FILOZOFICKÁ FAKULTA UNIVERZITY KARLOVY. KATEDRA PEDAGOGIKY Jednooborová pedagogika kombinovaná PETRA KUCHAŘOVÁ

Transkript

1 FILOZOFICKÁ FAKULTA UNIVERZITY KARLOVY KATEDRA PEDAGOGIKY Jednooborová pedagogika kombinovaná PETRA KUCHAŘOVÁ HODNOCENÍ V KOOPERATIVNÍM UČENÍ Vedoucí diplomové práce: Doc. PhDr. Hana Kasíková, CSc. PRAHA 2006

2 2 Ú V O D T E O R E T I C K Á Č Á S T 1 K o o p e r a t i v n í u č e n í a v y u č o v á n í K o o p e r a c e a t z v. a l t e r n a t i v n í v z d ě l á v á n í Z á k l a d n í c h a r a k t e r i s t i k a k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í K o o p e r a c e z p s y c h o s o c i á l n í h o h l e d i s k a K o o p e r a c e z p e d a g o g i c k é h o h l e d i s k a P r i n c i p y k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í H o d n o c e n í P r o c e s h o d n o c e n í Š k o l n í h o d n o c e n í Š k o l n í h o d n o c e n í, j e h o f u n k c e a s p e c i f i k a F o r m y š k o l n í h o h o d n o c e n í S p e c i f i k a h o d n o c e n í v k o o p e r a t i v n í m v y u č o v á n í V Ý Z K U M N Ý P R O J E K T 4 H o d n o c e n í v k o o p e r a t i v n í m u č e n í F o r m u l a c e v ý z k u m n ý c h ú k o l ů C h a r a k t e r i s t i k a z á k l a d n í h o s o u b o r u, v ý b ě r u a v ý - z k u m n é h o v z o r k u S t r a t e g i c k á ú v a h a o p o u ž i t í v ý z k u m n ý c h m e t o d, t e c h - n i k a p r o c e d u r P o z o r o v á n í U P o z o r o v á n í Ž D o t a z n í k Ž R o z h o v o r U

3 A n a l ý z a z k o u m a n ý c h j e v ů V y u ž í v á n í k o o p e r a t i v n í h o v y u č o v á n í n a z k o u m a n ý c h z á k l a d - n í c h š k o l á c h P r o c e s h o d n o c e n í v k o o p e r a t i v n í m v y u č o v á n í V y u ž í v á n í s e b e h o d n o t í c í c h a k t i v i t ž á k ů S h r n u t í N á v r h y f o r e m h o d n o c e n í v k o o p e r a t i v n í m u č e n í Z Á V Ě R R E S U M É A N O T A C E

4 4 P R O H L Á Š E N Í P r o h l a š u j i, ž e j s e m d i p l o m o v o u p r á c i z p r a c o v a l a s a m o - s t a t n ě a v š e c h n u p o u ž i t o u l i t e r a t u r u a b i b l i o g r a f i c k é z d r o j e j s e m u v e d l a v s e z n a m u a z á r o v e ň d l e n o r m y ř á d n ě o z n a č i l a v š e c h n y p o u ž i t é c i t a c e. V P r a z e 1 0. p r o s i n c e

5 5 P O D Ě K O V Á N Í C h c i p o d ě k o v a t v e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e D o c. P h D r. H a n ě K a s í k o v é, C S c. z a o d b o r n o u p o m o c a r a d y, d í k y n i m ž j s e m m o h l a d o k o n č i t t u t o d i p l o m o v o u p r á c i, a k o l e k t i v ů m z a m ě s t n a n c ů Z Š K a m e n k a v Č e l á k o v i c í c h a Z Š A. B a r á k a v L o v o s i c í c h v č e l e s ř e d i t e l k a m i M g r. J a r o s l a v o u B u r k e r t o - v o u a M g r. M a r i í P e l i k á n o v o u z a č a s, v s t ř í c n o s t a p o m o c p ř i r e a l i z a c i v l a s t n í h o v ý z k u m n é h o p r o j e k t u.

6 6 Ú V O D P o p o l i t i c k ý c h z m ě n á c h v r o c e z a č a l a v n a š i c h z e m ě p i s n ý c h š í ř k á c h p ř e s t a v b a t e h d e j š í s p o l e č n o s t i, k t e r á s e p o s t u p n ě r e a l i z o v a l a a o d r á ž e l a v e v š e c h s f é r á c h l i d s k é č i n n o s t i. V ý j i m k o u n e b y l a s a m o z ř e j m ě a n i o b l a s t š k o l s t v í. T e h d e j š í m u č e s k é m u š k o l s k é m u s y s t é m u b y l ( a v n ě k t e r ý c h p ř í p a d e c h i s t á l e j e ) v y t ý k á n t r a n s m i s i v n í m o d e l v y u č o v á n í, d í k y n ě m u ž j s o u ž á c i p ř e s y c o v á n i i n f o r m a c e m i, n e d o s t a t e č - n ě m o t i v o v á n i k z í s k á v á n í n o v ý c h p o z n a t k ů a s e b e r o z v o j i v ů b e c, k t e r ý j e z a l o ž e n n a m e m o r o v á n í, n e r e f l e k t o v á n í i n - d i v i d u á l n í c h p o t ř e b ž á k ů, n e p ř i z p ů s o b o v á n í s e j e j i c h m o ž - n o s t e m a s c h o p n o s t e m a p o d. P r o t o s e ř a d a a u t o r ů o d b o r - n ý c h p u b l i k a c í i s a m o t n ý c h p e d a g o g ů s n a ž i l a a s n a ž í h l e d a t i n s p i r a c i b u ď v z a h r a n i č n í m p e d a g o g i c k é m m y š l e n í, n e b o n a v á z a t n a p ř e r u š e n é t r a d i c e p r o g r e s i v n í č e s k é p e d a g o g i k y. Ř a d a p e d a g o g ů p o d v l i v e m v ý š e u v e d e n ý c h p o c i t ů z a č a l a s t u d o v a t o r g a n i z a č n í a v y u č o v a c í f o r m y v z a h r a n i č í, p o - s t u p n ě s e s e z n a m o v a l a s m o d e r n í m i t r e n d y v e v y u č o v á n í, s n a ž i l a s e j e z a p o j i t d o v l a s t n í h o s y s t é m u v y u č o v á n í a v s t o u p i t t a k d o e v r o p s k ý c h p o j e t í v y u č o v á n í v p r a x i. T e n t o p r o c e s s e č á s t e č n ě d o t k l i p ř e m ě n y č e s k é h o š k o l s k é h o s y s - t é m u, a l e n e j e d n á s e o p r o c e s j e d n o d u c h ý a k r á t k ý. J e t o d l o u h o d o b ý p r o c e s, k t e r ý d e t e r m i n u j í m ě n í c í s e p o d m í n k y, t r a d i č n í h o d n o t y č e s k é s p o l e č n o s t i, a k c e l e r a c e v ý v o j e č e s - k ý c h ž á k ů a s t u d e n t ů, e k o n o m i c k á s i t u a c e Č R a ř a d a d a l - š í c h f a k t o r ů, k t e r é t a k p ř í m o o v l i v ň u j í a d e t e r m i n u j í i s e d m -

7 7 n á c t l e t p o t z v. s a m e t o v é r e v o l u c i t r a n s f o r m a c i s y s t é m u č e s k é h o š k o l s t v í. J e d n o u z c e s t z m ě n s e s t a l o i t z v. a l t e r n a t i v n í š k o l s t v í a a l t e r n a t i v n í z p ů s o b y v y u č o v á n í ( p o j m e m a l t e r n a t i v n í v e s v é d i p l o m o v é p r á c i m í n í m v e s m y s l u j i n ý, o d l i š n ý n e ž b ě ž - n ý s y s t é m v y u č o v á n í ). T y j s o u z a l o ž e n y n a r o z d í l o d t r a d i č - n í h o t r a n s m i s i v n í h o p o j e t í v z d ě l á v á n í n a k o n s t r u k t i v i s t i c - k é m p ř í s t u p u, c o ž s e o d r á ž í p ř e d e v š í m v e v l a s t n í m p r ů b ě h u v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u, t z n. v p o j e t í v y u č o v á n í, o b s a h u, m e t o d á c h, o r g a n i z a č n í c h f o r m á c h, c í l e c h, h o d n o t í - c í c h č i n n o s t e c h a p o d., z k r á t k a v e v š e c h z á k l a d n í c h k a t e g o - r i í c h v y u č o v á n í. B ě h e m s t u d i a n a t é t o š k o l e j s e m s e s e z n á m i l a s ř a d o u n e t r a n s m i s i v n í c h m o d e l ů v y u č o v á n í a k o n s t r u k t i v i s t i c k ý c h d i d a k t i c k ý c h m o d e l ů, k t e r é j s e m s i n á s l e d n ě s a m a v y z k o u - š e l a v p r a x i. Ř a d a m ý c h k o l e g ů o n ě k t e r ý c h d i d a k t i c k ý c h m o d e l e c h v y u č o v á n í d o p o s u d n e s l y š e l a. J e d n í m z t ě c h t o m o d e l ů b y l o i k o o p e r a t i v n í u č e n í a v y u č o v á n í ( j e h o t ě ž i š t ě m v š a k n e n í v ý l u č n ě k o n s t r u k t i v i s t i c k ý p ř í s t u p, p o d r o b n ě j š í c h a r a k t e r i s t i k u p r o t o u v á d í m v k a p i t o l e 1. 2 ), j e h o ž p r i n c i p y j s e m s e p o k o u š e l a z a p o j i t d o s v é h o v y u č o v a c í h o p r o c e s u. T o b o h u ž e l a l e n á s l e d n ě p ř i n e s l o ř a d u p r o b l é m ů, k t e r é s e o d r a z i l y p ř e d e v š í m v n u t n o s t i p r o p o j i t n o v é m o d e l y s k l a s i c k ý m h o d n o c e n í m v č e s k é m š k o l s t v í s e z n á m k o v á - n í m. P r á v ě f a k t, ž e u v ě t š i n y p e d a g o g i c k é v e ř e j n o s t i s t á l e j e š t ě p ř e v l á d á t r a n s m i s i v n í p o j e t í v y u č o v á n í a ž e i m p l e m e n - t a c e t ě c h t o n o v ý c h m o d e l ů d o k o n k r é t n í h o p o j e t í v y u č o v á n í p ř i n á š í ř a d u p o t í ž í v e s p o j i t o s t i s m e t o d a m i h o d n o c e n í, m ě p ř i v e d l k m y š l e n c e z j i s t i t, j a k é v y u č o v a c í m o d e l y j s o u

8 8 v s o u č a s n é d o b ě u p l a t ň o v á n y v p r a x i n a k o n k r é t n í š k o l e v e v y u č o v a c í m p r o c e s u, a t o p ř e d e v š í m z h l e d i s k a h o d n o t í c í c h a k t i v i t u č i t e l ů, a l e i s a m o t n ý c h ž á k ů n e j e n v e f r o n t á l n í m s y s t é m u v ý u k y, a l e i z h l e d i s k a j i ž v ý š e z m i ň o v a n ý c h a l - t e r n a t i v n í c h m o d e l ů v y u č o v á n í, p ř e d e v š í m v y u č o v á n í k o o - p e r a t i v n í h o. C í l e m m é d i p l o m o v é p r á c e j e p r o t o d e s k r i p c e p r o c e s u h o d n o c e n í v s y s t é m u k o o p e r a t i v n í h o u č e n í n a d r u - h é m s t u p n i z á k l a d n í š k o l y v r á m c i r ů z n ý c h v y u č o v a c í c h p ř e d m ě t ů. Z o d b o r n é l i t e r a t u r y i z v l a s t n í p r a x e v í m, ž e v ě t š i n a č e s k é v e ř e j n o s t i v n í m á n a n a š e m š k o l s k é m s y s t é m u j a k o n e g a t i v n í p ř e d e v š í m z p ů s o b z n á m k o v á n í a p r o c e s h o d n o c e - n í a h l a v n ě v ý s l e d k y h o d n o c e n í p o v y š u j e n a z á k l a d n í s t a - v e b n í p a n e l v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u. P r o t o ž e j e m á p r á c e t e o r e t i c k o e m p i r i c k á, r o z d ě l i l a j s e m j i d o d v o u č á s t í. V t e o r e t i c k é č á s t i s t r u č n ě c h a r a k t e r i z u j i z á k l a d n í p o j m y, k t e r é b u d u v p r a k t i c k é č á s t i p o u ž í v a t a d á l e s n i m i p r a c o v a t. H l a v n í j á d r o t é t o č á s t i b u d e t v o ř i t c h a r a k t e r i s t i k a k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í a p r o c e s u h o d n o c e n í, j e - h o d e t e r m i n a n t a z p ů s o b ů. J e l i k o ž s e s a m a p o k u s í m o e m - p i r i c k ý v ý z k u m, m ů ž e m i z n a č n ě j e h o r e a l i z a c i u s n a d n i t o r i - e n t a c e v d o s a v a d n í c h v ý z k u m e c h a p ř í s t u p e c h k t é t o p r o - b l e m a t i c e. J a k j s e m j i ž v ý š e z m í n i l a, d r u h á č á s t j e e m p i r i c k á a z p r a c o v á v á m v n í p o m o c í v l a s t n í h o v ý z k u m u, j a k v y p a d á s i - t u a c e v t é t o p r o b l e m a t i c e n a d v o u k o n k r é t n í c h č e s k ý c h š k o - l á c h v p r a x i. Z á k l a d t é t o č á s t i j e p o s t a v e n p ř e d e v š í m n a

9 9 p ř í p r a v ě a r e a l i z a c i v ý z k u m n é h o p r o j e k t u, k t e r ý s e z a b ý v á p r á v ě p r o b l e m a t i k o u v z t a h u š k o l n í h o h o d n o c e n í a k o o p e r a - t i v n í h o z p ů s o b u v y u č o v á n í.

10 10 TEORETICKÁ ČÁST 1 K OOPERATIVNÍ UČENÍ A VYUČOVÁNÍ 1. 1 K o o p e r a c e a t z v. a l t e r n a t i v n í v z d ě l á v á n í J i ž v ú v o d u j s e m z m í n i l a, ž e k o o p e r a t i v n í u č e n í a v y u - č o v á n í j e č a s t o p e d a g o g i c k o u v e ř e j n o s t í p o j í m á n o j a k o t z v. a l t e r n a t i v n í v z d ě l á v á n í. A b y b y l y t e d y s p r á v n ě v y m e z e n y c h a r a k t e r i s t i k y k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í v e s m y s l u v n i t ř n í t r a n s f o r m a c e š k o l y ( v i z k a p i t o l a 1. 2 ), p o d á v á m n e j - p r v e s t r u č n o u c h a r a k t e r i s t i k u t z v. a l t e r n a t i v n í h o š k o l s t v í a v z d ě l á v á n í v ú v o d u m é d i p l o m o v é p r á c e. Z t é t o c h a r a k t e r i s - t i k y t o t i ž v y p l ý v á n a p r o s t o o d l i š n á k o n c e p c e t o h o t o v y u č o - v a c í h o m o d e l u a n á s l e d n ě i z p ů s o b y h o d n o c e n í, j e h o ž v z t a h k e k o o p e r a t i v n í m u z p ů s o b u v ý u k y j e p r á v ě j á d r e m e m p i r i c - k é č á s t i m é d i p l o m o v é p r á c e. M e z i a u t o r y, k t e ř í v r á m c i n a š í r e p u b l i k y p u b l i k u j í o p r o b l e m a t i c e t z v. a l t e r n a t i v n í h o v z d ě l á v á n í, s e ř a d í J a n P r ů c h a, K a r e l R ý d l a J a n S o l f r o n k. V š i c h n i t ř i a u t o ř i p o d á - v a j í v e s v ý c h p u b l i k a c í c h 1 z á k l a d n í c h a r a k t e r i s t i k u t o h o t o p o j m u, p o k o u š e j í s e o t y p o l o g i i a l t e r n a t i v n í h o š k o l s t v í ( v i z P ř í l o h a č. 1 ), m a p u j í h i s t o r i c k ý i s o u č a s n ý v ý v o j v e s v ě t ě, a l e i u n á s v Č R, d í k y d l o u h o d o b é m u z á j m u o t u t o p r o b l e - m a t i k u p ř e d k l á d a j í n e j e n k l a d y, a l e i z á p o r y a l t e r n a t i v n í c h 1 např. Alternativní školy (1996), Problematika organizačních forem vyučování a alternativního školství (1995), Reformní praxe v současných školských systémech (1990)

11 11 š k o l a a l t e r n a t i v n í c h z p ů s o b ů v ý u k y, č í m ž p ř i s p í v a j í k v ě t š í i n f o r m o v a n o s t i č e s k é š k o l s k é v e ř e j n o s t i v t é t o p r o b l e m a t i c e i k z a p o j e n í a l t e r n a t i v n í h o p o j e t í v ý c h o v y a v ý u k y d o p r a x e. V ý š e u v e d e n í a u t o ř i p o u k a z u j í v š a k v e s v ý c h p u b l i k a - c í c h n a t e r m i n o l o g i c k é o b t í ž n o s t i s t í m t o f e n o m é n e m s p o j e - n é. P o j e m a l t e r n a t i v n í š k o l s t v í j e z h l e d i s k a m o r f o l o g i c k é h o o d v o z e n o d s l o v a a l t e r n a t i v a. A l t e r n a t i v o u s e o b e c n ě r o - z u m í p ř í s t u p n a b í z e j í c í o d l i š n o u v a r i a n t u ( f o r m u ) u r č i t é č i n n o s t i k t a k o v é, k t e r á j e v r á m c i u r č i t é s p o l e č n o s t i a v u r č i t é m č a s e t r a d i č n í, s i l n ě z a k o ř e n ě n á. P o k u d t e d y p o - j e m a l t e r n a t i v a a p l i k u j e m e n a p r o b l e m a t i k u v z d ě l á v á n í, c h á p e m e p a k a l t e r n a t i v n í v z d ě l á v á n í j a k o p ř í s t u p y n a b í - z e j í c í a l t e r n a t i v u k t r a d i č n í m u i n s t i t u c i o n á l n í m u v z d ě l á - v á n í n e b o p r o h n u t í, k t e r á o d m í t a j í k o n c e p c i f o r m á l n í h o v z d ě l á v á n í 2 n a s t r a n ě j e d n é, n a s t r a n ě d r u h é š k o l n í v z d ě l á v á n í, k t e r é j e o d l i š n é o d v z d ě l á v á n í n a b í z e n é h o s t á t e m n e b o j i n ý m i t r a d i č n í m i i n s t i t u c e m i 2. A v č e m j s o u t e d y a l t e r n a t i v n í š k o l y k o n k r é t n ě o d t r a - d i č n í c h š k o l j i n é? N a t u t o o t á z k u s e s a m o z ř e j m ě s n a ž i l a a s n a ž í n a j í t o d p o v ě d ě t ř a d a a u t o r ů o d b o r n ý c h p u b l i k a c í ( n a p ř. n ě m e č t í a u t o ř i K l a s s e n a S k i e r a, u n á s S u p, P r ů c h a, S o l f r o n k, R ý d l a j. ). P r o m o u o d p o v ě ď n a t u t o o t á z k u m i p o - s l o u ž í T o n u c c i h o 3 c h a r a k t e r i s t i k a t r a n s m i s i v n í c h a k o n s t r u k - t i v n í c h k o n c e p c í v z d ě l á v á n í, k t e r é p r á v ě r e p r e z e n t u j í p o j e t í v ý c h o v y a v z d ě l á v á n í z h l e d i s k a b u d o v á n í p o z n á n í v t r a d i č n í m a a l t e r n a t i v n í m š k o l s t v í ( v ý z n a m a l t e r n a t i v n í š k o l y v š a k s p o č í v á i v j i n ý c h a s p e k t e c h, k t e r é u v á d í m n í ž e, 2 PRŮCHA, J. Alternativní školy. Praha : Portál, 1996, s TONUCCI, F. Vyučovat nebo naučit? Praha : PFUK, 1991, s ,

12 12 n e ž j e j e n a s p e k t b u d o v á n í p o z n á n í u T o n u c c i h o t z v. a u - t o - s o c i o - k o n s t r u k c e ), a s y n t é z a c h a r a k t e r i s t i k a l t e r n a t i v - n í c h š k o l v ý š e u v e d e n ý c h a u t o r ů. P r o p ř e h l e d n o s t u v á d í m T o n u c c i h o k o m p a r a č n í p o j e t í v e v l a s t n í m o d i f i k o v a n é p ř e h l e d n é t a b u l c e, k t e r á j e s o u č á s - t í t e x t u, a b y m ě l č t e n á ř o k a m ž i t ý p ř e h l e d o j e d n o t l i v ý c h a s p e k t e c h ( v i z T a b u l k a 1 ). T O N U C C I H O K O M P AR AC E P O J E T Í V Z D Ě L Á V Á N Í T R AN S M I S I V N Í Š K O L A t r a n s m i s e K O N S T R U K T I V N Í Š K O L A k o n s t r u k c e d í t ě n e v í d í t ě v í ( z k u š e n o s t i ) u č i t e l v í i n t e l i g e n c e p r á z d n á n á d o b a p a s i v i t a u n i f o r m i t a s e l e k c e ž á k ů k o m p e t i c e h o d n o c e n í v e f o r m ě m ě ř e n í u č i t e l r o z v í j í i n t e l i g e n c e s e o b o h a c u j e a k t i v i t a r ů z n o s t p o d p o r a v š e c h ž á k ů k o o p e r a c e s e b e h o d n o c e n í T a b u l k a č. 1 Z v ý š e u v e d e n é k o m p a r a č n í t a b u l k y j e n a p r v n í p o h l e d p a t r n é, ž e o b ě p o j e t í v z d ě l á v á n í s e z n a č n ě l i š í. A l t e r n a t i v n í k o n s t r u k t i v n í š k o l s t v í j e z a m ě ř e n é n a t v o r b ě z k u š e n o s t í ž á - k ů j e j i c h v l a s t n í a k t i v i t o u. T o m u j s o u p o d ř í z e n y i v y u č o v a c í f o r m y a m e t o d y ( n a p ř. r o z h o v o r, p r o j e k t o v á n í, s k u p i n o v é č i n n o s t i a p o d. ), v j e j i c h ž c e n t r u z á j m u j e p r á v ě n a r o z d í l o d

13 13 t r a d i č n í h o v z d ě l á v á n í d í t ě, o t e v ř e n o s t o k o l í a j e h o o s o b - n o s t n í r o z v o j, j e h o ž s t a v e b n í z á k l a d n o u j s o u i n d i v i d u á l n í z k u š e n o s t i d í t ě t e a m n o h o v r s t e v n a t á i n t e l i g e n c e ( v i z G a r d - n e r ), k t e r o u u č i t e l j a k o p o m o c n í k d á l e m o d i f i k u j e a r o z v í j í. T a k j e p o d p o r o v á n k o m p l e x n í o s o b n o s t n í r o z v o j v š e c h ž á k ů a j e j i c h h o d n o c e n í s p o č í v á n e v m ě ř e n í m e z i s e b o u a v z h l e d e m k u r č i t ý m z v n ě j š k u d a n ý m s t a n d a r d ů m, a l e v e f o r m ě s e b e h o d n o c e n í v e v z t a h u k v l a s t n í m u r o z v o j i a p o - k r o k u. C h a r a k t e r i s t i k u a l t e r n a t i v n í c h š k o l v š a k n e l z e z u ž o v a t p o u z e n a o d l i š n o s t i v e v z t a h u k p e d a g o g i c k o d i d a k t i c k é s t r á n c e, a l e i v d a l š í c h d v o u z á k l a d n í c h r o v i n á c h. O d l i š n o s t a l t e r n a t i v n í h o š k o l s t v í j e p a k c h a r a k t e r i z o v á n a n á s l e d u j í c í - m i t ř e m i r o v i n a m i ( v i z P r ů c h a, ). 1. r o v i n a š k o l s k o p o l i t i c k á 2. r o v i n a e k o n o m i c k á 3. r o v i n a p e d a g o g i c k o - d i d a k t i c k á. Š k o l s k o p o l i t i c k á r o v i n a a l t e r n a t i v n í h o š k o l s t v í j e t v o - ř e n a š k o l a m i, k t e r é f u n g u j í m i m o t r a d i č n í s e k t o r s t á t n í c h š k o l, s t o j í p r o t i t r a d i č n í m s t á t n í m š k o l á m a v y t v á ř e j í t a k š i r š í v a r i a b i l i t u n a b í d e k v o b l a s t i š k o l s t v í j a k o s p e c i f i c k á v z d ě l á v a c í c e s t a. T u t o s p e c i f i c k o u c e s t u p a k p ř e d s t a v u j í p r á v ě n e v l á d n í s u b j e k t y ( n a p ř. c í r k e v, k u l t u r n í i n s t i t u c e, s p o l e č e n s k é o r g a n i z a c e a p o d. ), k t e r é t y t o š k o l y o d l i š u j í c í s e v o b l a s t i z ř i z o v á n í, s p r a v o v á n í, o r g a n i z a c e, ř í z e n í a f i - n a n c o v á n í z ř i z u j í. A p r á v ě f i n a n c o v á n í v o b l a s t i š k o l s t v í p ř e d s t a v u j e d r u - h o u r o v i n u a l t e r n a t i v n í c h š k o l. P o j e m a l t e r n a t i v n í š k o l a j e

14 14 t o t i ž v e v ě t š i n ě p ř í p a d ů v e ř e j n o s t í v n í m á n a j a k o n e s t á t n í s o u k r o m á š k o l a, j e j í ž e k o n o m i c k ý a s p e k t f u n g o v á n í s e d i - a m e t r á l n ě l i š í o d š k o l s t á t n í h o s e k t o r u. T y j s o u z p r a v i d l a z a l o ž e n y n a b e z p l a t n é ú č a s t i s t u d e n t ů a ž á k ů, p r o t o ž e e k o - n o m i c k ý r o z p o č e t t ě c h t o š k o l j e t v o ř e n s t á t n í m i z d r o j i ( r e s p. f i n a n č n í m i z d r o j i z ř i z o v a t e l e, c o ž j s o u v ě t š i n o u ú z e m n ě s a m o s p r á v n é c e l k y ). N a o p a k r o z p o č e t s o u k r o m ý c h š k o l j e t v o ř e n f i n a n č n í m i z d r o j i ú č a s t n í k ů ( v e v ě t š i n ě p ř í - p a d ů v e f o r m ě n e m a l é h o š k o l n é h o ) a n e s t á t n í c h s u b j e k t ů, k t e r é p ů s o b í j a k o z ř i z o v a t e l. O v š e m j e n u t n é p o d o t k n o u t, ž e p o j e m a l t e r n a t i v n í a s o u k r o m é š k o l y n e n í s y n o n y m e m a ž e t o t o č l e n ě n í š k o l n a s t á t n í a a l t e r n a t i v n í ( s o u k r o m é ) z h l e d i s k a f i n a n c o v á n í n e m u s í b ý t v p r a x i r o z l i š o v á n o p o d l e v ý š e u v e d e n ý c h k r i t é r i í, j e l i k o ž i t r a d i č n í s t á t n í š k o l y m o - h o u u t v á ř e t o n u o d l i š n o u a l t e r n a t i v n í k o l e j v e f o r m ě a l t e r - n a t i v n í c h p e d a g o g i c k o d i d a k t i c k ý c h k o n c e p c í. V z h l e d e m k t é m a t u m é d i p l o m o v é p r á c e s e p r o t o s o u - s t ř e d í m p ř e d e v š í m n a p e d a g o g i c k o d i d a k t i c k é a s p e k t y t é t o p r o b l e m a t i k y, j e l i k o ž k o o p e r a c e v e v ý c h o v n ě v z d ě l á - v a c í m p r o c e s u j e p o j í m á n a p ř e d e v š í m j a k o j e d e n z d i d a k t i c k ý c h v z d ě l á v a c í c h m o d e l ů a j a k o m o ž n o s t v e d o u c í k v n i t ř n í t r a n s f o r m a c i č e s k é š k o l y ( v i z k a p i t o l a 1. 2 ). V t o m t o s m y s l u j e p a k a l t e r n a t i v n í v z d ě l á v á n í p o j í m á n o j a k o v e š k e r é v z d ě l á v a c í m o d e l y, k t e r é s e v y m y k a j í t r a d i č - n í m u t r a n s m i s i v n í m u z p ů s o b u v ý u k y ( v i z v ý š e ), j s o u z a l o ž e - n y n a n o v ý c h a n e t r a d i č n í c h v z d ě l á v a c í c h p o s t u p e c h, m e t o - d á c h, o b s a z í c h a d i d a k t i c k ý c h i n o v a c í c h. P r o t o s e u p l a t ň u j e b ě h e m k o n k r é t n í h o v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u v u r č i t ý c h p ř e d m ě t e c h a n e n í c h a r a k t e r i s t i c k é p o u z e p r o

15 15 n e s t á t n í a l t e r n a t i v n í š k o l y, a l e p e d a g o g o v é h o u p l a t ň u j í i v r á m c i s t á t n í c h š k o l, p r o t o ž e n e p ř e d p o k l á d á r a d i k á l n í z m ě n y v e š k o l s k é p o l i t i c e a š k o l s k é m s y s t é m u. Ž á k j e v t ě c h t o k o n c e p c í c h p o j í m á n j a k o p a r t n e r, a k t i v n í o s o b n o s t, k t e r á s e s p o l e č n ě s o s t a t n í m i ž á k y s a m a v l a s t n í a k t i v n í č i n n o s t í p o d í l í n a s e b e r o z v o j i a o s o b n o s t n í m r ů s t u. T y t o p o ž a d a v k y p r á v ě s p l ň u j e j a k o j e d n a z f o r e m a l t e r n a t i v n í c h v z d ě l á v a c í c h m o d e l ů i k o o p e r a t i v n í u č e n í a v y u č o v á n í Z á k l a d n í c h a r a k t e r i s t i k a k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v yu č o v á n í S p o j m e m k o o p e r a c e ( z l a t i n s k é h o c o o p e r a r e = s p o l u - p r a c o v a t ) s e m ů ž e m e s e t k a t n e j e n v s y s t é m u v z d ě l á v á n í, a l e i v b ě ž n é m s p o l e č e n s k é m s t y k u. Ř a d a f i r e m, k t e r é p ů - s o b í v r ů z n ý c h o d v ě t v í c h, v p o s l e d n í d o b ě s t a v í s v é f u n g o - v á n í p r á v ě n a k o o p e r a c i. P o j m e m k o o p e r a c e s e o b e c n ě r o - z u m í s p o l u p r á c e, s o u č i n n o s t. J e j í m p ř e d p o k l a d e m j e s p o - l e č n á č i n n o s t s k u p i n y, j e j í ž č l e n o v é, f u n g o v á n í a č i n n o s t i j s o u u v n i t ř i n a v e n e k p r o v á z á n y s p o l e č n ý m i c í l i a p o t ř e b a - m i, k t e r é j s o u v n i t ř n ě a k c e p t o v á n y v š e m i č l e n y s k u p i n y a k t e r é j s o u u s p o k o j e n y p o u z e s p o l e č n o u č i n n o s t í a v ě d o m í m o s o b n í d ů l e ž i t o s t i v e v z t a h u k t ě m t o s p o l e č n ý m c í l ů m. P r á - v ě v ě d o m í m s p o l e č n é h o ú k o l u a s p o l e č n é v i z e c í l e t a k k o o p e r a c e p o s i l u j e a u d r ž u j e i n t e g r i t u s o c i á l n í s k u p i n y.

16 K o o p e r a c e z p s y c h o s o c i á l n í h o h l e d i s k a Z p s y c h o - s o c i á l n í h o a s p e k t u l z e n a k o o p e r a c i p o h l í - ž e t j a k o n a p o d o b u s t r u k t u r o v á n í l i d s k ý c h v z t a h ů v r á m c i u r č i t é s o c i á l n í s i t u a c e ( n e j e n v o b l a s t i p e d a g o g i c k é ). P r o t o n e n á h o d o u s t o j í k o o p e r a c e v c e n t r u z á j m u s t u - d i a i v s o c i o l o g i c k é m p o j e t í, p r o t o ž e j a k j s e m j i ž v ý š e u v e d l a, k o o p e r a c e m á v z t a h k s o c i á l n í s k u p i n ě a ú s p ě š n o s t f u n g o v á n í a i n t e g r i t a s o c i á l n í s k u p i n y p r á v ě z á v i s í n a s t u p - n i k o o p e r a c e. Z e s o c i o l o g i c k é h o h l e d i s k a j e p r o t o k o o p e r a - c e v ě t š i n o u p o j í m á n a b u ď j a k o s t a b i l i z a č n í f a k t o r s o c i á l - n í c h s y s t é m ů, k t e r ý u d r ž u j e o n u s o c i á l n í i n t e g r i t u, n e b o j a k o s p o l e č e n s k ý v z t a h m e z i l i d m i v r á m c i u r č i t é h o s o c i á l - n í h o s y s t é m u, k t e r ý s e m e z i l i d m i u p l a t ň u j e z a ú č e l e m d o - s a ž e n í c í l ů v š e m i z ú č a s t n ě n ý m i. D í k y s o c i o l o g i c k ý m e m p i - r i c k ý m v ý z k u m ů m l z e p a k v r á m c i s o c i á l n í c h s y s t é m ů v y p o - z o r o v a t n ě k o l i k t y p ů k o o p e r a t i v n í h o c h o v á n í, n a p ř. k o o p e - r a c i p r o s o c i á l n í ( z a m ě ř e n á k e t i c k y h o d n o t n ý m c í l ů m, t z n. k c í l ů m r e p r e z e n t u j í c í m z á j m y c e l é s p o l e č n o s t i ) a k o o p e r a - c i a s o c i á l n í ( z a m ě ř e n á k e t i c k y n e p ř i j a t e l n ý m c í l ů m ). V e v z t a h u k p e d a g o g i c k é m u p o j e t í k o o p e r a c e m á v š a k b e z p r o s t ř e d n í s o u v i s l o s t z e v š e c h v ý š e u v e d e n ý c h v ě d p s y - c h o l o g i e, p ř e d e v š í m p s y c h o l o g i e s o c i á l n í. P o j e m k o o p e r a c e j e o d p o č á t k u m i n u l é h o s t o l e t í j e d n í m z k l í č o v ý c h p o j m ů t é - t o v ě d n í d i s c i p l í n y a d o k o n c e n ě k t e ř í a u t o ř i ( n a p ř. H i e b s c h, V o r w e g ) j i p o v a ž u j í z a s t ě ž e j n í p ř e d m ě t z á j m u : L i d s k á k o - o p e r a c e j e z á k l a d n í m v ý c h o z í m b o d e m s t u d i a s o c i á l n í p s y -

17 17 c h o l o g i e. 4 V d ů s l e d k u t o h o t o f a k t u j e k o o p e r a c e v r á m c i s o c i á l n í p s y c h o l o g i e p o j í m á n a m u l t i d i m e n z i o n á l n ě ( n a p ř. K ř i v o h l a v ý, ) : k o o p e r a c e j e p o j í m á n a j a k o t y p c h o v á n í, k t e r ý s e v i n t e g r a c i s o s t a t n í m i v z t a h u j e k d o s a h o v á n í u r č i t é - h o c í l e ; k o o p e r a c e j e p o j í m á n a j a k o p o v a h o v ý r y s j e d i n c e, t z v. k o o p e r a t i v n o s t, t e d y s c h o p n o s t j e d i n c e s p o l u - p r a c o v a t s o s t a t n í m i ; k o o p e r a c e j e p o j í m á n a j a k o s o c i á l n í f a k t o r, k t e r ý p ů s o b í n a j e d i n c e v r á m c i s o c i á l n í s k u p i n y a k t e r ý s e u p l a t ň u j e m e z i j e d i n c i v r á m c i u r č i t é h o s o c i á l n í h o s y t é m u. N ě k t e ř í a u t o ř i a l e n e v y m e z u j í k o o p e r a c i j a k o s a m o - s t a t n ý p o j e m a j e h o p o d s t a t u v y m e z u j í n a z á k l a d ě p o j m u a n t o n y m n í h o ( n a p ř. M o r t o n D e u t s c h ). A n t o n y m e m k e s l o v u k o o p e r a c e j e b ě ž n ě c h á p á n a k o m p e t i c e ( k o n k u r e n c e ). K o m p e t i c e j e v y k l á d á n a j a k o s o u t ě ž i v o s t, j a k o z á p o r n ý v z t a h m e z i č l e n y s k u p i n y, k t e ř í s o u p e ř í o d o s a ž e n í n ě j a k é - h o c í l e. P o d m í n k o u d o s a ž e n í t o h o t o c í l e j e o v š e m f a k t, ž e j e d i n e c s v é h o c í l e d o s á h n e p o u z e t e h d y, p o k u d o s t a t n í ú č a s t n í c i s v é h o c í l e n e d o s á h n o u. T a k t o p o j í m a n ý v z t a h v e s k u p i n ě j e p a k z a l o ž e n p o u z e n a o s o b n í m p r o s p ě c h u, n a ú j m ě a d e p r i v a c i d r u h ý c h. N a z á k l a d ě L e w i n o v y t e o r i e ž i v o t n í h o p o l e v y m e z i l j e š - t ě D e u t s c h k r o m ě s o u č i n n o s t i a s o u t ě ž i v o s t i t ř e t í t y p s o c i - 4 KASÍKOVÁ, H. Kooperativní učení a vyučování. Praha : Karolinum, 2001, s. 22.

18 18 á l n í s i t u a c e i n d i v i d u a l i s t i c k o u 5. J i ž z o z n a č e n í j e p a t r n é, ž e z d e n e j d e o ž á d n o u a ť p o z i t i v n í, č i n e g a t i v n í z á v i s l o s t. J e d i n e c t o t i ž d o s a h u j e s v ý c h c í l ů a u s p o k o j u j e s v é p o t ř e b y b e z o h l e d u n a o s t a t n í č l e n y, n a j e j i c h s n a h u, ú s i l í a ú s p ě š - n o s t, d á s e ř í c i, ž e j e d i n e c t y t o k a t e g o r i e p ř í m o i g n o r u j e. U s p o k o j e n í j e h o p o t ř e b a d o s a ž e n í j e h o c í l ů v ů b e c n e z á v i s í n a ú s p ě š n o s t i d r u h ý c h j e d i n c ů, d o s a ž e n í v l a s t n í h o c í l e n e - o v l i v n í f a k t, z d a - l i o s t a t n í s v é h o c í l e d o s á h n o u t a k é, n e b o n a o p a k d o s a ž e n í c í l ů o s t a t n í m i j e d i n c i n e o v l i v n í f a k t, z d a - l i d o s á h n u s v é h o c í l e j á s á m. J e t e d y v í c e n e ž z ř e t e l n é, ž e i n d i v i d u a l i s t i c k é c h o v á n í j e z a l o ž e n o n a t o t á l n í n e z á v i s l o s - t i. K t e r ý z k o n c e p t ů l i d s k é h o c h o v á n í v e v z t a h u k o s t a t - n í m j e t e d y t e n s p r á v n ý? N a t u t o o t á z k u n e l z e s a m o z ř e j m ě j e d n o z n a č n ě o d p o v ě d ě t. Z á v i s í n a s i t u a c i, v e k t e r é s e j e d i - n e c n a c h á z í, n a j e h o o s o b n o s t n í c h c h a r a k t e r i s t i k á c h, n a z p ů s o b u p r á c e, n a m n o ž s t v í č a s u a n a d a l š í c h f a k t o r e c h, k t e r é u r č u j í, k t e r ý t y p s i j e d i n e c z v o l í, k t e r ý b u d e n e j ú - s p ě š n ě j š í, k t e r ý b u d e č a s o v ě a e n e r g e t i c k y n e j m é n ě z a t ě - ž u j í c í a p o d. C h a r a k t e r i s t i c k é z n a k y v ý š e u v e d e n ý c h t ř í m o d e l ů l i d - s k é h o c h o v á n í u v á d í m v k o m p a r a č n í t a b u l c e, k t e r á j e p r o p ř e h l e d n o s t s o u č á s t í t e x t u ( j a k o p o m ů c k u v y u ž i j i J o h n s n o v u k o m p a r a č n í t a b u l k u s o c i á l n í v z á j e m n é z á v i s l o s t i z r o k u ). 6 K O M P AR AC E K O O P E R AC E, K O M P E T I C E A I N D I V I D U AL I S T I C K É H O C H O V Á N Í 5 KASÍKOVÁ, H. Kooperativní učení, kooperativní škola. Praha : Portál, 1997, s KASÍKOVÁ, H. Kooperativní učení, kooperativní škola. Praha : Portál, 1997, s. 28.

19 19 z n a k y k o o p e r a c e k o m p e t i c e i n d i v i d u a l i s m u s Č I N N O S T I s o u č i n n o s t b o j n e z á v i s l o s t C Í L v š i c h n i j e n j á j á s á m P R Á C E s p o l e č n á k o m b i n a c e i n d i v i d u á l n í k v ý h ř e O B O H A C E N Í v š i c h n i j e n j á, j á s á m o c h u z e n í t e b e Ú S P Ě C H v š i c h n i j e n j á, t y n e j á s á m Z Á V I S L O S T p o z i t i v n í n e g a t i v n í ž á d n á O S U D v ý h r a v š e c h v ý h r a / p r o h r a j á v ý h r a T a b u l k a č. 2 N a z á k l a d ě k o m p a r a c e v y p l ý v á, ž e k o o p e r a c e n e n í z a - l o ž e n a n a b o j i a v z á j e m n é k o n k u r e n c i, a l e n a o p a k n a s o u - č i n n o s t i, j e ž s e p r o j e v u j e v d o s a ž e n í c í l e v u s p o k o j e n í p o - t ř e b v š e m i z ú č a s t n ě n ý m i. P r á v ě s p o l e č n á č i n n o s t v š e c h z ú - č a s t n ě n ý c h a o s o b n í z a p o j e n í v š e c h j e d i n c ů j e p o d m í n k o u o n o h o ú s p ě c h u. P o k u d t o t i ž j e d e n z e z ú č a s t n ě n ý c h n e s p l n í s v ů j d í l v r á m c i s p o l e č n é č i n n o s t i, ú s p ě c h s e n e d o s t a v í n e j e n j e m u, a l e a n i o s t a t n í m. Ú s p ě c h j e d n o h o j e b e z p o d m í - n e č n ě s p o j e n s ú s p ě c h e m d r u h é h o, c o ž v y t v á ř í p r á v ě o n u p o z i t i v n í v z á j e m n o u z á v i s l o s t. Ú k o l j e t e d y p o s t a v e n t a k, a b y b y l o b o h a c u j í c í p r o v š e c h n y, a b y i j e d i n c i p o m a l e j š í m o h l i s v ý m d í l e m p ř i s p ě t o s t a t n í m p o d l e s v é h o t e m p a, a n a o p a k j e d i n c i p ř e s n ě j š í a r y c h l e j š í j s o u v á z á n i n a j e d i n c e m é n ě ú s p ě š n é, k t e r é t a k m o t i v u j í k v y š š í m u ú s i l í. N a z á k l a - d ě t ě c h t o k o m p o n e n t j s o u p a k s p o l e č n o u č i n n o s t í o b o h a c o -

20 20 v á n i v š i c h n i. N a v í c j e d i n c i s i l n ě j š í s v o u s í l u n e z n e u ž í v a j í, a l e v y u ž í v a j í j i v e p r o s p ě c h c e l é s k u p i n y. J e l i k o ž v p o s l e d n í d o b ě k o o p e r a c e s t o j í v p o p ř e d í z á j m u v ě t š i n y v ě d n í c h d i s c i p l í n, p o v a ž u j i z a n u t n é b l í ž e c h a r a k t e r i z o v a t i k o o p e r a c i z p o h l e d u t ě c h t o ( p ř e v á ž n ě s p o - l e č e n s k ý c h ) v ě d n í c h d i s c i p l í n a o d h a l i t o d l i š n o s t i j e j í h o p o - j í m á n í. A č s i t o v ě t š i n a j e d i n c ů n e u v ě d o m u j e, k o o p e r a c e s e u p l a t ň u j e i v b ě ž n é m k a ž d o d e n n í m ž i v o t ě č l o v ě k a v e s m y s l u e t i c k ý c h i p r á v n í c h n o r e m a e k o n o m i c k ý c h f a k t o r ů. P r á v ě p r á v n í n o r m y d e f i n u j í, u r č u j í a u t v á ř e j í c h o v á - n í a j e d n á n í č l e n ů t é t o s p o l e č n o s t i t a k, a b y b y l z a j i š t ě n h l a d k ý p r ů b ě h s o u ž i t í, s p o l u p r á c e, a n a o p a k s a n k c i o n u j e t y j e d i n c e, k t e ř í t u t o s p o l u p r á c i a s o u č i n n o s t n a r u š u j í. Z t o h o t o p o h l e d u p o j í m a j í p r á v n í d i s c i p l í n y k o o p e r a c i j a k o n e z b y t n o u a n e d í l n o u s o u č á s t f u n g o v á n í k a ž d o d e n n í h o ž i v o - t a j e d i n c ů. J e s t l i ž e s t o j í k o o p e r a c e v c e n t r u z á j m u p r á v n í c h v ě d, m u s í t e d y s t á t i v e s t ř e d u p o z o r n o s t i e t i c k ý c h d i s c i p l í n, k t e r é s p r á v n í m i v ě d a m i v y t v á ř e j í n e r o z l u č n o u j e d n o t u. E t i - k a j a k o v ě d a o m o r á l c e a m r a v n o s t i d e f i n u j e t a k o v é j e d n á n í j e d n o t l i v c ů, k t e r é p o v a ž u j e d a n á s p o l e č n o s t v u r č i t é d o b ě z a s p r á v n é, t e d y t a k o v é, k t e r é n e v e d e k b o j i m e z i j e d i n c i, k ú s p ě c h ů m p o u z e u r č i t ý c h v y b r a n ý c h s k u p i n, a l e k ú s p ě c h ů m v š e c h j e d i n c ů b e z r o z d í l u, b e z t o h o, a b y ú s p ě c h j e d n o h o p ř i s p í v a l k n e ú s p ě c h u d r u h é h o, a b y v z t a h y m e z i l i d m i n e b y l y z a l o ž e n y n a u t i l i t a r i s m u, t e d y n a o s o b - n í m p r o s p ě c h u p o u z e j e d n é n e b o n ě k o l i k a m á l o o s o b.

21 21 E t i k a v š a k s e h r á v á s v o j i n e z a s t u p i t e l n o u ú l o h u i v r á m c i v ě d e k o n o m i c k ý c h a t o i v e s p o j i t o s t i s k o o p e r a c í. V e k o n o m i c k ý c h v ě d á c h j e k o o p e r a c e p o j í m á n a p ř e d e v š í m v e v z t a h u v p r a c o v n í m u p r o c e s u j a k o s c h o p n o s t s p o l u p r á - c e m e z i j e d n o t l i v ý m i č l e n y e k o n o m i c k ý c h o r g a n i z a c í a m e z i r ů z n ý m i o b c h o d n í m i f i r m a m i a p o d n i k y z a ú č e l e m z i s k u v y š š í h o k a p i t á l u a p r o s p e r i t y. V s o u č a s n é m g l o b á l n ě p o j í - m a n é m s v ě t ě p a k n e m u s í j í t p o u z e o h o r i z o n t á l n í k o o p e r a - c i ( v r á m c i j e d n o h o o b o r u ), a l e i k o o p e r a c i v e r t i k á l n í ( v r á m c i r ů z n ý c h o b o r ů n a ú r o v n i r ů z n ý c h s t u p ň ů ), o č e m s v ě d č í i n a d n á r o d n í a m e z i n á r o d n í e k o n o m i c k á s p o l u p r á c e r ů z n ý c h p o d n i k ů, o r g a n i z a c í a f i r e m K o o p e r a c e z p e d a g o g i c k é h o h l e d i s k a N a z á k l a d ě v ě d e c k ý c h v ý z k u m ů z p o h l e d u r ů z n ý c h v ě d - n í c h d i s c i p l í n ( p ř e d e v š í m v n á v a z n o s t i n a s o c i á l n ě p s y - c h o l o g i c k é v ý z k u m y ) s e p o s t u p n ě f o r m o v a l k o n c e p t p r o t v o r b u d i d a k t i c k é h o m o d e l u k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o - v á n í. P o j e m k o o p e r a c e j e v p e d a g o g i c k ý c h p o d m í n k á c h p o j í - m á n a v r ů z n ý c h s o u v i s l o s t e c h, a p r o t o p ř e d s t a v í m z á k l a d n í p ř e h l e d t ě c h t o p o j e t í, k t e r ý m i z á r o v e ň u m o ž n í o d h a l i t p o j e - t í, s e k t e r ý m b u d u p a k d á l e p r a c o v a t j á s a m a. P e d a g o g i c k o d i d a k t i c k ý p ř e h l e d p o j e t í p o j m u k o o p e r a c e d e t a i l n ě z p r a -

22 22 c o v a l a v e s v é p u b l i k a c i n a p ř. H a n a K a s í k o v á 7, v n í ž s e z a - b ý v á k a t e g o r i í k o o p e r a c e v n á s l e d u j í c í c h s o u v i s l o s t e c h : p e d a g o g i c k á h n u t í ; c í l o v á k a t e g o r i e v y u č o v á n í ; p ř e d p o k l a d n o v ý c h p o j e t í š k o l n í h o v z d ě l á v á n í ; k o n s t i t u t i v n í r y s v ý c h o v n ě - v z d ě l á v a c í c h m o d e l ů ; t e o r i e v z d ě l á v á n í ; r e á l n á p o d o b a v y u č o v á n í ; v z t a h m e z i u č i t e l e m a ž á k e m ; i n s t i t u c i o n á l n í s p o l u p r á c e. S l o v o k o o p e r a c e s e o b j e v u j e v s y s t é m o v é m p o j e t í v z d ě l á v á n í a v ý c h o v y v e s m y s l u r ů z n ý c h p e d a g o g i c k ý c h h n u t í. N a p o d p o r u t ě c h t o s n a h v z n i k a j í p o c e l é m s v ě t ě r ů z n á s d r u ž e n í, n a p ř. M C E. 8 J e j i c h s n a h o u j e z a p o j i t k o o p e - r a c i n e j e n d o k o n k r é t n í h o v y u č o v á n í, a l e d o s á h n o u t i i n s t i - t u c i o n á l n í c h z m ě n. Z á k l a d e m t ě c h t o p e d a g o g i c k ý c h h n u t í j e k r i t i k a t r a n s m i s i v n í h o p o j e t í š k o l a p o s t u p n ý p ř e c h o d k e k o n s t r u k t i v i s t i c k é m u p o j e t í š k o l j a k o v ý c h o v n ě v z d ě l á v a - c í c h i n s t i t u c í ( v i z k a p i t o l a 1. 1 ). P o j e m k o o p e r a c e v š a k n e m u s í b ý t v z t a h o v á n j e n k e š k o l s k é m u s y s t é m u, a l e i k e k o n k r é t n í m u v y u č o v á n í a k o s o b n o s t i j e d i n c e. V t o m t o s m y s l u j e k o o p e r a c e p o j í m á n a j a k o c í l o v á k a t e g o r i e v y u č o v á n í, j a k o č á s t t z v. k l í č o v ý c h k o m p e t e n c í j e d i n c e, k t e r é m á v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í p r o - c e s u j e d i n c ů f o r m o v a t. 7 KASÍKOVÁ, H. Kooperativní učení a vyučování. Praha : Karolinum, 2001, s Movimento di Cooperazione Educativa = Hnutí pedagogické kooperace (Itálie)

23 23 J e s t l i ž e j s e m v ý š e z m í n i l a, ž e m o d e r n í p e d a g o g i c k é k o n c e p c e v y c h á z e j í z k r i t i k y t r a n s m i s i v n í h o p o j e t í v y u č o v á - n í, m u s í s i n a d r u h o u s t r a n u p ř e d e m s t a n o v i t p ř e d p o k l a d y k e z m ě n á m - c o s e m u s í n a š k o l s k é m s y s t é m u z m ě n i t, c o ú p l n ě v y ř a d i t, c o p o n e c h a t, r e s p e k t i v e m o d i f i k o v a t, z a j a - k ý c h p o d m í n e k b u d e v z d ě l á v á n í e f e k t i v n í a h l a v n ě c o j e t e - d y c í l o v ý m p o ž a d a v k e m v z d ě l á v á n í. A p r á v ě v e z m í n ě n ý c h ú v a h á c h j e k o o p e r a c e p o j í m á n a j a k o o n e n p ř e d p o k l a d p r o z m ě n y v t ě c h t o š k o l s k ý c h s y s t é m e c h. V e v z t a h u k v ý š e u v e d e n ý m p ř e d p o k l a d ů m p a k m u s í b ý t n u t n ě k o o p e r a c e z a č l e n ě n a d o d i d a k t i c k ý c h m o d e l ů j a k o j e - d e n z e z á k l a d n í c h s t a v e b n í c h p r v k ů a j a k o j e d e n z p i l í ř ů m o d e r n í c h v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í c h k o n c e p c í, k t e r é j s o u v e v ě t š i n ě p ř í p a d ů z a l o ž e n y n a h o l i s t i c k é m p o j e t í s v ě t a, n a p a r t i c i p a c i j e d i n c ů v ž i v o t ě a n a o t e v ř e n o s t i š k o l s k ý c h i n - s t i t u c í ( v i z n a p ř. P i k e a S e l b y a g l o b á l n í v ý c h o v a, B a d e g r u - b e r o v o o t e v ř e n é v y u č o v á n í, W i g h t o v a p a r t i c i p a t i v n í v ý c h o v a a j. ). A l e i j a k o j e d e n z p i l í ř ů m n o h o s t r a n n é o s o b n o s t i j e - d i n c e, k t e r ý j e n u t n o f o r m o v a t a p o s i l o v a t. Y v e s B e r t r a n d v e s v é p u b l i k a c i S o u d o b é t e o r i e v z d ě l á - v á n í ( ) k l a s i f i k u j e j e d n o t l i v é t e o r i e v z d ě l á v á n í p o d l e t ř í h l e d i s e k : s u b j e k t, s p o l e č n o s t a o b s a h. V r á m c i t o h o t o č l e - n ě n í p a k B e r t r a n d k o o p e r a t i v n í u č e n í ř a d í m e z i s o c i o k o g n i - t i v n í t e o r i e. T o z n a m e n á, ž e k o o p e r a c e j e p o j í m á n a i j a k o j e d n a z o b e c n ý c h t e o r i í v z d ě l á v á n í, z e k t e r ý c h v z n i k a j í r ů z n é d i d a k t i c k é k o n c e p c e a k t e r é p e d a g o g o v é z a p o j u j í d o p r a k t i c k é h o v y u č o v á n í. K o o p e r a c e n e m u s í b ý t t o t i ž p o j í m á n a p e d a g o g i c k o u v e - ř e j n o s t í j a k o p r o s t ř e d e k k e z m ě n ě c e l é h o š k o l s k é h o s y s t é -

24 24 m u, a l e j e d n o t l i v í p e d a g o g o v é j i p o u ž í v a j í j a k o j e d n u z v y u č o v a c í c h s t r a t e g i í, k t e r o u v y u ž í v a j í v e s v ý c h k o n - k r é t n í c h v y u č o v a c í c h h o d i n á c h, j a k o j e d e n z e z p ů s o b ů r e á l - n é h o v y u č o v á n í ( a t o i v r á m c i t r a n s m i s i v n í h o p o j e t í š k o l ). V e s v é e m p i r i c k é č á s t i s e z a m ě ř í m n a t u t o r o v i n u. V d ů s l e d k u t é t o v y u č o v a c í s t r a t e g i e p a k m u s í n u t n ě d o j í t i k e z m ě n á m v p o j e t í v z á j e m n ý c h v z t a h ů m e z i j e d - n o t l i v ý m i ž á k y a m e z i ž á k y a p e d a g o g y, k t e r é j i ž n e j s o u j a k o v t r a n s m i s i v n í m p o j e t í š k o l z a l o ž e n y n a a u t o r i t a t i v n í a k t i v i t ě p e d a g o g a a n a p a s i v i t ě ž á k a, a l e n a s p o l u p r á c i, d i a l o g u a p a r t i c i p a c i ž á k ů v e v y u č o v á n í. J a k d o k a z u j í v e s v ý c h p u b l i k a c í c h n a p ř. M a r e š a K ř i v o h l a v ý, z m ě n a v z t a h ů m e z i ž á k y a m e z i ž á k y a p e d a g o g y n á s l e d n ě o v l i v ň u j e k l i m a v y u č o v á n í a v l a s t n í č i n n o s t i v r á m c i v ý c h o v n ě v z d ě l á v a - c í m p r o c e s u. A k o n e č n ě j e s t l i ž e m á b ý t k o o p e r a t i v n í v y u č o v á n í z a l o - ž e n o n a s p o l u p r á c i m e z i v š e m i s u b j e k t y v r á m c i v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u, n e l z e o p o m e n o u t v e š k e r é v l i v y a i n - s t i t u c e, k t e r é v l a s t n í v y u č o v á n í o v l i v ň u j í. J e n u t n é p o v a ž o - v a t š k o l u z a o t e v ř e n o u i n s t i t u c i, k d e s e n a v ý c h o v ě a v z d ě - l á v á n í p o d í l e j í v e š k e r é i n s t i t u c e s t ě m i t o p r o c e s y s p o j e - n é. P o j e t í k o o p e r a t i v n í h o v y u č o v á n í v r á m c i m é d i p l o - m o v é p r á c e j e s o u b o r e m v y u č o v a c í c h s t r a t e g i í z a l o ž e - n ý c h n a k o o p e r a t i v n í m p o j e t í v z t a h u m e z i ž á k y, k t e r ý m i j e d n o t l i v í u č i t e l é o b o h a c u j í s v ů j m o d e l v y u č o v á n í a p o s t u p - n ě j e z a p o j u j í d o s v é h o ( j i ž p r o p r a c o v a n é h o a o v ě ř e n é h o ) m o d e l u v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u ( p r á v ě i v r á m c i

25 25 t r a d i č n í h o v y u č o v a c í h o m o d e l u ). A v š a k v ě t š i n a v y u č u j í c í c h p ř i i m p l e m e n t a c i t é t o v y u č o v a c í s t r a t e g i e d o s v é h o k o n k r é t - n í h o z p ů s o b u v y u č o v á n í s t a v í n a p o z n a t c í c h z v y u č o v á n í s k u p i n o v é h o a č a s t o s n í m k o o p e r a t i v n í v y u č o v á n í c h y b n ě z a m ě ň u j e P r i n c i p y k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í H n e d n a ú v o d t é t o p o d k a p i t o l y j e n u t n é z d ů r a z n i t, ž e k o o p e r a t i v n í v y u č o v á n í n e n í v y u č o v á n í s k u p i n o v é. N a j a - k ý c h p r i n c i p e c h t e d y k o o p e r a t i v n í v y u č o v á n í f u n g u j e a v č e m s e l i š í o d s k u p i n o v é h o? J a k u ž s á m n á z e v n a p o v í d á, s k u p i n o v é v y u č o v á n í ( a n g. g r o u p w o r k, n ě m. G r u p p e n u n t e r r i c h t č i G r u p p e n a r b e i t, f r. t r a v a i l p a r é q u i p e s ) j a k o j e d n a z p ů v o d n ě i n o v a č n í c h d i - d a k t i c k ý c h f o r e m v y u č o v á n í p ř e d p o k l á d á r o z p a d t r a d i č n í t ř í d y n a m e n š í h e t e r o g e n n í s k u p i n y ( z t o h o t o d ů v o d u j e s k u p i n o v é v y u č o v á n í č a s t o o z n a č o v á n o j a k o o r g a n i z a č n í f o r m a v y u č o v á n í ), k t e r é s e t a k s t á v a j í t ě ž i š t ě m v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í p r á c e a p ř e d e v š í m s o c i á l n í k o m u n i k a c e. Z a t í m c o p ř i f r o n t á l n í m v y u č o v á n í j e k o m u n i k a c e o m e z e n a j e n n a o b o u s m ě r n o u m e z i u č i t e l e m a ž á k y, p ř i s k u p i n o v é m v y u č o - v á n í j e k o m u n i k a c e o b o h a c e n a o p r v e k k o m u n i k a c e v r á m c i s k u p i n y m e z i ž á k y s a m o t n ý m i ( p r o t o j e t a t o f o r m a c e l k e m č a s t o z a p o j o v á n a i d o t r a d i č n í h o m o d e l u v y u č o v á n í ). S k u p i - n o v é v y u č o v á n í j e p a k p o j í m á n o j a k o j e d n a z o r g a n i z a č n í c h f o r e m v y u č o v á n í a u č e b n í č i n n o s t i ž á k ů, k t e r á j e k o m b i n o - v á n a v r á m c i v ý c h o v n ě v z d ě l á v a c í h o p r o c e s u s o s t a t n í m i

26 26 o r g a n i z a č n í m i v y u č o v a c í m i f o r m a m i n a p ř. s f r o n t á l n í m v y - u č o v á n í m, i n d i v i d u a l i z o v a n ý m v y u č o v á n í m a p o d., t z n. s t á v á s e o b o h a c u j í c í m m o t i v e m t r a d i č n í h o m o d e l u v y u č o v á n í. K a ž d á s k u p i n a p a k p r a c u j e n a z a d a n é m ú k o l u, p ř i č e m ž p r á c e j e d n o t l i v ý c h č l e n ů s k u p i n y n e m u s í b ý t r o v n o m ě r n ě r o z l o ž e n a. N e j v ě t š í p o d í l n a v ý s l e d k u č i n n o s t i m a j í č a s t o č l e n o v é, k t e ř í v d a n é p r o b l e m a t i c e v y k a z u j í o p a k o v a n ě p o - z i t i v n í v ý s l e d k y, č i j e p r o n ě o s o b n ě d ů l e ž i t á a z a j í m a v á ( v d ů s l e d k u t ě c h t o p o h n u t e k o b v y k l e p ř e b í r a j í v r á m c i s k u p i n y ř í d í c í r o l i ). N a o p a k s l a b š í ž á c i s e t z v. v e z o u ( b e z t o h o, a b y p ř i j a l i u r č i t ý p o d í l o d p o v ě d n o s t i n a s k u p i n o v é p r á c i ). Č a s t o j e t e n t o p r o b l é m ř e š e n v y u č u j í c í m i t a k, ž e v y t v o ř í s k u p i n u s p o d o b n ý m ú k o l e m, a v š a k k a ž d ý č l e n p r a c u j e n a s v é m ú k o - l u i n d i v i d u á l n ě, c o ž s e n a o p a k s k u p i n o v é m u v y u č o v á n í z n a č n ě v z d a l u j e, p r o t o ž e o n e n v ý š e u v e d e n ý o b o h a c u j í c í p r v e k v e s m y s l u k o m u n i k a c e m e z i ž á k y n a o p a k a b s e n t u j e. S k u p i n o v á p r á c e j e t e d y s p í š e o r g a n i z a č n í m z p ů s o - b e m p r á c e v e v y u č o v á n í, p ř i n í ž s e v r á m c i j e d n é t ř í d y v y - t v o ř í m e n š í s k u p i n k y ž á k ů, k t e ř í p a k n á s l e d n ě v r á m c i t ě c h t o s k u p i n p r a c u j í n a ř e š e n í z a d a n ý c h s k u p i n o v ý c h ú k o l ů. V r á m c i t ě c h t o s k u p i n v š a k p a r a d o x n ě č a s t o n e d o - c h á z í k p r o d u k t i v n í s k u p i n o v é k o m u n i k a c i, k e s p o l u p r á c i, k r o v n o m ě r n é m u r o z l o ž e n í p o d í l u n a p r á c i a u ž v ů b e c n e k e s p o l e č n é o d p o v ě d n o s t i z a s v ě ř e n ý ú k o l. P r á v ě t ě m t o a j e š t ě d a l š í m n e g a t i v ů m ( v i z K a s í k o v á, s. 2 0 ) s e s n a ž í k o o p e r a c e v e v y u č o v á n í v y h n o u t. V r á m c i k o o p e r a t i v n í h o u č e n í a v y u č o v á n í v š a k s k u p i - n o v é v y u č o v á n í n e v y s t u p u j e j a k o j e d n a z o r g a n i z a č n í c h f o - r e m, a l e s k u p i n o v é u s p o ř á d á n í j e j e d n í m z j e h o z á k l a d n í c h