T r n k y, p o z d ě j š í h o i l u s t r á t o r a c e l é h o F i m f á r a. J e l i k o ž b y l a d ě t m i p ř i j a t a s n a d š e n í m, J i ř í T r n k a p o v z b u d i l J a n a W e r i c h a k n a p s á n í d a l š í c h p o h á d k o v ý c h t e x t ů, k t e r é b y l y p a k s p o l e č n ě v y d á n y p o d n á z v e m F i m f á r u m. T o v y š l o s e d m k r á t a p o č e t p o h á d e k, k t e r é j s o u v n ě m o b s a ž e n y, s e p o h y b u j e v r o z m e z í o d j e d e n á c t i d o d e v a t e n á c t i. D a l š í p o h á d k o v é t e x t y, n a p ř í k l a d n á m i a n a l y z o v a n é p o h á d k y H r á š k o v á p r i n c e z n a, S k ř í t e k s e š i š a t o u h l a v o u a R u m p l c i m p r c a m p r, j s o u o b s a ž e n y v s o u b o r u W e r i c h o v ý c h p r o z a i c k ý c h t e x t ů Ú s m ě v k l a u n a 12. P o h á d k y J a n a W e r i c h a b y l y p ř i j a t y d ě t s k ý m i i d o s p ě l ý m i č t e n á ř i s v e l k ý m o h l a s e m 13 a d o č k a l y s e i d a l š í c h z p r a c o v á n í. P ř e d n ě j e J a n W e r i c h s v ý m o s o b i t ý m z p ů s o b e m n a č e t l n a z v u k o v é n o s i č e. V t o m t o p ř í p a d ě s e s n i m i s e t k á v á m e s i c e v e z v u k o v é, a l e o p r o t i t e x t u n e z m ě n ě n é p o d o b ě. P r á v ě n a t ě c h t o n a h r á v k á c h j e d o b ř e p a t r n ý m l u v n í c h a r a k t e r W e r i c h o v ý c h t e x t ů, k t e r é j s o u s p í š e n e ž k t i c h é č e t b ě u r č e n y k h l a s i t é m u p ř e d č í t á n í. V p ř í p a d ě f i l m o v ý c h, t e l e v i z n í c h, d i v a d e l n í c h č i r o z h l a s o v ý c h d r a m a t i z a c í u ž k p r o m ě n á m t e x t ů d o c h á z e l o, v y ž á d a l a s i t o s p e c i f i c k á p o v a h a j e d n o t l i v ý c h m é d i í a j e j i c h v y j a d ř o v a c í c h p r o s t ř e d k ů. T ě m t o z m ě n á m s e a l e b u d e m e v ě n o v a t a ž v d a l š í c h, ú s t ř e d n í c h k a p i t o l á c h t é t o p r á c e. 12 Werich, J.: Úsměv klauna. Praha: Brána, Žánr pro svou potřebu inovoval tak zdařile, že aniž by jej vzal dětskému čtenáři či posluchači vrátil jej vnímateli dospělému: jeho pohádky rozesmávají univerzitní profesory stejně spolehlivě jako děti školou povinné. Just, V.: Velký, ale náš. In: Werich, J.: Listování. Praha: Československý spisovatel, 1988, s

12 3. Helena Sýkorová dramaturgyně, dramatička, dramatizátorka J m é n o d r a m a t u r g a z ů s t á v á f i l m o v ý m i i t e l e v i z n í m i d i v á k y v ě t š i n o u n e p o v š i m n u t o, p ř e s t o ž e j e h o s p o l u p r á c e n a s c é n á ř i r o z h o d u j í c í m í r o u o v l i v ň u j e k o n e č n o u p o d o b u d í l a. S m n o h a f i l m y, k t e r é s e t r v a l e z a p s a l y d o d i v á c k é h o p o v ě d o m í ( j m e n u j m e a l e s p o ň s n í m k y G o l e t v ú d o l í č i Z l a t í ú h o ř i ), j e s p j a t o j m é n o d r a m a t u r g y n ě H e l e n y S ý k o r o v é. P o m a g i s t e r s k é m s t u d i u n a F i l o s o f i c k é f a k u l t ě U K a k r á t k é m o b d o b í, k t e r é s t r á v i l a j a k o d o k t o r a n d k a n a p r a ž s k é F A M U, z a č a l a H e l e n a S ý k o r o v á v r o c e p r a c o v a t v Č e s k o s l o v e n s k é t e l e v i z i j a k o d r a m a t u r g y n ě v y s í l á n í p r o d ě t i a m l á d e ž. K e v s t u p u n a t e l e v i z n í o b r a z o v k u d o p o m á h a l a n e j e n p ů v o d n í m p ř í b ě h ů m, a l e i t ě m, k t e r é b y l y p r v o t n ě u r č e n y k č t e n á ř s k é r e c e p c i ( V o j t ě c h V a c k e : S o n á t a p r o Z r z k u, M a r i e M a j e r o v á : R o b i n s o n k a, S t a n i s l a v R u d o l f : M e t r á č e k a d. ). V o b l a s t i r o z h l a s o v é h o v y s í l á n í p o s l u c h a č ů m z p ř í s t u p n i l a j a k M a h e n o v y, D r d o v y č i W e r i c h o v y p o h á d k y, t a k t a k é p ř í b ě h y A s t r i d L i n d g r e n o v é 14 č i I v y P r o c h á z k o v é. J e j í v l a s t n í d r a m a t i c k á t v o r b a b y l a t a k t é ž z a c í l e n a n a d ě t s k é h o r e c i p i e n t a. N ě k t e r é z j e j í c h p o h á d k o v ý c h p ř í b ě h ů b y l y u v e d e n y j a k v r o z h l a s e, t a k v t e l e v i z i, 15 v ě t š í č á s t j i c h a l e b y l a r e a l i z o v á n a p o u z e v r o z h l a s e. S v ě t l o p o h á d k o v é h o s v ě t a t a k s p a t ř i l y n e z a p o m e n u t e l n é p o s t a v y j a k o P i n d r u š e, D ě d a H á d a l í k č i H o u b o j e d, n o s i t e l i k o u z e l n é m o c i s e s t a l y o r i g i n á l n í p o h á d k o v é r e k v i z i t y ( h o u b a a m a n i t k a, c u k r á t k a z v a n á k r u m l o u š e ). 14 Hru Ronya, loupežníkova dcera lze považovat za jeden ze skvostů rozhlasové dramatiky určené dětem. Za dramatizace příběhů Astrid Lindgrenové bylo v roce 2001 na festivalu rozhlasové tvorby Prix Bohemia uděleno Heleně Sýkorové čestné uznání. 15 Bylo by jistě velmi zajímavé i poučné srovnat televizní a rozhlasovou verzi téže pohádky a popsat rozdíly ve scénáristických postupech, která si jednotlivá média svým specifickým charakterem a zobrazovacími možnostmi vynutila. Taková odbočka by nás bohužel odvedla příliš daleko do našeho ústředního tématu. 14

13 R o z h l a s o v é p o h á d k y, z m i ň m e a l e s p o ň t i t u l y A m a n i t k y u ž l e t o s n e r o s t o u, O k u l a t é m p r i n c i a n e z b e d n é v í l e č i P a m p r l i c e s e v y z n a č u j í z n a k y, k t e r é m ů ž e m e p r o r u k o p i s H e l e n y S ý k o r o v é p o v a ž o v a t z a c h a r a k t e r i s t i c k é. O b d o b n ě j a k o J a n W e r i c h i H e l e n a S ý k o r o v á s v é p o h á d k o v é p ř í b ě h y v y p r á v í s l e h k o s t í a n a d h l e d e m, s e s m y s l e m p r o k o m i k u j a z y k o v o u i s i t u a č n í. S p o s t u p y l i d o v é p o h á d k y p o l e m i z u j e n e j e n v o b l a s t i d ě j e, a l e i v p o j e t í p o h á d k o v ý c h p o s t a v. T y j s o u p o s l u c h a č ů m b l í z k é n e j e n s v ý m s o c i á l n í m z á z e m í m, a l e i s v ý m i c h a r a k t e r o v ý m i n e d o k o n a l o s t m i, k t e r é s e p a k s t á v a j í z d r o j e m k o m i k y i i m p u l s e m k r o z v i n u t í d ě j e. S ý k o r o v á d ě j s v ý c h p o h á d e k n e s t a v í n a c e s t ě h r d i n y z a c h y b ě j í c í m s t a t k e m 16 n e b o n a b o j i k l a d n é a z á p o r n é p o s t a v y, a l e n a p s y c h o l o g i c k y p o j a t é p r o m ě n ě h l a v n í p o s t a v y. T o u j e v e v ě t š i n ě p o h á d e k d í v k a, k t e r á m á k r o m ě s v é k r á s y i n ě j a k o u n e p ě k n o u v l a s t n o s t ( z á v i s t, c h a m t i v o s t ), k t e r á s e s t á v á i m p u l s e m p r o r o z v i n u t í d ě j e. P ř e s t o, ž e p o h á d k y v s o b ě n e s o u e t i c k é p o s e l s t v í, n e j s o u š a b l o n o v i t é n e b o n e ž i v o t n é. S ý k o r o v á t o t i ž s v é p o s t a v y m o d e l u j e v e l m i j e m n ě a s t e j n ě j a k o k l a d n ý m p o s t a v á m d á v á d o v í n k u d r o b n o u s l a b ů s t k u, t a k i p o s t a v y m é n ě k l a d n é o b d a ř u j e n ě j a k ý m s y m p a t i c k ý m r y s e m. R e c i p i e n t ů v p o ž i t e k z t a k t o v y s t a v ě n é h o d ě j e p a k n e s p o č í v á v m o ž n o s t i z t o t o ž n i t s e s h l a v n í m k l a d n ý m h r d i n o u a s d í l e t s n í m j e h o p r o h r y a v í t ě z s t v í, a l e j e z a l o ž e n n a m o ž n o s t i p ř e b ý v a t v l i d s k y v ř e l é m p r o s t ř e d í, v n ě m ž j s o u m e z i l i d s k é v z t a h y p r a v ý m z d r o j e m n a p í n a v é h o d ě j e i p o b a v e n í. C i v i l n o s t í p o h á d k o v ý c h p ř í b ě h ů i p o t ě š e n í m z j e j i c h v y p r á v ě n í s e S ý k o r o v á v e l m i b l í ž í W e r i c h o v ě p o j e t í p o h á d k y. I v á ž n é d ě j e o b a a u t o ř i n a h l í ž í j a k o k o m i c k é, a b y ť s e v p o h á d k á c h H e l e n y S ý k o r o v é s p o s t a v o u v y p r a v ě č e v ě t š i n o u n e s e t k á v á m e, p ř e s t o a n i j e j í p o s t a v y n e z ů s t á v a j í v t i p n ý c h g l o s a b ř i t k ý c h 16 Pojem užíváme ve významu, který vymezil ve své typologie pohádkových funkcí J. V. Propp. Srov. Propp, J. V.: Morfologie pohádky a jiné studie. Jinočany: H&H, Nelze použít pojem negativní postava záporného hrdinu u Sýkorové nenalézáme. Škůdcem, proti němuž všechny pohádkové postavy bojují, je záporná vlastnost některé z postav. V duchu postupů autorské pohádky tak Sýkorová nerespektuje tradiční polaritu kladné a záporné postavy, jejichž střetání se stává v lidové pohádce zdrojem děje.

14 k o m e n t á ř ů u š e t ř e n y. J e j i c h p ů v o d c e m j e v ě t š i n o u s t a r š í ž e n s k á č i m u ž s k á p o s t a v a, k t e r é ž i v o t d a r o v a l n e j e n n a d h l e d, a l e i o t r l o s t a s c h o p n o s t p o j m e n o v á v a t v ě c i p r a v ý m i j m é n y. J e j í p ř i l é h a v á p ř i r o v n á n í m a j í z d r o j v p r o s t ř e d í, z n ě h o ž t a t o p o s t a v a v y c h á z í, a s v ý m c h a r a k t e r e m k o p í r u j í ú t v a r y l i d o v é t v o ř i v o s t i. R č e n í j s i j a k o d r á t ě n k a n a z a s c h l ý p e k á č č i n e t v a ř s e j a k o h o u b a v o c t ě j s o u, v e d l e v ý š e u v e d e n ý c h z n a k ů, p r o r u k o p i s H e l e n y S ý k o r o v é s i g n i f i k a n t n í. 16

15 4. Proměny syžetů K a r e l Č a p e k p o u k á z a l n a t o, ž e p o h á d k a j e p ř e d e v š í m d ě j 18. V ě d o m i s i t o h o t o f a k t u z a m ě ř í m e s v o u p o z o r n o s t n e j p r v e n a s y ž e t o v o u v ý s t a v b u W e r i c h o v ý c h p o h á d e k. B u d e m e s i v š í m a t, k t e r é d ě j o v é m o t i v y W e r i c h p ř e v z a l z l i d o v ý c h p o h á d e k a j a k s n i m i n a l o ž i l. Z á r o v e ň t a k é n a z n a č í m e, j a k ý m i p r o m ě n a m i p r o š l y s y ž e t y p o h á d e k v p r o c e s u r o z h l a s o v ý c h d r a m a t i z a c í H e l e n y S ý k o r o v é Hrášková princezna a skřítek se šišatou hlavou W e r i c h o v a k n i h a Ú s m ě v k l a u n a 20 o b s a h u j e ( k r o m ě p o v í d e k a s t a t i K l a u n i ) t a k é d e v ě t p o h á d e k, m e z i n i m i i a n e k d o t i c k o u H r á š k o v o u p r i n c e z n u a p o h á d k u s e s p o l e č e n s k y k r i t i c k ý m p o d t e x t e m R u m p l c i m p r c a m p r. H e l e n a S ý k o r o v á o b a t e x t y b r a v u r n ě p r o p o j i l a a d a l a v z n i k n o u t n o v é, j e d n o l i t é r o z h l a s o v á p o h á d c e H r á š k o v á p r i n c e z n a a s k ř í t e k s e š i š a t o u h l a v o u H r á š k o v á p r i n c e z n a O s c i l a c e m e z i p o h á d k o u a r e a l i t o u j e j e d n í m z k o n s t a n t n í c h z n a k ů W e r i c h o v y p o h á d k o v é t v o r b y ; u H r á š k o v é p r i n c e z n y s e p r o s t u p o v á n í t ě c h t o s v ě t ů s t á v á p ř í m o ú s t ř e d n í m t é m a t e m. P e r c e p c e t é t o p o h á d k y p r o t o v y ž a d u j e n e j e n z n a l o s t p r e t e x t u, z n ě h o ž W e r i c h v y c h á z í ( H a n s C h r i s t i a n A n d e r s e n : O p r i n c e z n ě n a 18 Čapek, K.: Marsyas. Praha: Československý spisovatel, 1971, s Pohádky jsou za sebou řazeny sestupně podle rozsahu změn, které v nich dramatizátorka provedla. 20 Werich, J.: Úsměv klauna. Praha: Brána,

16 h r á š k u 21 ), a l e i d ů k l a d n o u o b e z n á m e n o s t s d a l š í m i o b v y k l ý m i p o h á d k o v ý m i m o t i v y. M á - l i b ý t W e r i c h o v a H r á š k o v á p r i n c e z n a v n í m á n a s e v š e m i v ý z n a m o v ý m i a k o m i c k ý m i n u a n c e m i, j e t ř e b a, a b y s e W e r i c h o v y a l u z e a ú t o k y n a č t e n á ř o v o ž á n r o v é p o v ě d o m í s e t k a l y s u s t á l e n ý m o b r a z e m t o h o, c o j e č i n e n í v p o h á d k o v é m s v ě t ě o b v y k l é. V s t u p n í m p o u k á z á n í m n a č a s o v o u o d l e h l o s t d ě j e ( t o u ž j e d á v n o ) v y t v á ř í W e r i c h d o j e m, ž e č t e n á ř e u v á d í d o k l a s i c k y p o j a t é h o p o h á d k o v é h o s v ě t a. S t e j n ě t a k i v y s o k á f r e k v e n c e s l o v j a k o k r á l, k r á l o v s k ý č i k r á l o v s t v í p o d p o r u j e v č t e n á ř i p ř e s v ě d č e n í, ž e s e s e t k á v á s k l a s i c k o u p o h á d k o u. O v š e m v e d l e t ě c h t o p o h á d k o v ý c h a t r i b u t ů s e v t e x t u o b j e v u j í n a r á ž k y n a c h a r a k t e r v l á d n o u c í c h č i n i t e l ů n e b o p o l i t i c k é p o m ě r y. V t a k t o a m b i v a l e n t n ě p o j a t é m p r o s t o r u s e p a k o d e h r a j e d i a l o g m e z i k r á l e m a p r i n c e m, v n ě m ž s y n v y s v ě t l u j e o t c i, p r o č s e d o s u d n e o ž e n i l s ž á d n o u p r i n c e z n o u. J e h o a r g u m e n t a c e j e z a l o ž e n a n a v ý č t u n e s p l n i t e l n ý c h ú k o l ů, k t e r é b ý v a j í s e z í s k á n í m p r i n c e z n y s p j a t y :... d o k a ž t o h l e, d o k a ž t a m t o, r o z e s m ě j p r i n c e z n u N e z a s m á l k u, u h o d n i h á d a n k y T u r a n d o t y, k d y ž u s p ě j e š j e t v o j e, n e u s p ě j e š, u f i k n o u t i š i š k u... T o, c o j e v p o h á d c e b ě ž n é a f u n k č n í ( z í s k á n í p r i n c e z n y j e s p o j e n o s o b t í ž e m i, k t e r é m u s í h r d i n a p ř e k o n a t ) j e z n e v á ž e n o p r i n c o v ý m p r a k t i c i s t n í m p o j e t í m s i t u a c e ( n a s a z o v a t k r k p r o n e z n á m o u a k d o v í j a k o u p r i n c e z n u j e n e u v á ž e n ý m k r o k e m ), p ř i č e m ž s e t a t o a p l i k a c e z á k o n i t o s t í r e á l n é h o s v ě t a n a p o h á d k o v é s i t u a c e s t á v á z d r o j e m k o m i k y. T o t o j e p r v n í ú r o v e ň, n a n í ž k p r o b l e m a t i z o v á n í p o h á d k o v ý c h m o t i v ů d o c h á z í. W e r i c h a l e p o k r a č u j e j e š t ě d á l. K r á l s p r i n c e m r o z m l o u v a l n a t é m a n e d o s t u p n o s t i p r i n c e z e n. A b y ť b y l a c i v i l n í p o l o h a j e j i c h r o z m l u v y v p ř í k r é m r o z p o r u s p ř e d m ě t e m d e b a t y, p ř e s t o b y l o m o ž n é j e j i c h r o z h o v o r a k c e p t o v a t c o b y r e f l e x i p o h á d k o v ý c h m o t i v ů p r o v á d ě n o u p o h á d k o v ý m i p o s t a v a m i. J e n ž e W e r i c h, p o o d c h o d u k r á l e, n e c h á p r o m l u v i t 21 Andersen, H. Ch.: Pohádky a povídky. Praha: Albatros,

17 k r á l o v n u, k t e r á p r á v ě v y ř č e n é n a h l é d n e z p o z i c e r e á l n ě u v a ž u j í c í h o č l o v ě k a a p r i n c o v o v y p r á v ě n í o z n a č í z a b á c h o r k y. T y m u n a p o v í d a l a s t á r k o v a d c e r a, d o n í ž s e p r i n c z a m i l o v a l a k t e r o u s i c h c e v z í t. W e r i c h t a k č t e n á ř ů m p r o v á d í z a j í m a v ý k o u s e k. M o t i v y, k t e r ý m č t e n á ř v r á m c i p o h á d k o v é l o g i k y v ě ř i l, o z n a č u j e k r á l o v n a z a s m y š l e n k y s l o u ž í c í k u k l i d n ě n í r o z h o ř č e n é h o o t c e. Č t e n á ř, k t e r ý s e s p o l e h l n a s v é ž á n r o v é p o v ě d o m í a u v ě ř i l p r i n c o v ý m p o h á d k á m, b y l s p o l u s k r á l e m n a p á l e n. Z d r o j e m k o m i k y j e v t o m t o t e x t u n e j e n p a n o v n í k o v a v í r a v p l a t n o s t p o h á d k o v ý c h p r i n c i p ů, a l e t a k é v z t a h m e z i k r á l o v s k ý m i m a n ž e l y. K r á l j e v y l í č e n j a k o f i g u r a r y z e k o m i c k á, s t á v á s e k a r i k a t u r n í m o b r a z e m v l á d c ů, k t e ř í v ě ř í v p o h á d k y, b o j í s e b o u ř e k, a b y ť s i t o n e u v ě d o m u j í, j s o u p o u h ý m i l o u t k a m i v r u k o u s v ý c h ž e n. K r á l o v n a p o d p o r u j e m a n ž e l o v u n e d ů v ě r u v u r o z e n ý p ů v o d d í v k y, k t e r o u s i n a z á m e k d o v e d l j e j i c h s y n c o b y p r i n c e z n u z T r a m t á r i e, a n a v r h u j e p r a s t a r o u z k o u š k u h r á š e k p o d m a t r a c e. O p r á v n ě n o s t a ú č i n n o s t t o h o t o p o s t u p u p a k o b h a j u j e n a r á ž k o u n a p o h á d k y : v n i c h s e t o p ř e c e t a k é t a k d ě l á! D í v c e p a k s a m o z ř e j m ě s t a č í d á t m e n š í v ý p r a s k, a m o d ř i n y, c o b y d ů k a z j e j í c i t l i v é k r á l o v s k é p l e t i, j s o u n a s v ě t ě. W e r i c h t a k s t a v í d o k o n t r a s t u k r á l e, k t e r ý v ě ř í p o h á d k á m a n e d o k á ž e s e p t á t p o p ř í č i n á c h v ě c í, a k r á l o v n u, k t e r á t u t o n a i v i t u p o d p o r u j e, a b y j í m o h l a n á s l e d n ě v y u ž í t. W e r i c h p l n ě v y u ž í v á k o m i c k é h o p o t e n c i á l u, k t e r ý m u t e n t o m a n ž e l s k ý v z t a h n a b í z í, p o h o t o v ě k o m e n t u j e v z n i k l é s i t u a c e a d o p ř á v á n á m p o t ě š e n í z d i a l o g ů, v n i c h ž s e k r á l o v n a p o k o r n ě p o d ř i z u j e v ů l i k r á l e, k t e r o u s a m a p ř e d e m v y t v o ř i l a. O v š e m W e r i c h t o u t o p o h á d k o u č t e n á ř e n e j e n p o b a v í, a l e t a k é s e j i c h o p t á, z d a i o n i p ř í l i š n e v ě ř í t o m u, c o s e z d á s a m o z ř e j m é, m í s t o a b y s e p t a l i p o p o d s t a t ě v ě c í a s n a ž i l i s e p r o h l é d n o u t l s t i n e j e n š i k o v n ý c h m a n i p u l á t o r ů, a l e i v l a s t n í c h m y š l e n k o v ý c h s t e r e o t y p ů. 19

18 R u m p l c i m p r c a m p r P o h á d k a R u m p l c i m p r c a m p r v s o b ě n e s e j a k k o m i c k ý, t a k i s p o l e č e n s k o k r i t i c k ý n á b o j. W e r i c h v n í p r o p o j i l n ě k o l i k m o t i v ů, k t e r é z n á m e u ž z p o h á d e k B o ž e n y N ě m c o v é. C h u d á d í v k a, j í ž j e m y l n ě p ř i s o u z e n a s c h o p n o s t s p ř á d a t s l á m u v e z l a t o, j e p o s t a v e n a p ř e d t ě ž k o u v o l b u. M á p o h á d k o v ý m b y t o s t e m, j e d n o u t o j s o u t ř i p ř a d l e n y, j i n d y s k ř e t, p ř i s l í b i t v o d m ě n u t o, c o j í m á n e j i s t á b u d o u c n o s t t e p r v e d a r o v a t? M o ž n ý c h ř e š e n í t é t o o t á z k y l z e v l i d o v ý c h p o h á d k á c h n a l é z t n ě k o l i k. J e d n o u s i t ř i p ř a d l e n y p ř e j í, a b y j i m d í v k a p ř i s v a t b ě v e ř e j n ě p r o j e v i l a s v o u v d ě č n o s t ( a o n a t a k č i n í, n e b o n e č i n í ), v j i n é v e r z i s i s k ř e t v y ž á d á p r v o r o z e n é h o s y n a. P a k s e d í v k a s i c e š ť a s t n ě v d á v á, a l e k r á l o v s k á s v a t b a v t o m t o p ř í p a d ě n e p ř e d s t a v u j e š ť a s t n é v y v r c h o l e n í p o h á d k o v é h o p ř í b ě h u, a l e ú v o d k j e h o d r u h é č á s t i. S k ř e t n y n í p o k r á l o v n ě p o ž a d u j e s v o u o d m ě n u j e j í n o v o r o z e n é d í t ě. O d s v é h o p o ž a d a v k u j e o c h o t e n u s t o u p i t, j e n p o k u d k r á l o v n a u h o d n e j e h o p o d i v n é j m é n o. Z o u f a l é a b e z r a d n é m a t c e p ř i s p ě c h á n a p o m o c p o h á d k o v á n á h o d a : k r á l p ř i l o v u n a s k ř e t a n a t r e f í a j e h o j m é n o z a s l e c h n e. S y n z ů s t á v á u m a t k y a s k ř e t b e z o d m ě n y z a s v o u p r á c i m i z í p r y č. J a n W e r i c h v p o h á d c e R u m p l c i m p r c a m p r z a c h o v á v á z á k l a d n í d ě j o v é m o m e n t y t o h o t o p ř í b ě h u, a l e z a s a z u j e j e d o j i n é s o c i á l n í r e a l i t y. P ř í b ě h p o d p o r u j í c í p o s l u c h a č o v u v í r u v e š ť a s t n o u n á h o d u i p o m o c p o h á d k o v ý c h b y t o s t í s e v r u k o u J a n a W e r i c h a m ě n í v z a j í m a v o u s t u d i i l i d s k é c h a m t i v o s t i a z o u f a l s t v í. O p ě t s e v n ě m s e t k á v á m e s d í v k o u a k o l o v r á t k e m, s l á m o u p r o m ě n ě n o u v e z l a t o i s t r a c h e m z e z t r á t y s y n a, m ě n í s e o v š e m k o n t e x t t ě c h t o s i t u a c í i c h a r a k t e r y p o s t a v, k t e r é s e v n i c h o c i t a j í. V p o s t a v ě r o z m a ř i l é h o a z p o h o d l n ě l é h o p r i n c e i j e h o c h a m t i v é m a t i n k y k a r i k u j e W e r i c h k a ž d é h o v l á d c e, j e h o ž b o h a t s t v í j e z a l o ž e n o n a p r á c i p o d d a n ý c h. P ř i č e m ž u ž i t í m s o u č a s n ý c h r e á l i í ( p r i n c s i j e z d í u ž í v a t d o K a r l o v ý c h V a r ů a M a r i á n e k ) W e r i c h j a s n ě n a z n a č u j e, ž e č l e n o v é 20

19 k r á l o v s k é h o r o d u n e j s o u j e n p o h á d k o v ý m i p o s t a v a m i, a l e m a j í v ý r a z n o u o p o r u v e s k u t e č n o s t i. O v š e m t í m, c o i n a d á l e z ů s t á v á v ý r a z n ě p o h á d k o v é, j s o u n á r o k y, k t e r é v l á d c i k l a d o u n a s v é p o d d a n é, m e z i c o ž s a m o z ř e j m ě p a t ř í i o n e n p o ž a d a v e k s p ř e d e n í s l á m y v e z l a t o. S t e j n ě j a k o v l i d o v é p o h á d c e i v e W e r i c h o v ě v y p r á v ě n í m u s í d í v k a č e l i t d v ě m a n e b e z p e č í m ( k r á l o v s k é h l a d o m o r n ě a z t r á t ě s v é h o s y n a ) v e d v o u r e l a t i v n ě s a m o s t a t n ý c h e p i z o d á c h. V e c h v í l i, k d y j e s p ř e d e n t ř e t í s t o h s l á m y a k r á l o v s k á s v a t b a p ř e d e d v e ř m i, u z a v í r á s e p r v n í č á s t p o h á d k y. A t o j a k v l i d o v é p o h á d c e, t a k u J a n a W e r i c h a. O v š e m t e n k u d á l o s t e m t o h o t o š ť a s t n é h o d í l č í h o k o n c e p ř i d á v á j e š t ě ú m r t í k r á l o v n y, k t e r o u z r a d o s t i n a d n e n a d á l e n a b y t ý m b o h a t s t v í m k l e p n e p e p k a. V y p r a v ě č s e t a k u p r o s t ř e d d ě j e z b a v u j e j e d n é z h l a v n í c h p o s t a v p ř í b ě h u. N a v í c s e j e d n á o p o s t a v u, j e j í ž c h a r a k t e r v e l m i s i l n ě o v l i v ň o v a l i v ý z n a m o v é v y z n ě n í p ř í b ě h u - c h a m t i v o s t a p r o t e k t o r s t v í k r á l o v n y b y l o v p r v n í č á s t i p o h á d k y p ř e d m ě t e m s a t i r i c k é h o p o h l e d u n a v l á d n o u c í v r s t v y, p ř i č e m ž n e r o v n ý v z t a h p á n k m á n b y l t a k é h l a v n í m t é m a t e m v y p r a v ě č o v ý c h g l o s. M o s t e m m e z i p r v n í a d r u h o u č á s t í p o h á d k y s e s t á v á p r i n c o v a s v a t b a. N a j e d n é s t r a n ě u z a v í r á p ř e d c h o z í p ř í b ě h, s t á v á s e p r o d í v k u o d m ě n o u z a p ř e s t á l ý s t r a c h a z o u f a l s t v í, n a s t r a n ě d r u h é o t v í r á c e s t u k p o k r a č o v á n í j e j í h o t r á p e n í, n e b o ť z a c h v í l i p ř i j d e n a s v ě t j e j í s y n a b u d e t ř e b a s p l a t i t d l u h z a š ť a s t n ý ž i v o t v m a n ž e l s t v í. V s o u v i s l o s t i s m a t č i n o u s m r t í a n á s l e d n o u s v a t b o u s e t a k é p r o m ě ň u j e p r i n c ů v c h a r a k t e r. D o k u d d o s t á v a l v š e, c o s i j e h o r o z m a ř i l o s t ž á d a l a, b y l p o s l u š n o u l o u t k o u v r u k o u s v é m a t k y. S v a t b a s e a l e k o n á j i ž b e z j e j í p ř í t o m n o s t i, a j e p r o t o v y j á d ř e n í m v l a s t n í h o p r i n c o v a r o z h o d n u t í, n e j e n n a p l n ě n í m m a t č i n y v ů l e. P r i n c d o d r u h é č á s t i p o h á d k y v s t u p u j e t a k é s p o z m ě n ě n ý m c h a r a k t e r o v ý m p r o f i l e m. M í s t o r o z m a ř i l c e, l e n o c h a a z h ý r a l c e s t o j í p o b o k u č i s t é d í v k y m i l u j í c í m a n ž e l a s t a r o s t l i v ý o t e c. V ý š e n a z n a č e n ý m z r e d u k o v á n í m a p r o m ě n ě n í m v y s t u p u j í c í c h p o s t a v s e t a k é m ě n í ú s t ř e d n í t é m a p o h á d k y. M í s t o c h a m t i v é ž e n y 21

20 s e k r á l o v n o u s t á v á č i s t á a s k r o m n á d í v k a, p r i n c s e v y m a n ě n í m z m a t č i n a p o r u č n i c t v í s t á v á z o d p o v ě d n ý m m u ž e m, a n e n í t e d y j i ž d ů v o d k a r i k o v a t p ř í s l u š n í k y v l á d n o u c í h o r o d u. P r o t o v d r u h é č á s t i p o h á d k y o b r a c í W e r i c h p o z o r n o s t k o s o b n í m u d r a m a t u k r á l o v n y. J e j í s t r a c h o s y n a, v n o u z i p ř i s l í b e n é h o s k ř e t o v i, s e s t á v á n o s n ý m m o t i v e m p r o v y s t a v ě n í d r u h é č á s t i p o h á d k y H r á š k o v á p r i n c e z n a a s k ř í t e k s e š i š a t o u h l a v o u R o z h l a s o v á d r a m a t i z a c e H r á š k o v á p r i n c e z n a a s k ř í t e k s e š i š a t o u h l a v o u p ř e d s t a v u j e d ů m y s l n é p r o p o j e n í W e r i c h o v ý c h p o h á d e k R u m p l c i m p r c a m p r a H r á š k o v á p r i n c e z n a. H l a v n í z á p l e t k u č e r p a l a H e l e n a S ý k o r o v á z p o h á d k y R u m p l c i m r c a m p r, c h a r a k t e r o v é r o z v r ž e n í p o s t a v a j e j i c h v z t a h ů p a k z H r á š k o v é p r i n c e z n y. Z a c h o v a l a p o s t a v u n e s m ě l é h o p r i n c e E d u a r d a i k o m i c k o u o p l ý v a j í c í v z t a h k r á l e a k r á l o v n y. O v š e m k r á l o v i d a l a d o v í n k u v í c e d ů v t i p u, n e ž j e t o m u v p o d á n í J a n a W e r i c h a. A t a k v l á d c e m a n ž e l c e u v ě ř í p o v í d a č k u o h r á š k u a k r á l o v s k é p l e t i, a l e c o s e v ě n a s n a c h y t ý č e, n a p á l i t s e n e d á a t r v á n a t o m, a b y s i n e v ě s t a n a v ě n o n a p ř e d l a. S t e j n ě j a k o t o m u b y l o v p o h á d c e R u m p l c i m p r c a m p r, o d v í j í s e i v r o z h l a s o v é m d í l e d ě j v e d v o u r e l a t i v n ě s a m o s t a t n ý c h ú s e c í c h. A i z d e s e m e z n í u d á l o s t í s t á v á s v a t b a, k t e r á d o d ě j e p ř i n á š í n e j e n c h a r a k t e r o v o u p r o m ě n u n e s m ě l é h o p r i n c e v s a m o s t a t n ě j e d n a j í c í h o k r á l e, a l e j e t a k é i m p u l z e m k o d c h o d u p ř e d c h o z í h o v l a d a ř e d o ú s t r a n í. S p o l u s t í m, j a k o t e c s m a t k o u u v o l ň u j í t r ů n s v é m u s y n u, m i z í z r o z h l a s o v é p o h á d k y i p r v k y p o c h á z e j í c í z H r á š k o v é p r i n c e z n y a d ě j s e d á l e o d v í j í p o u z e p o v z o r u p o h á d k y R u m p l c i m p r c a m p r. T o m i m o j i n é z n a m e n á i ú s t u p k o m i k y a o t e v ř e n í v á ž n é p o l o h y p ř e d k l á d a n é h o t é m a t u. Z á z r a č n é z j e v e n í s k ř í t k a t o t i ž n e n í j e n v y j á d ř e n í m l i d s k é v í r y v p o m o c p o h á d k o v ý c h b y t o s t í, a l e n e s e v s o b ě i s d ě l e n í m n o h e m z á v a ž n ě j š í : z o u f a l s t v í n á s o b č a s d o n u t í s k l á d a t n e u v á ž e n é 22