MASARYKOVA UNIVERZITA PEDAGOGICKÁ FAKULTA K a t e d r a h i s t o r i e Významné památky Chomutova a jeho blízkého okolí ve výuce vlastivědy na 1. stupni ZŠ Diplomo vá práce B r n o 2 0 0 8 A u t o r p r á c e : R a d k a J a n i š o v á V e d o u c í p r á c e : D o c. P h D r. F r a n t i š e k Č a p k a, C S c.
Prohlášení P r o h l a š u j i, ž e j s e m d i p lo m o v o u p r á c i z p r a c o v a l a s a mo s t a t n ě a p o u ž i l a j e n p r a m e n y u v e d e n é v s e z n a m u l it e r a t u r y. S o u h l a s í m, a b y p r á c e b y l a u lo ž e n a n a M a s a r y k o v ě u n i v e r z i t ě v k n i h o v n ě P e d a g o g i c k é f a k u lt y a z p ř í s t u p n ě n a k e s t u d i j n í m ú č e l ů m. V B r n ě d n e 3 1. l e d n a R a d k a J a n i š o v á 2
Poděkování R á d a b y c h p o d ě k o v a l a p a n u D o c. P h D r. F r a n t i š k u Č a p k o v i, C S c. z a v e d e n í m é p r á c e a z a j e h o c e n n é r a d y a p ř i p o m í n k y, k t e r é m i p o m á h a l y p ř i z p r a c o v á n í t é t o p r á c e. 3
Obsah ÚVOD..... 5 1. SKUPINOVÁ PRÁCE A PROJEKTOVÁ VÝUKA.. 7 2. ZÁKLADNÍ GEOGRAFICKÉ ÚDAJE MĚSTA.. 9 3. NÁSTIN HISTORIE CHOMUTOVA....11 3.1. PRAVĚK NA CHOMUTOVSKU. 11 3.2. POČÁTKY CHOMUTOVA. 11 3.3. CHOMUTOV V DOBĚ HUSITSTVÍ. 12 3.4. OBDOBÍ REFORMACE. 14 3.5. TŘICETILETÁ VÁLKA. 14 3.6. 18. A 19. STOLETÍ. 15 3.7. PRŮMYSLOVÉ CENTRUM CHOMUTOV. 17 3.8. 1. A 2. SVĚTOVÁ VÁLKA NA CHOMUTOVSKU 18 3.9. POVÁLEČNÝ VÝVOJ..20 3.10. SOUČASNOST..21 3.11. NEJDŮLEŽITĚJŠÍ DATA..23 4. DIDAKTICKÉ VYUŽITÍ ZPRACOVANÉHO TÉMATU VE VÝUCE VLASTIVĚDY NA 1. STUPNI ZŠ...24 4.1. MĚSTO, KDE ŽIJI.. 24 4.1.1. Kostel sv. Kateřiny a bývalý zámek 27 4.1.2. Kostel sv. Ignáce a jezuitský areál 29 4.1.3. Městská věž a kostel Nanebevzetí P. Marie 31 4.1.4. Barokní sloup nejsvětější trojice 32 4.1.5. Historické podloubí 33 4.1.6. Památky v blízkosti historického centra 34 4.2. VÝZNAMNÉ PAMÁTKY V OKOLÍ CHOMUTOVA. 38 4.2.1. Hrad Hasištejn..... 38 4.2.2. Červený hrádek..... 46 4.3. CHOMUTOV A DRUHÁ SVĚTOVÁ VÁLKA... 52 4.4. PRŮMYSL V CHOMUTOVĚ VČERA A DNES... 58 ZÁVĚR.... 61 POUŽITÁ LITERATURA...... 62 PŘÍLOHY RESUMÉ 4
Úvo d K v ý b ě r u t é m a t u m é d i p lo mo v é p r á c e m ě v e d l p ř e d e v š í m z á j e m o r o d n é m ě s t o a j e h o h i s t o r i i. D í k y s v ý m p o z n a t k ů m n a v y s o k é š k o l e j s e m z j i s t i l a, j a k o b t í ž n é m ů ž e b ýt n a j í t a z v o l it s p r á v n ý z p ů s o b p ř e d á n í p o z n a t k ů a z á r o v e ň u p o u t a t p o z o r n o s t ž á k ů. P r o t o js e m z v o l i l a p r o je k t o v o u v ý u k u, k t e r á s e m i j e v í j a k o v e l m i z a j í m a v á a v h o d n á f o r m a v y u č o v á n í. R o z h o d l a j s e m s e t e d y s l o u č it h i s t o r ic k é r e g i o n á l n í u č i v o s t í m t o t y p e m v ý u k y. Ž á c i t a k d o s t a n o u mo ž n o s t t v o ř i v ě a s a mo s t a t n ě u v a ž o v a t. U č í s e s p o l u p r á c i a k o m u n i k a c i s e s v ý m o k o l í m, a c o j e d ů l e ž it é, d a n á p r o b l e m a t i k a s e t a k s t á v á p r o n ě t o u t o f o r mo u z a j í m a v ě j š í a s n á z e p o c h o p it e l n á. P r á c e j e r o z d ě l e n a d o č t y ř h l a v n í c h k a p it o l, k t e r é m a j í j e š t ě s v é p o d k a p it o l y. N e j p r v e s e z a b ý v á m t e o r e t i c k o u č á s t í t ýk a j í c í s e p r o j e k t o v é v ý u k y a s k u p i n o v é p r á c e. I n fo r m a c e k t o mu t o t é m a t u v y c h á z e j í z o d b o r n é l i t e r a t u r y J. M a ň á k a, T. K o t e n a. V n á s l e d u j í c í d r u h é k a p it o l e s e j i ž v ě n u j i g e o g r a f i c k ý m ú d a j ů m o m ě s t ě a v e t ř e t í k a p it o l e j e h o h i s t o r i i. V e č t v r t é č á s t i v y u ž í v á m t e o r e t i c k ý c h p o z n a t k ů z o d b o r n é l i t e r a t u r y a p ř e d e v š í m p r a k t i c k ý c h z k u š e n o s t í, z í s k a n ý c h v ý u k o u n a Z Š š k o l e v C h o m u t o v ě. P o d r o b n ě j i z d e p o p i s u j i č t yř i v ý u k o v é p r o j e k t y, k t e r é s e d o t ý k a j í h i s t o r i e m ě s t a a j e h o p a m á t e k č i b l í z k é h o o k o l í. V š e c h n y p r o j e k t y j s o u r e a l i z o v á n y v u č e b n ě i v e n k u. Ž á c i b ě h e m v ý u k y p l n í n e j r ů z n ě j š í ú k o l y, z á r o v e ň s e d o z v í d a j í z á k l a d n í i n f o r m a c e o s v é m m ě s t ě a v y j a d ř u j í s v é n á z o r y. P r v n í p r o j e k t s e z a b ý v á h i s t o r i c k o u p a m á t k o v o u z ó n o u m ě s t a, d r u h ý a t ř e t í s m ě ř u j e d o b l í z k é h o o k o l í a s p o l u s d ě t m i n a v š t ě v u j e m e h r a d H a s i š t e j n a z á m e k Č e r v e n ý h r á d e k. V p o s l e d n í č t v r t é v ý u c e z a b r o u s í m e d o v á l e č n é h o o b d o b í a p ů j d e m e p o s t o p á c h d r u h é s v ě t o v é v á l k y. K a ž d ý p r o j e k t j e d o lo ž e n f o t o g r a f i e m i a p r a c o v n í m i l i s t y v j e d n o t l i v ý c h p ř í l o h á c h t é t o p r á c e. 5
K e z p r a c o v á n í j s e m p o u ž i l a l it e r a t u r u n e j e n o d b o r n o u, a l e i b e l e t r i i. I n s p i r o v a l y m ě p o v ě s t i, k t e r é p o c h á z í z d í l n y F. Z á b r a n s k é h o a M. Š í l a. N ě k t e r é z n i c h j s e m p o u ž i l a, j a k o j i s t ý d r u h mo t i v a c e p r o u r č e n o u v ý u k u. V z h l e d e m k t o mu, ž e n ě k t e r é p r a m e n y s e v u r č i t ý c h o b l a s t e c h a f a k t e c h m í r n ě o d l i š o v a l y, a b s o l v o v a l a j s e m o s o b n í k o n z u lt a c i a p r o h l í d k u h i s t o r i c k é p a m á t k o v é z ó n y m ě s t a s o d b o r n í k e m n a j e h o h i s t o r i i J. P a c h n e r e m. T a t o p r o h l í d k a m ě z á r o v e ň č á s t e č n ě i n s p i r o v a l a p r o n á s l e d u j í c í p r o j e k t o v o u v ý u k u s n á z v e m M ě s t o, k d e ž i j i. V e l i c e m i p o mo h l a i s p o lu p r á c e s m í s t n í m m u z e e m. Z a p o mo c i p a n í p r ů v o d k y n ě j s m e m o h l i n a h l é d n o u t d o p r o s t o r ů n ě k t e r ý c h p a m á t e k, k t e r é n e n í mo ž n é b ě ž n ě n a v š t í v it. V z h l e d e m k t o mu, ž e v ý u k a p r o b í h a l a i v e n k u, m u s e l a b ýt r o z l o ž e n a d o n ě k o l i k a v y u č o v a c í c h h o d i n. S v é n á p a d y j s e m r e a l i z o v a l a z a s p o lu p r á c e ž á k ů č t v r t é h o a p á t é h o r o č n í k u n a š í z á k l a d n í š k o l y. N e k a ž d ý m á m o ž n o s t n a v š t í v it t o t o mě s t o o s o b n ě, p r o s t ř e d n i c t v í m s v é p r á c e z á r o v e ň n a b í z í m m a l o u e x k u r z i d o j e h o m i n u lo s t i. 6
1. Skupi nová práce a projekt o vá vý u ka E x i s t u j í n e j r ů z n ě j š í f o r m y a m e t o d y p r á c e, k t e r é l z e v y u ž ít v e v ý u c e. Z á k l a d n í v y u č o v a c í f o r m o u j e v y u č o v a c í h o d i n a, k t e r á m ů ž e a n e m u s í p r o b í h a t v e t ř í d ě. M e z i f o r m y u p l a t ň o v a n é m i mo t ř íd u p a t ř í n a p ř. d o m á c í ú k o l n e b o n ě j a k á e x k u r z e a p o d. M e z i d a l š í f o r m y v ý u k y p a t ř í t a k é s k u p i n o v é a p r o j e k t o v é v y u č o v á n í a n a t yt o d v ě f o r m y s e p o d í v á m e p o d r o b n ě j i. S k u p i n o v á v ý u k a S k u p i n o v é v y u č o v á n í j e o r g a n i z a č n í f o r m a v ý u k y, p ř i n í ž ž á c i s p o l e č n o u p r a c í v š e c h č l e n ů s k u p i n y p l n í n ě j a k ý ú k o l č i ř e š í d a n ý p r o b l é m. 1 ) S k u p i n o v á v ý u k a p ř i s p í v á k r o z v o j i k o o p e r a c e, a k t i v it y, s a m o s t a t n o s t i a o d p o v ě d n o s t i ž á k ů. P r a c o v n í z á z e m í s k u p i n y s e p ř í z n i v ě p r o j e v u j e p ř i ř e š e n í p r o b l é m ů, n e b o ť ž á k u s e t a k d o s t á v á v ě t š í h o p r o s t o r u p r o u p l a t n ě n í v ý c h o v n ý c h a k t i v it. 2 ) B ě h e m t é t o v ý u k y m a j í ž á c i m o ž n o s t p o z n a t s v é s p o l u ž á k y, u č í s e a k c e p t o v a t n á z o r y d r u h ý c h a h l e d a t s p r á v n é ř e š e n í. S k u p i n o v á v ý u k a v ě t š i n o u p r o b í h á v p o č t u 4 6 ž á k ů v j e d n é s k u p i n ě. M é n ě n e ž č t yř č l e n n á s k u p i n a n e n í p ř í l i š v h o d n á, p r o t o ž e s e č a s t o p r o je v u j e v z á j e m n á z á v i s lo s t ž á k ů, k t e r á m ů ž e v é s t i k i z o l a c i. O p t i m á l n í s k u p i n a n a z á k l a d n í š k o l e b y m ě l a m í t 4 n e b o 5 č l e n ů. N e z á l e ž í n a t o m, z d a j e s k u p i n a h o mo g e n n í n e b o h e t e r o g e n n í, d ů l e ž it é j e ž á k o v o n a s a z e n í. S e s k u p o v á n í ž á k ů m ů ž e b ýt b u ď s p o n t á n n í n e b o a u t o r it a t i v n í. S p o n t á n n í s e s k u p o v á n í r e s p e k t u j e ú p l n o u 1 ) M E C H L O V Á, E r i k a, H O R Á K, F r a n t i š e k. S k u p i n o v é v y u č o - v á n í n a z á k l a d n í a s t ř e d n í š k o l e. 1. v y d., P r a h a, 1 9 8 6, s. 2 5. 2 ) M A Ň Á K, J o s e f. S t r u č n ý n á s t i n m e t o d i k y t v o ř i v é p r á c e v e š k o l e. K o m b i n o v a n é p o s t u p y. B r n o, 2 0 0 1, s. 3 3. 7
v o l n o s t ž á k ů p ř i v ý b ě r u s k u p i n y, v e k t e r é c h t ě j í p r a c o v a t. N e v ý h o d o u t o h o t o t yp u j e, ž e d ě t i n a o k r a j i t ř í d y j s o u o p ě t v y č l e n ě n y a m a j í a d a p t a č n í p o t íž e. P ř i a u t o r it a t i v n í m s e s k u p o v á n í z a s e m ů ž e v e l m i č a s t o d o c h á z e t k n a p ě t í a t ř e n i c í m. K a ž d ý p e d a g o g b y m ě l p ř i v y t v á ř e n í s k u p i n d o d r ž o v a t n ě j a k á p r a v i d l a. N a p ř. n e jo b l í b e n ě j š í m ž á k ů m n e n í t ř e b a v ž d y v y h o v ě t, o d s t r k o v a n é d ě t i n e d á v a t k t ě m, k t e ř í j e o d s t r k u j í, d o u z a v ř e n ý c h s k u p i n v č l e n i t i d v a j i n é ž á k y ( a l e n e v í c e ) a j. J e v e l m i t ě ž k é o h o d n o t it p r á c i v e s k u p i n ě a u d ě l i t z n á m k u, k d y ž k a ž d ý č l e n s k u p i n y p r a c u j e j i n a k. N ě k d o v í c e, n ě k d o m é n ě a n e l z e t o p ř e s n ě k o n t r o lo v a t. P r o t o b y s e s k u p i n o v á p r á c e n e m ě l a z n á m k o v a t. O h o d n o t it p r á c i s k u p i n y m ů ž e m e s l o v n ě n e b o p o d le n ě j a k é h o b o d o v é h o s y s t é m u. N e m ě l i b y c h o m v š a k p o u ž í v a t s lo v a j a k o š p a t n ě n e b o d o b ř e. J e l e p š í v y z d v i h n o u t t o, c o s e ž á k ů m p o v e d l o a t e p r v e p o t o m u p o z o r n it, c o b y b y l o l e p š í p ř í š t ě p o o p r a v it č i v y l e p š i t. P r o j e k t o v é v y u č o v á n í J e d n á s e o j e d n u z n e j e f e k t i v n ě j š í c h m e t o d a f o r e m v ý u k y, k d y s e ž á c i a k t i v n ě ú č a s t n í v y u č o v á n í a ř e š í s i t u a c e v r ů z n ý c h ž i v o t n í c h s o u v i s lo s t e c h. P r o j e k t mů ž e b ý t k r á t k o d o b ý, s t ř e d n ě d o b ý, a l e i d l o u h o d o b ý. V ž d y s e p o č ít á s v ě t š í č a s o v o u d o t a c í. T é m a p r o j e k t o v é v ý u k y j e t ř e b a z v o l i t t a k, a b y b y lo p r o ž á k y z a j í m a v é, b l í z k é j e j i c h p r o s t ř e d í a p ř i m ě ř e n é j e j i c h v ě k u. P r o j e k t n a z á k l a d n í š k o l e b ý v á s p j a t s ř a d o u p r a k t i c k ý c h č i n n o s t í. Ž á c i p o ř i z u j í r ů z n é n á k r e s y, m o d e l y, z k o u š e j í r ů z n é p o s t u p y a p o d. D o c h á z í s a mo z ř e j m ě k p r o p o je n í v í c e p ř e d m ě t ů n a j e d n o u. H l a v n í p e d a g o g i c k ý c í l t ě c h t o m e t o d a f o r e m v ý u k y j e v t o m, ž e p o d n ě c u j e s a m o s t a t n é z í s k á v á n í v ě d o mo s t í a d o v e d n o s t í n e z b y t n ý c h p r o ř e š e n í p r o b l é m ů v p r a x i. P ř i s p í v á z á r o v e ň k r o z v o j i ž á k o v i o s o b n o s t i. 8
2. Zá kl a d ní geografic ké údaje C h o m u t o v s k o l e ž í v z á p a d n í č á s t i Ú s t e c k é h o k r a j e. K o n č í n a s e v e r u u h r a n i c s e S p o l k o v o u r e p u b l i k o u N ě m e c k o ( S a s k o ), s h r a n i č n í m p ř e c h o d e m H o r a S v. Š e b e s t i á n a, n a v ý c h o d ě s o u s e d í s M o s t e m, n a z á p a d ě s K a d a ň s k e m a j i h o d d ě l u j e ř e k a O h ř e a p o lo v i n a n á d r ž e N e c h r a n i c e. M ě s t o C h o m u t o v l e ž í n a ú p a t í K r u š n ý c h h o r, j e j i c h ž d r s n ě j š í p o d n e b í j e v y s t i ž e n o j i ž v n á z v u. C o s e t ý č e z e m ě d ě l s t v í, t a k z d e n e j s o u p ř í l i š v h o d n é p o d m í n k y, a l e j e z d e d o s t a t e k n e r o s t n ý c h s u r o v i n. K r u š n é h o r y s e r o z k l á d a j í o d j i h o z á p a d u k s e v e r o v ý c h o d u a z a b í r a j í v í c e n e ž p o lo v i n u C h o m u t o v s k a. M e z i n e j v ý z n a m n ě j š í v r c h o l y p a t ř í K o m á ř í v r c h ( 9 0 5, 7 m ), P o u s t e v n a ( 8 5 3, 2 m ) a n e j v y š š í h o r o u j e K l í n o v e c ( 1 2 4 4 m ). P ř e d p ř í c h o d e m p r v n í c h l i d í p o k r ý v a l y ú z e m í l e s y, k t e r é t v o ř i l y t ě ž k o p r o s t u p n ý v a l c h r á n í c í s e v e r o z á p a d n í h r a n i c i Č e c h. D ř í v e t ě ž b o u d e v a s t o v a n á k r a j i n a j e d n e s s y s t e m a t i c k y r e k u l t i v o v á n a d o p o d o b y l e s n í c h p o r o s t ů, p o l í, o v o c n ý c h s a d ů a v o d n í c h n á d r ž í. V z h l e d e m k z n a č n ý m r o z d í l ů m n a d mo ř s k ý c h v ý š e k j e z d e p o d n e b í c h l a d n é, m í r n ě t e p l é, a l e i t e p l é. C o s e t ý č e v o d s t v a, n e j v ě t š í ř e k o u j e O h ř e, d á l e B í l i n a a p ř í m o C h o m u t o v e m p r o t é k á ř e k a C h o m u t o v k a. N e j z n á m ě j š í m p ř ít o k e m C h o m u t o v k y j e K a m e n i č k a, n a k t e r é b y l a v y t v o ř e n a s t e j n o j m e n n á v o d n í n á d r ž, j e j í ž d n o j e c e l é v y d l á ž d ě n é a d n e s s lo u ž í k a k u m u l a c i p it n é v o d y. D a l š í t a k o v o u t o n á d r ž í n a p it n o u v o d u j e n a p ř. K ř í mo v n e b o ú d o l n í n á d r ž J i r k o v. N a ř e c e O h ř e b y l a vybudována v o d n í n á d r ž N e c h r a n i c e s n e j v ě t š í z e m n í h r á z í v Č R. T a t o n á d r ž j e v y u ž í v a n á p ř e d e v š í m k r e k r e a c i, r y b a ř e n í a v o d n í m s p o r t ů m. V o k o l í C h o m u t o v s k a n a j d e m e t a k é n ě k o l i k r y b n í k ů a p ř í mo n a o k r a j i C h o m u t o v a l e ž í s v ě t o v á r a r it a K a m e n c o v é j e z e r o. T o t o je z e r o v z n i k l o v p r v n í p o lo v i n ě 1 9. s t o l e t í a j e h o 9
v o d a o b s a h u j e s í r a n h l i n it ý. T o j e t a k é d ů v o d, p r o č z d e ž i j e j e n v e l m i o m e z e n é m n o ž s t v í o r g a n i z m ů. D n e s s l o u ž í j a k o r e k r e a č n í o b l a s t p r o z a h r a n i č n í t u r i s t y. D a l š í t a k o v o u r a r i t o u j e m í s t n í P o d k r u š n o h o r s k ý z o o p a r k, k t e r ý j e č l e n e m e v r o p s k é i s v ě t o v é o r g a n i z a c e z o o lo g i c k ý c h z a h r a d a U n i e č e s k ý c h a s l o v e n s k ý c h z o o lo g i c k ý c h z a h r a d. Z a m ě ř u j e s e n a o h r o ž e n é d r u h y E v r o p y a p o d í l í s e n a ř a d ě e v r o p s k ý c h i n á r o d n í c h z á c h r a n n ý c h p r o g r a m e c h. P o d r o b n ě j š í i n f o r m a c e o p o lo z e, f a u n ě a j. n a l e z n e t e v p u b l i k a c i o C h o m u t o v s k u a u t o r s k é h o k o le k t i v u Z. B i n t e r o v é a d a l š í c h. 3 ) 3 ) A U T O R S K Ý K O L E K T I V. C h o m u t o v s k o. R e g io n á l n í v l a s t i v ě d a. 1. v y d. M o s t, 2 0 0 6, s. 1 3-4 2. 10
3. Ná stin histo rie města Ch o muto va V z n i k n á z v u C h o m u t o v b ý v a l v y s v ě t lo v á n r ů z n ě. E x i s t u j í d v a o d l i š n é n á z o r y. P o d l e p r v n í h o v z n i k lo j m é n o z o z n a č e n í p o p l a t k u z a k a ž d é s p ř e ž e n í c h o m o u t k t e r é m í s t e m p r o j e l o. T o m u t o c l u s e ř í k a lo c h o m ú t n é. D r u h á v e r z e ř í k á, ž e n á z e v v z n i k l p ř i v l a s t ň o v a c í p ř í p o n o u - o v k o s o b n í m u j m é n u C h o m ú t n e b o C h o mo u t a z n a m e n a l C h o mo u t ů v d v ů r. 3. 1. P R A V Ě K N A C H O M U T O V S K U V z h l e d e m k t o mu, ž e C h o m u t o v l e ž í v ú r o d n é č á s t i Ú s t e c k é h o k r a j e, u s a z o v a l i s e z d e l i d é j i ž o d p o č á t k u o s i d lo v á n í. N e j v ý r a z n ě j š í o s i d lo v á n í p r o b í h a lo v d o b ě o d s t ř e d n í h o a m l a d š í h o p a l e o l it u ( a s i 1 0 0 0 0 0 1 5 0 0 0 l e t p ř. n. l. ). P r v n í p ř e d m ě t y, k t e r é s e o b j e v i l y v b l í z k o s t i m ě s t a, p o c h á z í z d o b y b r o n z o v é. B y l y z d e n a l e z e n y t a k é p o z ů s t a t k y ú n ě t i c k é k u lt u r y a l i d u m o h y l o v é k u lt u r y. N ě k t e r é z t ě c h t o n a l e z e n ý c h p ř e d m ě t ů l z e v i d ě t v m í s t n í m m u z e u, k d e j e s t á l á e x p o z i c e, a l e v a l n á v ě t š i n a j e u lo ž e n a v c h o m u t o v s k é m a r c h i v u. V b l í z k o s t i n a l e z n e m e t a k é s p o u s t u p o h ř e b i š ť a s í d l i š ť, k t e r á j s o u p ů v o d n ě k e lt s k á. T yt o k m e n y b y l y v y t l a č e n y G e r m á n y a v d o b ě s t ě h o v á n í n á r o d ů ( 4. - 6. s t. ) p ř i c h á z í d o t é t o o b l a s t i k m e n y s lo v a n s k é. 3. 2. P O Č Á T K Y C H O M U T O V A P ř e s n ý v z n i k t r v a l é h o o s í d l e n í n a ú z e m í d n e š n í h o C h o m u t o v a n e n í z n á m. D a t u j e s e n ě k d y m e z i 1 0. 1 1. s t o l e t í m. V e d l a t u d y d ů l e ž it á o b c h o d n í c e s t a z L i p s k a d o v n it r o z e m í Č e c h ( d o P r a h y ). Z v n it r o z e m í p o s t u p o v a l y s lo v a n s k é k m e n y s m ě r e m k h o r á m, a t a k v z n i k l a n a l e v é m b ř e h u d n e š n í C h o m u t o v k y ( t e h d y D i v o k ý p o t o k 11
n e b o O u z k á ) m a l á s lo v a n s k á o s a d a. P r v n í h i s t o r i c k y d o lo ž e n é z m í n k y o m ě s t ě s e v á ž í k d a t u 2 8. 3. 1 2 5 2, k d y B e d ř i c h N a č e r a d e c z C h o m u t o v a ( t e h d e j š í m a j it e l ) d a r o v a l m ě s t o i s o k o l n í m i v e s n i c e m i ř á d u n ě m e c k ý c h r yt í ř ů a r o k u 1 2 6 1 k r á l P ř e m y s l O t a k a r I I. p o t v r d i l ř á d u v l a s t n i c t v í m ě s t a a u d ě l i l m u s o u d n í p r á v o h r d e l n í. T a t o d a r o v a c í l i s t i n a B e d ř i c h a z C h o m u t o v a, j e p r v n í m d o c h o v a n ý m d o k l a d e m o v z n i k u m ě s t a C h o m u t o v. N e c h ť z n a j í v š i c h n i s o u č a s n í c i i b u d o u c í, ž e j s m e s v o b o d n ě o d k á z a l i v p ř e d t u š e v ě č n é o d p l a t y n a š e m ě s t e č k o C h o m u t o v a j e h o o k o l í ř á d u a b r a t ř í m n ě m e c k ý m j e r u z a l é m s k é h o š p i t á l u P. M a r i e, a t o t a k, ž e s e m a j í p o n a š í s m r t i p l n ě u v á z a t i d o t ý c h ž s t a t k ů a d r ž e t i j e v ě č n ě a s v o b o d n ě v e v š e m r o z s a h u a d ů s t o j e n s t v í S a m i s i p a k n e p o n e c h á v á m e o d n y n ě j š k a n a n ě ž á d n é p r á v o 4 ) C h o m u t o v b y l t e h d y o z n a č o v á n j a k o o p p id u m. Ř á d b y l v o j e n s k é h o r á z u a j e h o z á s l u h o u s e m ě s t o s t a lo d o b ř e o r g a n i z o v a n o u m ě s t s k o u o b c í. T a k é h n e d z a č a l s v ý s t a v b o u s v é h o s í d l a k o m e n d y a n a n í n a v a z u j í c í h o k o s t e l a s v. K a t e ř i n y. M ě s t o b y lo o b e s t a v ě n o h r a d b a m i s e 4 b r a n a m i. T o t o s íd lo m ě lo s lo u ž it j a k o h r a n i č n í p e v n o s t a o d r a z o v a t p ř e d v p á d e m d o k r a j e. S t a lo s e t a k j e d n o u z n e j v ě t š í c h p e v n o s t í n a s e v e r u Č e c h. Z a v l á d y J a n a L u c e m b u r s k é h o b y l C h o m u t o v n a z ý v á n j i ž m ě s t e m a n e o b c í. O b y v a t e l s t v o b y l o d í k y ř á d u z v e l k é č á s t i p o n ě m č e n o, a p r o t o z d e j a k o h l a v n í j a z y k p ř e v l á d a l a n ě m č i n a a v č e l e m ě s t a s t á l t z v. k o mt u r. 4 ) B I N T E R O V Á, Z d e n a. D ě j i n y C h o m u t o v a. P o č á t k y C h o m u t o v a, ú r y v e k z p ř e k l a d u d a r o v a c í l i s t i n y, 1 9 9 7, s. 7. 12
3. 3. C H O M U T O V V D O B Ě H U S I T S T V Í Ř á d s e v š a k r o k u 1 4 1 1 z n e l í b i l t e h d e j š í m u k r á l i V á c l a - v o v i I V. a b y l m u z a b a v e n m a j e t e k a z á r o v e ň b y l v y k á z á n z e z e m ě. O b y v a t e l é v š a k s t á l e p o v a ž o v a l i ř á d o v é r yt í ř e z a s v é p ř e d s t a v it e l e, p r o t o s e r o k u 1 4 2 1 p o s t a v i l i p r o t i h u s i t ů m. H u s it s k á v o j s k a v č e l e s J a n e m Ž i ž k o u v š a k p r o n i k l a d o m ě s t a, d o b y l a h o a z p u s t o š i l a, v e l k o u č á s t o b y v a t e l s t v a p o b i l a a m ě s t o v y p á l i l a. P o v á l k á c h v r o c e 1 4 2 4 z í s k a l m ě s t o r o d L o b k o v i c ů, k d y h o c í s a ř Z i k m u n d z a s t a v i l M i k u l á š i z L o b k o v i c. P o h u s it s k ý c h v á l k á c h b y l C h o m u t o v j i ž o s í d l e n Č e c h y a v d r ž e n í h o m ě l i s t á l e L o b k o v i c o v é. J a k o j e d n í m z m a j it e l ů j e t a k é u v á d ě n J a k o u b e k z V ř e s o v i c. R o k u 1 4 5 7 b y l a o b n o v e n a m ě s t s k á r a d a a k r á l L a d i s l a v P o h r o b e k u d ě l i l m ě s t u p e č e ť a e r b. N a mo d r é m š t ít u j e p o lo ž e n a s t ř í b r n á m ě s t s k á h r a d b a s o t e v ř e n o u b r á n o u a v yt a ž e n o u mř í ž í. V b r á n ě s t o j í n a č e r v e n é m š t ít u k r á lo v s k ý č e s k ý l e v. Z a h r a d b o u j s o u d v ě č t yř h r a n n é v ě ž e s č e r v e n o u s t ř e c h o u z a k o n č e n é z l a t o u c i b u l í. N a d š t ít e m j e p o lo ž e n a z l a t á k r á l o v s k á k o r u n a. T yt o k r á l o v s k é a t r i b u t y p o u k a z o v a l y n a p ř e c h o d m ě s t a d o k r á lo v s k é h o m a j e t k u. Z n a k v y c h á z í z v yo b r a z e n í n a p e č e t i. P e r g a m e n, d o k l á d a j í c í u d ě l e n í t o h o t o e r b u a p e č e t i, j e u lo ž e n v e S t á t n í m o k r e s n í m a r c h i v u C h o m u t o v s e s í d l e m v K a d a n i. V z h l e d e m k t o m u, ž e j e v e l i c e k ř e h k ý a m í s t y i p o š k o z e n ý, j e i v e l m i š p a t n ě č it e l n ý, a l e d o c h o v a l a s e n a n ě m z a v ě š e n á o r i g i n á l n í p e č e ť. V r o c e 1 4 8 8 z í s k a l B e n e š z V e it m i l e m ě s t o p r o s v ů j r o d, k t e r ý z d e p ů s o b i l a ž d o r o k u 1 5 6 0. P o t é mě l C h o m u t o v v e s p r á v ě a r c i v é v o d a F e r d i n a n d T y r o l s k ý a o d n ě j h o r o k u 1 5 7 1 p ř e v z a l B o h u s l a v F e l i x z L o b k o v i c. T e n k m ě s t u p ř i p o j i l i h r a d H a s i š t e j n a p ř i k o u p i l z á m e k Č e r v e n ý h r á d e k u J ir k o v a. 13
3. 4. O B D O B Í R E F O R M A C E V p r ů b ě h u 1 6. s t o l e t í b y l o m ě s t o n ě k o l i k r á t p o n i č e n o č a s t ý m i p o ž á r y, a l e t a k é mo r o v o u e p i d e m i í. 1. 1 2. 1 5 8 8 s e d a l š í m p á n e m m ě s t a s t á v á J i ř í P o p e l z L o b k o v i c, k t e r ý b y l z a p ř í s á h l ý k a t o l í k a r o z h o d l s e r a d i k á l n ě z m ě n it t e h d e j š í p r o t e s t a n t s k ý C h o m u t o v. N e c h a l z a n i k n o u t m í s t n í l a t i n s k o u š k o l u a m í s t o n í z ř í d i l j e z u it s k é k o le j e a g y m n á z i u m. C h t ě l t a k p o mo c i o b n o v it mo c k a t o l i c k é c í r k v e a p a p e ž e. P o z d ě j i b y l J i ř í P o p e l p o s a z e n d o č e l a p ř e d s e d n i c t v a z e m s k é h o s n ě m u, n a k t e r é m s e ú d a j n ě č e t l y s t í ž n o s t i s t a v ů n a c í s a ř e. J i ř í P o p e l p a k u p a d l v n e m i l o s t u t e h d e j š í h o c í s a ř e R u d o l f a I I., b y l o b v i n ě n z v e l e z r a d y a z a t č e n. R o k u 1 6 0 7 ú d a j n ě z e m ř e l v e v ě z e n í L o k e t. 5 ) M ě s t u b y l a n a v r á c e n a v š e c h n a p r i v i l e g i a, k t e r á J i ř í P o p e l z r u š i l a o p ě t s e o c i t l b e z p á n a. C í s a ř s e r o z h o d l v š e c h n y s t a t k y a m a j e t e k C h o m u t o v a p r o d a t, a k d y ž s e o t o m d o z v ě d ě l a m ě s t s k á r a d a, p o ž á d a l a o v y k o u p e n í z p o d d a n s t v í. N a p o č á t k u 1 7. s t o l e t í r o k u 1 6 0 5 s e t e d y z C h o m u t o v a s t a lo s v o b o d n é k r á lo v s k é m ě s t o. 3. 5. T Ř I C E T I L E T Á V Á L K A V l e t e c h 1 6 1 8 1 6 2 0 s e C h o m u t o v p o s t a v i l n a s t r a n u s t a v o v s k é h o p o v s t á n í, a p r o t o m u b y l p o b i t v ě N a B í l é h o ř e z a b a v e n m a j e t e k a o p ě t s e v r á t i l i j e z u it é, k t e ř í n e u s t á l e v e d l i v n it ř n í b o j e s p r o t e s t a n t y. B ě h e m t ř i c e t i l e t é v á l k y b y l C h o m u t o v d o s t p o n i č e n, p o z n a m e n a l a h o d a l š í v l n a p o ž á r ů a mo r o v é e p i d e m i e. P r o š l a t u d y j a k n e p ř á t e l s k á, t a k c í s a ř s k á v o js k a a v š i c h n i s e z d e j š í m o b y v a t e l ů m c h o v a l i s t e j n ě. B i l i j e a d r a n c o v a l i m ě s t o. V o já c i 5 ) V A L E Š, V l a d i m í r. H i s t o r i e j e z u i t s k é h o a r e á l u v C h o m u t o v ě. J i ř í P o p e l z L o b k o v i c, C h o m u t o v, 1. v y d., 2 0 0 2, s. 1 1 1 2. 14
b y l i ž i v e n i z m ě s t s k é p o k l a d n y a t o n a ú k o r o b y v a t e l, k t e r ý m s e t a k z v y š o v a l y p o p l a t k y z a v š e c h n o. N a s t a l a b í d a a d o t é d o b y v z k v é t a j í c í m ě s t o z a č a l o u p a d a t. V á l k a s k o n č i l a r o k u 1 6 4 8 a C h o m u t o v z a č a l o p ě t ž í t. L id é s e v z p a m a t o v a l i, r o z v í j e l a s e ř e m e s l a a o p ě t b y l o b n o v e n o b c h o d. T a k é b y l u s t a n o v e n p r v n í m ě s t s k ý l é k a ř t z v. f y z i k u s, k t e r ý m ě l p o m á h a t m ě s t s k é s p r á v ě v b o j i p r o t i e p i d e m i í m, j a k u v á d í Z. B i n t e r o v á. 6 ) O b y v a t e l é u ž b y l i z v e l k é č á s t i k a t o l í c i, t a k ž e i n á b o ž e n s k é s p o r y p o m a l u u t i c h a l y. B y l a o p ě t o b n o v e n a m ě s t s k á r a d a a n a p ř e lo m u 1 7. a 1 8. s t o l e t í s t á l v č e l e m ě s t a p r i m á t o r. 3. 6. 1 8. A 1 9. S T O L E T Í 1 8. s t o l e t í v š a k p ř i n e s lo d a l š í v á l k y. T á h l y t u d y S a s o v é, B a v o ř i i F r a n c o u z i, k t e ř í o p ě t ž i l i n a ú k o r m í s t n í c h. O b y v a t e l s t v o o p ě t t r p ě lo a m ě s t o s e m u s e l o z a d l u ž it. J e z u i t s k á k o le j n a d á l e z t r p č o v a l a z d e j š í ž i v o t, l i d é j i m m u s e l i p l a t it. P ř e s t o b y l o z d e j š í š k o l s t v í n a v e l m i d o b r é ú r o v n i a v y s t u d o v a l i z d e r ů z n í o d b o r n í c i. J e d n í m z n i c h b y l n a p ř í k l a d F r a n t i š e k J o s e f G e r s t n e r ( p o z d ě j š í ř e d it e l p o l y t e c h n i c k é h o ú s t a v u v P r a z e a a u t o r p r o j e k t u k o n ě s p ř e ž n í ž e l e z n i c e ). P r o t o ž e mo c a v l i v j e z u it ů n e u s t á l e r o s t l a p a n o v n í c i c ít i l i o h r o ž e n í s v é m o c i, r o z h o d l s e r o k u 1 7 7 3 t e h d e j š í p a p e ž K l i m e n t X I V. ř á d j e z u it ů z r u š it. K d y ž j e z u i t é o d e š l i z c h o m u t o v s k é h o g y m n á z i a, ž á k ů z a č a lo u b ý v a t a z d e j š í š k o l s t v í u p a d a t. V r o c e 1 7 7 8 b y l a č i n n o s t g y m n á z i a u k o n č e n a a a ž k o n c e m 1 8. s t o l e t í z n o v u o b n o v e n a s t í m, ž e d o v ý u k y b y l y z a ř a z e n y i j i n é p ř e d m ě t y j a k o n a p ř. f y z i k a. 6 ) B I N T E R O V Á, Z d e n a. D ě j i n y C h o mu t o v a. T ř i c e t i l e t á v á l k a, 2. v y d. C h o m u t o v, 2 0 0 4, s. 3 1 3 3. 15
V e m ě s t ě b y l z ř í z e n r e g u lo v a n ý m a g i s t r á t a m ě s t o t a k z t r a t i lo s v o u a u t o n o m i i. O d r o k u 1 7 9 3 b y l o p o d ř í z e n o ú ř e d n í k ů m. 1 9. s t o le t í b y l o p r o mě s t o v e l k ý m k r o k e m v p ř e d, a l e z á r o v e ň p o č á t k e m d a l š í c h v á l e k. N e j v ě t š í b it v y s e o d e h r á l y v S a s k u, a p r o t o v e l k é p l u k y p r o š l y p ř e s C h o m u t o v, k t e r ý s e p r o m ě n i l v e v o je n s k ý t á b o r. V p o lo v i n ě r o k u 1 8 1 3 p ř i j e l d o m ě s t a r u s k ý c a r A l e x a n d r, p r u s k ý k r á l B e d ř i c h V i l é m I I I. a r a k o u s k ý c í s a ř F r a n t i š e k I., a b y s e d o h o d l i o d a l š í m p o s t u p u p r o t i N a p o l e o n o v i. B o h u ž e l p r o m í s t n í o b y v a t e l s t v o t o z n a m e n a lo o p ě t b í d u a u t r p e n í. V š e v o k o l í b y lo z p u s t o š e n o a z n i č e n o. P o s k o n č e n í n a p o l e o n s k ý c h v á l e k p r o š lo m ě s t o z m ě n o u. P ř í k o p y b y l y z m ě n ě n y n a z a h r a d y a s i l n i c e, z a h á j i l a z d e s v o u č i n n o s t p r v n í p o j i š ť o v n a, d í k y p o v o d n í m b y l z a p l a v e n k a m e n c o v ý d ů l a m í s t o n ě j j e d n e s j e z e r o. V r o c e 1 8 3 8 b y l o z a v e d e n o p r v n í p l y n o v é o s v ě t l e n í. B y l a z d e t o v á r n a n a k a r t o n y, p r á d e l n y, t o v á r n a n a s u k n o a p o d. M ě s t o o p ě t k v e t lo. O d 5 0. l e t s e z d e z a č a lo r o z m á h a t p o d n i k á n í. R o k e m 1 8 4 8 k o n č í č i n n o s t r e g u lo v a n é h o m a g i s t r á t u a m í s t o n ě j n a s t o u p i l m ě s t s k ý ú ř a d. V t é t o d o b ě s e m ě s t o s t a lo t a k é c e n t r e m s o u d n í h o o k r e s u a o p á r l e t p o z d ě j i p o l it i c k é h o o k r e s u. Ž i d ů m b y lo p o v o l e n o z d e ž ít, o b c h o d o v a t a p r a c o v a t. D o t é d o b y s m ě l i ž ít j e n v o k o l n í c h v e s n i c í c h a v 7 0. l e t e c h j i c h t u ž i l o j i ž v í c e n e ž 2 0 0. V e m ě s t ě b y l o t a k é p o s t u p n ě z b o ř e n o o p e v n ě n í, k t e r é b r á n i l o v r o z m a c h u o b c h o d u. N ě k t e r é j e h o č á s t i s e v š a k d o c h o v a l y d o d n e s. B y l y z d e z a k l á d á n y r ů z n é p o d n i k y, p o š t o v n í ú ř a d, t i s k á r n a č i p l y n á r n a. B ě h e m d r u h é p o lo v i n y 1 9. s t o le t í d o š lo t a k é k v ý r a z n ý m h o s p o d á ř s k ý m z m ě n á m. B y l a z a lo ž e n a n a p ř. K r u š n o h o r s k á ž e l e z á ř s k á a o c e l á ř s k á s p o l e č n o s t. D a l š í v ý z n a m n o u z m ě n u m ě l a p ř i n é s t v ý s t a v b a ž e l e z n i c a t o n e j e n p r o o b c h o d, a le t a k é z h l e d i s k a 16
n e z a m ě s t n a n o s t i. N a j e d n o u m ě lo p r á c i n ě k o l i k s e t d ě l n í k ů. V r o c e 1 8 6 6 m ě l C h o m u t o v j i ž 7 0 0 0 o b y v a t e l a o p á r l e t p o z d ě j i p ř e s á h l p o č e t 1 0 0 0 0. O b y v a t e l s t v o b y l o s t á l e z v ě t š í č á s t i n ě m e c k é h o p ů v o d u, a p r o t o z d e b y l a p o u z e n ě m e c k á o b e c n á š k o l a, n ě m e c k á m ě š ť a n k a a n ě m e c k é g y m n á z i u m. B ě h e m p ř í š t í c h l e t s e z a č a l o r o z v í j e t i o d b o r n é š k o l s t v í. V r o c e 1 8 7 4 z d e b y l a o t e v ř e n a o d b o r n á p r ů m y s lo v á š k o l a s t r o j n i c k á s u č e b n í m i d í l n a m i. B y l a t o p r v n í š k o l a t o h o t o d r u h u v c e l é m R a k o u s k o U h e r s k u a N ě m e c k u. P ř i c h á z e l i s e m s t u d e n t i z c e l é ř í š e a d a l š í c h z e m í. Š k o l a s e t ě š i l a d o b r é p o v ě s t i. B y l y o t e v í r á n y t a k é d a l š í š k o l y. Č e š t i n a s e z d e v š a k z a č a l a v y u č o v a t a ž o d d r u h é p o lo v i n y 1 9. s t o l e t í, k d y b y l a z a l o ž e n a č e s k á š k o l a. M ě s t o mě l o i s v ů j v l a s t n í p i v o v a r. O t e v ř e n a b y l a i p r v n í n e mo c n i c e a r o z m a c h C h o m u t o v a s t á l e r o s t l. 3. 7. P R Ů M Y S L O V É C E N T R U M C H O M U T O V V 1 9. s t o le t í p r o š lo m ě s t o v e l k ý m i p r ů m y s lo v ý m i z m ě n a m i. B y l a v y s t a v ě n a n o v á ž e l e z n i c e, c o ž b y l o v e l k ý m p ř í n o s e m p r o n e z a m ě s t n a n é d ě l n í k y. V z n i k l a z d e v e l k á s p o u s t a ú ř a d ů a r ů z n ý c h s p o l k ů. N e j s t a r š í m z n i c h b y l s t ř e l e c k ý s p o l e k, j e h o ž p o č á t k y s e d a t u j í p ř i b l i ž n ě o d r o k u 1 5 7 1. D a l š í m s p o l k e m, k t e r ý v z n i k l v 1 9. s t o l e t í, b y l n e j u ž it e č n ě j š í h a s i č s k ý s p o l e k. S v é s c h o p n o s t i m o h l i j e h o č l e n o v é p r o k á z a t h n e d k r á t c e p o j e h o v z n i k u ( 1 8 7 2 ), p r o t o ž e v C h o m u t o v ě p á r k r á t h o ř e lo. V e s t e j n é m o b d o b í b y lo z a l o ž e n o i n ě k o l i k š k o l, p ř e v á ž n ě n ě m e c k ý c h n a p ř. n ě m e c k á o b e c n á š k o l a, n ě m e c k á m ě š ť a n s k á š k o l a a n ě m e c k é g y m n á z i u m. O p á r l e t p o z d ě j i b y l a o t e v ř e n a ( j i ž v ý š e z m í n ě n á ) p r ů m y s lo v á š k o l a, k t e r á b y l a p r v n í t o h o t o t yp u. D a l š í š k o l u o t e v ř e l i r o k u 1 8 5 1 a b y l o t o o s m i l e t é v y š š í g y m n á z i u m. Č e s k á š k o l a s v ý u k o u 17
m a t e ř s k é h o j a z y k a s e p r o s a d i l a t e p r v e v r o c e 1 9 0 5 a t o p r o 6 0 d ě t í. K r o m ě j i n é h o s e r o z r ů s t a l y h l a v n ě p r ů m y s l o v é p o d n i k y. B y l z d e n o v ý m ě s t s k ý p i v o v a r, G e l i n k o v a p a p í r n a a j. T a k é s e v z c h o p i l y ž e l e z á r n y, k t e r é k o u p i l a n ě m e c k á f i r m a M a n n e s m a n n. T a p ř e s t a v ě l a p o d n i k n a v ý r o b u b e z e š v ý c h t r u b a M a n n e s m a n n o v y z á v o d y s e s t a l y j e d n y z n e j v ě t š í c h v E v r o p ě. N a p o č á t k u 2 0. s t o l e t í s e z C h o m u t o v a s t a lo j i ž ú s p ě š n é m ě s t o. B y l a p o s t a v e n a n o v á m o d e r n í n e mo c n i c e s e č t y ř m i z á k l a d n í m i o d d ě l e n í m i - c h i r u r g i c k é, i n t e r n í, p l i c n í a i n f e k č n í o d d ě l e n í. V 8 0. l e t e c h 1 9. s t o l e t í b y lo r o z h o d n u t o o v ý s t a v b ě p ř e h r a d y n a K a m e n i č c e z d ů v o d u š p a t n é h o z á s o b o v á n í p it n o u v o d o u. Z á r o v e ň b y l a p r o v e d e n a n o v á k a n a l i z a c e. 3. 8. 1. A 2. S V Ě T O V Á V Á L K A N A C H O M U T O V S K U K d y ž v r o c e 1 9 1 4 z a č a l a 1. s v ě t o v á v á l k a, v e š k e r ý r o z v o j m ě s t a b y l p ř e r u š e n. Z h o r š i l o s e z á s o b o v á n í a v š e v e d l o k c e l k o v é n e s p o k o je n o s t i o b y v a t e l s t v a. Z e s i lo v a l i o d p o r N ě m c ů k Č e c h ů m a n a o p a k. Z a č a l o d r a n c o v á n í a p ř i b ý v a l o n e mo c í z h l a d u. 2 9. 1 0. 1 9 1 8 s e N ě m c i r o z h o d l i v y t v o ř it p r o v i n c i i D e u t s c h B ö h m e n, d o k t e r é p a t ř i l p r á v ě i C h o m u t o v, k t e r ý s e b r á n i l z a č l e n ě n í d o Č e s k o s lo v e n s k é r e p u b l i k y. T a t o p r o v i n c i e v š a k n e m ě l a d lo u h é h o p ů s o b e n í, p r o t o ž e č e s k o s l o v e n s k á a r m á d a d n e 9. 1 2. 1 9 1 8 i p ř e s v e l k ý o d p o r m ě s t o o b s a d i l a. B y l z d e u s t a n o v e n č e s k ý n á r o d n í v ý b o r, k t e r ý m ě l p ř e d e v š í m c h r á n i t č e s k é z á j m y, z l e p š it z á s o b o v á n í a ž i v o t n í p o d m í n k y o b y v a t e l s t v a. K r i z e t ýk a j í c í s e z á s o b o v á n í v š a k p ř e t r v á v a l a, p r o b í h a l y d a l š í a d a l š í s t á v k y. P ř i n á s t u p u A d o l f a H it l e r a k m o c i s e o b j e v i l a o p ě t m y š l e n k a n ě m e c k é p r o v i n c i e. H o s p o d á ř s k á 18
k r i z e, k t e r á p o s t i h l a E v r o p u, s e s a m o z ř e j m ě d o t k l a i C h o m u t o v a. P r o p u k l a v y s o k á n e z a m ě s t n a n o s t, s n i ž o v a l a s e v ý r o b a v M a n n e s m a n n o v ý c h z á v o d e c h. K d y ž v r o c e 1 9 3 5 v z n i k l a n o v á p o l it i c k á s t r a n a S d P ( S u d e t e n d e u t s c h e P a r t e i ) v č e l e s K o n r á d e m H e n l e i n e m, v C h o m u t o v ě m ě l a v e l k o u v ě t š i n u p ř í v r ž e n c ů a v y h r á l a i v e v o l b á c h. V z t a h y m e z i N ě m c i a Č e c h y s e s t á l e p ř i o s t ř o v a l y. V l é t ě r o k u 1 9 3 8 s e C h o m u t o v s k o z a p s a l o d o č e s k ý c h d ě j i n, a l e b o h u ž e l n e p ř í l i š s l a v n ě. N a Č e r v e n é m h r á d k u s e s e š e l l o r d R u n c i m a n s H e n l e i n e m, a b y z d e p r o j e d n a l i o d t r ž e n í p o h r a n i č í o d t e h d e j š í h o Č e s k o s lo v e n s k a. K d y ž d o š l o k p o d e p s á n í a n a p l n ě n í m n i c h o v s k é d o h o d y, z a č a l o p r v n í n u c e n é v y s t ě h o v á n í v ě t š i n y Č e c h ů a C h o m u t o v s k o s e s t a l o s o u č á s t í V e l k o n ě m e c k é ř í š e n a d o b u a s i 7 l e t. K d y ž 2. s v ě t o v á v á l k a s k o n č i l a, d o š lo k o p ě t o v n é m u n u c e n é m u v y s t ě h o v á n í, a l e t e n t o k r á t t o b y l i s u d e č t í N ě m c i, k d o m u s e l o d e j í t. B ě h e m t é t o v á l k y b y l o t a k é p o s t u p n ě o b s a z o v á n o p o h r a n i č í a a n i C h o m u t o v s e n e v y h n u l t z v. k ř i š ť á l o v é n o c i, k t e r á p r o b ě h l a z 9. n a 1 0. l i s t o p a d u r o k u 1 9 3 8. B y l y p á l e n y ž i d o v s k é s y n a g o g y a Ž i d é z t r a t i l i p r á v o s p r a v o v a t a u ž í v a t s v ů j m a j e t e k. M a n n e s m a n n o v i z á v o d y b y l y z a č l e n ě n é d o n ě m e c k é p r ů m y s l o v é v ý r o b y. M ě s t o b y l o z v e l k é č á s t i u š e t ř e n o v e l k ý c h n á l e t ů a ž d o 1 6. 4. 1 9 4 5, k d y v e 3 h o d i n y r á n o b y l o s h o z e n o p ř e s 3 0 0 p u m. C í l e m t a k o v ý c h t o n á l e t ů b y l o p ř e r u š e n í p o d k r u š n o h o r s k ý c h k o m u n i k a c í. K d y ž u ž s e v á l k a c h ý l i l a k e k o n c i, z a č a l o s e m ě s t o p l n it u p r c h l í k y z Ř í š e. V á l k a z d e s k o n č i l a v e č e r 8. 5. 1 9 4 5, k d y t u d y p r o j e l y p r v n í s o v ě t s k é j e d n o t k y. 19
3. 9. P O V Á L E Č N Ý V Ý V O J V á l k a s i c e s k o n č i l a, a l e n e j v í c e p r o b l é m ů b y l o s e z á s o b o v á n í m a d r a n c o v á n í m, k t e r é z p ů s o b o v a l i z a j a t c i p r o p u š t ě n í p o v á l c e. P r a c o v a lo s e n a o d s t r a ň o v á n í t r o s e k, z n ě m e c k ý c h š k o l s e s t a l y č e s k é, p ř i c h á z e lo s e m v í c e č e s k é h o a s lo v e n s k é h o o b y v a t e l s t v a a j i ž o d k v ě t n a b y l p r o v á d ě n o d s u n N ě m c ů. P o v á l e č n ý v ý v o j p ř i n e s l d a l š í v l n u z m ě n, n a s t a l v e l k ý r o z v o j p r ů m y s l u, M a n n e s m a n n o v y z á v o d y b y l y p ř e s t a v ě n y n a V á l c o v n y t r u b. P r o t o ž e d o C h o m u t o v a p ř i š l y n o v é p r a c o v n í s í l y, b y lo n u t n é v y s t a v ě t n o v é b y t y. S t r h l y s e s t a r é d o m y, k t e r é j i ž n e o d p o v í d a l y p o ž a d a v k ů m n a b y d l e n í, r u š i l y s e i n ě k t e r é v e s n i c e a m í s t o n i c h b y l a z a p o č a t a v ý s t a v b a p a n e lo v ý c h d o m ů n a o k r a j i m ě s t a. O d r o k u 1 9 6 9 b y l a v y b u d o v á n a s í d l i š t ě B ř e z e n e c k á, K a m e n n á, P í s e č n á a Z a h r a d n í. D í k y t é t o n o v é z á s t a v b ě d o š l o č a s e m k p r o p o j e n í C h o m u t o v a a J i r k o v a. R o z v o j z a z n a m e n a lo i z d r a v o t n i c t v í. 1. l e d n a 1 9 5 2 z d e b y l o t e v ř e n O k r e s n í ú s t a v n á r o d n í h o z d r a v í a o č t yř i r o k y p o z d ě j i v z n i k á p r v n í c h o m u t o v s k á k l i n i k a. S o t e v ř e n í m h r a n i č n í h o p ř e c h o d u d o N ě m e c k a v H o ř e s v. Š e b e s t i á n a r o k u 1 9 7 8 s e z v ý š i l i d o p r a v n í r u c h a t u r i s t i k a. B y l a r o z š í ř e n a ž e l e z n i č n í a s i l n i č n í d o p r a v a a z a č a l o s e t ě ž i t v í c e h n ě d é h o u h l í. T o v š e v š a k p ř i n e s l o i n e p ř í z n i v é v l i v y j a k o n a p ř. z n e č i š t ě n é o v z d u š í, n a r u š e n í z d e j š í k r a j i n y, k á c e n í l e s ů a j. P o s t u p e m č a s u s e v š a k p o d a ř i l o i t o a l e s p o ň č á s t e č n ě p o t l a č i t. K d y ž p ř i š e l r o k 1 9 8 9 a s n í m p r i v a t i z a c e, z p o č á t k u t o p r o m ě s t o z n a m e n a lo v e l k ý r o z m a c h, a l e p a k s e z a č a l y j e d n o t l i v é p o d n i k y a z á v o d y z a v í r a t. M e z i n ě p a t ř i l y i V á l c o v n y t r u b a Ž e l e z á r e n, k t e r é b y l y h l a v n í m z d r o j e m p r á c e p r o m í s t n í o b y v a t e l s t v o. Z a č a l a t a k v e l m i s t o u p a t n e z a m ě s t n a n o s t. 20
B y l y z a p o č a t y n e j r ů z n ě j š í d e m o l i c e a p ř e s t a v b y, k t e r ý m s e m á l e m n e u b r á n i l o i h i s t o r ic k é j á d r o C h o m u t o v a. T o b y lo r o k u 1 9 9 2 v y h l á š e n o z a p a m á t k o v o u z ó n u. I k d y ž b y l C h o m u t o v d o t é d o b y z n á m ý j a k o m ě s t o t r u b e k, p r ů m y s l u, s mo g u a v y s o k é n e z a m ě s t n a n o s t i, v n á s l e d u j í c í m s t o l e t í s e v š e v ý r a z n ě z m ě n i l o. 3. 1 0. S O U Č A S N O S T D n e s j e t o t o mě s t o d ů l e ž it ý m d o p r a v n í m u z l e m. S o h l e d e m n a ž i v o t n í p r o s t ř e d í b y l k o n c e m 2 0. s t o l e t í v y s t a v ě n j i h o z á p a d n í o b c h v a t a k v ů l i z v ý š e n é t ě ž b ě h n ě d é h o u h l í b y l y s p o j e n y i n ě k t e r é ž e l e z n i č n í t r a t ě. P ů v o d n ě v e l m i z d e v a s t o v a n á k r a j i n a j e t e ď u m ě l e z a l e s ň o v á n a a z a č í n á s e p o m a l u v r a c e t d o s v é p ř e d e š l é p o d o b y. O v z d u š í a c e l k o v é p r o s t ř e d í j e j i ž t a k é v p o ř á d k u a d ů k a z e m t o h o j s o u ž i v o č i c h o v é, k t e ř í s e s e m o p ě t v r a c í a r o s t l i n y, k t e r é z d e z n o v u r o s t o u. V r o c e 1 9 9 6 b y l s c h v á l e n d a l š í o b c h v a t o d s e v e r o z á p a d u s m ě r e m k h r a n i č n í m u p ř e c h o d u v H o ř e S v. Š e b e s t i á n a. N e j v ý r a z n ě j š í m p o d n i k e m j s o u n y n í S e v e r o č e s k é d o l y a. s.. T a k é z d e b y l a n a S e v e r n í m p o l i v y s t a v ě n a n o v á p r ů m y s lo v á z ó n a, k d e s t o j í f i r m y z a h r a n i č n í c h i n v e s t o r ů, c o ž v e d l o k e s n í ž e n í n e z a m ě s t n a n o s t i. O d r o k u 2 0 0 1 b y l a z a h á j e n a c e l k o v á r e k o n s t r u k c e m ě s t a. S í d l i š t ě i m í s t n í k o m u n i k a c e s e t ě š í v e l k ý m o p r a v á m a z š e d é h o p o n u r é h o m ě s t a n a ú p a t í K r u š n ý c h h o r s e r o d í n o v é b a r e v n é m ě s t o p l n é z e l e n ě. V p o p ř e d í z á j m u t u r i s t ů j e m í s t n í P o d k r u š n o h o r s k ý z o o p a r k, K a m e n c o v é j e z e r o a s a m o z ř e j m ě h i s t o r i c k é c e n t r u m. O d t o h o t o r o k u b y l y v š e c h n y p a m á t k y v c e n t r u z p ř í s t u p n ě n y v e ř e j n o s t i. 1. č e r v e n c e r o k u 2 0 0 6 s e m ě s t o C h o m u t o v s t a lo s t a t u t á r n í m m ě s t e m a z a č l e n i l o s e s v ý m v ý z n a m e m m e z i 21
n e j v ě t š í m ě s t a v r e p u b l i c e j a k o j s o u n a p ř. O s t r a v a, B r n o, O lo m o u c, P l z e ň, Z l í n, P a r d u b i c e n e b o K a r lo v y V a r y. O d š k o l n í h o r o k u 2 0 0 6 / 2 0 0 7 z d e b y l o t e v ř e n p r v n í r o č n í k b a k a l á ř s k é h o s t u d i a Č V U T F a k u l t a s t r o j n í, c o ž v e d lo k o p ě t o v n é m u v y z d v i ž e n í. D a l š í m k l a d n ý m z á ř e z e m d o d ě j i n C h o m u t o v a b y lo u z a v ř e n í p a r t n e r s t v í s n ě m e c k ý m i m ě s t y B e r n b u r g, A n n a b e r g B u c h h o l z, A r e n z a n o. C e l k o v é v y h l í d k y d o b u d o u c n o s t i j s o u z a t í m v e l m i p ř í z n i v é. D n e s j e C h o m u t o v s k ý r e g io n d r u h ý m n e j v ě t š í m s p r á v n í m o b v o d e m v Ú s t e c k é m k r a j i. P o h l e d d o m i n u l o s t i 22
3. 1 1. N E J D Ů L E Ž I T Ě J Š Í D A T A V H I S T O R I I M Ě S T A 1 0. 1 1. s t. - p o č á t k y C h o m u t o v a, v z n i k s lo v a n s k é h o s í d l i š t ě 1 2 5 2 - p r v n í p í s e m n á z m í n k a o C h o m u t o v u v d a r o v a c í l i s t i n ě B e d ř i c h a N a č e r a d c e, k t e r o u p o s t u p u j e m ě s t o ř á d u n ě m e c k ý c h r yt í ř ů 1 4 1 1 - k r á l o d e b í r á ř á d u n ě m e c k ý c h r yt í ř ů m ě s t o, C h o - mu t o v p ř e c h á z í p o d s p r á v u k r á l o v s k é k o r u n y 1 4 2 1 - C h o m u t o v j e d o b yt h u s it y, j e v y p á l e n o a o b y - v a t e l s t v o v ě t š i n o u p o b it o 1 4 5 7 - k r á l L. P o h r o b e k u d ě l u j e m ě s t u e r b a p e č e ť 1 4 8 8 - B e n e š z V e i t m í l e v y k u p u j e m ě s t o C h o m u t o v 1 5 8 8 - C h o m u t o v z í s k á v á J i ř í P o p e l z L o b k o v i c 1 5 8 9 - p ř íc h o d j e z u it ů d o m ě s t a 1 5 9 1 - J iř í P o p e l p ř e d á v á j e z u it ů m z a k l á d a c í l i s t i n u p r o v y b u d o v á n í k o l e j e a k o s t e l a 1 6 0 5 - C h o m u t o v s e v y k u p u j e z p o d d a n s t v í a s t á v á s e s v o b o d n ý m k r á lo v s k ý m m ě s t e m 1 6 3 9 - C h o m u t o v j e d o b yt a v y p l e n ě n Š p a n ě l y 1 6 4 1 - e p i d e m i e m o r u 1 7 7 3 - r o z p u š t ě n í j e z u it s k é h o ř á d u, k o l e j j e p ř e b u d o v á - n a n a k a s á r n a 1 8 1 3 - n a p o l e o n s k é v á l k y, v C h o m u t o v ě s e s e š l i k j e d - n á n í p r u s k ý k r á l F r i e d r i c h, r u s k ý c a r A l e x a n d e r a r a k o u s k ý c í s a ř F r a n t i š e k 1 9 3 8 - p r o b ě h l a s c h ů z k a l o r d a R u n c i m a n a s H e n l e i n e m n a Č e r v e n é m h r á d k u k p r o je d n á n í o d t r ž e n í p o h - r a n i č í o d t e h d e j š í h o Č e s k o s lo v e n s k a a p ř i p o j e n í c e l é h o r e g i o n u k n ě m e c k é ř í š i 1 9 4 5 - o s v o b o z e n í a o p ě t o v n é p ř i p o j e n í r e g i o n u k Č e s - k o s lo v e n s k u a n á s l e d n ý o d s u n v ě t š i n y N ě m c ů 1 9 9 2 - h i s t o r i c k é c e n t r u m p r o h l á š e n o p a m á t k o v o u z ó n o u 1. 7. 2 0 0 6 - C h o mu t o v s e s t á v á s t a t u t á r n í m m ě s t e m 23
4. Di da ktic ké vy užití zpracova ného té ma tu ve vý uce vl a s tivědy na 1. stup ni ZŠ V t é t o k a p it o l e j s e m n a s t í n i l a mo ž n o s t v y u ž it í s k u p i n o v é p r á c e a p r o j e k t o v é v ý u k y b ě h e m n ě k o l i k a v y c h á z e k p o s t o p á c h h i s t o r i e C h o m u t o v s k a. K a ž d ý p r o j e k t m á s v é t é m a, s v é c í l e a s v é z h o d n o c e n í. V p ř í l o h á c h j s o u j e d n o t l i v é p r o j e k t y z d o k u m e n t o v á n y p o mo c í f o t o g r a f i í a v y p l n ě n ý c h p r a c o v n í c h l i s t ů. S p o l e č n ě s ž á k y j s e m a b s o l v o v a l a p ě t p r o je k t ů, k t e r é n á m p o mo h l y p ř i b l í ž it n a š e m ě s t o. K a ž d á t a t o v ý u k a p r o b í h á č á s t e č n ě v e n k u a č á s t e č n ě v e t ř íd ě, p r o t o je t a k é r o z d ě l e n a d o v í c e v y u č o v a c í c h h o d i n. V k a ž d é m p r o j e k t u d o c h á z í s a mo z ř e j m ě k p r o p o je n í o s t a t n í c h p ř e d m ě t ů s v l a s t i v ě d o u ( n a p ř. v ýt v a r n á v ý c h o v a, č e s k ý j a z y k n e b o ma t e m a t i k a a j. ). V e v ý u c e v y c h á z í m z p ř e d c h o z í t e o r e t ic k é č á s t i. 4. 1. M Ě S T O, K D E Ž I J I H i s t o r i c k é j á d r o p r o š lo c e lo u ř a d o u z t r á t j i ž v e d v a c á t ý c h a t ř ic á t ý c h l e t e c h 2 0. s t o le t í, j a k u v á d í J. P a c h n e r v e s v é k n i z e C h o m u t o v. 7 ) N e j v ě t š í z m ě n y v š a k t u t o č á s t p o s t i h l y p o d r u h é s v ě t o v é v á l c e a v š e d e s á t ý c h a s e d m d e s á t ý c h l e t e c h 2 0. s t o l e t í, k d y b y l a d e m o l o v á n a p ř e d m ě s t í k j á d r u n a v a z u j í c í. C í l e m t é t o v ý u k y j e p o d n ít it u ž á k ů z á j e m o v ý z n a m n á m í s t a v e s v é m m ě s t ě, p o z n á v a t j e a c h o v a t s e k n i m o h l e d u p l n ě, s ú c t o u. Ž á c i b y s i m ě l i t o u t o c e s t o u r o z v í j e t s c h o p n o s t o n i c h v y p r á v ě t, v y j a d ř o v a t s v é d o j m y, d o t ý k a t s e p r a k t i c k ý c h z k u š e n o s t í a z á ž it k ů a v ýt v a r n ě j e v y j a d ř o v a t. V ý c h o v n ý m c í l e m j e p o z n á v a t r e g io n a o b j e v o v a t j e h o d o b r é 7 ) P A C H N E R, J a r o s l a v. Z m i z e l é Č e c h y C h o m u t o v. P r o m ě n y v h i s t o r i c k é m c e n t r u m ě s t s k á p a m á t k o v á z ó n a, 1. v y d., v P r a z e, 2 0 0 6, s. 3 4 4 4. 24