Činnost politických stran v Jihlavě v období I. československé republiky bakalářská diplomová práce. Lukáš Chaloupka

Masarykova univerzita Filozofická fakulta Historický ústav Činnost politických stran v Jihlavě v období I. československé republiky bakalářská diplomová práce Lukáš Chaloupka Vedoucí práce: PhDr. Libor Vykoupil, Ph.D. Brno 2007

Prohlašuji, že jsem bakalářskou diplomovou práci vypracoval samostatně a uvedl všechnu použitou literaturu a prameny. datum vlastnoruční podpis 2

Děkuji PhDr. Liboru Vykoupilovi, Ph.D. za pomoc při vedení bakalářské diplomové práce. 3

O b s a h : 1. Ú v o d. 2. J i h l a v a v o b d o b í I. č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y. 2. 1. N á r o d n o s t n í a n á b o ž e n s k é s l o ž e n í o b y v a t e l. 2. 2. P r ů m y s l. 2. 3. I n s t i t u c e v o b d o b í I. r e p u b l i k y v J i h l a v ě. 3. O b e c n í v o l b y 1 9 1 9. 3. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. 4. O b e c n í v o l b y 1 9 2 0. 4. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. 4. 2. V o l b a s t a r o s t y. 4. 3. K r v a v ý s l u n o v r a t. 4. 4. N o v é z a s t u p i t e l s t v o. 5. V l á d n í k o m i s a ř J o s e f V ý b o r n ý. 6. O b e c n í v o l b y 1 9 2 5. 6. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. 6. 2. N o v é o b e c n i z a s t u p i t e l s t v o m ě s t a J i h l a v y. 6. 3. V o l b a j i h l a v s k é h o s t a r o s t y. 6. 4. V o l e b n í o b d o b í o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a 1 9 2 5-1 9 2 9. 7. O b e c n í v o l b y 1 9 2 9. 7. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a 7. 3. S t a r o s t a J i h l a v y D r. R u d o l f V e v e r k a. 7. 4. V o l b a s t a r o s t y v J i h l a v ě. 7. 5. Z á k a z č i n n o s t i D N S A P a D N P. 7. 6. S t a r o s t a J i h l a v y J U D r. V i k t o r K o u s a l. 7. 7. V o l b a I I I. č e s k é h o s t a r o s t y m ě s t a J i h l a v y. 7. 8. V o l e b n í o b d o b í o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a 1 9 2 9 1 9 3 8. 8. O b e c n í v o l b y 1 9 3 8. 8. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. 8. 2. N o v é o b e c n i z a s t u p i t e l s t v o m ě s t a J i h l a v y. 9. Z á v ě r. 1 0. S e z n a m p o u ž i t ý c h p r a m e n ů a l i t e r a t u r y. 1 0. 1. S e z n a m p r a m e n ů. 1 0. 2. S e z n a m l i t e r a t u r y. s. 5 s. 7 s. 7 s. 8 s. 9 s. 1 0 s. 1 2 s. 1 5 s. 1 7 s. 1 9 s. 2 0 s. 2 1 s. 2 2 s. 2 3 s. 2 6 s. 2 7 s. 3 0 s. 3 2 s. 3 4 s. 3 7 s. 4 0 s. 4 1 s. 4 2 s. 4 3 s. 4 4 s. 4 5 s. 4 6 s. 4 9 s. 5 1 s. 5 3 s. 5 6 s. 5 6 s. 5 7 4

1. Ú v o d. V e s v é p r á c i s e z a b ý v á m č i n n o s t í, f o r m o v á n í m a v ý v o j e m p o l i t i c k ý c h s t r a n, k t e r é b y l y z a s t o u p e n y v é ř e I. r e p u b l i k y v e m ě s t ě J i h l a v ě. Z a m ě ř i l j s e m s e p ř e d e v š í m n a o b e c n í v o l b y, c e l k e m j i c h p r o b ě h l o p ě t a s n i m i s p o j e n o u a g i t a č n í č i n n o s t p o l i t i c k ý c h s t r a n. T a k é s a m o t n o u p ř í p r a v o u n a o b e c n í v o l b y, p ř e d v o l e b n í i p o v o l e b n í v y j e d n á v á n í m e z i p o l i t i c k ý m i s t r a n a m i. D á l e s e v p r á c i s l e d u j e p e r s o n á l n í z a s t o u p e n í v j e d n o t l i v ý c h p o l i t i c k ý c h s t r a n á c h. S l o ž e n í m m ě s t s k é h o z a s t u p i t e l s t v a, a o b s a z e n í p o s t u s t a r o s t y. P r á c e o b s a h u j e b i b l i o g r a f i c k é i n f o r m a c e o j i h l a v s k ý c h s t a r o s t e c h. S l e d u j e t a k é n á r o d n o s t n í v ý v o j v e m ě s t ě J i h l a v ě, k d e b y l z a s t o u p e n v e l k ý p o č e t n ě m e c k é h o o b y v a t e l s t v a, k t e r ý o v l i v ň o v a l p o l i t i c k o u s i t u a c i n a n á r o d n o s t n ě s m í š e n é m ú z e m í. J i h l a v a b y l a p o v z n i k u č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y m ě s t e m s v e l k o u č á s t í n ě m e c k é h o o b y v a t e l s t v a, b y l a m ě s t e m n ě m e c k ý m, a č e š i z d e b y l i v m e n š i n o v é m p o s t a v e n í. S i t u a c e s e v č e s k ý p r o s p ě c h m ě n i l a v p r ů b ě h u d v a c á t ý c h l e t. P ř i s č í t á n í l i d u r o k u 1 9 3 0, j i ž b y l a v ě t š i n a o b y v a t e l č e s k é n á r o d n o s t i. 1 V t o m t o n a c i o n á l n ě v y p j a t é m k l i m a t u d o c h á z e l o k s i l n é m u t l a k u z o b o u n á r o d n o s t n í c h s t r a n, k t e r é s e s a m o z ř e j m ě o d r á ž e l i d o p o l i t i c k é h o ž i v o t a, n a k o m u n á l n í ú r o v n i. J i h l a v s k á k o m u n á l n í p o l i t i k a m ě l a s v á u r č i t á s p e c i f i k a, a t o p ř e d e v š í m v ř í z e n í m ě s t a, k t e r é b y l o v é ř e I. r e p u b l i k y t ř i k r á t p o d v e d e n í m d o s a z e n ý c h v l á d n í c h k o m i s a ř ů. D a l š í m í s t n í z v l á š t n o s t b y l a v t o m, ž e s e t é m ě ř v ž d y n a v r h o v a n ý t e r m í n o b e c n í c h v o l e b z m ě n i l. V o l e b n í b o j e p r o b í h a l y v s i l n é m n a c i o n á l n í m d u c h u. P o s k o n č e n í v o l e b v ž d y n á s l e d o v a l o p r a v i d l o, ž e č e s k á n e b o n ě m e c k á, n ě k d y s t r a n a, n ě k d y i o b ě z á r o v e ň p o d á v a l y s t í ž n o s t i a r e k l a m a c e, k t e r é b y l y v ž d y z a m í t n u t y. T y t o v š e c h n y s p e c i f i k a k o m u n á l n í p o l i t i k y v J i h l a v ě j s e m s e s n a ž i l p o s t i h n o u a č e r p a l j s e m p ř e d e v š í m z a r c h i v n í c h p r a m e n ů, a d o b o v é h o t i s k u. 1 Bartoš, J.: Historický místopis Moravy a Slezska v letech 1848-1960. Svazek XI. Ostrava. 1988, s. 40. 5

P r á c i j s e m d o p l n i l t a b u l k a m i s v ý s l e d k y v š e c h o b e c n í c h v o l e b, k t e r é p r o b ě h y v o b d o b í I. r e p u b l i k y v J i h l a v ě. I n f o r m a c e j s e m č e r p a l z a r c h i v n í c h p r a m e n ů, k t e r é j s e m z í s k a l v S t á t n í m o k r e s n í m a r c h i v u v J i h l a v ě. Z l i t e r a t u r y j s e m p o u ž i l H i s t o r i c k ý m í s t o p i s M o r a v y a S l e z s k a v l e t e c h 1 8 4 8-1 9 6 0. S v a z e k X I. o d J o s e f a B a r t o š e, z t é t o p u b l i k a c e j s e m č e r p a l o b e c n é i n f o r m a c e s t a t i s t i c k é h o r á z u, p ř e d e v š í m o n á b o ž e n s k é m s l o ž e n í a p o č t u o b y v a t e l m ě s t a J i h l a v y. D a l š í m t i t u l e m b y l a k n i h a o d a u t o r a B o h u m i l a B r a d á č e J i h l a v a v y d a n á r o k u 1 9 2 6, z d e j s e m č e r p a l i n f o r m a c e o i n s t i t u c í c h, k t e r é s e n a c h á z e l y v J i h l a v ě v o b d o b í I. r e p u b l i k y. D á l e j s e m v y c h á z e l z k u l t u r n ě h i s t o r i c k é s t u d i e s p o l e č n ý c h a u t o r ů Z d e ň k a J a r o š e a K a r l a K ř e s a d l a J i h l a v s k á r a d n i c e, v e k t e r é b y l a v ě n o v á n a k a p i t o l a o d ě n í v J i h l a v ě v d o b ě I. r e p u b l i k y. K e s v é p r á c i j s e m t a k é p o u ž i l k n i h u Z d e ň k a J a r o š e H i s t o r i e a s o u č a s n o s t p o d n i k á n í n a J i h l a v s k u. 6

2. J i h l a v a v o b d o b í I. č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y 2. 1. N á r o d n o s t n í a n á b o ž e n s k é s l o ž e n í o b y v a t e l. P o d l e s č í t á n í z r. 1 9 2 1 m ě l a J i h l a v a 2 5 6 3 4 o b y v a t e l, a t o : 1 1 5 8 1 č e s k é n á r o d n o s t i, 1 2 8 7 7 n ě m e c k é n á r o d n o s t i, 1 1 7 6 j i n é n á r o d n o s t i. 2 D o k a t e g o r i e j i n é n á r o d n o s t i p a t ř i l o 4 9 7 Ž i d ů, 5 2 o s o b j i n é n á r o d n o s t i, 6 2 7 p ř í s l u š n í k ů j i n ý c h s t á t ů. 3 K a t a s t r á l n í o b v o d m ě s t a v r o c e 1 9 2 1 z a u j í m a l 9 7 5 h a 4 a d ě l i l s e n a v n i t ř n í m ě s t o a n a p ř e d m ě s t í b r t n i c k é, p a n e n s k é, š p i t á l s k é a d ř e v ě n o m l ý n s k é. P ř i n á s l e d u j í c í m s č í t á n í l i d u, k t e r é p r o b ě h l o 1. 1 2. 1 9 3 0 b y l a s k l a d b a o b y v a t e l s t v a v J i h l a v ě n á s l e d u j í c í. J i h l a v a d o s á h l a c e l k o v é h o p o č t u o b y v a t e l 3 1 0 2 8, z t o h o p ř i p a d l o n á r o d n o s t i č e s k é 1 7 9 6 8, n ě m e c k é 1 2 0 9 5, j i n é 9 6 5. 5 D o k a t e g o r i e j i n é n á r o d n o s t i p a t ř i l o 3 2 7 o b y v a t e l ž i d o v s k é, 9 3 r u s k é, 9 m a ď a r s k é, j i n é a n e u d a n é n á r o d n o s t i 4, c i z í c h s t á t n í c h p ř í s l u š n í k ů 5 2 6. 6 K a t a s t r á l n í o b v o d m ě s t a v r o c e 1 9 3 0 z a u j í m a l 1 2 7 0 h a. 7 N á r ů s t p l o c h y m ě s t a b y l z a p ř í č i n ě n p ř e d e v š í m s p o j e n í m J i h l a v y s j e j í m p ř e d m ě s t í m D ř e v ě n ý m i M l ý n y v r o c e 1 9 2 3. O b y v a t e l s t v o, n á r o d n o s t n í s k l a d b a : Rok obyvatelstvo české německé jiné 1921 2 5 6 3 4 1 1 5 8 1 1 2 8 7 7 1 1 7 6 1930 3 1 0 2 8 1 7 9 6 8 1 2 0 9 5 9 6 5 N á b o ž e n s k é s l o ž e n í o b y v a t e l s t v a. N á b o ž e n s k é s l o ž e n í o b y v a t e l s t v a v J i h l a v ě, u k a z u j e, ž e z d e b y l o d o m i n a n t n ě z a s t o u p e n o ř í m s k o k a t o l i c k é v y z n á n í, k t e r é p ř e v a ž o v a l o n a d e v a n g e l i c k ý m i c í r k v e m i, a l i d m i, k t e ř í b y l i b e z v y z n á n í. Ř í m s k o k a t o l i c k é v y z n á n í b y l o v J i h l a v ě s i l n ě z a s t o u p e n o 2 Bartoš, J.: Historický místopis Moravy a Slezska v letech 1848-1960. Svazek XI. Ostrava. 1988, s. 40. 3 Jihlavské Listy, roč. 36, 1933, č. 14, 8.4., s. 1. 4 Bartoš, J.: Historický místopis Moravy a Slezska v letech 1848-1960. Svazek XI. Ostrava. 1988, s. 40. 5 Tamtéž. 6 Jihlavské Listy, roč. 36, 1933, č. 14, 8.4., s. 1. 7 Bartoš, J.: Historický místopis Moravy a Slezska v letech 1848-1960. Svazek XI. Ostrava. 1988, s. 40. 7

j i ž v d o b ě R a k o u s k a - U h e r s k a, a v o b d o b í č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y s e t e n t o t r e n d j e n p o s i l o v a l. N á b o ž e n s k é s l o ž e n í o b y v a t e l s t v a : 8 Rok katolické evangelické židovské čs. jiné bez vyznání 1921 22 695 555 1 180 299 82 823 1930 25 759 1 172 1 025 1 320 155 1 597 2. 2. P r ů m y s l. J i h l a v a j a k o v ý z n a m n é s t ř e d i s k o p r ů m y s l o v é a o b c h o d n í m ě l a v o b d o b í I. r e p u b l i k y t o v á r n y t e x t i l n í, t o v á r n y n a o b u v, n a n á b y t e k, k o ž e l u ž n y, s t á t n í t o v á r n u n a t a b á k, t o v á r n u n a p i a n a, n a p i l n í k y, o z u b y, s t r o j n i c k é d í l n y, n ě k o l i k p a r n í c h p i l, p i v o v a r, e l e k t r á r n u, p l y n á r n u a j. p r ů m y s l o v é p o d n i k y, a v n e j b l i ž š í m o k o l í, c i h e l n y a v H e l e n í n ě v e l k é t o v á r n y n a s u k n a. V o b d o b í I. r e p u b l i k y s e v J i h l a v ě r o z v í j e l p ř e d e v š í m t e x t i l n í a k o v o d ě l n ý p r ů m y s l. N e j v ě t š í m p r ů m y s l o v ý m p o d n i k e m v J i h l a v ě b y l a s t á t n í t o v á r n a n a t a b á k, k t e r á z a m ě s t n á v a l a p ř e s 2 0 0 0 z a m ě s t n a n c ů. R o z d ě l e n í o b y v a t e l s t v a p o d l e p ř í s l u š n o s t i k p o v o l á n í : 9 Druh povolání v povolání činných k povolání příslušných zeměděl., les., ryb. 318 604 průmysl, živnosti 7 960 13 295 obchod, peněžnictví 1 697 3 459 doprava, spoje 1 104 3 083 veřejná služ., svobodné pov. 1 222 2 552 vojsko 1 483 1 991 dom. služ., jiná pov., bez pov. 4 531 6 044 Celkem 18 491 31 028 R o z v o j i p r ů m y s l u a o b c h o d u s l o u ž i l y p o č e t n ě z a s t o u p e n é p e n ě ž n í ú s t a v y, f i l i á l k a N á r o d n í b a n k y, f i l i á l k y p ř e d n í c h b a n k o v n í c h ú s t a v ů č e s k ý c h a n ě m e c k ý c h a d á l e S p o ř i t e l n a m ě s t a J i h l a v y. 8 Bartoš, J.: Historický místopis Moravy a Slezska v letech 1848-1960. Svazek XI. Ostrava. 1988, s. 41. 9 Tamtéž. 8

2. 3. I n s t i t u c e v o b d o b í I. r e p u b l i k y v J i h l a v ě. J i h l a v a m ě l a d o r o k u 1 9 2 8 p o s t a v e n í s t a t u t á r n í h o m ě s t a ( m a g i s t r á t ), t o z n a m e n a l o, ž e v o b v o d u m ě s t a v y k o n á v a l a m ě s t s k á r a d a s e s t a r o s t o u p o l i t i c k o u s p r á v u I. s t o l i c e, b y l a s í d l e m o k r e s n í s p r á v y p o l i t i c k é p r o J i h l a v u - v e n k o v. B y l z d e o k r e s n í a k r a j s k ý s o u d, o k r e s n í f i n a n č n í ř e d i t e l s t v í, s t á t n í p o l i c e j n í k o m i s a ř s t v í, b e r n í s p r á v a, b e r n í, c e j c h o v n í, c e l n í ú ř a d, 2 p o š t o v n í a t e l e g r a f n í ú ř a d y ( v e m ě s t ě a n a h l a v n í m n á d r a ž í ), o d d ě l e n í z e m s k é h o s t a v e b n í h o ú ř a d u. V o j e n s k o u p o s á d k u t v o ř i l p ě š í p l u k č. 3 1 A r c o " a h o r s k ý d ě l o s t ř e l e c k ý o d d í l č. 2 5 6. 10 Š k o l s t v í a s o c i á l n í ú s t a v y. J i h l a v a b y l a n e j v ý z n a m n ě j š í m š k o l s k ý m a k u l t u r n í m c e n t r e m v č e s k o m o r a v s k é m p o m e z í. Š k o l s t v í b y l o d o r o k u 1 9 1 8 p ř e d e v š í m n ě m e c k é, v ý z n a m n ě j š í č e s k é š k o l y v e m ě s t ě p ů s o b i l y a ž p o v z n i k u p u b l i k y. O v ý c h o v u a v z d ě l á n i p e č o v a l i č e s k é a n ě m e c k é š k o l y m a t e ř s k é, š k o l y o b e c n é a o b č a n s k é, č e s k é a n ě m e c k é s t á t n í r e f. r e á l n é g y m n a s i u m, č e s. d v o u t ř í d n í š k o l a o b c h o d n í, m ě s t s k á h u d e b n í š k o l a, s o u k r o m á d í v č í o d b o r n á š k o l a r o d i n n á Š k o l s k é M a t i c e J i h l a v s k é, š k o l y k u p e c k é a ž i v n o s t e n s k é p o k r a č o v a c í š k o l y. Z e s o c i á l n í c h ú s t a v ů s t o j í z a z m í n k u p ř i p o m e n o u t v e l m i d o b ř e v y b a v e n o u v š e o b e c n o u n e m o c n i c i, m ě s t s k ý a z e m s k ý c h o r o b i n e c. 11 D o p r a v a. S p o j e n i J i h l a v y s o k o l n í m s v ě t e m z a j i š ť o v a l a b ý v a l á s e v e r o z á p a d n í d r á h a ( P r a h a - J i h l a v a - Z n o j m o - V í d e ň ), j i h o č e s k á p ř í č n á d r á h a ( p ř e s H o r. C e r e k e v s m ě r e m k T á b o r u, D o m a ž l i c í m a J i n d ř i c h o v u H r a d c i ) a t r a ť d o B r n a. M í s t n í m ě s t s k é d o p r a v n í s p o j e n í s h l a v n í m ž e l e z n i č n í m n á d r a ž í m z a j i š ť o v a l a m ě s t s k á e l e k t r i c k á m a l o d r á h a, s o k o l n í m i m ě s t y t ř i a u t o b u s o v é l i n k y ( 2 p o š t o v n í, 1 s o u k r o m ý ) d o V e l k é h o M e z i ř í č í, S t o n a ř o v a a B r t n i c e. 10 Bradáč, B.: Jihlava, Jihlava 1926, s. 6. 11 Tamtéž. 9

3. O b e c n í v o l b y 1 9 1 9. S i t u a c e p o v z n i k u č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y b y l a v J i h l a v ě v e l i c e s l o ž i t á. N ě m e c k á s p r á v a m ě s t a s e n e h o d l a l a s m í ř i t s e v z n i k e m r e p u b l i k y a u s i l o v a l a o z a č l e n ě n í J i h l a v y k R a k o u s k u. A ž 5. p r o s i n c e 1 9 1 8 n ě m e c k á r a d n i c e k a p i t u l o v a l a. D o s a v a d n í m ě s t s k é z a s t u p i t e l s t v o b y l o r o z p u š t ě n o a s p r á v u m ě s t a p ř e v z a l v l á d n í k o m i s a ř d r. H o v ů r k a. Č e s k ý n á r o d n í v ý b o r b y l z a n ě k o l i k d n í, s t e j n ě j a k o o s t a t n í, t a k é ú ř e d n ě r o z p u š t ě n. V l á d n í k o m i s a ř u s t a v i l j a k o s v ů j p o r a d n í o r g á n m í s t n í s p r á v n í k o m i s i, k t e r á b y l a p a r i t n ě s l o ž e n a z 1 2 č l e n ů č e s k ý c h i n ě m e c k ý c h. N o v á v l á d a v e m ě s t ě p o s t u p o v a l a o p a t r n ě, a b y n e z v y š o v a l a n a p ě t í m e z i o b ě m a n á r o d n í m i s k u p i n a m i. T a k é n a r a d n i c í p ř i c h á z e l i č e š t í ú ř e d n í c i p o m a l u. 12 P r v n í o b e c n í v o l b y v é ř e I. r e p u b l i k y p r o b ě h l y v J i h l a v ě d n e 2 8. 9. 1 9 1 9. V o l e b n í z á s a d y p o d l e, k t e r ý c h m ě l o d o j í t k v o l b á m j s o u n á s l e d u j í c í. Z m ě n a v o l e b n í h o ř á d u d o o b c í, b y l a v N. S. p r o j e d n á n a. H l a v n í z á s a d y j s o u t y t o : V o l i t i b u d o u m u ž i i ž e n y b y d l í c í a s p o ň t ř i m ě s í c e v o b c i a d o s á h n u v š í 2 1. r o k s t á ř í s v é h o a k t e ř í n e b y l i o d s o u z e n i s n á s l e d k y p r á v a v o l e b n í h o. V o l e n í m o h o u b ý t i p ř í s l u š n í c i o b o u p o h l a v í o d 2 6 l e t, b y d l í - l i a s p o ň 2 r o k y v o b c i. V o l e b n í s e z n a m y s d ě l á v á s t a r o s t a o b c e s e z á s t u p c i k a n d i d u j í c í c h s t r a n. P ř e d v o l b o u o z n á m í k a n d i d u j í c í s t r a n y s t a r o s t o v i s v o j e k a n d i d á t n í l i s t i n y, t ý ž j e n e c h á r o z m n o ž i t i a k a ž d ý v o l i č o b d r ž í k a n d i d á t k y v š e c h s t r a n, a b y o d e v z d a l p ř i v o l b ě t u, k t e r á s e m u n e j l é p e z a m l o u v á. P o v o l b ě s e s e č t o u h l a s y, r o z d ě l í s e p o č t e m v o l e n ý c h k a n d i d á t ů, a t a k t o d o s a ž e n ý d ě l e n e c, k o l i k r á t b u d e o b s a ž e n v č í s l e d ě l i t e l n é m, t o l i k o b d r ž í t a, k t e r á s t r a n a. 13 P r v n í o b e c n í v o l b y v J i h l a v ě b y l y v y p s á n y n a 1 5. 6. 1 9 1 9. T y t o v o l b y a s t e j n ě i v š e c h n y n á s l e d u j í c í, k t e r é s e v J i h l a v ě k o n a l y, b y l y p r o v á z e n y s i l n ý m n á r o d n o s t n í m t l a k e m. J a k p í š e m í s t n í t i s k : 12 Jaroš Z., Křesadlo K.: Jihlavská radnice. Jihlava. 1994, s.32. 13 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 3, 31. 1., s. 1. 10

D o v o l e b. P a t n á c t ý č e r v e n, d e n v o l e b d o o b c í č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i k y b u d e m a n i f e s t a c í č e s k é h o l i d u v e s m í š e n é m ú z e m í p r o j e d n o t u n á r o d a č e s k o s l o v e n s k é h o, b u d e d n e m o d h a l e n í v e l i k é p r a v d y, ž e n e n í u n á s ú z e m í n ě m e c k é h o, n ý b r ž ž e j e s t j e n s m í š e n é v e d l e r y z e č e s k é h o. P a t n á c t ý č e r v e n b u d e d n e m o d č i n ě n í v e l i k é k ř i v d y n á r o d n í a s o c i á l n í, k t e r á b y l a p o l é t a p á c h á n a n a n a š e m l i d u. Č e s k ý l i d p r o v e d e s á m t o t o o č i š t ě n í k ř i v d y s v o u v l a s t n í v ů l í h l a s o v a c í m l í s t k e m. 14 Č e s k é v o l i č s t v o j e n a b á d á n o, a b y s e k v o l b á m d o s t a v i l i a v o l i l i p o u z e č e s k é k a n d i d á t y. M í s t n í t i s k t a k é r a d í č e s k ý m p o l i t i c k ý m s t r a n á m, a b y v y t v o ř i l i j e d n o t n o u k a n d i d á t k u, p r o v ě t š í p o č e t z í s k a n ý c h m a n d á t ů. V t é t o d o b ě b y l v J i h l a v ě v ě t š í p o č e t o b y v a t e l n ě m e c k é n á r o d n o s t i n e ž č e s k é. D á l e j i h l a v s k ý t i s k p í š e : C h c e m e d o k á z a t i, ž e J i h l a v a d o s u d s i c e m ě l a n ě m e c k ý r á z, ž e a l e n ě m e c k o u n i k d y n e b y l a, ž e t o n ě m e c t v í b y l o u d r ž o v á n o z n á s i l ň o v á n í m, b e z p r á v í m a k r á d e ž í č e s k ý c h d ě t í, z n i c h ž v n ě m e c k ý c h p ř e l e j v á r n á c h d ě l a l i s e N ě m c i. 15 A v š a k t e r m í n v o l e b, k t e r ý s e m ě l u s k u t e č n i t 1 5. 6. n e b y l d o d r ž e n. R o z h o d n u t í m m i n i s t e r s t v a v n i t r a z e d n e 2 1. k v ě t n a b y l y v o l e b n í p r á c e p r o v o l b u o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a v J i h l a v ě z a s t a v e n y. 16 D a t u m v o l e b b y l N á r o d n í r a d o u s t a n o v e n n a 2 8. z á ř í. K a n d i d o v a l y n á s l e d u j í c í s t r a n y. Z a č e s k é s t r a n y k a n d i d o v a l y d v ě a t o Č e s k o s l o v e n s k á s o c i á l n ě d e m o k r a t i c k á s t r a n a a Č e s k é o b č a n s k é s t r a n y. Z a n ě m e c k é s t r a n y t ř i a t o D e u t s c h e d e m o k r a t i s c h e P a r t e i, V e r e i n i g t e D e u t s c h e N a t i o n a l s o z i a l i s t i s c h e u n d D e u t s c h e K a t o l i s c h e P a r t e i, D e u t s c h e s o z i a l d e m o k r a t i s c h e P a r t e i. D a l š í k a n d i d á t k u t v o ř i l a ž i d o v s k á s t r a n a J ü d i s c h e W ä h l e r g r u p p e. 14 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 18, 16.5., s. 1. 15 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 19, 23.5., s. 2. 16 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 20, 30.5., s. 1. 11

3. 1 V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a 2 8. 9. 1 9 1 9 17 Politické strany počet hlasů počet mandátů procent Deutsche demokratische Partei 2 9 8 8 1 0 2 3, 2 7 Vereinigte Deutsche Nationalsozialistische und Deutsche Katolische Partei 1 3 3 2 4 1 0, 3 0 Deutsche sozialdemokratische Partei 3 6 9 5 1 3 2 8, 7 8 Československá sociálně demokratická strana 2 2 8 2 7 1 7, 7 7 České občanské strany 2 0 8 9 7 1 6, 2 7 Jüdische Wählergruppe 4 6 4 1 3, 6 1 Počet odevzdaných platných hlasů 1 2 8 5 0 4 2 1 0 0, 0 0 P o d l e v ý s l e d k ů v o l e b o b d r ž e l i z e 1 2 8 5 0 o d e v z d a n ý c h h l a s ů č e š t í k a n d i d á t i 4 3 7 1 h l a s ů, ž i d o v s k á s t r a n a J ü d i s c h e W ä h l e r g r u p p e 4 6 4 a n ě m e c k é s t r a n y 8 0 1 5. Č e s k ý m o b č a n s k ý m s t r a n á m p ř i p a d l o 7 m a n d á t ů, č e s k ý m s o c. d e m. 7, n ě m e c k ý m s o c. d e m. 1 3, D e u t s c h e d e m o k r a t i s c h e P a r t e i ( n ě m e c k ý m l i b e r á l ů m ) 1 0, V e r e i n i g t e D e u t s c h e N a t i o n a l s o z i a l i s t i s c h e u n d D e u t s c h e K a t o l i s c h e P a r t e i ( m l a d o n ě m e c k ý m s p o j e n ý m s n ě m. k l e r i k á l y ) 4, ž i d o v s k é s t r a n ě 1. K v o l b ě s e n e d o s t a v i l o 1 7 9 6 v o l i č ů, z n i c h ž v e l k é p r o c e n t o n á l e ž e l o v o l i č ů m č e s k ý m. A g i t a c e n a s t r a n ě n ě m e c k é b y l a o b r o v s k á. C e l ý d e n b y l i s v á ž e n i v o l i č o v é n e m o c n í, c h r o m í, p ř e s 8 0 l e t s t a ř í a t d. V t é t o p ř í č i n ě b y l a o b ě t a v o s t n ě m e c k á ú c t y h o d n á. P o n ě v a d ž a l e t a k é b y l o d ě l á n o m n o h o n e s p r á v n o s t í, n a s t r a n ě n ě m e c k é v o l i l k d e k d o a č e š t í v o l i č o v é, a č k o l i v b y l o j e j i c h r e k l a m a c í m v y h o v ě n o, n e o b d r ž e l i v o l e b n í l e g i t i m a c e, b y l p o d á n p r o t e s t. 18 N ě m e č t í s o c i á l n í d e m o k r a t é u s n e s l i s e p o v o l b á c h z v o l i t z a s t a r o s t u m ě s t a p a n a d r. S c h w a r z e, s o u d n í h o l é k a ř e a s o u h l a s i l i, a b y z a č e s k o u t ř e t i n u b y l z v o l e n s t a r o s t o v ý m n á m ě s t k e m p. D r. M o h r, n o t á ř. P ř e d s t a v i t e l n ě m e c k o - n a c i o n á l n í d ě l n i c k é s t r a n y p a n M ü l l e r i s e s v ý m i k o l e g y n a b í d l n ě m. s o c. d e m o k r a t ů m, ž e s e o d p o u t á o d k l e r i k á l ů, s e k t e r ý m i b y l i n a s p o l e č n é k a n d i d á t c e 17 SOkA Jihlava, Archiv města Jihlava od roku 1849, Politická registratura 1891-1923, inv. č. 1573. 18 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 38, 3.10., s. 1. 12

p ř e d e v š í m o d p r o f. P o s c h l a a s p o j í s e s n i m i k v o l b ě s t a r o s t y, a v š a k j e h o n á v r h b y l s n ě m e c k o u s o c. d e m. s t r a n o u o d m í t n u t. J i h l a v s k ý t i s k s p e k u l o v a l j a k é b u d e v e d e n í n o v é r a d n i c e. P o u k l i d n ě n í p o m ě r ů, b u d e s p r á v a m ě s t a, p r a v d ě p o d o b n ě v e d e n a v e z n a m e n í d o h o d y č e s k ý c h z á s t u p c ů s e z á s t u p c i n ě m. s o c. d e m o k r a c i e. 19 C o z p ů s o b i l o v o l e b n í v í t ě z s t v í n ě m e c k ý c h s t r a n? O d p o v ě ď n a t u t o o t á z k u m ů ž e b ý t, ž e m n o h o č e s k ý c h v o l i č ů z r ů z n ý c h d ů v o d ů v o l i l o t e n t o k r á t j e š t ě n ě m e c k é s t r a n y, n e h l e d ě l i n a s v o j i n á r o d n í p o v i n n o s t. B y l i t o z e j m é n a č e š t í d ě l n í c i s t o j í c í v o d b o r o v ý c h o r g a n i z a c í c h n ě m e c k ý c h, k t e ř í d a l i p ř e d n o s t n ě m e c k é l i s t i n ě s o c. d e m., p ř e d č e s k o u. V e d l e n i c h n ě k t e ř í č e š t í l i d é z o s o b n í h o p ř á t e l s t v í, z n e d o s t a t k u n á r o d n í h o u v ě d o m ě n í v o l i l i t a k é n ě m e c k é s t r a n y. V a l n á č á s t č e s k ý c h v o l i č ů p a k v ů b e c n e v o l i l a, b u ď z n á r o d n í v l a ž n o s t i, n ě k t e ř í d o k o n c e p o d r ů z n ý m i z á m i n k a m i o d j e l i v d e n v o l e b z J i h l a v y, n ě k t e ř í a t ě c h j e m n o h o, v ů b e c n e d o s t a l i v o l e b n í l e g i t i m a c i, m n o h o b y l o t a k é č e s k ý c h v o l i č ů, k t e ř í, a č s v é v o l e b n í p r á v o r e k l a m o v a l i, a n i d o s e z n a m ů n e b y l i z a n e s e n i a n i z a m í t a v é v y ř í z e n í n e o b d r ž e l i. T í m z p ů s o b e m z t r a t i l o s e č e s k ý m s t r a n á m n e j m é n ě 9 0 0 h l a s ů, n e p o č í t á n o t y, k t e r é o d e v z d á n y b y l y p ř í m o n ě m. k a n d i d á t ů m. Č e s k é s t r a n y s d r u ž e n é d o u s k u p e n í Č e s k é o b č a n s k é s t r a n y p ř i p r v n í c h o b e c n í c h v o l b á c h s i l n ě p o d c e n i l i v o l e b n í a g i t a c i, k t e r o u t é m ě ř ž á d n o u n e v y v i n u l i. N e j v ě t š í a g i t a c i v y v i n u l y o b ě s t r a n y s o c. d e m., z n i c h ž č e s k á s t r a n a, z v o l i l a v e l i c e ú t o č n o u a a g r e s i v n í p r o p a g a n d u. N ě m c i v y u ž i l i v š e c h p r o s t ř e d k ů, a b y s i z a j i s t i l i v í t ě z s t v í. S t r a n y s o c i a l i s t i c k é s á h l y k t r e s t n é a g i t a c i, n e b o ť s b í r a l y o d v o l i č ů h l a s o v a c í l í s t k y a n e c h á v a l i j i m j e n s v o j e v o l e b n í l í s t k y. V t o m j i m p o m á h a l a i r a d n i c e, c e l á ř a d a v o l i č ů t o t i ž n e d o s t a l a k a n d i d á t n í l i s t i n y č e s k ý c h s p o j e n ý c h s t r a n, z a t o v š a k k a n d i d á t n í l i s t i n u n ě m. s o c. d e m. d o s t a l i d v o j m o. 19 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 38, 3.10., s. 1. 13

P r o v e d l i j s m e j e n g e n e r á l n í z k o u š k u. R e ž i s é r p o s t ř e h l c h y b y a p ř e d s t a v e n í b u d e p r o v e d e n o b e z v a d n ě. 20 R e k l a m a c e v o l e b n í c h v ý s l e d k ů. Č e s k á s t r a n a p o u k a z o v a l a p ř e d e v š í m n a c h y b n é v y d á v á n í v o l i č s k ý c h l e g i t i m a c í, n a p ř í k l a d ž e b y l y m n o h ý m v o l i č ů m v y d á v á n y l e g i t i m a c e d v o j m o a d á l e ž e b y l y d o r u č o v á n y n a a d r e s y, k d e v o l i č j i ž n e b y d l í. T a k é b y l a p o d á n a s t í ž n o s t, ž e v o l i l i l i d é, k t e ř í p o v z n i k u r e p u b l i k y o p u s t i l i m ě s t o a o d s t ě h o v a l i s e d o V í d n ě a t u d í ž p o z b y l y v o l e b n í h o p r á v a. P r o s t ř e d n i c t v í m r e d a k c e J i h l a v s k ý c h L i s t ů p o d á n o b y l o 1 8 0 0 r e k l a m a c í, ( o p r a v a j m e n, v y m a z á n í n e b z a p s á n í d o s e z n a m ů ) č í m ž d o s t a l i j s m e 7 0 0 v o l i č ů d o s e z n a m ů, k t e ř í d ř í v e z a n e s e n i n e b y l i. 21 N e s p o k o j e n i b y l i p ř e d s t a v i t e l é č e s k ý c h s t r a n, k t e r é s e s d r u ž i l i v Č e s k é o b č a n s k é s t r a n y, s p o k o j e n y b y l y v š a k n ě m e c k é s t r a n y p ř e d e v š í m n ě m e č t í s o c. d e m. a s a m o z ř e j m ě i p ř e d s t a v i t e l é č e s k é s o c. d e m. j e j í ž p ř e d s t a v i t e l é b y l y p r o u z n á n í v o l e b, a n e p o d á v a l y r e k l a m a c e. D n e 8. 1 0. z o r g a n i z o v a l i s p o j e n í s o c. d e m. č e š t í a n ě m e č t í t á b o r l i d u p ř e d r a d n i c í. N a n ě m b y l o m l u v e n o o z á s o b o v á n í, a l e h l a v n ě p r o t i t ě m, z č e s k é s t r a n y, k t e ř í p r o t i v o l b á m p o d a l i r e k u r s. O b ě s t r a n y t í m t o m a n i f e s t o v a l y, a b y b y l y o b e c n í v o l b y u z n á n y. V ý s l e d k y o b e c n í c h v o l e b b y l y a n u l o v á n y a n o v é v o l b y s e u s k u t e č n i l i t é m ě ř p o r o c e 2 6. 9. 1 9 2 0. 20 Tamtéž, s. 2. 21 Jihlavské Listy, roč. 14, 1919, č. 38, 3.10., s. 2. 14

4. O b e c n í v o l b y 1 9 2 0 J e l i k o ž v o l b a o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a v J i h l a v ě, v y k o n a n á d n e 2 8. z á ř í 1 9 1 9 i s p ř í p r a v n ý m ř í z e n í m, b y l a r o z h o d n u t í m z e m s k é s p r á v y p o l i t i c k é z e d n e 2. č e r v n a 1 9 2 0, č. 4 1 3 5 5, z r u š e n a, u s t a v u j e s e v z á k o n ě 1 1. o b e c n í h o ř á d u v o l e b n í h o n o v á v o l b a o b e c. z a s t u p i t e l s t v a v J i h l a v ě n a n e d ě l i d n e 2 6. z á ř í 1 9 2 0. V o l i t i s e b u d e 4 2 č l e n ů o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. N a z á k l a d ě z á k o n a o s t á l ý c h v o l i č s k ý c h s e z n a m e c h z e d n e 1 9. p r o s i n c e 1 9 1 9, s b. z á k o n a a n. č. 6 6 3, r o z d ě l e n a j e s t o b e c s h o r a u v e d e n á n a n á s l e d u j í c í v o l e b n í o b v o d y v o l e b n í : n a 6 v o l e b n í c h o b v o d ů. C e l k e m j e z ř í z e n o 6 k o m i s í m í s t n í c h. 22 K a n d i d á t n í l i s t i n a m u s í o b s a h o v a t i : 1. o z n a č e n í s k u p i n y v o l e b n í ( s t r a n y ), 2. s e z n a m k a n d i d á t ů, j e j i c h ž p o č e t s m í v š a k b ý t i n e j v ý š e o p o l o v i c v ě t š í, n e ž p o č e t o s o b, j e ž m a j í b ý t i v o l e n y d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a. Z l o m k y t ř e b a u r o v n a t i n a n e j b l í ž e v y š š í č í s l o. P o ř a d í k a ž d é h o k a n d i d á t a b u d i ž v y z n a č e n o a r a b s k ý m i č í s l i c e m i, 3. o z n a č e n í z m o c n ě n c e v o l e b n í s k u p i n y, t. j. o s o b y, k t e r á v o l e b n í s k u p i n u z a s t u p u j e, a j e h o n á h r a d n í k a. K e k a n d i d á t n í l i s t i n ě b u d i ž p ř i p o j e n o p í s e m n é, v l a s t n o r u č n ě p o d e p s a n é p r o h l á š e n í v š e c h k a n d i d á t ů, ž e k a n d i d a t u r u p ř i j í m a j í a ž e s e s v ý m s o u h l a s e m n a j i n é k a n d i d á t n í l i s t i n ě n a v r ž e n i n e j s o u. ( 2 1. o b. ř. v. ) S t r a n y, k t e r é h o d l a j í s v é k a n d i d á t n í l i s t i n y s d r u ž i t i, n e c h ť p ř e d l o ž í p ř í s l u š n é, z m o c n ě n c i p o d e p s a n é p r o h l á š e n í o t o m o b e c n í m u ú ř a d u n e j p o z d ě j i o s m ý d e n p ř e d e d n e m v o l b y. ( 2 6. o b. ř. v. ) Z m o c n ě n c i k a n d i d u j í c í c h v o l e b n í c h s k u p i n, k t e r é č i n í n á r o k n a z a s t o u p e n í k o m i s í c h v o l e b n í c h, p o č í t a j e v t o i k o m i s i ú s t ř e d n í, n e c h ť o z n á m í o s o b y, k t e r é n a v r h u j í j a k o č l e n y t é k t e r é k o m i s e v o l e b n í, p o p ř í p a d ě j a k o j e j i c h n á h r a d n í k y, z d e j š í m u ú ř a d u j a k o ž t o ú ř a d u d o h l é d a c í m u a l e s p o ň 8 d n ů p ř e d e d n e m v o l b y. ( 3 2. o b. ř. v. ) P r e s i d e n t z e m s k é s p r á v y p o l i t i c k é : Č e r n ý v. r. 23 22 SOkA Jihlava, Archiv města Jihlava od roku 1849, Politická registratura 1891-1923, inv. č. 1573. 23 Jihlavské Listy, roč 15, 1920, č. 36, 3.9., s. 5. 15

P ů v o d n ě m ě l i č e s k é p o l i t i c k é s t r a n y p o s t a v i t k o b e c n í m v o l b á m t ř i k a n d i d á t n í l i s t i n y : S p o j e n é č e s k é o b č a n s k é s t r a n y, k t e r á b y l a n á r o d n í k a n d i d á t k o u, d á l e k a n d i d á t k y č s. s o c i a l i s t ů a s o c. d e m o k r a t ů. S t r a n a č s. s o c i a l i s t ů j e d n a l a 1 0. z á ř í o k a n d i d a t u ř e s p o l e č n ě s r e a l i s t y. R e a l i s t é ž á d a l i, a b y j i m b y l o v y h r a ž e n o m í s t o d r u h é a č t v r t é, č e m u ž s e s t o u p e n c i s t r a n y s o c i a l i s t i c k é v z e p ř e l i, p o u k a z o v a l i p ř e d e v š í m n a n e p a t r n ý p o č e t s t o u p e n c ů r e a l i s t ů. P o d e l š í d e b a t ě s e s p o k o j i l i r e a l i s t é s m í s t e m d r u h ý m a p á t ý m. 24 A v š a k z d o h o d y o s p o l e č n é k a n d i d á t c e č s. s o c i a l i s t ů a r e a l i s t ů s e š l o. N á r o d n í s o c i a l i s t é i r e a l i s t é p o s t a v i l i s v o j e v l a s t n í k a n d i d á t k y. T a k ž e d o v o l e b z a č e s k é s t r a n y k a n d i d o v a l y č t y ř i v o l e b n í s k u p i n y. S p o j e n é č e s k é n á r o d n í s t r a n y, č e š t í s o c. d e m o k r a t é, n á r o d n í s o c i a l i s t é a r e a l i s t é. N ě m e c k é s t r a n y p o s t a v i l y t a k é č t y ř i k a n d i d á t k y. D e u t s c h e s o z i a l d e m o k r a t i s c h e A r b e i t e r p a r t e i, D e u t s c h e d e m o k r a t i s c h e P a r t e i D e u t s c h e c h r i s t l i c h s o z i a l e V o l k s p a r t e i, F ü r D e u t s c h I g l a u. C e l k o v ý v ý č e t s t r a n y d o p l n i l a ž i d o v s k á s t r a n a J ü d i s c h e W ä h l e r g r u p p e. V J i h l a v s k ý c h L i s t e c h b y l k r i t i z o v á n p o s t u p n á r o d n í c h s o c i a l i s t ů a r e a l i s t ů, k t e ř í k a n d i d o v a l i s a m o s t a t n ě a n e s p o l e č n ě s e s k u p i n o u S p o j e n é č e s k é n á r o d n í s t r a n y. H r o z i l p r ý r o z k l a d č e s k ý c h s i l, a o s l a b e n í z í s k á n í h l a s ů a n o v ý c h m a n d á t ů p ř i o b e c n í c h v o l b á c h. T a k é j e s i l n ě p o d r o b o v á n a k r i t i c e Č s l. s o c. d e m., p ř e d e v š í m p r o v l á d n í k r i z i, k t e r á j e p ř i p i s o v á n a p ř e d e v š í m t é t o s t r a n ě. S o c. d e m. n e m á a n i s c h o p n ý c h l i d í k ú k o l u t a k d ů l e ž i t é m u, j a k o j e s t s p r á v a o b c e. V l á d l i v e s t á t u a c o d o k á z a l i? N á s l e d k y j e j i c h v l á d y j s o u h r o z n é : d r a h o t a, h l a d, n e j i s t o t a o s o b n í i m a j e t k o v á, n e d ů v ě r a d o m a i z a h r a n i c e m i. 25 S a m o t n á č s l. s o c. d e m. s t r a n a z a ž í v a l a v r o c e 1 9 2 0 r o z k o l v e v l a s t n í c h ř a d á c h. D n e s j i ž n e e x i s t u j e j e d n o t n á s t r a n a s o c. d e m., 24 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 37, 10.9., s. 3. 25 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 39, 24.9., s. 1. 16

n e b o ť k o m u n i s t é, t. j. l e v é k ř í d l o, b y l i z e s t r a n y v y l o u č e n i. K o m u n i s t é p o s v é m v y l o u č e n í s á h l i k t e r o r u a n á s i l í m z a b r a l i t i s k á r n u a r e d a k c i P r á v a L i d u. 26 U p o z o r n ě n í k v o l b á m. J e l i k o ž j e z a v e d e n a v o l e b n í p o v i n n o s t, m u s í k a ž d ý, k d o v s e z n a m u j e z a p s á n, v o l i t, j i n a k b u d e t r e s t á n. A b y s e v š e m n e p ř í j e m n o s t e m č e š t í v o l i č i v y h n u l i, č i n í m e j e p o z o r n a, b y s e k v o l b ě n e p o m i n u l i d o s t a v i t i. 27 4. 1. V ý s l e d k y v o l e b d o o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a 2 6. 9. 1 9 2 0 28 Politické strany počet hlasů počet mandátů procent Deutsche sozialdemokratische Arbeiterpartei 3 6 6 5 1 0 2 4, 5 4 Deutsche demokratische Partei 3 0 2 2 9 2 0, 2 4 Deutsche christlichsoziale Volkspartei 8 0 9 2 5, 4 2 Für Deutsch Iglau 4 5 8 1 3, 0 6 Československá sociálně demokratická strana 3 0 0 1 9 2 0, 1 0 Československá strana socialistická 8 5 4 2 5, 7 2 Realistický klub 6 5 6 2 4, 3 9 Spojené české občanské strany 2 0 7 8 6 1 3, 9 1 Jüdische Wählergruppe 3 9 1 1 2, 6 2 Počet odevzdaných platných hlasů 1 4 9 3 4 4 2 1 0 0, 0 0 V m i n u l ý c h o b e c n í c h v o l b á c h k o n a n ý c h 2 8. z á ř í 1 9 1 9 o b d r ž e l i N ě m c i o 4 1 0 8 h l a s ů v í c e, a p ř i v o l b á c h 2 6. z á ř í 1 9 2 0 o b d r ž e l i p o u z e o 1 7 5 6 h l a s ů v í c e n e ž s t r a n y č e s k é. Č e s k ý m s t r a n á m p ř i b y l o t é m ě ř 1 1 % v o l i č ů. Č e s k é s t r a n y z í s k a l i o 5 m a n d á t ů v í c e, o p r o t i l o ň s k ý m v o l b á m, b y l t o v ý z n a m n ý ú s p ě c h. V z r ů s t č e s k ý c h h l a s ů b y l o p r o t i v o l b á m z r o k u 1 9 1 9 v e l m i s i l n ý, n e b o ť z 3 3 % v z r o s t l n a t é m ě ř 4 5 %. Z v o l e n i j s o u z e S p o j e n ý c h č e s k ý c h o b č a n s k ý c h s t r a n ( N á r o d n í d e m o k r a c i e, Ž i v n o s t e n s k o - s t ř e d o s t a v o v s k á s t r a n a, R e p u b l i k á n s k á s t r a n a a L i d o v á s t r a n a ) : D r. M o h r J o s e f, n o t á ř, M e d A l o i s, o b c h o d n í k, H e i m r i c h Č e s l a v, ř e d. t o v á r n y. D r. H a i č m a n O s v a l d, a d v o k á t. Š t ě p á n e k E m i l, m a j i t e l s t r o j í r n y, B a r t o š J a n, m i s t r 26 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 39, 24.9., s. 1. 27 Tamtéž, s. 3. 28 SOkA Jihlava, Archiv města Jihlava od roku 1849, Politická registratura 1891-1923, inv. č. 1574. 17

k o m i n i c k ý. Z r e a l i s t i c k é h o k l u b u : V ý b o r n ý J o s e f, o d b o r n ý u č i t e l, J a n k ů H y n e k, ř e d. m ě š ť a n s k ý c h š k o l. Z n á r o d n í c h s o c i a l i s t ů : S o u č e k F e r d i n a n d a Z á s t ě r a B o h u m i l. Z č e s k ý c h s o c. d e m. : A l e š F r a n t i š e k, k a r t á č n í k, P a v e l e c J o s e f, ú ř e d n í k, V o n d e r k a J a n, ž e l. z ř í z e n e c, V a š á t k o J o s e f, m a g. f a r m a c i e, K r p á l e k F r a n t i š e k, P ů l p á n F r a n t i š e k, ú ř e d n í k s t á t n í c h d r a h, U l r i c h F r a n t i š e k, s t r o j n í k. N o v á k E d u a r d, o b u v n í k, C h a l u p a V á c l a v, o b u v n í k. Z n ě m e c k ý c h s t r a n o b d r ž e l i n ě m. s o c. d e m. 1 0 m a n d á t ů, n ě m. k ř e s ť. s o c. 2 m a n d á t y, n ě m. d e m o k r a t é 9 m a n d á t ů, n ě m. n á r. d ě l n í c i 1 m a n d á t. Ž i d é 1 m a n d á t. 29 P o d l e v ý p o č t ů J i h l a v s k ý c h L i s t ů s e k v o l b ě n e d o s t a v i l o 1 7 5 1 v o l i č ů č e s k ý c h a 7 4 3 v o l i č ů n ě m e c k ý c h. K d y b y p ř i š l i v o l i t v š i c h n i z a p s a n í č e š í v o l i č i m o l i b y č e s k é s t r a n y z í s k a t p o l o v i n u m a n d á t ů. P o č e t m a n d á t ů b y l v š a k v e l i c e t ě s n ý. N ě m e c k é s t r a n y z í s k a l i 2 2 m a n d á t ů, č e s k é 1 9, ž i d é 1. 30 N e j v ě t š í p o k l e s h l a s ů z a z n a m e n a l a n ě m e c k á s o c. d e m. s t r a n a, n e b o ť v m i n u l ý c h v o l b á c h z í s k a l i 3 6 9 5 h l a s ů, a n y n í o b d r ž e l i s i c e 3 6 6 5 h l a s ů, a l e n a m í s t ě 1 3 m a n d á t ů, k t e r é m ě l i, m a j í p o u z e 1 0 m a n d á t ů. N ě m e c k é s t r a n y o b č a n s k é z t r á c e j í 2 m a n d á t y. N a č e s k é s t r a n ě p o č e t m a n d á t ů s o c. d e m. v z r o s t l o d v a, o s t a t n í c h č e s k ý c h s t r a n o 3, a č p ř i m i n u l ý c h v o l b á c h m ě l i č e š t í s o c. d e m. v í c e h l a s ů, n e ž d r u h é č e s k é s t r a n y. M o ž n o u p ř í č i n o u, k t e r á p ř i p r a v i l a č e s k é s o c. d e m o k r a t y o z n a č n ý p o č e t h l a s ů, j e b l í z k á p o l i t i k a s n ě m. s o c. d e m. s t r a n o u. A č e š t í v o l i č i v J i h l a v ě, b y l i p o d s i l n ý m n á r o d n o s t n í m t l a k e m, a p r o t o d a l i h l a s j i n ý m č e s k ý m s t r a n á m. Z á j m y o b c e b y l y s p o l e č n é o b ě m a n á r o d n o s t e m a t a k é o b a n á r o d y m ě l y z á j e m, a b y s e z á l e ž i t o s t i o b e c n í ř e š i l i v k l i d u b e z s t í n u n á r o d n o s t n í c h t ř e n i c. Č e s k é s t r a n y b y l y o c h o t n y p r o o b e c p r a c o v a t i s N ě m c i i s e s o c i a l i s t y, a l e p r o k l a m o v a l y, ž e s e n e d a j í u t i s k o v a t j a k n á r o d n o s t n ě t a k t ř í d n ě. 29 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 40, 1.10., s. 1. 30 Tamtéž. 18

P o v y h l á š e n í v o l e b n í h o v ý s l e d k u b y l y p ř e d r a d n i c í p ř e d n á š e n y o b l i g á t n í ř e č i. S r a d o s t í b y l a p ř i j a t a ř e č p a n a M u n d u c h a, p ř e d s t a v i t e l e s o c. d e m., k t e r ý o p r a v d u m l u v i l v š e m Č e c h ů m z e s r d c e. S l o v a j e h o, ž e p o v i n n o s t í v š e c h Č e c h ů j e s t s p o j i t i s e a p r a c o v a t i k j e d i n é m u c í l i, p o č e š t ě n í J i h l a v y, n a š l a o h l a s u v s r d c í c h v š e c h č e s k ý c h p o s l u c h a č ů. 31 J e z d e p a t r n o, ž e n á r o d n o s t n í t l a k b y l v J i h l a v ě s i l n ý a u r č o v a l, c h o d n e j e n p o l i t i c k é h o, a l e t a k é k u l t u r n í h o a h o s p o d á ř s k é h o ž i v o t a. 4. 2. V o l b a s t a r o s t y. P o d l e u č i n ě n é d o h o d y m e z i č e s k ý m i a n ě m e c k ý m i s o c. d e m. s e m ě l s t a r o s t o u m ě s t a s t á t p. P h. M g. V a š á t k o, 32 k t e r ý k a n d i d o v a l z a č e s k o u s o c. d e m. s t r a n u. A v š a k t a t o d o h o d a s e n e u s k u t e č n i l a. A v o l b a s t a r o s t y, k o n a n á d n e 4. 1 2. 1 9 2 0, b y l a v í t á n a j e l i k o ž b y l a r a d n i c e d v a r o k y ř í z e n a v l á d n í m k o m i s a ř e m J U D r. F r a n t i š k e m H o v ů r k o u, k t e r é h o v r o c e 1 9 2 0 v y s t ř í d a l D o m i n i k K o r á b. O b a k o m i s a ř i b y l i s p r a v e d l i v í a t o l e r a n t n í, p ř e c e t e n t o z p ů s o b s p r á v y o b c e n e b y l u d r ž i t e l n ý, n e b o ť b y l n e d e m o k r a t i c k ý a k d y b y n e b y l o m i m o ř á d n é s i t u a c e, k t e r á b y l a v J i h l a v ě p o v z n i k u r e p u b l i k y, k t e r á t e n t o z p ů s o b s p r á v y m ě s t a v y ž a d o v a l a, j i s t ě b y s e v l á d n í k o m i s a r i á t n e t ě š i l t a k d l o u h é m u ž i v o t u. K o n e č n ě t e d y d o š l o k p r v n í m v o l b á m o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a, j e h o ž v y v r c h o l e n í m b y l a v o l b a s t a r o s t y. O s t a r o s t e n s k ý p o s t s e u c h á z e l i d v a N ě m c i a s i c e : R a i m. A s c h m a n n, p ř í s l u š n í k n ě m. s o c. d e m., n a d r u h é s t r a n ě s t á l k a n d i d á t n ě m e c k é n á r o d n í d e m o k r a c i e, o b c h o d n í k O t o m a r O b e r r e n n e r, o n ě m ž b y l o z n á m o, ž e j e m u ž e m n á r o d n o s t n ě t o l e r a n t n í m, o b j e k t i v n í m a p r o o b e c a j e j í o b y v a t e l s t v o c h c e p r a c o v a t. 33 V e l m i d ů l e ž i t é b y l o i t o, ž e n a j e d n é s t r a n ě s t á l 31 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 40, 1.10., s. 2. 32 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 41, 8.10., s. 1. 33 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 50, 10.12., s. 2. 19

k a n d i d á t z o s o b ň u j í c í n a p r o s t é i g n o r a n t s t v í, k d e ž t o n a d r u h é s t r a n ě b y l k a n d i d á t e m m u ž, k t e r ý j i ž d l o u h á l é t a z a s e d á v o b e c n í m z a s t u p i t e l s t v u a n á l e ž i t ě o v l á d á o b e c n í h o j e d n á n í. J e s t l i ž e Č e c h o v é n e m o h l i p r o s a d i t s v é h o k a n d i d á t a n a p o s t s t a r o s t y, b y l a p r o n ě v e l m i d ů l e ž i t á o t á z k a, k o h o v o l i t? N á r o d n í r a d a, p o u v á ž e n í v š e c h o k o l n o s t í r o z h o d l a, a b y č e š t í č l e n o v é d a l i s v é h l a s y p. O b e r r e n n e r o v i, n e b o ť u v a ž o v a l i, ž e n e p o l i t i c k á l e g i t i m a c e, n ý b r ž i n t e l i g e n c e a k v a l i f i k a c e o p r a v ň u j e l i d i k d r ž e n í ú ř a d ů. P r o O b e r r e n n e r a b y l i v š e c h n y č e s k é s t r a n y, v ý j i m k u t v o ř i l p o u z e p ř e d s e d a N á r o d n í r a d y J o s e f V ý b o r n ý, k t e r ý s p o l e č n ě s j e d i n ý m r e p r e z e n t a n t e m ž i d o v s k é s t r a n y, h l a s o v a l p r o n ě m e c k é h o s o c. d e m. k a n d i d á t a A s c h m a n n. K a ž d ý z k a n d i d á t ů o b d r ž e l, p ř i d v o u v o l b á c h, p o 2 1 h l a s e c h. B y l o t u d í ž r o z h o d n u t o l o s e m, k t e r ý t á h l p. o k r. k o m. B r o t h á n e k a v y l o s o v á n p. O b e r r e n n e r. J i h l a v s k é L i s t y o v o l b ě n a p s a l y : r o z h o d n u t í p o k l á d á m e z a n e j r o z u m n ě j š í, a č n e n í i d e á l n í. Z a d a n ý c h p o m ě r ů b y l o n u t n o v o l i t i z e d v o u z e l t o m e n š í a p r o t o b y l o p ř í k a z e m o b č a n s k é c t i, p o s t a v i t i s e p r o t i z v o l e n í p. A s c h m a n n a. 34 4. 3. K r v a v ý s l u n o v r a t. V J i h l a v ě s e u d á l a p ř e d v o l b a m i v e l i c e v ý z n a m n á u d á l o s t, k t e r á v e š l a d o h i s t o r i e p o d o z n a č e n í m K r v a v ý s l u n o v r a t " ( B l u t i g e S o n n w e n d f e i e r ). N a h r o m a d ě n é e m o c e, n e s m i ř i t e l n o s t a n e n á v i s t v y v r c h o l i l y p ř i n ě m e c k ý c h o s l a v á c h l e t n í h o s l u n o v r a t u 2 3. 6. 1 9 2 0. Z a i n i c i á t o r y i n c i d e n t u b y l i p o z d ě j i o z n a č e n i H. K r c z a l ( s e k r e t á ř N ě m e c k é r a d y ) a V. I n d e r k a ( b ý v. s t a r o s t a ). J e j i c h p r o j e v y r o z v á š n ě n ý d a v n ě m e c k é h o o b y v a t e l s t v a s e t e h d y v r á t i l z m í s t a k o n á n í o s l a v ( n a K o l í b l u " ) d o m ě s t a, k d e s e z p ě v e m z a k á z a n ý c h n ě m e c k ý c h p í s n í a d a l š í m i p r o v o k a c e m i d o s t a l d o s p o r u s č e s k ý m i v o j á k y i c i v i l i s t y. V ý s l e d k e m b y l i 2 m r t v í č e s k o s l o v e n š t í v o j á c i ( M a r t i n Š l a v k o a B o h u m i l D v o ř á č e k ), 1 34 Jihlavské Listy, roč. 15, 1920, č. 50, 10.12., s. 2. 20

m r t v ý n ě m e c k ý n a c i o n a l i s t a ( z a h r a d n í k W i l h e l m M a r e s c h ) a 1 1 r a n ě n ý c h n a o b o u s t r a n á c h. P ř í š t í d n y b y l y s k u t e č n ě d r a m a t i c k é. H n e d r á n o 2 4. 6. b y l i p o v o l á n i k p ř e v z e t í p o l i c e j n í s l u ž b y s o k o l o v é, a l e a n i t i n e m o h l i r o z v á š n ě n é Č e c h y z k l i d n i t. V 9 h o d. m u s e l b ý t d o k o n c e v y h l á š e n v ý j i m e č n ý s t a v. P ř e d r a d n i c í n a v í c v y r o s t l a š i b e n i c e a d a v ž á d a l ž i v o t y I n d e r k y a K r c z a l a. P ř í t r ž v š e m u u d ě l a l s v ý m r á z n ý m j e d n á n í m a ž n o v ý v e l i t e l j i h l a v s k é p o s á d k y p p l k. P e t r. 35 4. 4. N o v é z a s t u p i t e l s t v o. V z h l e d e m k n a p j a t é s i t u a c i v e m ě s t ě, k d e d o z n í v a l i j e š t ě v á š n ě z k r v a v é h o l e t n í h o s l u n o v r a t u a p r o s i n c o v á g e n e r á l n í s t á v k a, z n a m e n a l a o p o ž d ě n í n á s t u p u n o v é h o z a s t u p i t e l s t v a v č e l e s e s t a r o s t o u. K d y ž s e p a k v k v ě t n u 1 9 2 1 m ě s t s k é z a s t u p i t e l s t v o u j í m a l o s v é f u n k c e v č e l e s O. O b e r r e n n e r e m j a k o p o s l e d n í m n ě m e c k ý m s t a r o s t o u v h i s t o r i i J i h l a v y, m u s e l o z a z n a m e n a t v e s v ý c h ř a d á c h j e š t ě j e d n u d ů l e ž i t o u z m ě n u. N a d p o l o v i č n í v ě t š i n u n a p ů v o d n í c h k a n d i d á t k á c h č e s k é a n ě m e c k é s o c i á l n í d e m o k r a c i e, k t e r é z í s k a l y d o h r o m a d y 1 9 m a n d á t ů, t v o ř i l i p ř í s l u š n í c i l e v i c e, z n i c h ž s e j i ž n y n í s t a l i o t e v ř e n í č l e n o v é k o m u n i s t i c k é s t r a n y. T í m z d e m ě l i k o m u n i s t é n e j m o h u t n ě j š í z a s t o u p e n í z a o b d o b í 1. r e p u b l i k y a d ů l e ž i t o u t r i b u n u k p r o s a z o v á n í z á j m ů d ě l n i c k é t ř í d y v o b e c n í p o l i t i c e. 36 P ř í t o m n o s t k o m u n i s t ů v z a s t u p i t e l s t v u m ě s t a, n e b y l o p r o p r a v i c o v é č e s k é i n ě m e c k é s t r a n y d o b r é. Č e s k é s t r a n y s i d á l e u v ě d o m o v a l y, ž e v e s p r á v ě m ě s t a n e z í s k a l y d ů l e ž i t é p o z i c e, k t e r é j í p o d l e j e j í h o n á z o r u p ř í s l u š e l y. P r o t o b y l o k o n c e m r o k u 1 9 2 3 r o z h o d n u t o o s l o u č e n í m ě s t a J i h l a v y s j e j í m p ř e d m ě s t í m D ř e v ě n ý m i M l ý n y. D ů v o d ů b y l o n ě k o l i k, j e d n a k a b y s e z v ý š i l p o č e t č e s k ý c h o b y v a t e l a t a k é p r o t o, ž e m u s e l o b ý t i r o z p u š t ě n o 35 Jaroš, Z.: Historie a současnost podnikání na Jihlavsku. Žehušice. 2001, s. 135. 36 Křesadlo K., Jihlavské volební kapitoly IV., Zpravodaj města Jihlavy 1986, č. 4. 21

s t á v a j í m ě s t s k é z a s t u p i t e l s t v o. N e b y l y v š a k v y p s á n y n o v é v o l b y. N a s t o l e n b y l z n o v u v l á d n í k o m i s a ř t e n t o k r á t v o s o b ě J o s e f a V ý b o r n é h o. 5. V l á d n í k o m i s a ř J o s e f V ý b o r n ý. V e č t v r t e k 1 5. 1 1. 1 9 2 3 b y l a s v o l á n a n a r y c h l o m ě s t s k á r a d a v n í ž p ř e č e t l s t a r o s t a O b e r r e n n e r p ř í p i s z e m. p o l i t. s p r á v y o r o z p u š t ě n í o b e c n í h o z a s t u p i t e l s t v a, d o s a z e n í v l á d n í h o k o m i s a ř e p r o s l o u č e n é o b c e. M ě s t s k á r a d a s e u s n e s l a n a r e k u r s u k m i n i s t r o v i v n i t r a p r o t i t é t o a k c i v ý n o s e m z m í n ě n ý m n a ř í z e n é. P r o p r o t e s t n í n á v r h h l a s o v a l i : m ě š ť. s t r a n a n ě m e c k á, n ě m e č t í s o c. d e m o k r a t i a d v a č e š t í k o m u n i s t é V a š á t k o a P a v e l e c. 37 T a t o ž á d o s t b y l a z a m í t n u t a. V l á d n í k o m i s a ř V ý b o r n ý s e s n a ž i l r a z a n t n ě p o č e š t i t m ě s t s k o u s p r á v u. Ú č i n n ý m n á s t r o j e m s e s t a l y j a z y k o v é z k o u š k y. K a ž d ý m ě s t s k ý z a m ě s t n a n e c, m ě l o v l á d a t j a k č e s k ý t a k n ě m e c k ý j a z y k. N a č e s k é s t r a n ě t o b y l o s a m o z ř e j m o s t í, n a n ě m e c k é s t r a n ě n e. V š e c h n a d ů l e ž i t á m í s t a n a r a d n i c i v m ě s t s k ý c h ú ř a d e c h o b s a d i l i č e š t í z á s t u p c i. R o z š í ř e n ý a r e o r g a n i z o v a n ý m ě s t s k ý ú ř a d s e č l e n i l n a r e f e r á t y p o d l e j e d n o t l i v ý c h s p r á v n í c h o b o r ů. 38 D a l š í m v ý z n a m n ý m p o č i n e m v l á d n í h o k o m i s a ř e b y l o u s t a n o v e n í 8 č l e n n é k o m i s e, j e j í m ž b y l p ř e d s e d o u, k t e r á m ě l a z a ú k o l n o v é p o j m e n o v á n í u l i c a n á m ě s t í v J i h l a v ě. 39 V l á d n í k o m i s a ř m ě l k e s v é m u v ý k o n u f u n k c e p o r a d n í s b o r. Z p r v u o b l í b e n ý v l á d n í k o m i s a ř V ý b o r n ý p o s t u p n ě z t r á c e l p o p u l a r i t u, p ř e d e v š í m v z h l e d e m k e s v é n e s m l o u v a v o s t i v s o c i á l n í c h o t á z k á c h, d á l e t a k é p r o n e d e m o k r a t i c k o u p o v a h u k o m i s a r i á t u. P r o t o b y l y r o c e 1 9 2 5 v y p s á n y n o v é o b e c n í v o l b y. 37 Jihlavské Listy, roč. 18, 1923, č. 47, 24.11., s. 2. 38 Jaroš Z., Křesadlo K.: Jihlavská radnice. Jihlava. 1994, s.33. 39 Jihlavské Listy, roč. 18, 1923, č. 50, 15.12., s. 2. 22