Teorie péče o architektonické památky v Itálii v letech

Transkript

1 U N I V E R Z I T A P A L A C K É H O V O L O M O U C I F I L O Z O F I C K Á F A K U L T A K A T E D R A D Ě J I N V Ý T V A R N Ý C H U M Ě N Í O B O R : D Ě J I N Y V Ý T V A R N Ý C H U M Ě N Í Teorie péče o architektonické památky v Itálii v letech M A G I S T E R S K Á D I P L O M O V Á P R Á C E B c. M A R T I N A G E Y E R O V Á, D i s. V e d o u c í d i p l o m o v é p r á c e : P r o f. P h D r. R o s t i s l a v Š v á c h a, C s c. O L O M O U C

2 P A L A C K Ý U N I V E R S I T Y I N O L O M O U C P H I L O S O P H I C A L F A C U L T Y D E P A R T M E N T O F A R T H I S T O R Y F I E L D O F S T U D Y : H I S T O R Y O F F I N E A R T S Theory of architectural preservation in Italy from 1918 to 1941 D I P L O M A T H E S I S B c. M A R T I N A G E Y E R O V Á, D i s. T u t o r : P r o f. P h D r. R o s t i s l a v Š v á c h a, C s c. O L O M O U C

3 Č e s t n ě p r o h l a š u j i, ž e j s e m t u t o p r á c i n a p s a l a s a m a, n a z á k l a d ě p o u ž i t é l i t e r a t u r a a z d r o j ů. U v e d e n é m a t e r i á l y j s o u ř á d n ě c i t o v á n y. V e V e d r o v i c í c h 7. p r o s i n c e M a r t i n a G e y e r o v á 3

4 D ě k u j i v š e m, k t e ř í v n a p s á n í t é t o p r á c e v ě ř i l i a n e p ř e s t á v a l i m ě p o d p o r o v a t. 4

5 Obsah 1. Ú v o d P a m á t k o v á p é č e v e 2. p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í V í d e ň s k á C e n t r á l n í k o m i s e M e t o d y p é č e z a c h o v á n í a r c h i t e k t o n i c k ý c h p a m á t e k V í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í a j e j í v l i v A l o i s R i e g l ( ) M a x D v o ř á k ( ) P r a ž s k á a s a n a c e a z á k o n n é o š e t ř e n í p a m á t k o v é p é č e S i t u a c e p o v z n i k u Č e s k o s l o v e n s k a S t r u k t u r a p a m á t k o v é p é č e v Č e s k o s l o v e n s k u M e t o d y p r v o r e p u b l i k o v é p a m á t k o v é p é č e K o n z e r v a č n ě a n a l y t i c k ý p ř í s t u p V o j t ě c h B i r n b a u m ( V í d e ň - D ö b l i n g P r a h a ) Z d e n ě k W i r t h ( L i b č a n y P r a h a ) S y n t e t i z u j í c í p ř í s t u p V á c l a v W a g n e r ( K i m p o l o n g v B u k o v i n ě P r a h a ) I t á l i e v l e t e c h K u l t u r n í a p o l i t i c k á s i t u a c e A r c h i t e k t u r a v e d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í U r b a n i s t i c k é p ř e m ě n y n a p ř e l o m u 1 9. a 2 0. s t o l e t í P a m á t k o v é z á k o n y R e s t a u r á t o r s k é z á s a h y v d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í O s o b n o s t i i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e v e d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í C a m i l l o B o i t o ( , Ř í m , M i l á n ) C a m i l l o B o i t o : N a š e s t a r é p a m á t k y. K o n z e r v o v a t n e b o r e s t a u r o v a t? ( I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. C o n s e r v a r e o r e s t a u r a r e? )

6 C a m i l l o B o i t o : N a š e s t a r é p a m á t k y. N u t n o s t z á k o n a n a j e j i c h k o n z e r v o v á n í ( I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. N e c e s s i t á d i u n a l e g g e p e r c o n s e r v a r l i ) G u s t a v o G i o v a n n o n i ( , Ř í m , Ř í m ) G u s t a v o G i o v a n n o n i : R e s t a u r o v á n í p a m á t e k a u r b a n i s m u s ( R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i e u r b a n i s t i c a ) G u s t a v o G i o v a n n o n i : V y l e p š e n í m ě s t s k ý c h j a d e r a t e o r i e r e d u k c e ( I l m i g l i o r a m e n t o d e i n u c l e i i n t e r n i. L a t e o r i a d e l d i r a d a m e n t o ) P o c h o d n a Ř í m a j e h o d ů s l e d k y F a š i s m u s A r c h i t e k t u r a v p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í Časopi s y o a r c h i t e k t u ř e P a m á t k o v á p é č e v o b d o b í f a š i s m u P a m á t k o v á p é č e v o b d o b í f a š i s m u R e s t a u r á t o r s k é z á s a h y v p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í O s o b n o s t i i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e v o b d o b í f a š i s m u G i u l i o C a r l o A r g a n ( , T u r í n , Ř í m ) G i u l i o C a r l o A r g a n : S t a r é a n o v é m ě s t o. S l o ž i t o s t s o u ž i t í ( C i t t á a n t i c a e c i t t á m o d e r n a. D i f f i c o l t á d i u n a c o e s i s t e n z a ) G i u l i o C a r l o A r g a n : U r b a n i s m u s, p r o s t o r a p r o s t ř e d í ( U r b a n i s t i c a, s p a z i o e a m b i e n t e ) R o b e r t o P a n e ( , T a r a n t o , S o r r e n t o ) R o b e r t o P a n e : S t a r á m ě s t a v n o v é m v y d á n í ( C i t t á a n t i c h e e d i l i z i e n u o v a ) R o b e r t o P a n e : O c h r a n a p r o s t ř e d í v s o u č a s n é k u l t u ř e ( L a t u t e l a d e l l a m b i e n t e n e l l a c u l t u r a m o d e r n a ) C e s a r e B r a n d i ( , S i e n a , V i g n a n o ) C e s a r e B r a n d i : S t a r é a n o v é v s t a r o b y l ý c h i t a l s k ý c h m ě s t e c h ( I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e a n t i c h e c i t t á i t a l i a n e ) C e s a r e B r a n d i : P o d s t a t a t e o r i e r e s t a u r o v á n í ( I l f o n d a m e n t o t e o r i c o d e l r e s t a u r o )

7 7. K u l t u r n í a p o l i t i c k á s i t u a c e v I t á l i i v l e t e c h Z á v ě r P o z n á m k y P o u ž i t á l i t e r a t u r a a j i n é z d r o j e S u m m a r y S e z n a m o b r a z o v é p ř í l o h y O b r a z o v á p ř í l o h a A n o t a c e

8 1. Úvod C í l e m t é t o p r á c e j e, p ř e d e v š í m, p o d a t u c e l e n ý p ř e h l e d p a m á t k o v é p é č e v I t á l i i v l e t e c h m e z i d v ě m a s v ě t o v ý m i v á l k a m i, s d ů r a z e m n a o b d o b í M u s s o l i n i h o v l á d y. P r o p o c h o p e n í k o n t e x t u c í t í m p o t ř e b u z m í n i t s i t u a c i i v t e h d e j š í m R a k o u s k o - U h e r s k u a p o s l é z e Č e s k o s l o v e n s k u. V r á m c i u c e l e n o s t i t e x t u a p r o l e p š í o r i e n t a c i v e v ý v o j i, z a č n u p a m á t k o v o u p é č í ve d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í, a t o j a k u n á s ( z a č í n á m v í d e ň s k o u C e n t r á l n í k o m i s í ), t a k v I t á l i i ( z d e j s e m z v o l i l a j a k o k l í č o v ý b o d v z n i k I t a l s k é h o k r á l o v s t v í ). N e j d ř í v e n a s t í n í m h i s t o r i c k é u d á l o s t i, i z h l e d i s k a a r c h i t e k t u r y ( k v ů l i p ř i r o z e n é m u s p o j e n í p a m á t k o v é p é č e s e s o u d o b ý m i a r c h i t e k t o n i c k ý m i s t y l y ), a b y t e x t l é p e z a p a d a l d o k o n t e x t u. P o k o n z u l t a c i s v e d o u c í m d i p l o m o v é p r á c e j s e m s e r o z h o d l a k t o m u t o p o s t u p u : K r á t c e p o p í š i s y s t é m p a m á t k o v é p é č e v R a k o u s k o - U h e r s k u t a k, ž e s e b u d u z a b ý v a t d ů l e ž i t ý m i b o d y, j a k ý m i j s o u v í d e ň s k á C e n t r á l n í k o m i s e a V í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í s j e j í m i h l a v n í m i p ř e d s t a v i t e l i A l o i s e m R i e g l e m a M a x e m D v o ř á k e m. P o v ý k l a d u o s i t u a c i v p o s l e d n í č t v r t i n ě 1 9. s t o l e t í ( a s a n a c e, z á k o n n é o š e t ř e n í p a m á t k o v é p é č e ) p l y n u l e p ř e j d u k e s t r u k t u ř e p é č e o p a m á t k y v Č e s k o s l o v e n s k u, k d e p o r o v n á m a n a l y t i c k ý a s y n t e t i z u j í c í p ř í s t u p v č e t n ě j e j i c h n e j d ů l e ž i t ě j š í c h p ř e d s t a v i t e l ů. V p ř í p a d ě k o n z e r v a č n ě a n a l y t i c k é h o p ř í s t u p u s e b u d e j e d n a t o V o j t ě c h a B i r n b a u m a a Z d e ň k a W i r t h a, v s y n t e t i z u j í c í m p ř í s t u p u z m í n í m V á c l a v a W a g n e r a. V p ř í p a d ě p a m á t k o v é p é č e v I t á l i i s e c h c i z a b ý v a t u r b a n i s t i c k ý m i p ř e m ě n a m i, v č e t n ě r e g u l a č n í c h p l á n ů h i s t o r i c k ý c h m ě s t, a p a m á t k o v ý m i z á k o n y, j a k v d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í, t a k v p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í. Z a v e l m i d ů l e ž i t ý p a k p o k l á d á m v ý b ě r o s o b n o s t í i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e ( z v o l i l a j s e m j e o p ě t p o k o n z u l t a c i ), k t e r é c h c i p ř e d s t a v i t. J s o u j i m i Camillo B o i t o, G u s t a v o G i o v a n n o n i, G i u l i o C a r l o A r g a n, R o b e r t o P a n e a C e s a r e B r a n d i. H o d l á m p o s t u p o v a t t a k, 8

9 že k e k a ž d é m u p a m á t k á ř i z v o l í m t e x t y, j e ž p o k l á d á m z a d ů l e ž i t é, p r o t o ž e v y s t i h u j í d a n o u p r o b l e m a t i k u, k t e r o u s e k a ž d ý j e d n o t l i v ě z a b ý v a l. P o t é j e p ř e i n t e r p r e t u j i. V ý s l e d k e m t é t o p r á c e b y m ě l o h l a v n ě b ý t, j a k u ž j s e m n a z a č á t k u n a z n a č i l a, v y t v o ř e n í u c e l e n é h o p ř e h l e d u i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e o d d r u h é p o l o v i n y 1 9. s t o l e t í d o k o n c e d r u h é s v ě t o v é v á l k y s d ů r a z e m n a o b d o b í v l e t e c h V z á v ě r u p r á c e b y c h s h r n u l a v ý s l e d e k m é h o p o č í n á n í a p o k u s i l a b y c h s e o c e l k o v é s r o v n á n í s i t u a c e u n á s ( r o z u m ě j m e v R a k o u s k o - U h e r s k u a Č e s k o s l o v e n s k u ) a v I t á l i i. 9

10 2. Památková péče ve 2. polovině 19. století M á m - l i v ú m y s l u z a b ý v a t s e p a m á t k o v o u p é č í v e 2. p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í, m u s í m k r á t c e z m í n i t i s i t u a c i t o m u t o o b d o b í p ř e d c h á z e j í c í. J e d n o u z v ý z n a m n ý c h a p o c e l é E v r o p ě z n á m ý c h a k c í b y l a r e s t a u r a c e g o t i c k é h o d ó m u v K o l í n ě n a d R ý n e m, p r o v á d ě n á o d r o k u d o r o k u O b n o v a k o l í n s k é h o d ó m u, k t e r á p r o b í h a l a d o p o s l e d n í č t v r t i n y 1 9. s t o l e t í, s e s t a l a n e j e n k o n t i n u á l n í m o b r a z e m v ý v o j e p a m á t k o v é p é č e v t o m t o o b d o b í, a l e t é ž p ř í k l a d e m a v z o r e m p r o m n o h é o s t a t n í z e m ě, v č e t n ě d o s t a v b y s v. V í t a n a H r a d č a n e c h u n á s. R o z m a c h p é č e o p a m á t k y v e F r a n c i i z n a m e n a l p o d n ě t p r o z v ý š e n í a k t i v i t y v p é č i o k u l t u r n í p a m á t k y i v j i n ý c h e v r o p s k ý c h z e m í c h p o p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í. 2 V o b l a s t i p r á v n í c h a o r g a n i z a č n í c h o p a t ř e n í s e t o p r o j e v i l o z e j m é n a z a k l á d á n í m z v l á š t n í c h s t á t n í c h o r g á n ů a u s t a n o v o v á n í m o d b o r n ý c h k o n z e r v á t o r ů p r o p a m á t k o v o u p é č i a p o z d ě j i i ú s i l í m o j e j í l e g i s l a t i v n í z a k o t v e n í. V í d e ň s k á C e n t r á l n í k o m i s e K o l e m p o l o v i n y 1 9. s t o l e t í s e z v y š u j e z á j e m v p é č i o p a m á t k y. V y c h á z í n o v á p r á v n í a o r g a n i z a č n í o p a t ř e n í ( v i z k a p i t o l a 3. 3 ). P r o n a š e z e m ě b y l o o b z v l á š t ě v ý z n a m n é z a l o ž e n í Ú s t ř e d n í k o m i s e p r o z j i š ť o v á n í a z a c h o v á n í s t a v e b n í c h p a m á t e k ( K. u n d k. C e n t r a l - C o m m i s s i o n f ü r E r f o r s c h u n g u n d E r h a l t u n g d e r B a u d e n k m a l e ) p ř i r a k o u s k é m m i n i s t e r s t v u o b c h o d u, p r ů m y s l u a v e ř e j n ý c h s t a v e b r o k u J e j í o r g a n i z a c e b y l a s c h v á l e n a v r o c e a č i n n o s t z a h á j e n a r o k u P ř e d s e d o u k o m i s e s e v l e t e c h s t a l o l o m o u c k ý r o d á k R u d o l f E i t e l b e r g er v o n E d e l b e r g, k t e r ý s e m p ř i n e s l v ě d e c k ý z á j e m p r o b á d á n í o d ě j i n á c h u m ě n í v R a k o u s k u. E i t e l b e r g er z a l o ž i l d o d n e s p r o s l u l o u e d i c i P r a m e n n ý c h s p i s ů ( Q u e l l e n s c h r i f t e n f ü r K u n s t g e s c h i c h t e u n d K u n s t t e c h n i k d e s M i t t e l a l t e r s u n d d e r R e n a i s s a n c e ) k d ě j i n á m u m ě n í s t ř e d o v ě k u a r e n e s a n c e, č í t a j í c í

11 s v a z k ů a v y c h á z e j í c í m e z i l e t y K p r a v i d e l n ý m t i s k o v ý m o r g á n ů m p a t ř i l a i t z v. r o č e n k a a z p r á v y. V r o c e p ř e c h á z í C e n t r á l n í k o m i s e d o s p r á v y m i n i s t e r s t v a k u l t u a v y u č o v á n í. P ř e s u n u j e s e j e j í č i n n o s t, z a h r n u j í c í s t á l e j e š t ě j e n o j e d i n ě l é p ř í p a d y ú d r ž b y n á h o d n ě v y b r a n ý c h j e d n o t l i v ý c h p a m á t e k, n a o c h r a n á ř s k o u o f e n z i v u v e z n a m e n í r e s t a u r a č n í t e c h n i k y. 3 K r o m ě p ř e d s e d y s e C e n t r á l n í k o m i s e s k l á d a l a z g r e m i a 2 0 o d b o r n í k ů, z p r a v i d l a a r c h i t e k t ů a v ý t v a r n í k ů, a z p o m o c n é h o s b o r u d o b r o v o l n ý c h s p o l u p r a c o v n í k ů, k o n z e r v á t o r ů a z p r a v o d a j ů v k r a j í c h a o k r e s e c h. N a z á k l a d ě n e j v y š š í h o r o z h o d n u t í z s e v č e s k ý c h z e m í c h a v R a k o u s k u r o z š í ř i l o k r u h u p ů s o b n o s t i C e n t r á l n í k o m i s e i n a p a m á t k y m o v i t é a j e j í n á z e v b y l p o z m ě n ě n n a Ú s t ř e d n í k o m i s i k v y h l e d á v á n í a z a c h o v á n í u m ě l e c k ý c h a h i s t o r i c k ý c h p a m á t e k. 4 A n i n o v ý s t a t u t K o m i s e z r o k u , k t e r ý r o z d ě l u j e ú ř a d n a t ř i s e k c e ( p r e h i s t o r i c k á, u m ě l e c k á, a r c h i v n í ), a n i n o v ý ú ř e d n í n á z e v s i t u a c i n e z m ě n i l. 5 I n a d á l e v y d á v á p a p í r o v é s m ě r n i c e a p o u č e n í p r o p r a x i, k t e r é v š a k n e u m o ž ň u j í z a s a h o v a t d o p r o v á d ě n í o c h r a n y a údržby p a m á t e k a n i p ř i a k c í c h c í r k v e, z e m í, o b c í a t í m m é n ě v p ř í p a d ě, ž e š l o o p a m á t k y v s o u k r o m é m m a j e t k u. Ú ř a d i j e h o k o n z e r v á t o ř i s e p o k o u š e l i j e n o v y s v ě t l o v á n í a r a d y. R o k u p ř i š l a o p ě t z m ě n a s t a t u t u K o m i s e. V n ě m j i ž b y l o u l o ž e n o p o m ý š l e t n a p ř í p r a v u n á v r h ů k p o d l o ž e n í p a m á t k o v é p é č e z á k o n e m. P o k u s y o p r o s a z e n í p a m á t k o v é h o z á k o n a p r o b ě h l y n e ú s p ě š n ě ( a ). V p r v é m p ř í p a d ě t o m u b r á n i l a n e s h o d a s c í r k v í a s o u k r o m ý m i v l a s t n í k y, v d r u h é m p ř í p a d ě p ř i j e t í n e p ř á l a d o b a. J i ž d ř í v e b y l y o d m í t n u t y i d v a n á v r h y n a s a m o s t a t n ý p a m á t k o v ý z á k o n p r o Č e c h y ( a ). 6 D á l e s e z m ě n i l a s t r u k t u r a. Ú s t ř e d n í k o m i s e s e r o z d ě l i l a n a 2 s e k c e. S k l á d a l a s e z p ř e d s e d y a d v a c e t i č l e n ů. N e j d ů l e ž i t ě j š í m i p a m á t k o v ý m i č i n i t e l i s e s t a l i k o n z e r v á t o ř i, k t e ř í b y l i j m e n o v á n i p r o s e k c e p r o o k r e s y a k o r u n n í z e m ě. K o m i s e m ě l a i n a d á l e s p o l u p r a c o v a t s e s p o l k y. A k t i v n ě s e d o p a m á t k o v é 11

12 o c h r a n y p ř i p o j o v a l a o d b o r n á v e ř e j n o s t, d í k y s t o u p a j í c í r e p u t a c i V í d e ň s k é š k o l y d ě j i n u m ě n í. P o s t u p n ě v y k r y s t a l i z o v a l n o v ý n á z o r n a o b s a h i r o z s a h p o j m u p a m á t k y a j e j í h o d n o t y, k t e r ý s e p r o s a d i l p o p ř e l o m u s t o l e t í a n a š e l z á s a d n í i d e o v é v y j á d ř e n í v t e o r e t i c k é m s p i s u A l o i s e R i e g l a k n á v r h u r e o r g a n i z a c e v e ř e j n é p a m á t k o v é p é č e v R a k o u s k u, n a z v a n é m D e r m o d e r n e D e n k m a l k u l t u s, s e i n W e s e n u n d s e i n e E n t s t e h u n g a samostatně p u b l i k o v a n é m r o k u S p i s v p r a k t i c k é m p r o v á d ě n í p é č e o z a c h o v á n í p a m á t e k v e d l k m e t o d ě k o n z e r v a č n í. 7 P ř í n o s e m t o h o t o n o v é h o p o j e t í b y l o r o z š í ř e n í p o j m u p a m á t k y n a v š e c h n y d r u h y d o k l a d ů v ý v o j e s p o l e č n o s t i, d á l e p o z n á n í h o d n o t s o u v i s l o s t i p a m á t k o v é h o o b j e k t u s p ů v o d n í m p r o s t ř e d í m a u p l a t ň o v á n í p o ž a d a v k u o c h r a n y i n a n ě a k o n e č n ě v e d l e z á s a d y š e t r n é h o u d r ž o v á n í p a m á t k y v e s t a v u, v j a k é m s e d o c h o v a l a v č e t n ě v š e c h z n á m e k s t á r n u t í p ř i z n á n í t v o ř i v é ú l o h y s o u č a s n é a r c h i t e k t u ř e a s o u č a s n é m u u m ě n í p ř i d o p l ň o v á n í p a m á t k o v ý c h o b j e k t ů, j e - l i t o n e z b y t n é k j e j i c h f u n k č n í m u u p l a t n ě n í v s o u d o b é m ž i v o t ě. P o d l e R i e g l a j e h l a v n í h o d n o t o u p a m á t k y s t á ř í, j e h o ž z n á m k y j s o u k a ž d é m u p a t r n é, a p r o t o m u s í b ý t c í l e m p a m á t k o v é p é č e j e u c h o v a t. Z p ů s o b, kterým s e t o n a r o z d í l o d d ř í v ě j š í c h r o m a n t i c k ý c h, p u r i s t i c k ý c h č i r e s t a u r a č n í c h z á s a h ů m á d í t, b y l n a z v á n u d r ž o v á n í m, k o n z e r v a c í, p r o t o ž e h l e d á p r o s t ř e d k y, k t e r é n e p o r u š u j í h m o t u, t o u ž í z a c h o v a t p a m á t k u p o k u d m o ž n o n e j d é l e s e v š e m i j e j í m i d o c h o v a n ý m i p r v k y a o d d á l i t j e j í z á n i k. V d u c h u R i e g l o v y k o n c e p c e b y l a p a k p r o v e d e n a z á s a d n í r e o r g a n i z a c e r a k o u s k é s t á t n í p a m á t k o v é p é č e p o d v e d e n í m M a x e D v o ř á k a, k t e r ý ř a d u o p a t ř e n í r e a l i z o v a l j e š t ě p ř e d o f i c i á l n í m s c h v á l e n í m n o v é h o s t a t u t u Ú s t ř e d n í k o m i s e, v y d a n é h o dne P o d l e n o v é h o s t a t u t u s e n a p ř í š t ě Ú s t ř e d n í k o m i s e n a m í s t o r e s t a u r a č n í h o g r e m i a s t a l a v ě d e c k y p o d l o ž e n o u i n s t i t u c í, k t e r á s e s k l á d a l a z e t ř í o r g á n ů : p ř e d s e d n i c t v a, r a d y p r o p a m á t k y a s t á t n í h o p a m á t k o v é h o ú ř a d u. R a d a s e s k l á d a l a n e j v ý š e z 5 0 č l e n ů, m ě l a 12

13 p o r a d n í f u n k c i a č l e n s t v í v n í b y l o č e s t n é. V e s t á t n í m p a m á t k o v é m ú ř a d ě s e n a c h á z e l i o d b o r n ě k v a l i f i k o v a n í p r a c o v n í c i s v y s o k o š k o l s k ý m v z d ě l á n í m. Z d e s e r o z h o d o v a l o o v š e c h z á s a d n í c h v ě c e c h p r a k t i c k é h o p r o v á d ě n í p a m á t k o v é p é č e v č e t n ě ř í z e n í a dohledu n a z e m s k é k o n z e r v á t o r y. T i z a b e z p e č o v a l i p r o v á d ě n í p a m á t k o v é p é č e v j e d n o t l i v ý c h z e m í c h R a k o u s k o - U h e r s k é m o n a r c h i e. V P r a z e b y l i u s t a n o v e n i d v a. D a l š í m o r g á n e m p o d l e s t a t u t u b y l U m ě l e c k o h i s t o r i c k ý ú s t a v s ú k o l y v ě d e c k é h o v ý z k u m u, e v i d e n c e a d o k u m e n t a c e u m ě l e c k ý c h p a m á t e k, z ř í z e n ý z á s l u h o u M a x e D v o ř á k a p ř e d v y d á n í m s t a t u t u. R o k u p u b l i k o v a l p r v n í s v a z e k s o u p i s u p a m á t e k v n ě m e c k ý c h k o r u n n í c h z e m í c h R a k o u s k a. T a k o b a t i s k o v é o d b o r n é o r g á n y Ú s t ř e d n í k o m i s e, z p r á v y ( M i t t e i l u n g e n d e r k. k. Z e n t r a l k o m m i s s i o n f ü r E r f o r s c h u n g u n d E r h a l t u n g d e r K u n s t u n d h i s t o r i s c h e n D e n k m a l e ) a r o č e n k a ( K u n s t h i s t o r i s c h e s J a h r b u c h d e r k. k. Z e n t r a l k o m m i s s i o n a t d. ) v n o v é ú p r a v ě a k o n c e p c i, i e d i č n ě o z n a č e n é N e u e F o l g e, s e z a D v o ř á k o v a r e d i g o v á n í d o s t a l y n a v y s o k o u v ě d e c k o u ú r o v e ň. M e t o d y p é č e z a c h o v á n í a r c h i t e k t o n i c k ý c h p a m á t e k V p r ů b ě h u 1 9. s t o l e t í se p r o l í n á n ě k o l i k p ř í s t u p ů p é č e o a r c h i t e k t o n i c k é p a m á t k y. M e z i z á s a d n í m e t o d y n a n a š e m ú z e m í p a t ř i ly p u r i s m u s ( h i s t o r i z u j í c í r o m a n t i c k á r e k o n s t r u k c e ), v ě d e c k á a u m ě l e c k á r e s t a u r a c e, k o n z e r v a c e. N u t n o p o d o t k n o u t, ž e t y t o p ř í s t u p y s p o l u m n o h d y k o e x i s t o v a l y. V 1. p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í b y l y d o p l n ě n y o m e t o d y a n a l y t i c k o u a s y n t e t i c k o u. V e š k e r é s t a v e b n í ú p r a v y a r e k o n s t r u k c e p r o v á d ě l i č i n n í a r c h i t e k t i. V Č e c h á c h v t o m s m y s lu p ů s o b i l i J o s e f M o c k e r a j e h o n á s l e d o v n í k K a m i l H i l b e r t, n a M o r a v ě G u s t a v M e r e t t a, A u g u s t P r o k o p, A u g u s t K i r s t e i n. V y s v ě t l e m e s i n y n í b l í ž e j e d n o t l i v é m e t o d y : 13

14 P u r i s t i c k á m e t o d a 9 v y c h á z e l a z r o m a n t i c k o - h i s t o r i c k é h o c h á p á n í h o d n o t y p a m á t e k. S n a ž i l a s e v z h l e d s t ř e d o v ě k ý c h a r c h i t e k t o n i c k ý c h p a m á t e k, z v l á š t ě v ý z n a m n ý c h h r a d ů a c h r á m o v ý c h s t a v e b, o p r o s t i t o d v š e c h p o z d ě j š í c h z m ě n a d o p l ň k ů ( v č e t n ě i n t e r i é r o v é h o z a ř í z e n í ) a u v é s t j e d o p ů v o d n í h o, s l o h o v ě č i s t é h o v z h l e d u ( p u r u s = l a t i n s k y č i s t ý ), j a k s i j e j p a m á t k o v í a r c h i t e k t i v y a b s t r a h o v a l i, a t o p o p ř í p a d ě i s e s l o h o v ý m i p ř í s t a v b a m i. S p o l u s o b n o v o u o b j e k t u v š a k b y l y z p r a v i d l a z p ů s o b e n y v á ž n é š k o d y n a j e h o a u t e n t i c k é h o d n o t ě h i s t o r i c k é i u m ě l e c k é ( n a p ř. M o c k e r o v y p u r i s t i c k é ú p r a v y K a r l š t e j n a ). M e z i n e j z n á m ě j š í p u r i s t i c k o u m e t o d o u u p r a v e n é s t a v b y p a t ř í K a r l š t e j n, d á l e c h r á m s v. V í t a v P r a z e, c h r á m s v. V á c l a v a v O l o m o u c i. V r á m c i t o h o t o p ř í s t u p u l z e m l u v i t o t z v. m e t o d ě r e s t a u r a č n í, k t e r á r e s p e k t o v a l a i n d i v i d u á l n í u m ě l e c k é h o d n o t y k a ž d é j e d n o t l i v é p a m á t k y a u s k u t e č ň o v a l a o b n o v o v a c í z á s a h y, k t e r é n e n a r u š i l y j e j í a u t e n t i c k ý v z h l e d ( n a p ř. v ý m ě n a z c h á t r a l ý c h s t a v e b n í c h č á s t í v n o v é h m o t ě v e s t e j n é f o r m ě i v e s t e j n é m m a t e r i á l u ). U p l a t ň o v a l a s e j i ž v d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í. K o n z e r v a č n í m e t o d a p o r o c e b y l a r e a k c í p r o t i p u r i s t i c k ý m a r e s t a u r a č n í m z á s a h ů m a v y c h á z e l a z n o v é h o p o j e t í p a m á t k o v é p é č e, f o r m u l o v a n é h o v í d e ň s k ý m h i s t o r i k e m u m ě n í A l o i s e m R i e g l e m ( D e r m o d e r n e D e n k m a l k u l t u s, ). P ř i p o u š t í s v ý j i m k o u o b n o v y r e s t i t u c í v p o d s t a t ě p o u z e k o n z e r v a c i p a m á t e k v d o c h o v a n é m s t a v u, i s p a t i n o u s t á ř í. A n a l y t i c k á m e t o d a e x t r é m n ě u p l a t ň u j e k o n z e r v a č n í z á s a d u a v i d i t e l n ě z a c h o v á v á v š e c h n y d e t a i l y z r ů z n ý c h v ý v o j o v ý c h e t a p o b j e k t u, n a l e z e n é p ř i p r ů z k u m u. N a d s a z e n é h l e d i s k o h i s t o r i c k o - d o k u m e n t á r n í v š a k p ř i t o m z p r a v i d l a v e d l o k n a r u š e n í c e l k o v é h o u m ě l e c k é h o v ý r a z u a r c h i t e k t o n i c k é h o d í l a. S y n t e t i c k á m e t o d a s o u v i s e l a s š í ř í c í m s e u p l a t n ě n í m s t r u k t u r a l i s m u v e v ě d á c h o u m ě n í o d k o n c e 3 0. l e t 2 0. s t o l e t í a n a r o z d í l o d m e t o d y a n a l y t i c k é u s i l o v a l a n a o p a k o t o, d á t p ř i o b n o v ě p a m á t k o v é m u o b j e k t u u c e l e n ý u m ě l e c k ý v ý r a z. 14

15 3. Vídeňská škola dějin umění a její vliv V í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í p a t ř í n e s p o r n ě k n e j v ý z n a m n ě j š í m p r o j e v ů m m e t o d i c k ý c h š k o l v d ě j e p i s u u m ě n í v ů b e c. 10 P ř í s l u š n í c i t é t o š k o l y z a s á h l i p o d s t a t n ě d o m e t o d i c k é h o r o z v o j e c e l é d i s c i p l í n y, a l e r o v n ě ž t a k d o z n a l e c t v í, m u z e j n í p r á c e i d o p é č e o p a m á t k y. N a v í d e ň s k é u n i v e r z i t ě b y l a d o r o k u s p o j e n á k a t e d r a k l a s i c k é f i l o l o g i e a e s t e t i k y. P o t é b y l y o b ě d i s c i p l í n y o d d ě l e n y, p ř i č e m ž t e h d e j š í a s i s t e n t p r o k l a s i c k o u f i l o l o g i i a e s t e t i k u R u d o l f E i t e l b e r g er u s i l o v a l o s o u č a s n é r o z d ě l e n í e s t e t i k y a d ě j i n u m ě n í. R o k u s e s t a l p r o f e s o r e m a t í m v z n i k l p r v n í u m ě l e c k o h i s t o r i c k ý ú s t a v v e V í d n i. V ý z n a m n á b y l a p ř e d e v š í m j e h o o r g a n i z á t o r s k á č i n n o s t v o b l a s t e c h p a m á t k o v é p é č e, p a m á t k o v ý c h s o u p i s ů a v y d á v á n í p r a m e n ů. V í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í v y t v o ř i l a s k u t e č n é m e t o d i c k é z á k l a d y p r o v ě d e c k é p ě s t o v á n í d ě j i n u m ě n í. O v l i v n i l a p o d s t a t n o u m ě r o u m e t o d i c k o u e t a p u č e s k é h o d ě j e p i s e c t v í u m ě n í ( V o j t ě c h B i r n b a u m, J a r o m í r P e č í r k a, a d. ). P ů s o b e n í V í d e ň s k é š k o l y a j e j í v l i v v r á m c i p a m á t k o v é p é č e s e s p o j u j í p ř e d e v š í m s e j m é n y A l o i s e R i e g l a a M a x e D v o ř á k a. A l o i s R i e g l ( ) [ 1 ] Představuje t e o r e t i c k o u s t r á n k u V í d e ň s k é š k o l y d ě j i n u m ě n í. 11 N a I n s t i t u t u f ü r G e s c h i c h t s f o r s c h u n g p r o š e l h i s t o r i c k ý m a u m ě l e c k o h i s t o r i c k ý m š k o l e n í m. R o k u z a č a l p r a c o v a t v r a k o u s k é m U m ě l e c k o p r ů m y s l o v é m m u z e u, k d e s e s t a l W i c k h o f f o v ý m z á s t u p c e m. R i e g l s e p ů v o d n ě z a b ý v a l u m ě l e c k ý m ř e m e s l e m, p o s l é z e b a r o k n í m u m ě n í m. P o d o b n ě j a k o W i c k h o f f v ě n o v a l d ů l e ž i t o u č á s t s v é h o v ý z k u m u u m ě n í t ě c h e p o c h, k t e r é b y l y p o v a ž o v á n y z a o b d o b í ú p a d k u. N a n i c h d o k á z a l, ž e j s o u l o g i c k ý m a n u t n ý m p r o d u k t e m v ý v o j e u m ě n í j a k o d ě j i n s t ř í d a j í c í c h s e s t y l ů. N ě k o l i k l e t p ř e d s v o u s m r t í s e R i e g l s t a l p r v n í m p r o f e s i o n á l n í m h l a v n í m k o n z e r v á t o r e m C e n t r á l n í k o m i s e. 12 V t é ž e d o b ě v z n i k a l z á k o n o o c h r a n ě p a m á t e k, k d e s e R i e g l v p r e a m b u l i j e h o z d ů v o d n ě n í p o k u s i l 15

16 u r č i t h i s t o r i c k y a f i l o z o f i c k y h o d n o t y, p o d s t a t n é p r o c h á p á n í p a m á t k y. T a k v z n i k l j e h o s l a v n ý s p i s Moderní k u l t p a m á t e k ( D e r m o d e r n e D e n k m a l k u l t u s, s e i n W e s e n u n d s e i n e E n t s t c h u n g ) z r o k u , v n ě m ž b a d a t e l v y l o ž i l s v o u t e o r i i p a m á t k y, s p o j e n o u s p ř í s t u p y r e c e p t i v n í e s t e t i k y. P a m á t k y j s o u s o u b o r e m r ů z n o r o d ý c h h o d n o t, k t e r é j i m b y l y p ř i z n á n y v u r č i t é h i s t o r i c k é d o b ě. M o h o u b ý t c h t ě n é, v ě t š i n o u v š a k p ů v o d n ě n e v z n i k a l y j a k o p a m á t k y, a l e j s o u za t a k o v é n o v ě p o v a ž o v á n y v s o u č a s n o s t i. J e j i c h k u l t j e m o d e r n í m j e v e m, d o n ě h o ž v s t u p u j í r ů z n o r o d é h o d n o t y, k t e r é j s o u s p o l u č a s t o v r o z p o r u. T y t o h o d n o t y R i e g l r o z l i š u j e a d á l e d ě l í : a ) h o d n o t y p a m ě t i h i s t o r i c k á h o d n o t a a h o d n o t a s t á ř í b ) h o d n o t y p ř í t o m n o s t i u ž i t k o v á h o d n o t a a u m ě l e c k á h o d n o t a c ) h o d n o t y u m ě l e c k é h o d n o t a n o v o s t i a r e l a t i v n í u m ě l e c k á h o d n o t a T y t o h o d n o t y j s o u v e s t á l é m k o n f l i k t u m e z i s e b o u, p r o t o j e t ř e b a v ž d y z v á ž i t j e j i c h v z á j e m n é p o s t a v e n í a p o t é o o s u d u p a m á t k y r o z h o d o v a t. A l o i s R i e g l z d ů r a z ň o v a l p ř e d e v š í m v ý z n a m n o v ě c h á p a n é h o d n o t y s t á ř í, d o p o r u č o v a l z m o ž n ý c h p ř í s t u p ů k p a m á t c e p ř e d e v š í m k o n z e r v o v á n í. P r á v ě u h o d n o t y s t á ř í j e o v š e m n u t n é r e s p e k t o v a t p a m á t k u j a k o d í l o p ř í r o d y a p o n e c h a t j i t e d y p o z v o l n é m u p ů s o b e n í č a s u. P o R i e g l o v ě s m r t i b y l o j e h o m í s t o o b s a z e n o p l a c e n ý m m i m o ř á d n ý m p r o f e s o r e m M a x e m D v o ř á k e m a s o u b ě ž n ě s n í m i n a p l a c e n ý m ř á d n ý m p r o f e s o r e m J u l i e m v o n S c h l o s s e r e m. M a x D v o ř á k ( ) [ 2 ] N e j v ý z n a m n ě j š í č e s k ý h i s t o r i k u m ě n í, p ů s o b í c í v r á m c i V í d e ň s k é š k o l y u m ě n í. 13 P o c h á z e l z R o u d n i c e n a d L a b e m a s t u d o v a l h i s t o r i i v P r a z e ( n a p ř. u J a r o s l a v a G o l l a ). R o k u p o k r a č o v a l v e s t u d i u n a v í d e ň s k é m I n s t i t u t u f ü r G e s c h i c h t s f o r s c h u n g, p o s l o u c h a l p ř e d n á š k y W i c k h o f f o v y a R i e g l o v y a s t á l e v í c e s e v e d l e v l a s t n í h o o b o r u h i s t o r i e 16

17 p ř i k l á n ě l k d ě j i n á m u m ě n í. S t a l s e W i c k h o f f o v ý m a s i s t e n t e m. R o k u p ř e b í r á m í s t o p o R i e g l o v i n a u n i v e r z i t ě a s o u č a s n ě t a k é v C e n t r á l n í k o m i s i p r o p a m á t k o v o u p é č i. R o k u d í k y n ě m u v z n i k l v e V í d n i n a s o b ě z c e l a n e z á v i s l ý I. a I I. K u n s t h i s t o r i s c h e s I n s t i t u t. D v o ř á k o v a u m ě l e c k o h i s t o r i c k á m e t o d a b y l a o d p o č á t k u p o k r a č o v á n í m s t y l o v ě k r i t i c k é h o a z n a l e c k é h o p ř í s t u p u W i c k h o f f o v a a R i e g l o v a. P o z d ě j i s e v j e h o p o j e t í p r o s a z o v a l n e o i d e a l i s m u s. N o v ý i d e a l i s m u s s e s n a ž í p o r o z u m ě t h i s t o r i c k é s k u t e č n o s t i j a k o d ě j i n á m l i d s k é h o d u c h a. S o u č a s n ě s t í m s i D v o ř á k u v ě d o m o v a l, n a r o z d í l o d R i e g l a, k o m p l e x n ě j š í v ý v o j d ě j i n u m ě n í. V ý z n a m n o u D v o ř á k o v o u a k t i v i t o u b y l a j e h o p r á c e n a p o l i p a m á t k o v é p é č e. 14 P o d j e h o v e d e n í m z a č a l a v y c h á z e t r a k o u s k á u m ě l e c k á t o p o g r a f i e Ö s t e r r e i c h i s c h e K u n s t t o p o g r a p h i e. D o d n e s p l a t n é j s o u j e h o ú v a h y o p a m á t k o v é p é č i, k t e r é v e l m i n á z o r n ě p o d a l v e s v é m s p i s u K a t e c h i s m u s p a m á t k o v é p é č e ( K a t e c h i s m u s d e r D e n k m a l p f l e g e ) z r o k u Z d e n a k o n k r é t n í c h v y o b r a z e n ý c h p ř í k l a d e c h r o z l i š o v a l s p r á v n ý a n e s p r á v n ý p ř í s t u p k u m ě l e c k ý m p a m á t k á m. K R i e g l o v ý m h o d n o t á m p ř i d a l u m ě l e c k o u c e n u, p ů s o b e n í p a m á t k y v k r a j i n ě a u r b a n i s m u, p ů s o b e n í p a m á t k y v e v z p o m í n k á c h. N a r o z d í l o d A l o i s e R i e g l a z d ů r a z ň u j e D v o ř á k s p í š e p ů s o b e n í d u c h o v n í p o v a h y p a m á t k y, s p o j e n é s e s o u l a d e m m i n u l o s t i a p ř í t o m n o s t i : s p a t r i o t i c k o u l á s k o u a o c h r a n o u d o m o v a. P a m á t k a s e t a k s t á v á o b j e k t i v n í s o u č á s t í n a š í b y t o s t i, d ě j i n l i d s k é h u m a n i t y a k u l t u r y. P r a ž s k á a s a n a c e a z á k o n n é o š e t ř e n í p a m á t k o v é p é č e P r a k t i c k á č i n n o s t p a m á t k o v é p é č e p o k r a č o v a l a v p o s l e d n í č t v r t i n ě 1 9. s t o l e t í j e d n a k i n t e r v e n č n í m i a k c e m i z a z a c h o v á n í p a m á t e k, a t o i z e s t r a n y s p o l k o v ý c h i n s t i t u c í. V P r a z e t o z e j m é n a b y l a a r c h e o l o g i c k á k o m i s e U m ě l e c k é b e s e d y, k t e r á v t o m t o s m y s l u ú č i n n ě p ů s o b i l a a ž d o r o k u , a S p o l e č n o s t p ř á t e l s t a r o ž i t n o s t í č e s k ý c h, z a l o ž e n á r o k u I v Č e c h á c h s e p ř i s t o u p i l o k v ě d e c k y p o d l o ž e n é č i n n o s t i 17

18 s o u p i s o v é. 15 V t o m t o o b d o b í b y l y t é ž z a h á j e n y a v ě t š i n o u i d o k o n č e n y v e l k é o b n o v o v a c í p r á c e n a ř a d ě v y n i k a j í c í c h s t ř e d o v ě k ý c h p a m á t e k ( c h r á m s v. V í t a n a P r a ž s k é m h r a d ě, P r a š n á b r á n a v P r a z e, K a r l š t e j n, a d. ), p ř i k t e r ý c h j a k o h l a v n í o s o b n o s t p ů s o b i l a r c h i t e k t J o s e f M o c k e r, o d c h o v a n e c p u r i s t i c k é š k o l y. O p o ž d ě n é a p l i k o v á n í p u r i s t i c k ý c h z á s a d p r á v ě t a k j a k o p o z d ě j š í n á z o r y n a v ě d e c k o u r e s t a u r a c i, v y m ě ň u j í c í o r i g i n á l n í č á s t i p a m á t k y z a k o p i e, k t e r é s e p ř i o b n o v o v a c í c h p r a c í c h, r e a l i z o v a n ý c h p o d p a t r o n a c í Ú s t ř e d n í k o m i s e, r o v n ě ž u p l a t ň o v a l y, p ř i n á š e l o v š a k p a m á t k á m č a s t o v í c e š k o d y n e ž u ž i t k u. D a l š í m t r n e m v o k u s e s t a l o u s n e s e n í m ě s t a P r a h y o a s a n a c i h i s t o r i c k ý c h č á s t í P r a h y ( r o z h o d n u t o o a s a n a c i J o s e f o v a ) z d ů v o d ů h y g i e n i c k ý c h, p o v z n e s e n í k u l t u r y, a j. R o k u s e p o č í t a l o, ž e b u d e z l i k v i d o v á n o c e l é K a r o l i n u m s V l a š s k o u k a p l í, S t a v o v s k é d i v a d l o, k o s t e l s v. S a l v á t o r a, c e l ý a r e á l k l á š t e r a s v. A n e ž k y. A p r o t o k d y ž b y l r o k u 1893 p ř i j a t z á k o n o ú p r a v ě a s a n a č n í h o o b v o d u h l a v n í h o m ě s t a P r a h y, t z v. A s a n a č n í z á k o n, p o z v e d l y s e v z á j m u z a c h o v á n í s k u t e č n ý c h k u l t u r n í c h h o d n o t h l a s y n e j e n p r o t i v š e m t e n d e n c í m n i č e n í a p o š k o z o v á n í p a m á t e k, a l e i p r o t i d o s a v a d n í m z p ů s o b ů m a m e t o d á m j e j i c h r e s t a u r a c e a o b n o v o v á n í v r á m c i s a m o t n é p a m á t k o v é p é č e. Z á s a d n í z á p a s o n á p r a v u s e v t é d o b ě o d e h r á v a l h l a v n ě v P r a z e. Š l o p ř e d e v š í m o z a c h o v á n í r á z u i k o n k r é t n í c h p a m á t e k S t a r é h o M ě s t a, M a l é S t r a n y a H r a d č a n. V r o c e s e u s i l o v a l o o d o s a ž e n í n o v e l y k e s t a v e b n í m u ř á d u z r o k u , k t e r á b y v e ř e j n é m u z á j m u o c h r a n y p a m á t e k p o s k y t l a z á k o n n o u o p o r u. P r o t i c h a m t i v o s t i m a j e t n ý c h v r s t e v a n e t e č n o s t i ú ř e d n í c h č i n i t e l ů s e z v e d l a v l n a n e v o l e. B o j o v a l o s e v k u l t u r n í m t i s k u ( V o l n é s m ě r y ), n a v e ř e j n ý c h m a n i f e s t a č n í c h p r o j e v e c h ( v e l i k o n o č n í M a n i f e s t p ř á t e l s t a r é P r a h y v r o c e ) i v ý z v a m i v ý z n a č n ý c h k u l t u r n í c h p ř e d s t a v i t e l ů ( B e s t i a t r i u m p h a n s V i l é m a M r š t í k a z r o k u ). 18

19 D o t o h o t o o b d o b í s e d a t u j e z a l o ž e n í K l u b u Z a s t a r o u P r a h u ( ). T e n t o s p o l e k v y v í j e l č i n n o s t z e j m é n a v r á m c i b o j e p r o t i a s a n a č n í m p l á n ů m a n a r u š o v á n í p a m á t k o v é i u m ě l e c k é p o d s t a t y a celistvosti h i s t o r i c k é h o j á d r a n a š e h o h l a v n í h o m ě s t a, p r o j e h o ž o c h r a n u b y l r a ž e n n o v ý p o ž a d a v e k i p o j e m p a m á t k o v é r e z e r v a c e. 16 Z d e s e s e t k a l o p r a k t i c k é u p l a t ň o v á n í p é č e o p a m á t k y s m y š l e n k a m i R i e g l o v y t e o r i e a D v o ř á k o v ý c h o r g a n i z a č n í c h z á s a d. V K l u b u Z a s t a r o u P r a h u s e p r o l í n a l a d o b r o v o l n á č i n n o s t se s p o l u p r a c í s u m ě l e c k ý m i h i s t o r i k y a a r c h i t e k t y. P r o p a g o v a l o s e n e j e n p o r o z u m ě n í p r o k u l t u r n í p a m á t k y d á v n ý c h d o b, a l e i p r o n e j m l a d š í v ý v o j o v é f á z e u m ě n í. Č i n n o s t k l u b u j e s p o j e n a s e j m é n e m Z d e ň k a W i r t h a, k t e r ý p ř i s p ě l k r o z h o d n é m u v í t ě z s t v í k o n z e r v a č n í m e t o d y. J e d n o u z a k t i v i t K l u b u b y l o i v y d á v á n í V ě s t n í k u K l u b u Z a s t a r o u P r a h u ( v y c h á z í o d r o k u ). 19

20 4. S ituace po vzniku Československa V o b d o b í p r v n í r e p u b l i k y m ě l a p a m á t k o v á p é č e s v é z a s t o u p e n í v následujících z á k o n e c h o b y t o v é p é č i, o s t a v e b n í m r u c h u, d a ň o v é m a o p o z e m k o v é r e f o r m ě. P a m á t k o v ý ú ř a d u r č o v a l, j a k é z á s a h y j s o u m o ž n é. Z o h l e d n i l a s e o k o l n o s t p ř í s t u p u k p a m á t c e. I p ř e s p o d á n í t ř í n á v r h ů m e z i l e t y s e n e p o d a ř i l o ( m j. k v ů l i A g r á r n í s t r a n ě ) s a m o s t a t n ý p a m á t k o v ý z á k o n p r o s a d i t a n i v n o v ě v z n i k l é m Č e s k o s l o v e n s k u. S t r u k t u r a p a m á t k o v é p é č e v Č e s k o s l o v e n s k u P ů v o d n í K r á l o v s k ý z e m s k ý k o n z e r v á t o r s k ý ú ř a d p r o K r á l o v s t v í č e s k é v P r a z e s e s t a l v p r o s i n c i S t á t n í m p a m á t k o v ý m ú ř a d e m, p o d ř í z e n ý m M i n i s t e r s t v u š k o l s t v í a o s v ě t y. R o k u v z n i k l V l á d n í k o m i s a r i á t p r o z a c h o v á n í p a m á t e k v B r a t i s l a v ě n a S l o v e n s k u a S t á t n í p a m á t k o v ý ú ř a d p r o M o r a v u a S l e z s k o v B r n ě. J e l i k o ž u n á s c h y b ě l a ř á d n á d o k u m e n t a c e p a m á t e k ( ř a d a f o n d ů m ě l a s í d l o v e V í d n i ), v z n i k l r o k u S t á t n í f o t o m ě ř i č s k ý ú s t a v v P r a z e. D ů l e ž i t é a h l a v n ě p ř í n o s n é b y l o i t o, ž e z a č a l y v y c h á z e t Z p r á v y p a m á t k o v é p é č e ( o d ). V l a s t n í p r o v á d ě n í p r a k t i c k é p é č e o k o n z e r v a c i a o b n o v u k u l t u r n í c h p a m á t e k b y l o z a p r v n í r e p u b l i k y u s k u t e č ň o v á n o j i ž v d u c h u i d e j í, k t e r é s e f o r m o v a l y p ř e d v á l k o u. 17 K r e a l i z a c i m y š l e n k y p a m á t k o v ý c h r e z e r v a c í n e b y l y t e h d y s p o l e č e n s k é a n i h o s p o d á ř s k é p o d m í n k y. K o n c e p c e d ů s l e d n é h o u p l a t ň o v á n í R i e g l o v y k o n z e r v a č n í m e t o d y a u m ě l e c k é h o d o t v á ř e n í r e n o m o v a n ý c h p a m á t k o v ý c h o b j e k t ů s e p r o j e v i l y j a k o d v o j í p ó l t e h d e j š í c h p a m á t k á ř s k ý c h a k c í. N a j e d n é s t r a n ě s t á l a tvorba a r c h i t e k t a J o s i p a P l e č n i k a p ř i ú p r a v á c h P r a ž s k é h o h r a d u ( ), k d y s v o b o d n ý v ý t v a r n ý z á m ě r p ř e v a ž u j e n a d o h l e d y u c h o v á n í p a m á t k y, n a d r u h é s t r a n ě p a k f i g u r o v a l o r i g o r ó z n í k o n z e r v o v á n í k a ž d é h o s t a v e b n í h o i o r n a m e n t á l n í h o d e t a i l u m e t o d o u a n a l y t i c k o u, j a k j i r e p r e z e n t u j í n a p ř í k l a d n ě k t e r é t e h d e j š í ú p r a v y S t a r o m ě s t s k é r a d n i c e v P r a z e. 20

21 P ř í k l a d e m v e l m i c i t l i v é a n a z á k l a d ě z e v r u b n é h o s t u d i a p r o v á d ě n é k o n z e r v a c e p a m á t k o v é a r c h i t e k t u r y v e s p o j e n í s p ř í s t a v b o u v e z c e l a m o d e r n í c h v ý t v a r n ý c h i t e k t o n i c k ý c h f o r m á c h j e Č e r n í n s k ý p a l á c v P r a z e, j e h o ž ú p r a v y a d o s t a v b u n a v r h l a r c h i t e k t P a v e l J a n á k. U k á z k o u v y t ř í b e n é k o n z e r v a č n í m e t o d y, o p ř e n é o p ř e d c h o z í v ě d e c k o u a n a l ý z u a z b a v e n é v ě d e c k ý c h e x t r e m i t, s e s t a l a r e s t i t u c e a p a m á t k o v é ú p r a v y k o m p l e x u b u d o v c i s t e r c i á c k é h o k l á š t e r a v e Z l a t é K o r u n ě, z a h á j e n é p o p ř e d c h o z í c h p r ů z k u m e c h v r o c e a v e d e n é J o s e f e m Š e b k e m j a k o a k c e S t á t n í h o p a m á t k o v é h o ú ř a d u v P r a z e. Z a n a c i s t i c k é o k u p a c e Č e s k o s l o v e n s k a v l e t e c h b y l a d o s a v a d n í o r g a n i z a c e p a m á t k o v é p é č e v č e s k ý c h z e m í c h p o s t a v e n a p o d d o z o r ú ř a d u n ě m e c k é h o s t á t n í h o s e k r e t á ř e. 18 V t é t o d o b ě s e v n ě k t e r ý c h p r a c í c h, a l e s p í š e v p u b l i k o v a n ý c h s t a t í c h p r o j e v o v a l o d k l o n o d k o n z e r v a č n í, z e j m é n a a n a l y t i c k é m e t o d y v e p r o s p ě c h s y n t e t i z u j í c í h o z á m ě r u n o v ě p o j a t é h o r e s t a u r o v á n í. M e t o d y p r v o r e p u b l i k o v é p a m á t k o v é p é č e K o n z e r v a č n ě a n a l y t i c k ý p ř í s t u p T o h o t o p ř í s t u p u s e d r ž e l i ž á c i A l o i s e R i e g l a, r e s p e k t i v e M a x e D v o ř á k a a h i s t o r i c i u m ě n í, j i m ž b y l o b l í z k é p o j e t í V í d e ň s k é š k o l y. P o d l e R i e g l a z á v i s í a k t i v n í u m ě l e c k á h o d n o t a p a m á t k y p a s i v n ě n a f o r m á l n í s h o d ě s a k t u á l n í m u m ě l e c k ý m c h t ě n í m. 19 H i s t o r i k u m ě n í n e m á p r o v á d ě t e s t e t i c k é s o u d y, a l e p o u z e h l e d a t o b j e k t i v n í z á k o n i t o s t i h i s t o r i c k é h o v ý v o j e u m ě n í. V Č e c h á c h m ě l a t e o r i e m o d e r n í p a m á t k o v é p é č e v e l k ý o h l a s. R i e g l o v y m y š l e n k y z d e š í ř i l i j e h o č e š t í ž á c i, z e j m é n a u n i v e r z i t n í p r o f e s o r V o j t ě c h B i r n b a u m. N a š í m n e j v ě r n ě j š í m a n e j v y t r v a l e j š í m z a s t á n c e m r i e g l o v s k é p a m á t k o v é p é č e s e v š a k s t a l Z d e n ě k W i r t h. H l a v n ě W i r t h o v o u z á s l u h o u s i R i e g l o v y m y š l e n k y o s v o j i l u ž k o l e m r o k u K l u b Z a s t a r o u P r a h u. P r v n í m v e l k ý m v í t ě z s t v í m č e s k ý c h z a s t á n c ů k o n z e r v a c e p a m á t e k s e s t a l o o d s t o u p e n í o d p ř i p r a v o v a n é r e g o t i z a c e j i ž n í v ě ž e k a t e d r á l y s v. V í t a v P r a z e, k r á t c e p o r o c e Č e s k á p a m á t k o v á 21

22 p é č e p o r o c e p r a k t i k o v a l a k o n z e r v a č n í a n a l y t i c k o u m e t o d u, p i e t n ě z a c h o v á v a j í c í d o c h o v a n ý s t a v m a t é r i e p a m á t k y, d o k l á d a j í c í č i d o k u m e n t u j í c í j e j í e v o l u c i a v y ž a d u j í c í p r o v á d ě t d o p l ň k y v s o u d o b é m s t y l u. W i r t h j a k o p r v n í u p o z o r n i l n a z á j m o v o u p r o p o j e n o s t R i e g l o v y e v o l u č n í p a m á t k o v é p é č e s m o d e r n í a r c h i t e k t u r o u. V o j t ě c h B i r n b a u m ( V í d e ň - D ö b l i n g P r a h a ) 20 K e s t u d i u d ě j i n u m ě n í a a r c h e o l o g i e p ř i v e d l i B i r n b a u m a [ 3 ] jeh o k m o t r, z a k l a d a t e l m o d e r n í č e s k é h i s t o r i o g r a f i e J a r o s l a v G o l l, a s t r ý c s o c h a ř B o h u s l a v S c h n i r c h. P o a b s o l v o v á n í p r v n í c h d v o u s e m e s t r ů f i l o z o f i c k é f a k u l t y K a r l o v y u n i v e r z i t y ( ž á k O t a k a r a H o s t i n s k é h o ) o d e š e l B i r n b a u m d o V í d n ě ( ), k d e s e j e h o u č i t e l i s t a l i F r a n z W i c k h o f f a A l o i s R i e g l, k t e ř í u s i l o v a l i o t o, a b y s e z d ě j i n u m ě n í s t a l a s a m o s t a t n á v ě d n í d i s c i p l í n a. T o p ř e v z a l i V o j t ě c h B i r n b a u m. B i r n b a u m o v y p r v n í č e s k é č l á n k y b y l y v e s m ě s o t i š t ě n y v m á n e s á c k é r e v u i p r o m o d e r n í a r c h i t e k t u r u S t y l, r e d i g o v a n é t e h d y Z d e ň k e m W i r t h e m. V n á s l e d u j í c í c h l e t e c h ( ) s e v p r a ž s k é m t i s k u o b j e v i l o j e š t ě n ě k o l i k d r o b n ě j š í c h B i r n b a u m o v ý c h p r a c í. V š e c h n y u ž t e h d y z ř e t e l n ě s i g n a l i z o v a l y p o z d ě j š í a u t o r o v u a k t i v n í č i n n o s t p a m á t k á ř s k o u. N ě k t e r é m n o h d y b o j o v n ě r e a g u j í n a k o n k r é t n í s i t u a c i, k t e r á v z n i k l a n a p ř í k l a d v P r a z e v s o u v i s l o s t i s e z á s t a v b o u V á c l a v s k é h o n á m ě s t í č i ú p r a v o u h o r n í č á s t i N o v é h o M ě s t a v o k o l í E m a u z. V e s v ý c h d v a a č t y ř i c e t i l e t e c h s e B i r n b a u m s t a l u n i v e r z i t n í m u č i t e l e m. P ř e d n á š k y z a h á j i l v r o c e , o d v ě l é t a p o z d ě j i b y l j m e n o v á n m i m o ř á d n ý m p r o f e s o r e m a v r o c e ř á d n ý m p r o f e s o r e m a ř e d i t e l e m s e m i n á ř e a ú s t a v u d ě j i n u m ě n í n a f i l o z o f i c k é f a k u l t ě U K. V d u c h u z á s a d š k o l y, z n í ž v y š e l, p o ž a d o v a l o d s v ý c h ž á k ů v ě d e c k o u k á z e ň, l o g i c k é u v a ž o v á n í, k l a d l d ů r a z n a b e z p e č n ě z j i š t ě n á a o v ě ř e n á 22

23 f a k t a, n a s l o h o v o u a n a l ý z u u m ě l e c k é h o d í l a, n a v y u ž í v á n í h i s t o r i c k ý c h p r a m e n ů a t e x t ů. B i r n b a u m o v y c h a r a k t e r o v é k v a l i t y z e j m é n a j e h o d ů s l e d n o s t a r i g o r ó z n o s t s e v ý r a z n ě u p l a t n i l y v o b l a s t i p a m á t k o v é p é č e. P o d l e E m a n u e l a P o c h e h o p a t ř i l u n á s t e o r e t i c k y i p r a k t i c k y k n e j r a d i k á l n ě j š í m z a s t á n c ů m o c h r a n y p a m á t e k. N a p ř í k l a d v č l á n k u M o d e r n í p é č e o p a m á t k y a d o s t a v b a c h r á m u s v a t o v í t s k é h o s e z a m ý š l í n a d s m y s l e m a p o s l á n í m p a m á t k o v é p é č e v š e o b e c n ě. P ř í m ý m i m p u l s e m k c i t o v a n é B i r n b a u m o v ě ú v a z e b y l o r o z h o d n u t í z b o ř i t z e ď, d ě l í c í c h ó r k a t e d r á l y o d t r o j l o d í, a p ř e m í s t i t r e n e s a n č n í W o l m u t o v u k r u c h t u n a j e j í d n e š n í m í s t o d o s e v e r n í h o r a m e n e p ř í č n é l o d i. B i r n b a u m n e p o h l í ž í n a h i s t o r i c k é s t a v b y j a k o n a v ý t v o r y j a k é h o s i u m ě n í a b s o l u t n í h o, j e ž e x i s t u j e m i m o d o b u a j e ž m o ž n o p r o t o k d y k o l i v o b n o v i t, n ý b r ž j e p ř e s v ě d č e n, ž e v š e c h n y v ý t v o r y d ř í v ě j š í h o u m ě n í j s o u d o k l a d y s t a v u v p l n é m s m y s l u s l o v a h i s t o r i c k é h o, t j. s t a v u, k t e r ý n á l e ž í z c e l a m i n u l o s t i, a p r o t o j s o u t a k é v n e j p ř e s n ě j š í m v ý z n a m u p a m á t k a m i. T í m n e n í p o d l e B i r n b a u m a p a m á t k o v á c e n a h i s t o r i c k é b u d o v y v y č e r p á n a. U v ě d o m u j e s i, ž e n i k d y n e b y l a ž á d n á a r c h i t e k t u r a z b u d o v á n a j e n p r o t o, a b y b y l a u m ě l e c k ý m d í l e m. V ž d y měla t a k é n ě j a k ý ú č e l p r a k t i c k ý. M á p r o t o p r o n á s c e n u d o k l a d u n e j e n u m ě l e c k o h i s t o r i c k é h o, n ý b r ž i k u l t u r n ě h i s t o r i c k é h o a v ů b e c h i s t o r i c k é h o. I t í m j e d á n a j e j í n e d o t k n u t e l n o s t. S v é t e o r e t i c k é ú v a h y p a k B i r n b a u m d o k l á d á n á z o r n ě n a d o s t a v b ě p r a ž s k é k a t e d r á l y, k t e r o u p o v a ž u j e z a o s u d n ý p ř e h m a t 1 9. s t o l e t í. P o d l e B i r n b a u m a b y d o s t a v b a c h r á m u b y l a v e l i k o u c h y b o u i t e h d y, k d y b y s e z a c h o v a l y p ů v o d n í n á v r h y z e 1 4. s t o l e t í. N a p r a h u t ř i c á t ý c h l e t p í š e B i r n b a u m p r o V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u p r i n c i p i á l n í ú v a h u P a m á t k á ř s k á i d e a ( ). Z a m ý š l í s e v ní n a d h i s t o r i í p a m á t k o v é p é č e, n a d j e j í m v z n i k e m a n a d d ů v o d y, k t e r é v e d l y k o c h r a n ě p a m á t e k v m i n u l o s t i, a v š a k i n a d p a m á t k o v o u p é č í s o u č a s n o u. V y c h á z í z p r e m i s y, ž e p a m á t k á ř s t v í n e n í r o z m a r e m n e b o z á l i b o u j e d n o t l i v c ů, a l e j e z a l o ž e n o h l u b o k o v z á k l a d e c h v ý v o j e 23

24 l i d s k é h o d u c h a. T e p r v e o d k o n c e 1 9. s t o l e t í s i z v y k á m e n a z í r a t n a p a m á t k y č i s t ě h i s t o r i c k y, t o z n a m e n á, ž e v n i c h v i d í m e p ř e d e v š í m o d k a z y m i n u l o s t i. N e l z e t o v š a k c h á p a t t a k, ž e b y c h o m n e c e n i l i j e j i c h h o d n o t y u m ě l e c k é. N a r o z d í l od d o b y m i n u l é v n i c h s p a t ř u j e m e i v e l m i v y s o k é h o d n o t y j i n é. B i r n b a u m ů v z á j e m o p a m á t k o v ý f o n d, p r a m e n í c í z h l u b o k é h o v n i t ř n í h o p ř e s v ě d č e n í, ž e p é č í o p a m á t k y a ú c t o u k t r a d i c i s e m ě ř í k u l t u r n í v y s p ě l o s t n á r o d a, m á s v é k o ř e n y v j e h o š k o l e n í. V í d e ň s k á k o n c e p c e p a m á t k o v é p é č e, f o r m u l o v a n á A l o i s e m R i e g l e m a j e h o p o k r a č o v a t e l e m M a x e m D v o ř á k e m, v y c h á z e l a z p o ž a d a v k u p ř í s n é v ě d e c k é k o n z e r v a c e, p ř i n í ž n e j d ů l e ž i t ě j š í r o l i h r a j e s t á ř í p a m á t k y ( c o ž j e o v š e m p o u z e j e d e n z m n o h a a s p e k t ů ). T a s e d o s t á v á d o p r u d k é h o k o n f l i k t u s k o n z e r v a t i v n í m e t o d o u h i s t o r i z u j í c í r e s t a u r a c e. S p o c i t e m h l u b o k é m r a v n í o d p o v ě d n o s t i s i B i r n b a u m n a p ř í k l a d u v ě d o m o v a l, j a k m o c n ý m a ú č i n n ý m o c h r a n n ý m p r o s t ř e d k e m m o h o u b ý t p a m á t k o v é z á k o n y, j e ž b y n á m u k l á d a l y p o v i n n o s t, a b y c h o m p r o b u d o u c n o s t, p r o n i ž p a m á t k y b u d o u v á ž n o u a o b e c n o u v ě c í, z a c h r á n i l i z n i c h p o k u d m o ž n o n e j v í c e. V ř a d ě s t u d i í s e z a b ý v a l j a k t e o r i í a r c h i t e k t u r y ( P o z n á m k y k t e o r i í m m o d e r n í a r c h i t e k t u r y, O m a l e b n o s t i v a r c h i t e k t u ř e ), t a k i t e o r i í v ý t v a r n é h o u m ě n í o b e c n ě ( O b s a h a f o r m a ). Z d e n ě k W i r t h ( L i b č a n y P r a h a ) 21 N á z o r o v é v ý c h o d i s k o Z d e ň k a W i r t h a [ 4 ] b y l o d á n o p ř e d e v š í m o b j e k t i v n í m s t a v e m d ě j i n u m ě n í n a k o n c i 1 9. s t o l e t í. U č i t e l i Z d e ň k a W i r t h a b y l i O t a k a r H o s t i n s k ý, K a r e l C h y t i l a K a r e l B o r o m e j s k ý M á d l, c o ž s e n e j e n o d r a z i l o v p r v o t n í o r i e n t a c i j e h o b a d a t e l s k é p o z o r n o s t i k p a m á t k á m ř e m e s l a, a l e v ů b e c v j e h o c e l o ž i v o t n í m z á j m u o u ž i t é u m ě n í. W i r t h u t k v ě l v p a m ě t i p ř e d e v š í m j a k o r e n o m o v a n ý k o n z e r v á t o r a p a m á t k á ř, s p j a t ý n a p ř í k l a d s K l u b e m Z a s t a r o u P r a h u. B y l i p r ů k o p n í k e m m o d e r n í a r c h i t e k t u r y s ž i v ý m z á j m e m o š i r o k é 24

25 c i v i l i z a č n í a k u l t u r n í d ě n í. S v ě d e c t v í m j e s t u d i e z r o k u A r c h i t e k t u r a a u ž i t á u m ě n í. R o k u z í s k a l p e v n é m í s t o a s i s t e n t a k n i h o v n y U m ě l e c k o p r ů m y s l o v é h o m u z e a a o c i t l s e v c e n t r u k o n f l i k t ů s d o s a v a d n í m i h l e d i s k y, u p r o s t ř e d k r i t i c k ý c h z á p a s ů z a m o d e r n í č e s k é v ý t v a r n é u m ě n í, z e j m é n a a r c h i t e k t u r u. V K l u b u Z a s t a r o u P r a h u s e W i r t h n a u č i l n e j e n z á s a d á m p a m á t k á ř s k é s t r a t e g i e, a l e d o s t a l s e t a m s o u č a s n ě d o p ř í m é h o s t y k u s m l a d ý m i t a l e n t o v a n ý m i a r c h i t e k t y, s e s k u p i n o u n e j p r ů b o j n ě j š í m o d e r n y. W i r t h s e t a k m o h l o r i e n t o v a t k p r o g r e s í v n í m u v ý v o j o v é m u p r o u d u, k d e d ř í v e n e ž t e o r e t i c k é p r o g r a m y v z n i k a l a s v é b y t n á a r c h i t e k t u r a, i n t e r i é r o v á z a ř í z e n í a v ů b e c p r á c e u ž i t ý c h u m ě n í, j e ž s p o l e č n ě v y ú s t i l y d o k r a t i č k é p ř e d v á l e č n é e p i z o d y č e s k é k u b o - e x p r e s e. S p o l u s J a n e m K o t ě r o u z a l o ž i l i č a s o p i s S t y l, v y d á v a n ý S V U M á n e s j a k o p l a t f o r m a č e l í c í z p á t e č n i c k é m u A r c h i t e k t o n i c k é m u o b z o r u. W i r t h s e s t á v á j e h o h l a v n í m i d e o v ý m m l u v č í m a j e h o p r v n í s t u d i e s e z a m ě ř u j í k o c h r a n ě u n i k á t n í c h j e d n o t e k i c e l ý c h a r c h i t e k t o n i c k ý c h s o u b o r ů s t a r ý c h m ě s t, o h r o ž e n ý c h t e h d y p ř e k o t n o u a s a n a c í a u l i č n í z á s t a v b o u h i s t o r i z u j í c í c h č i n ž á k ů. V e S t y l u s e o z v a l y s v o u d o b o u n e j p o k r o k o v ě j š í n á z o r y n a p o s l á n í a r c h i t e k t a v e s p o l e č n o s t i, n a j e h o u m ě l e c k o u s v o b o d u, n a f u n k č n o s t a r c h i t e k t o n i c k ý c h t y p ů. S o u č a s n ě s u r b a n i s t i c k ý m i i d e a m i v y v í j í W i r t h p r a x i o c h r a n y p a m á t e k, j e j í m ž m l u v č í m s e s t a l o d r o k u V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u. V j e h o 4. č í s l e s t y l i z u j e W i r t h t e h d e j š í p a m á t k á ř s k á p r a v i d l a v č l á n k u Z á s a d y o c h r a n y p a m á t e k. B y l o j e h o z á s l u h o u, ž e u s m ě r n i l z á j e m o d b o r n í k ů a p o s t u p n ě i v e ř e j n o s t i o d j e d n o t l i v ý c h p a m á t e k n a c e l é j e j i c h s o u b o r y a z e j m é n a n a o r g a n i s m y h i s t o r i c k ý c h m ě s t. O d r o k u s e d a t u j e W i r t h o v a č i n n o s t v e d o u c í h o o d b o r u m i n i s t e r s t v a š k o l s t v í ( b y l p ř e d n o s t o u o d b o r u k u l t u r y m i n i s t e r s t v a š k o l s t v í a o s v ě t y, o d r o k u p ř e d s e d o u N á r o d n í k u l t u r n í k o m i s e ). J a k o j e d e n z p r v n í c h W i r t h v y c í t i l, ž e č á s t e č n ě 25

26 z a p a d á d o o b l a s t i u m ě l e c k é t v o r b y i o b o r f o t o g r a f i e, a t o n e j e n j a k o m é d i u m k p a m á t k o v é, v l a s t i v ě d n é a s o c i á l n í d o k u m e n t a c i a a n a l ý z e. S o u h r n s v ý c h z á s a d o p o v a z e s t y k u m o d e r n í h o a r c h i t e k t a s o c h r a n o u p a m á t e k v y l o ž i l W i r t h s p o l u s a r c h i t e k t e m L a d i s l a v em M a c h o n ě m n a p ř e d n á š k á c h k o n a n ý c h b ě h e m v ý s t a v y Z a n o v o u a r c h i t e k t u r u v U m ě l e c k o p r ů m y s l o v é m m u z e u v r o c e R e s t a u r o v á n í z d e W i r t h c h á p e n i k o l i j a k o p o u h é d o p l ň o v á n í s t a r ý m i f o r m a m i. J d e m u o t o, a b y s t a v b a m ě l a o p ě t j e d n o t n o u k o n c e p č n í m y š l e n k u t a k, a b y v z n i k l á ú p r a v a b y l a p r o r e s t a u r á t o r a v ý t v a r n ý m d í l e m, a n i k o l i h i s t o r i c k o u s t u d i í, i k d y ž a r c h i t e k t v e s v é m p r o g r a m u p l n ě r e s p e k t u j e p a m á t k o v é z ř e t e l e. Z á v ě r e č n o u s y n t é z o u j e j e h o r e f e r á t V ý v o j z á s a d a p r a x e o c h r a n y p a m á t e k v o b d o b í a ž , p ř e d n e s e n ý n a k o n f e r e n c i k o n a n é n ě k d e j š í m K a b i n e t e m p r o t e o r i i a d ě j i n y u m ě n í Č S A V v e s p o l u p r á c i s t e h d e j š í S t á t n í p a m á t k o v o u p é č í v e d n e c h D i l e m a k o n z e r v o v a t č i r e s t a u r o v a t n e m ě l o u n á s p o r o c e z o b j e k t i v n í c h d ů v o d ů t a k v y h r a n ě n o u p o d o b u j a k o v z e m í c h t ě ž c e p o š k o z e n ý c h v á l k o u. P r o t i r i g o r i s m u v í d e ň s k é š k o l y, k t e r ý ž á d a l, a b y s e k o n z e r v á t o r n e o d v a ž o v a l v í c n e ž p o u z e u c h o v á v a t p a m á t k u v e s t a v u, v j a k é m s e z a c h o v a l a, s e u n á s n e s t a v ě l o t o l i k e m o c i o n á l n í c h u m ě l e c k ý c h a s p o l e č e n s k ý c h i m p e r a t i v ů. S y n t e t i z u j í c í p ř í s t u p V á c l a v W a g n e r ( K i m p o l o n g v B u k o v i n ě P r a h a ) 22 D ě j i n y u m ě n í s p o l u s a r c h e o l o g i í v y s t u d o v a l n a f i l o z o f i c k é f a k u l t ě U n i v e r z i t y K a r l o v y ( ž á k K a r l a C h y t i l a ). V l e t e c h b y l z a m ě s t n á n n a S t á t n í m p a m á t k o v é m ú ř a d ě v P r a z e, o d z a č á t k u d r u h é s v ě t o v é v á l k y j a k o j e h o p ř e d n o s t a. K r o m ě t o h o p ů s o b i l o d r o k u i n a k a t e d ř e d ě j i n u m ě n í U n i v e r z i t y K a r l o v y v p o s t a v e n í l e k t o r a p a m á t k o v é p é č e. D n e s j e z n á m p ř e d e v š í m j a k o k r i t i k p a m á t k o v é p é č e p o d l e z á s a d A l o i s e R i e g l a. 26

27 J a k o h i s t o r i k u m ě n í s e V á c l a v W a g n e r [ 5 ] z a b ý v a l p ř e d e v š í m p r o b l e m a t i k o u b a r o k n í h o u m ě n í v Č e c h á c h a m o n o g r a f i c k ý m z p r a c o v á n í m h i s t o r i c k ý c h m ě s t. V ý z n a m n ě j š í b y l t e o r e t i c k ý p ř í n o s V á c l a v a W a g n e r a p a m á t k á ř e. T r v a l ý k o n t a k t s p r a x í p a m á t k o v é p é č e j e j p ř i v e d l k ú s t ř e d n í m d o b o v ý m o t á z k á m o c h r a n y u m ě l e c k ý c h p a m á t e k, p o č í n a j e r e s t a u r o v á n í m, p ř e s r e k o n s t r u k c e a r c h i t e k t u r y, a ž k z v a ž o v á n í v ý t v a r n ý c h ú k o l ů u r b a n i s t ů v h i s t o r i c k é m p r o s t ř e d í. P r o v ý v o j t e o r e t i c k é h o m y š l e n í n a š í p a m á t k o v é p é č e m ě l y z n a č n ý v ý z n a m p o l e m i c k é s t a t ě V á c l a v a W a g n e r a z l e t , k t e r é s m ě ř o v a l y k p r o s a z e n í n o v é s y n t e t i c k é m e t o d y o p r o t i t r a d i č n í a n a l y t i c k é ( k o n z e r v a č n í ) p a m á t k o v é p é č i, n a n í ž n a d á l e t r v a l i n á s l e d o v n í c i A l o i s e R i e g l a v č e l e s e Z d e ň k e m W i r t h e m. P ř i f o r m u l o v á n í s v é h o s t a n o v i s k a m o h l V á c l a v W a g n e r n a v á z a t n a v ý t v a r n é a s p e k t y p a m á t k o v é p é č e M a x e D v o ř á k a, n a j e h o s m y s l p r o e s t e t i c k o u k v a l i t u p r o s t ř e d í, n a r e s p e k t o v á n í d o m i n a n t n í h o u p l a t n ě n í h i s t o r i c k é a r c h i t e k t u r y v n o v é v ý s t a v b ě, z a s t á v a n é m u n ě k t e r ý m i t r a d i č n ě o r i e n t o v a n ý m i a r c h i t e k t y. E x p l i c i t n ě s e V á c l a v W a g n e r p ř i h l á s i l k V á c l a v u V i l é m u Š t e c h o v i a J a n u M u k a ř o v s k é m u. Z e s t r u k t u r a l i s m u a h o l i s m u, j i c h ž s e d o v o l á v á, p ř e v z a l n ě k t e r é t e r m í n y ( j e d n o t n ý u m ě l e c k ý t v a r, s t r u k t u r a, p r i n c i p c e l o s t i, a d. ) a t é ž p ř e s v ě d č e n í, ž e c e l e k j e t ř e b a n a d ř a z o v a t i v p a m á t k o v é p é č i č á s t e m a ž e u m ě l e c k é d í l o j e t r v a l e p ů s o b i v é, n e z á v i s l e n a d o b ě v z n i k u, p o k u d z a c h o v á m e j e h o t v a r o v o u s t r u k t u r u a e s t e t i c k o u k v a l i t u. T o p l a t í i p r o c e l e k h i s t o r i c k é h o m ě s t a k o l e k t i v n í h o u m ě l e c k é h o d í l a, v y t v o ř e n é h o v p r ů b ě h u m n o h a s t a l e t í. V á c l a v W a g n e r o d k o n c e t ř i c á t ý c h l e t u p o z o r ň o v a l, ž e j e n a d á l e n e u d r ž i t e l n é c h á p a t h i s t o r i c k é u m ě l e c k é d í l o j a k o d o k l a d v ý v o j e a z d ů r a z ň o v a t u n ě j v ý z n a m c e n y s t á ř í. Z a p o d s t a t n ě j š í p o v a ž o v a l j e h o s o u d o b é v ý t v a r n é p ů s o b e n í, p o d m í n ě n é p ř e c h o d e m p a m á t k o v é p é č e k o c h r a n ě u m ě l e c k ý c h c e l k ů, s t r u k t u r a o r g a n i s m ů. S y n t e t i c k á m e t o d a n e u s i l o v a l a o p r e z e n t a c i d o c h o v a n é p o d o b y o r i g i n á l n í h o 27

28 s t a v u p a m á t k y, v č e t n ě z a c h o v á n í s t o p s t á ř í, j a k t o m u b y l o a ž d o s u d, n ý b r ž o o b n o v e n í j e j í h o v ý t v a r n ě e s t e t i c k é h o v ý r a z u. V e v h o d n ý c h p ř í p a d e c h u s i l o v a l a o r e s t i t u c i p ů v o d n í p o d o b y p a m á t k y i z a c e n u n a p o d o b i v ý c h r e k o n s t r u k c í n e b o d o p l ň k ů. M ě l o b ý t p o t l a č e n o v š e, c o b y n a r u š o v a l o ž i v ý ú č i n e k d í l a. V h i s t o r i c k é m p r o s t ř e d í m ě s t a b y l o n a d ř a z o v á n o p ů s o b e n í u l i č n í h o i n t e r i é r u n a d j e d n o t l i v o u a r c h i t e k t o n i c k o u h o d n o t o u. N o v o s t a v b y n a s e b e n e m ě l y p o u t a t p o z o r n o s t. Z a č l e n ě n í f u n k c i o n a l i s t i c k ý c h s t a v e b d o p a m á t k o v ý c h c e l k ů b y l o p r o ž í v á n o k r a j n ě n e p ř í z n i v ě. V á c l a v W a g n e r n e v á h a l k r i t i z o v a t p ř í s t a v b u Č e r n í n s k é h o p a l á c e o d P a v l a J a n á k a a o d m í t n o u t j e j í t e o r e t i c k é z d ů v o d n ě n í z a s t á v a n é Z d e ň k e m W i r t h e m. S y n t e t i c k á m e t o d a V á c l a v a W a g n e r a s e s t a l a p ř e s k o m p l i k o v a n ý o s u d j e j í h o a u t o r a a o d p o r z a s t á n c ů k o n z e r v a č n í m e t o d y s o u č á s t í t e o r e t i c k é h o n á z o r u n a š í p a m á t k o v é p é č e v p r a x i p r v n í c h m ě s t s k ý c h p a m á t k o v ý c h r e z e r v a c í. K r i t i k u č e s k é m o d e r n í p a m á t k o v é p é č e p o d l e z á s a d A l o i s e R i e g l a a Z d e ň k a W i r t h a z a h á j i l V á c l a v W a g n e r v l e t e c h p ř e d n á š k a m i k o n a n ý m i v Ú s t a v u p r o s t a v b u m ě s t n a t é m a A n a l ý z a a s y n t é z a v o c h r a n ě p a m á t e k a S t a v e b n í d í l o a j e h o o c h r a n a v p ř í t o m n o s t i a b u d o u c n o s t i. 23 P o k r a č o v a l p u b l i k o v á n í m s t a t i S t a r é u m ě l e c k é d í l o a j e h o o c h r a n a v p ř í t o m n o s t i a b u d o u c n o s t i ( ) a O c h r a n a p a m á t e k v p o s l e d n í m č t v r t s t o l e t í ( ). Z d e v š u d e v e ř e j n ě n a p a d a l a n a l y t i c k é p i t v á n í p a m á t e k, k t e r é o d m í t a l c h á p a t e v o l u c i o n i s t i c k y p o u z e j a k o d o k u m e n t y v ý v o j e. O p r o t i p r a k t i k o v a n é a n a l ý z e, v y c h á z e j í c í v s t ř í c p o u z e p o t ř e b á m d ě j i n u m ě n í, p o ž a d o v a l p ř e j í t v p r a x i p a m á t k o v é p é č e k s y n t é z e, u p ř e d n o s t ň u j í c í ž i v o u u m ě l e c k o u h o d n o t u p a m á t k y n a ú k o r h o d n o t y s t á ř í, a t o v č e t n ě p a m á t e k a r c h i t e k t u r y a h i s t o r i c k ý c h m ě s t. R o z h o d n ý n e s o u h l a s s V á c l a v e m W a g n e r e m v y j á d ř i l v e l m i v l i v n ý Z d e n ě k W i r t h. N a W a g n e r o v u n o v o u k o n c e p c i p a m á t k o v é p é č e W i r t h r e a g o v a l s t a t í M e t o d y p r e v e n t i v n í o c h r a n y ( ). K o n s t a t o v a l, ž e s e W a g n e r v r a c í k d á v n o p ř e k o n a n ý m n á z o r ů m a m e t o d á m. K o n z e r v a č n í 28

29 m e t o d a n a p r o t i t o m u v e d e k ú c t ě k p a m á t c e, s y n t e t i c k ý p r i n c i p p o v ý š í r e s t a u r á t o r a n a j e j í h o s o u d c e a o p r á v c e. K o n c e m r o k u v y d a l V á c l a v W a g n e r s v é p ř e d n á š k y z v á l e č n ý c h l e t s o u b o r n ě t i s k e m p o d v ý s t i ž n ý m n á z v e m U m ě l e c k é d í l o m i n u l o s t i a j e h o o c h r a n a. P u b l i k a c i d o p l n i l p o d l e p ř í k l a d u K a t e c h i s m u p a m á t k o v é p é č e M a x e D v o ř á k a f o t o g r a f i e m i š p a t n ý c h a d o b r ý c h p ř í k l a d ů z p r a x e a n a l y t i c k é a s y n t e t i c k é p é č e o u r b a n i s t i c k é, a r c h i t e k t o n i c k é, m a l í ř s k é a s o c h a ř s k é p a m á t k y. S y n t e t i c k á m e t o d a v p o j e t í V á c l a v a W a g n e r a n e b y l a a ž d o p o s u d h l o u b ě j i a n a l y z o v á n a. O j e j í m d o b o v é m p ř í n o s u n e l z e o v š e m p ř e s v š e c h n y n á m i t k y z a s t á n c ů p a m á t k o v é p é č e v d u c h u n á s l e d o v n í k ů A l o i s e R i e g l a p o c h y b o v a t. H l a v n í m n e d o s t a t k e m b y l o a b s o l u t i z o v á n í v ý t v a r n é h o d n o t y u m ě l e c k ý c h p a m á t e k i v t ě c h p ř í p a d e c h, k d y h o d n o t y h i s t o r i c k é a d o k u m e n t a č n í ( v ě d e c k é ) m u s í b ý t p o v a ž o v a n é z a p r i o r i t n í. S p o r W a g n e r - W i r t h n e l z e d n e s j e d n o z n a č n ě r o z h o d n o u t. 24 D n e s m y š l e n k y Z d e ň k a W i r t h a ( p o t a ž m o A l o i s e R i e g l a ) a V á c l a v a W a g n e r a ( p o t a ž m o M a x e D v o ř á k a ) p ř e d s t a v u j í z á k l a d n í p o l a r i t u t e o r e t i c k é h o u v a ž o v á n í č e s k é p a m á t k o v é p é č e p ř i k a ž d é m a k t i v n í m p ř í s t u p u k p a m á t c e. R o z h o d o v á n í o j e j i c h a p l i k a c i s e l i š í p ř í p a d o d p ř í p a d u, v ž d y i s o h l e d e m n a f u n k c i

30 5. Itálie v letech K u l t u r n í a p o l i t i c k á s i t u a c e o f i c i á l n ě v z n i k á I t a l s k é k r á l o v s t v í. V i k t o r E m a n u e l s e s t á v á k r á l e m a T u r í n h l a v n í m m ě s t e m j e u s t a n o v e n a p r v n í v l á d a I t a l s k é h o k r á l o v s t v í, v e d e n a p r a v i c í. M e z i p r v n í ú k o l y v e s j e d n o c e n é I t á l i i p a t ř í s t a n d a r d i z a c e p r á v a ( v y d á n z á k o n o s j e d n o c e n í a d m i n i s t r a t i v y I t a l s k é h o k r á l o v s t v í, n á s l e d u j e s j e d n o c e n í l e g i s l a t i v y, k t e r é s e t ý k á o b č a n s k é h o, t r e s t n í h o a o b c h o d n í h o p r á v a ), v y ř e š e n í c h y b ě j í c í c h f i n a n č n í c h z d r o j ů, j e d n o t n á m ě n a, r o z s á h l á c h u d o b a, i n f r a s t r u k t u r a a p r o b l e m a t i k a l u p i č s t v í u s t ř e d o m o ř s k ý c h r e g i o n ů ( n e j v í c e v l e t e c h ) s e F l o r e n c i e s t á v á p o T u r í n ě h l a v n í m m ě s t e m I t a l s k é h o k r á l o v s t v í. J i n ý m v e l m i k ř e h k ý m e l e m e n t e m b y l v z t a h s k a t o l i c k o u c í r k v í a v z á j e m n á n e v r a ž i v o s t m e z i o b ě m a s t r a n a m i. V k v ě t n u j e v y d á n z á k o n, k t e r ý u p r a v u j e v z t a h y m e z i s t á t e m a c í r k v í d o k o n k o r d á t u v r o c e , a s e Ř í m o f i c i á l n ě s t á v á h l a v n í m m ě s t e m I t a l s k é h o k r á l o v s t v í. V ý z n a m n o u e t a p o u v e s v o b o d n é I t á l i i s e s t a l a t z v. L e p o c a g i o l i t t i a n a v l e t e c h , o b d o b í v l á d y G i o l l i t t i h o S o c i á l n í s t r a n y, c h a r a k t e r i s t i c k é č e t n ý m i z m ě n a m i v s o c i á l n í a p r a c o v n í l e g i s l a t i v ě. G i o l l i t t i z a v e d l v o l e b n í p r á v o p r o ž e n y, p o v i n n é p o j i š t ě n í, z n á r o d n ě n í ž e l e z n i c. Z a j e h o v l á d y s e r e d u k o v a l s t á t n í d l u h a r o z v í j e l p r ů m y s l a i n f r a s t r u k t u r a. P o d p o r o v a l n a c i o n a l i s t i c k é c í t ě n í a j e j í m d o d n e s s i l n ě o v l i v n ě n a i t a l s k á p o l i t i k a a h i s t o r i e. V l i s t o p a d u M u s s o l i n i z a k l á d á I l P o p o l o d I t a l i a. T í m s e z a č í n á s t á l e v í c e p r o s a z o v a t n a i t a l s k é s c é n ě. V l e t e c h ( I t á l i e v e v á l c e ) s e ú č a s t n í j a k o d o b r o v o l n í k p r v n í s v ě t o v é v á l k y. P o v á l c e s e v M i l á n ě f o r m u j í F a s c i I t a l i a n i d i C o m b a t t i m e n t o ( I t a l s k é b o j o v é s v a z y ). S j e d n o c e n í j e o z n á m e n o M u s s o l i n i m. M ě s í c 30

31 p o t é f a š i s t é s n a c i o n a l i s t y z n i č í s í d l o d e n í k u A v a n t i! ( M u s s o l i n i h o p ř e d c h o z í p ů s o b i š t ě ). A r c h i t e k t u r a v e d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í P o d o b n ě j a k o v j i n ý c h e v r o p s k ý c h s t á t e c h, i v I t á l i i p r o b ě h l a v l n a n á v r a t ů k e k l a s i c k ý m s l o h ů m. P o s l e d n í t ř e t i n a 1 9. s t o l e t í j e c h a r a k t e r i s t i c k á v ý s t a v b o u n e o r o m á n s k ý c h ( n ě k t e r é p r á c e C a m i l l a B o i t a v P a d o v ě, n a p ř. P a l a z z o d e l l e D e b i t e a S c u o l e e l e m e n t a r i [ 27] ), n e o r e n e s a n č n í c h ( G a l l e r i a V i t t o r i o E m a n u e l e I I. v M i l á n ě [ 16], G a l l e r i a U m b e r t o I. v N e a p o l i ), n e o b a r o k n í c h ( P a l a z z o d i G i u s t i z i a, Ř í m [ 15] ), n e o g o t i c k ý c h ( n a p ř í k l a d f a s á d y f l o r e n t s k ý c h k o s t e l ů ) a n e o k l a s i c i s t n í c h ( P a m á t n í k V i t t o r i a E m a n u e l a I I. v Ř í m ě [ 17] ) b u d o v, p a m á t n í k ů, a p o d. M e z i d a l š í v ý z n a m n é s t a v b y t é t o d o b y p a t ř í : C u p o l a A r n a b a l d i v P a v i i M o l e A n t o n e l l i a n a v T u r í n ě [ 18] U r b a n i s t i c k é p ř e m ě n y n a p ř e l o m u 1 9. a 2 0. s t o l e t í J i ž p o s j e d n o c e n í I t á l i e s e z a č a l o p l á n o v a t r o z š i ř o v á n í a r e k o n s t r u k c e v e l k ý c h m ě s t v r á m c i t z v. p i a n o r e g o l a t o r e [ 1 1, 1 2, 1 3 ]. Z v l á š t ě s p ř i h l é d n u t í m k t o m u, j a k d a n á m ě s t a v t é d o b ě v y p a d a l a, s e p r o b l e m a t i k a t ý k a l a p ř e d e v š í m v y ř e š e n í h y g i e n i c k ý c h p r o b l é m ů. Z a j í m a v o s t í p ř e s t a v e b ( o d o s m d e s á t ý c h l e t 1 9. s t o l e t í ) b y l o r e s p e k t o v á n í p o ž a d a v k u n a s o u l a d s o k o l í m. R o k u j e v Ř í m ě s c h v á l e n z á k o n o z a d á v á n í s t á t n í c h z a k á z e k n a b u d o v á n í s t a v e b a r o z š i ř o v á n í m ě s t a. T e n t o k r o k d á p o d n ě t k a k t i v i t ě i v j i n ý c h m ě s t e c h. V e F l o r e n c i i z a č í n á a s a n a c e, p ř i k t e r é j e o d s t r a n ě n o ú z e m í s t a r é h o t r ž i š t ě, n a j e h o ž m í s t ě p o z d ě j i v z n i k n e n á m ě s t í V i k t o r a E m a n u e l a I I. V B e n á t k á c h v z n i k á p l á n n a r o z š í ř e n í, j e ž o b s a h u j e č t y ř i c e t p r o j e k t ů n a o z d r a v e n í m ě s t a. V M i l á n ě j e 31

32 r o k u r a d n i c í p r e z e n t o v á n p l á n n a n o v ý M i l á n. P r o j e k t z a h r n u j e p r o m ě n y v e l k é č á s t i h r a d u C a s t e l l o S f o r z e s c o v č e t n ě d e m o l i č n í c h p r a c í, t y j s o u n a k o n e c z a k á z á n y M i n i s t e r s t v e m p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í, k t e r é s v ě ř i l o r e k o n s t r u k c i h r a d u L u c o v i B e l t r a m i m u. N e j v ě t š í p r o m ě n o u p r o j d e N e a p o l, k d e v y c h á z í z á k o n o a s a n a c i ( ). S t a n o v u j í s e č e t n á k r i t é r i a a č a s t o s e v y v l a s t ň u j e m a j e t e k. K o n e č n ý p l á n a s a n a c e a r o z š í ř e n í m ě s t a j e s c h v á l e n r o k u Z a h r n o v a l n a p ř í k l a d v y t v o ř e n í h l a v n í t ř í d y ( d n e s c o r s o U m b e r t o I. ), P a m á t k o v é z á k o n y V I t á l i i n e e x i s t o v a l a i n s t i t u c e t y p u C e n t r á l n í k o m i s e. V š e p o t ř e b n é s c h v a l o v a l o M i n i s t e r s t v o p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í. N a v í c m ě l p ř e d s j e d n o c e n í m k a ž d ý r e g i o n, b a c o v í c, j e d n o t l i v é p a m á t k y ( n a p ř í k l a d P o m p e j e ), s v ů j v l a s t n í p a m á t k o v ý ú ř a d ( S o v r i t e n d e n z a a i B e n i A r c h e o l o g i c i e C u l t u r a l i ). R o k u p ř e d k l á d á C e s a r e C o r r e n t i, m i n i s t r p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í, p r v n í n á v r h z á k o n a n a o c h r a n u a z a c h o v á n í p a m á t e k. P r o j e k t n e n í d o t a ž e n d o k o n c e. O t ř i r o k y p o z d ě j i j e R u g g e r e m B o n g h i m v y p r a c o v á n p r v n í n á v r h z á k o n a o o c h r a n ě s t a r o b y l ý c h p a m á t e k. V o s m d e s á t ý c h l e t e c h j e v ů l e, a d o k o n c e o t á z k a p a t r i o t i s m u, v y t v o ř i t p a m á t k o v ý z á k o n. V l á d a s c h v a l u j e z á k o n B a c c a r i n i ( ), k t e r ý p ř i s u z u j e s t á t u k o n t r o l u v p é č i o p a m á t k y. B ě h e m I V. k o n g r e s u i n ž e n ý r ů a a r c h i t e k t ů v Ř í m ě k o n a n é m v l e d n u p ř e d s t a v i l C a m i l l o B o i t o, o s o b n o s t t é d o b y, p r v n í i t a l s k o u C h a r t u p r o r e s t a u r o v á n í. C h a r t a p ř i s p ě l a k e k o n k r é t n í d e f i n i c i z p ů s o b u r e s t a u r o v á n í v I t á l i i. N á s l e d o v a l o v y t v o ř e n í r e g i o n á l n í c h ú ř a d ů p r o o c h r a n u p a m á t e k a z a k l á d a j í s e d o z o r č í k o n z e r v á t o r s k é k o m i s e ( ), r o z č l e n ě n é n a p a m á t k o v é, a r c h e o l o g i c k é a g a l e r i e. 32

33 N a k o n c i d e v a d e s á t ý c h l e t n e p r o j d e h l a s o v á n í m a n i p o š e s t é z á k o n o p a m á t k o v é p é č i ( S a l v a g u a r d i a d e i m o n u m e n t i ). R e v i z e t o h o t o z á k o n a z r o k u s e s t a n e o d v a r o k y p o z d ě j i p r v n í m z á k o n e m o p a m á t k o v é p é č i p r o c e l o u s j e d n o c e n o u I t á l i i. V t é t o d o b ě j e p a t r n ý p o d í l o b č a n s k ý c h i n i c i a t i v, k t e r ý m n e n í j e d n o, c o s e s j e j i c h m ě s t y d ě j e. V B o l o n i v z n i k á V ý b o r p r o B o l o ň u h i s t o r i c k o u a u m ě l e c k o u ( C o m i t a t o p e r B o l o g n a S t o r i c a e A r t i s t i c a, ) s p o v ě ř e n í m h l í d a t a h á j i t z á j m y v p r o s a z o v á n í p a m á t k o v é p é č e a r o z u m n é h o r e s t a u r o v á n í b u d o v v e ř e j n ý c h i s o u k r o m ý c h. V Ř í m ě z a s e v y v s t á v a j í n á z o r y n a o c h r a n u r e n e s a n č n í c h č t v r t í j e v y d á n z á k o n č P e r l e A n t i c h i t á e B e l l e A r t i o b s a h u j í c í u s p o ř á d á n í p a m á t e k z h l e d i s k a k o n z e r v a c e n a v ě c i m o v i t é, n e m o v i t é s h o d n o t o u h i s t o r i c k o u, a r c h e o l o g i c k o u, p a l e o n t o l o g i c k o u a u m ě l e c k o u. R e s t a u r á t o r s k é z á s a h y v d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í R e k o n s t r u k c e s e d r ž e l y z á s a d m e t o d n a s t a v e n ý c h V i o l l e t e m - le- D u c e m, p o d l e n i c h ž m u s í b ý t k o n s t r u k c e d o k o n č e n a, d o v e d e n a k e s j e d n o c e n í s t y l u a o č i š t ě n a o d n e p ů v o d n í c h d o d a t k ů. V r á m c i t o h o s e s y s t e m a t i c k y s t u d o v a l a h i s t o r i e b u d o v, j e ž b y l o n u t n o d o k o n č i t ( d ó m y v e F l o r e n c i i a v M i l á n ě ). D ů l e ž i t o u o s o b o u t o h o t o o b d o b í b y l C a m i l l o B o i t o, k t e r ý s e p o d í l e l n e j e n n a v ý s t a v b ě n o v ý c h b u d o v, a l e i n a r e s t a u r o v á n í s t ř e d o v ě k ý c h p a m á t e k ( B e n á t k y, P a d o v a ). M e z i n e j t y p i č t ě j š í r e s t a u r á t o r s k é z á s a h y p a t ř i l o v y č i š t ě n í o k o l í k a t e d r á l, r o z š í ř e n í b u d o v, d o p l n ě n í n ě k t e r ý c h č á s t í č i v ý s t a v b a n o v ý c h f a s á d. M á l o k d y s e j e d n a l o o z á c h r a n u h i s t o r i c k ý c h č á s t í. V ý j i m k o u j e z n á m ý p ř í p a d k o s t e l a S a n t A g o s t i n o v S u l o m ě, k t e r ý m ě l b ý t z d e m o l o v á n. Z a c h r á n i l s e p o r t á l, j e ž s e p o z d ě j i s t a l s o u č á s t í k o s t e l a S a n F i l i p p o. P ř í k l a d y r e s t a u r á t o r s k ý c h z á s a h ů : p i a z z a d e l D u o m o a d ó m, M i l á n ( v y č i š t ě n í p r o s t o r u k o l e m d ó m u, p r á c e n a k a t e d r á l e ) [ 1 9, 2 0 ] k o s t e l S a n B a b i l a, M i l á n ( p r á c e n a f a s á d ě, z v o n i c i ) [ 2 1, 2 2 ] 33

34 b a z i l i k a S a n G i o v a n n i e P a o l o, B e n á t k y ( k o n z e r v á t o r s k é p r á c e p o p o ž á r u z r o k u , s y s t e m a t i c k é u s p o ř á d á n í o k o l í b a z i l i k y ) S a n t a M a r i a d e l F i o r e a S a n t a C r o c e [ 2 3, 2 4 ], F l o r e n c i e ( f a s á d y ) S a n P e t r o n i o, B o l o ň a ( f a s á d a ; z ů s t a l a n e d o k o n č e n a ) [ 25] S a n t a M a r i a d e l l a C a t e n a, P a l e r m o ( r o z š í ř e n í a d o p l ň k y v a r c h i t e k t u ř e ) O s o b n o s t i i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e v e d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í C a m i l l o B o i t o ( , Ř í m , M i l á n ) [ 6 ] B y l v ý z n a m n ý a r c h i t e k t a s p i s o v a t e l. S t u d o v a l a r c h i t e k t u r u v P a d o v ě a n a a k a d e m i i v B e n á t k á c h u P i e t r a S e l v a t i c a E s t e n s e h o. V l e t e c h v y u č o v a l n a A k a d e m i i k r á s n ý c h u m ě n í v B r e ř e a o d r o k u s e s t a l d o c e n t e m T e c h n i c k é h o i n s t i t u t u v M i l á n ě. V l e t e c h , k d y p r a c o v a l j a k o p r o j e k t a n t, j e p o v o l á n d o G a l l a r a t e t e x t i l n í m p r ů m y s l n í k e m A n d r e o u P o n t i m. T e n s p o n z o r u j e B o i t o v y p r á c e n a n o v é m h ř b i t o v ě ( ), r o d i n n é k a p l i ( ) a m í s t n í n e m o c n i c i ( ). P ř e d o d c h o d e m d o B e n á t e k a p o s l e d n í m p r o j e k t e m p r o G a l l a r a t e s b í r á z k u š e n o s t i c e s t o v á n í m p o E v r o p ě. Z v l á š t ě N ě m e c k o n a n ě h o s i l n ě z a p ů s o b í. N o r i m b e r k, s e s v ý m s t ř e d o v ě k ý m j á d r e m m ě s t a, n a z v e S i e n o u N ě m e c k a. S t u d i u m s t ř e d o v ě k é a r c h i t e k t u r y a z k u š e n o s t z G a l l a r a t e s e p r o m í t n o u d o j e h o t v o r b y v s e d m d e s á t ý c h l e t e c h. R o k u v y c h á z í v č a s o p i s e N u o v a A n t a l o g i a č l á n e k L A r c h i t e t t u r a d e l l a n u o v a I t a l i a, k d e B o i t o n a s t i ň u j e b u d o u c í s m ě ř o v á n í a r c h i t e k t u r y p o s j e d n o c e n í I t á l i e. V y z d v i h u j e d ů l e ž i t o s t a r c h i t e k t u r y t r e c e n t a. V p r v n í p o l o v i n ě o s m d e s á t ý c h l e t p u b l i k u j e s v é k l í č o v é t e o r e t i c k é p ř í s p ě v k y A r c h i t e t t u r a d e l M e d i o E v o i n I t a l i a ( A r c h i t e k t u r a s t ř e d o v ě k é I t á l i e ), O r n a m e n t i d i t u t t i g l i s t i l i c l a s i f i c a t i i n o r d i n e s t o r i c o ( O r n a m e n t y v š e c h s t y l ů s e ř a z e n é v h i s t o r i c k é m p o ř a d í ), I 34

35 p r i n c i p i d e l l o r n a m e n t o e g l i s t i l i d e l d i s e g n o ( O r n a m e n t á l n í p r i n c i p y a s t y l y k r e s e b ). V n i c h v y z d v i h u j e v l i v s t ř e d o v ě k é a r c h i t e k t u r y a o r n a m e n t i k y n a s o u č a s n o u a r c h i t e k t u r u. T o j e p a t r n é i v j e h o t v o r b ě. N a p ř í k l a d p ř i r e a l i z a c i r o z š í ř e n í p a l a z z a C a v a l l i F r a n c h e t t i r o k u s e m u p o d a ř i l o s j e d n o t i t d e k o r a t i v i s m u s v a r c h i t e k t u ř e s j e d i n e č n o u s y m b o l i k o u d a n é h o m í s t a, j e ž s p o l e č n ě t v o ř í g e n i u s l o c i v p r o s t o r u B e n á t e k. V d e v a d e s á t ý c h l e t e c h n a n ě j p ů s o b i l o m a l í ř s k é u m ě n í j e h o s o u č a s n í k ů, k t e r é v y c h á z e l o z C a r p a c c i a a G i o v a n n i h o B e l l i n i h o, n ě m e č t í f i l o z o f o v é a v n e p o s l e d n í ř a d ě h u d e b n í p r o s t ř e d í s p j a t é s j e h o b r a t r e m A r r i g e m. C a s a d i r i p o s o p e r m u s i c i s t i ( ; D ů m o d p o č i n k u p r o h u d e b n í k y ) [ 26] v M i l á n ě j e j e h o v i r t u ó z n í m d í l e m t é t o d o b y. P o d a ř i l o s e m u s j e d n o t i t a r c h i t e k t u r u k o r e s p o n d u j í c í s p o ž a d a v k y z a d a v a t e l e n a f u n k č n o s t. D í k y t o m u t a k v z n i k l G e s a m t k u n s t w e r k, v e k t e r é m s e s n o u b í s y m b o l i k a r o z d í l n é h o u m ě l e c k é h o, a r c h i t e k t o n i c k é h o a o r n a m e n t á l n í h o j a z y k a. M e z i j e h o n e j v ý z n a m n ě j š í a r c h i t e k t o n i c k á d í l a d á l e p a t ř í n o v é a r c h i t e k t o n i c k é u s p o ř á d á n í k o n v e n t u v M u s e o C i v i c o v P a d o v ě, k d e r o z š í ř i l ú z e m í h ř b i t o v a a p o d í l e l s e t é ž n a a r c h i t e k t o n i c k ý c h z m ě n á c h b a z i l i k y S v. A n t o n í n a P a d u á n s k é h o a p r o j e k t u f a s á d y k o s t e l a S a n t a M a r i a A s s u n t a. Č i n n ý m s e s t a l i n a p o l i r e s t a u r á t o r s k é m, a t o d o k o n c e n a m e z i n á r o d n í ú r o v n i. B ě h e m I V. k o n g r e s u i n ž e n ý r ů a a r c h i t e k t ů v Ř í m ě k o n a n é m v l e d n u p ř e d s t a v i l p r v n í i t a l s k o u C h a r t u p r o r e s t a u r o v á n í. C h a r t a p ř i s p ě l a k e k o n k r é t n í d e f i n i c i z p ů s o b u r e s t a u r o v á n í v I t á l i i. J e j í m v ý c h o d i s k e m b y l k o m p r o m i s m e z i a n g l i c k ý m h n u t í m T h e A n t i - r e s t o r a t i o n M o v e m e n t a f r a n c o u z s k ý m s t y l o v ý m r e s t a u r o v á n í m. H l a v n í m i b o d y j e h o t e o r i e r e s t a u r o v á n í j s o u : 35

36 1 ) O d m í t n u t í s t y l o v é h o r e s t a u r o v á n í p ř e d s t a v o v a n é h o V i o l l e t e m - Le-Ducem. 2) P o t ř e b a r e s p e k t o v a t a c h r á n i t u m ě l e c k o u a h i s t o r i c k o u h o d n o t u p a m á t k y. B o i t o p r o s a z u j e d ů l e ž i t o s t k o n z e r v a c e a r c h i t e k t o n i c k ý p l o c h s d ů r a z e m n a z a c h o v á n í p a t i n y. 3) H i e r a r c h i c k ý p o s t u p m o ž n ý c h z á s a h ů t ý k a j í c í c h s e a r c h i t e k t o n i c k ý c h p a m á t e k. P r o s a z u j e z p e v n ě n í p ř e d o p r a v a m i a s p í š e d r o b n é o p r a v y n e ž s a m o t n o u r e k o n s t r u k c i. 4 ) P o k u d j e r e k o n s t r u k c e n u t n á p r o z a c h o v á n í s t a v u b u d o v y, m u s í s e u d ě l a t t a k o v ý m z p ů s o b e m, k t e r ý j e v s o u l a d u s p ů v o d n í m i č á s t m i s t a v b y. C a m i l l o B o i t o : N a š e s t a r é p a m á t k y. K o n z e r v o v a t n e b o r e s t a u r o v a t? ( I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. C o n s e r v a r e o r e s t a u r a r e? ) 26 T e n t o t e x t j s e m v y b r a l a p r o t o, ž e n a s t i ň u j e s i t u a c i v o b l a s t i p a m á t k o v é p é č e v a r c h i t e k t u ř e v p o s l e d n í č t v r t i n ě 1 9. s t o l e t í, k d y j e s n a h o u v y m a n i t s e z e z a s t a r a l ý c h p r i n c i p ů V i o l l e t - le-ducovy m e t o d y. B o i t o u d á v á p ř í k l a d y r e s t a u r á t o r s k ý c h z á s a h ů a z a b ý v á s e d a n o u p r o b l e m a t i k o u. Z á r o v e ň p ř i s p í v á s v ý m i p o z n a t k y a c e n n ý m i r a d a m i p r o s t ř e d n i c t v í m r ů z n ý c h d o p o r u č e n í. V d r u h é č á s t i t e x t u s e z a b ý v á s i t u a c í z p o h l e d u p o l i t i c k é h o, k d y p r o p o r o v n á n í p ř i p o j u j e n á v r h z á s a d v o b l a s t i p a m á t k o v é p é č e v a r c h i t e k t u ř e p ř e d s t a v e n ý c h M i n i s t e r s t v e m p r o v z d ě l á n í. T e x t j e v e d e n f o r m o u d i a l o g u n a t é m a : C o j e l e p š í? R o m a n t i z u j í c í r e s t a u r o v á n í v e s t y l u V i o l l e t a - le-duca n e b o k o n z e r v o v á n í d l e m o d e r n í c h m e t o d? J e d n á s e o p o l e m i k u d v o u o s o b z a r y t ě s i s t o j í c í c h z a s v ý m n á z o r e m, p ř i č e m ž j e d n a d r u h é v y v r a c í j e j í n á z o r, p o p ř í p a d ě j i u t v r z u j e v e s v ý c h a r g u m e n t e c h p r o a p r o t i. B o i t o ř í k á, ž e j e d n o m u m ů ž e r e s t a u r o v á n í p ř i p a d a t j a k o d o z d o b o v á n í s t a r ý c h p a m á t e k, a b y m ě l y s t a r o b y l ý v z h l e d, a d r u h ý b y r a d ě j i p o n e c h a l s t a r o d á v n ý s n o v ý m p o h r o m a d ě. J e p o t ř e b a z m ě n y z p ů s o b u r e s t a u r o v á n í. N e n í j i ž d é l e m o ž n é d r ž e t s e h i s t o r i z u j í c í h o 36

37 r e s t a u r o v á n í v e s t y l u j a k b y t o a s i m o h l o v y p a d a t, p r o t o ž e b y d a n ý s t a v n e m u s e l o d p o v í d a t h i s t o r i c k é s k u t e č n o s t i. D o s t t e d y i n v e n c í a r c h i t e k t ů! E x i s t u j e a l e p ř í s t u p, k t e r ý b y v y h o v o v a l v š e m? O t á z k o u j e i t o, z d a s t a v b u d o k o n č i t n e b o j i p o n e c h a t j e j í p ů v o d n í p o d o b u. M o h l o b y d o j í t k n á v r a t u s t a r ý c h č a s ů s j e j i c h j e d i n e č n ý m d u c h e m a g é n i e m. M u s í s e v n i k n o u t d o h l u b i n j e j i c h v i r t u o z i t y. Z a v e d e n í m o d e r n í c h m e t o d d o s t a r o v ě k é a r c h i t e k t u r y, k t e r é b y d o d a n é s t a v b y v n e s l y n e u s p o ř á d a n o s t f o r e m, j e n e ž á d o u c í. E x i s t u j í r e s t a u r a c e, u n i c h ž j a s n ě r o z l i š u j e m e č á s t s t a r o b y l o u o d m o d e r n í, j s m e v š a k b e z r a d n í, j a k n a d a n ý s t a v n a z í r a t. P o t é j e t u i p ř í p a d k o s t e l a v M i l l e d u g e n t u, k t e r ý B o i t o z m i ň u j e z á m ě r n ě. P r v n í d o j e m j e d o b r ý, a l e p o c h v í l i z a č n e t e n a c h á z e t s p o u s t u c h y b a p o d e z ř e n í. B u d o v a b y l a t o t i ž p ř e d ě l á n a t a k v z n e š e n ě, ž e n e l z e r o z e z n a t s t a r é o d n o v é h o : s t e j n é m a t e r i á l y, s t e j n é p r a c o v n í p o s t u p y, i m i t a c e b a r v y. S t á v á s e t o m o d e r n í z á l e ž i t o s t í. P r o b l é m e m j e i t o, z d a v i d í m e s t a v b u h i s t o r i c k é h o d n o t y n e b o v ý p l o d p o s l e d n í c h l e t. N e e x i s t u j í s t a r é n á k r e s y a n i f o t o g r a f i e a l i d é č i n n í v k o s t e l e j s o u b u ď m l a d í, n e b o s t a ř í, a b y s i n ě c o p a m a t o v a l i. N e l z e t e d y k o n s t a t o v a t n i c j i n é h o n e ž : p r á c e r e s t a u r á t o r a j e z d e p o d v o d e m f a l š u j í c í m m i n u l o s t. J i n ý p ř í p a d : k o s t e l S a n B a b i l a v M i l á n ě, k t e r é h o z b a v i l i g r o t e s k n í h o b a r o k n í h o h á v u, n a v r a c e j í c e s e k p ů v o d n í č i s t o t ě d í l a d l e V i o l l e t - le-ducovy f i l o z o f i e. S t a v b a o v š e m p ů s o b í j a k ý m s i m u m i f i k o v a n ý m d o j m e m. B o i t o t v r d í, ž e n e n í t ř e b a k l a m a t s o u č a s n í k y a n i p o t o m k y. P r o t o p ř i c h á z í s n á s l e d u j í c í m s c h é m a t e m, k d e p r o l e p š í o r i e n t a c i a p o u k á z á n í n a t o, ž e d í l o j e b e z p ř í d a v k ů, d o p o r u č u j e 1 0 a ž 1 2 z p ů s o b ů, j e ž b y b y l o p o t ř e b a n á s l e d o v a t : 1 ) o d l i š n o s t m e z i n o v ý m a s t a r ý m 2 ) o d l i š n o s t u m ě l e c k ý c h s t y l ů 3 ) o d l i š n o s t v p r o v e d e n í 4 ) m a t e r i á l o v á o d l i š n o s t 5 ) b a r e v n á o d l i š n o s t 6 ) p o t l a č e n í m o d e l a c e a o r n a m e n t ů v n o v ý c h č á s t e c h 37

38 7 ) u k á z a t s t a r é o d s t r a n ě n é č á s t i ( v y t v o ř i t p r o t o m í s t o, n e b o j e u m í s t i t d o g a l e r i e č i m u z e a ) 8 ) v y r y t í d a t a r e s t a u r o v á n í d o k a ž d é n o v é č á s t i n e b o j i j i n a k s p e c i á l n ě o z n a č i t 9 ) n á p i s p o p i s u j í c í z á s a h d o p a m á t k y 1 0 ) p o p i s a f o t o g r a f i e r ů z n ý c h p r a c o v n í c h o b d o b í a j e j i c h u m í s t ě n í p ř í m o v p a m á t c e n e b o u n e j b l i ž š í h o m í s t a u p a m á t k y 1 1 ) p o p i s p r a c í b y m ě l b ý t p u b l i k o v á n t i š t ě n o u f o r m o u 1 2 ) z n a l o s t p a m á t e k ( v e s m y s l u o s v ě t y ) M ě l b y s e p ř e d e v š í m r e s p e k t o v a t a p o n e c h a t p ů v o d n í v z h l e d b u d o v y. K t o m u t o n á z o r u s e d o s p ě l o n a k o n g r e s u i t a l s k ý c h i n ž e n ý r ů a a r c h i t e k t ů v Ř í m ě, k d e b y l o ř e č e n o : P a m á t k y a r c h i t e k t o n i c k é, j e ž m a j í s v o u m i n u l o s t, p o v a ž u j e m e z a h o d n o t n é n e j e n k e s t u d i u a r c h i t e k t u r y, a l e s l o u ž í t é ž j a k o k l í č o v é d o k u m e n t y k v y s v ě t l e n í a o b j a s n ě n í c e l é h i s t o r i e v r ů z n ý c h d o b á c h, z a r ů z n é h o l i d u, a p r o t o b y m ě l y b ý t r e s p e k t o v á n y a ž s n á b o ž e n s k o u p i e t o u p r á v ě j a k o d o k u m e n t y, v n i c h ž p r o v e d e n é ú p r a v y, i s e b e m e n š í, j e ž b y s e m o h l y z d á t p ů v o d n í, t í h n o u k e k l a m u a v e d o u n a d á l e k e š p a t n ý m d e d u k c í m. 27 P r o s r o v n á n í v y c h á z í v e s t e j n é m o b d o b í o b ě ž n í k M i n i s t e r s t v a p r o v z d ě l á n í, j e h o ž z n ě n í B o i t o z m i ň u j e a j á h o v k r á t k o s t i p ř e i n t e r p r e t u j i : 1. A r c h i t e k t o n i c k é p a m á t k y, j e - l i p r o k á z á n a n e s p o r n ě n u t n o s t z l e p š i t j e j i c h s t a v, m u s e j í b ý t s p í š e z p e v n ě n y n e ž o p r a v e n y, s p í š e o p r a v e n y n e ž r e s t a u r o v á n y, v k a ž d é m p ř í p a d ě s e m u s í v y v a r o v a t d o p l ň k ů a r e n o v a c í. 2. V p ř í p a d ě, ž e d o p l ň k y a r e n o v a c e j s o u n e z b y t n ě n u t n é p r o z p e v n ě n í b u d o v y n e b o z j i n ý c h p ř í č i n a h i s t o r i c k á d o k u m e n t a c e d a n é s t a v b y n e n í k d i s p o z i c i č i c h y b í p ř e s n á z n a l o s t c h y b ě j í c í c h č á s t í, m u s í s e d o p l ň k y n e b o r e n o v a c e p r o v é s t i t a k o v ý m z p ů s o b e m, ž e m o ž n ý v z h l e d p r o v e d e n í n o v ý c h f o r e m n e b u d e k o r e s p o n d o v a t s e v z h l e d e m s t a r é b u d o v y. T a k o v ý z á s a h m u s í b ý t o z n á m e n a z d o k u m e n t o v á n. 38

39 3. K d y ž z a c h á z í m e s d o p l ň u j í c í m i č á s t m i n e b o s n e d o k o n č e n ý m o r i g i n á l e m n e b o k d y ž p ř e d ě l á v á m e j i ž z c h á t r a l o u č á s t, k t e r á j i ž n e m ů ž e b ý t z a c h o v á n a v e s v é p ů v o d n í f o r m ě, a l e e x i s t u j e m o ž n o s t p ř i b l í ž e n í s e o r i g i n á l u d l e z a c h o v a n ý c h r e p r o d u k c í, b u d o u m a t e r i á l y z ř e j m ý m z p ů s o b e m o d l i š e n y n e b o b u d e v y r y t n ě j a k ý z n a k n e b o d a t u m r e s t a u r o v á n í n e b o b u d e j i n a k u p o z o r n ě n o n a p r o v e d e n o u p r á c i. U s t a r o b y l ý c h p a m á t e k n e b o u j i n ý c h, u k t e r ý c h j e c e n n á p ř e d e v š í m h o d n o t a h i s t o r i c k á, j s o u č á s t i d o k o n č e n y, n e z b y t n ě z p e v n ě n y a k o n z e r v o v á n y. Z á r o v e ň b u d o u v y p r a c o v á n y p l á n y n a m o ž n é ú p r a v y t a m, k d e j e m o ž n é v b u d o u c n u p o k r a č o v a t j i n ý m i p o s t u p y. 4. P a m á t k y j e d i n e č n é s v o u k r á s o u, j e d n o d u c h o s t í č i s v ý m s t á ř í m a m a l e b n o s t í, v e k t e r é s e n a c h á z e j í, n e b o d í l a z p e v n ě n á, n e z b y t n ě r e d u k o v a n á, n e m u s e j í z a n i k n o u t. 5. B u d o u z k o u m á n y p a m á t k y j a k o t a k o v é s d o p l ň k y a z m ě n a m i, k t e r ý c h v r ů z n ý c h e p o c h á c h n a b y l y a j e ž b y z a s a h o v a l y d o p ů v o d n í b u d o v y. Z a c h r á n ě n é b u d o u v e s t a v u, v e k t e r é m m a j í h i s t o r i c k o u a u m ě l e c k o u h o d n o t u. P ř í p a d n é d o p l ň k y m o h o u b ý t p o d o h o d ě o d s t r a n ě n y. V e v š e c h p ř í p a d e c h, k d e n e m á c e n u u t r á c e t p e n í z e, s e d í l a u c h o v a j í v d a n é m c e l k u č i s e n ě k t e r é k l í č o v é č á s t i v y s t a v í p o b l í ž p a m á t k y, n a m í s t ě b l í ž e u r č e n é m. 6. M u s e j í b ý t p r o v e d e n y r ů z n é m a l é o p r a v y n e b o r e s t a u r a c e, f o t o g r a f i e p a m á t k y a p o t é k r o k z a k r o k e m f o t o g r a f i e h l a v n í c h e t a p p r a c í a n a k o n e c s n í m e k p r á c e d o k o n č e n é. T a t o f o t o d o k u m e n t a c e b u d e z a s l á n a n a M i n i s t e r s t v o p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í s p o l e č n ě s n á k r e s y s t a v e b n í c h a d e t a i l n í c h p l á n ů, j e ž b u d e p o t ř e b a v y b a r v i t a k v a r e l o v ý m i b a r v a m i p r o r o z l i š e n í k o n z e r v á t o r s k é, k o n s o l i d a č n í, p ř e d ě l a n é, r e n o v a č n í, m o d i f i k a č n í, p ř e m i s ť o v a c í a d e s t r u k č n í p r á c e. J e p o t ř e b a v y p r a c o v a t p ř e s n ý v ý k a z, m e t o d i k u, p o s t u p p r a c í a k a ž d é z m ě n y p r o s t ř e d n i c t v í m p l á n ů, k r e s e b a f o t o g r a f i í. J e d n a k o p i e v š e c h d o k u m e n t ů m u s í z ů s t a t u l o ž e n a u r e s t a u r á t o r s k é s t a v e b n í f i r m y, v r e s t a u r o v a n ý c h b u d o v á c h n e b o v i n s t i t u c i p o v ě ř e n é d o h l e d e m n a d p a m á t k o u. 39

40 7. P a m ě t n í d e s k a b u d e u m í s t ě n a n a p a m á t c e k u p o m í n c e n a d a t u m h l a v n í c h r e s t a u r á t o r s k ý c h p r a c í. V š e o b e c n ě j e t e d y p o t ř e b a s t a n o v i t p ř e s n é n o r m y p r o r ů z n é p ř í p a d y, p ř e d v í d a t j e a s j e d n o t i t p o d j e d e n z á k o n. P o k u s i t s e o n e m o ž n é, p r o t o ž e p a m á t k a v š e m i s v ý m i v r s t v a m i o d z á k l a d u a ž p o v r c h o l m á s v o u h o d n o t u a t a s e m u s í r e s p e k t o v a t. M u s í s e m y s l e t n a t o, ž e v ě c i s t a r š í j s o u v š e o b e c n ě h o d n o t n ě j š í a d ů l e ž i t ě j š í n e ž t y m l a d š í. A l e k d y ž s e s p o j í, j s o u m n o h e m k r á s n ě j š í a k r á s a v í t ě z í n a d s t á ř í m. J d e o r e s p e k t t ě c h t o d v o u h o d n o t, k r á s y a s t á ř í. C h c e t o d o b r é o č i, s o u d n o s t, z k u š e n o s t a d o b r o u v ů l i d o b ř e s i v š e r o z v á ž i t. M a r n o s t a a m b i c e r e s t a u r á t o r a s e s t a n o u p a m á t c e o s u d n ě j š í m i, n e ž k d y b y s e t o d a ř i l o c h t i v o s t i a l a k o t ě. O p r o s t i t s e o d m e t o d y V i o l l e t a - le-duca a p o s u n o u t s e d á l, t o j e c í l e m. C a m i l l o B o i t o : N a š e s t a r é p a m á t k y. N u t n o s t z á k o n a n a j e j i c h k o n z e r v o v á n í ( I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. N e c e s s i t á d i u n a l e g g e p e r c o n s e r v a r l i ) 28 B o i t o ř í k á, I t á l i e j e k r a j e m, k d e j s o u p a m á t k y h i s t o r i í a s l á v o u n á r o d a. T e n t o t e x t p o j e d n á v á o j e j i c h k o n z e r v a c i, s t u d i u a h l a v n ě p a m á t k o v é p é č i a n á v r h u z á k o n a, k t e r ý b y m ě l b ý t c o n e j r y c h l e j i p ř i j a t. D ě l á t o o p ě t f o r m o u r o z m l u v y d v o u o s o b, j e ž s e v y j a d ř u j í k d a n é s i t u a c i v z e m i, k d e p a m á t k y m a j í s v é p e v n é m í s t o. B o h u ž e l j s o u č a s t o p o n e c h á n y s v é m u o s u d u a k o n č í m i m o I t á l i i. A v i n í k? V l á d a n e b o n e d o s t a t e k p e n ě z? B o i t o s i t u a c i p o r o v n á v á s F r a n c i í, k t e r á d i s p o n u j e r o z p o č t e m č t y ř n á s o b n ě v ě t š í m n e ž I t á l i e a t o n e v l a s t n í a n i j e d n u t ř e t i n u p a m á t e k, c o I t á l i e m á. S m u t n ě d o d á v á, ž e n ě k t e ř í z t ě c h, j e ž j s o u v o l e n i d o p a r l a m e n t u a j i n ý c h i n s t i t u c í, č i n í č a s t o m a r n é p o k u s y o p r o s a z e n í p a m á t k o v é h o z á k o n a, p r o t o ž e j s o u p ř e k ř i č e n i h l a s y d r u h ý c h, k t e ř í p e n í z e p o u ž i j í n a i n f r a s t r u k t u r u, n á m o ř n i c t v o, o z b r o j o v á n í a d a l š í. T i t o s i b o h u ž e l n e u v ě d o m u j í, ž e p r o d a n á n e b o z n i č e n á p a m á t k a z m e n š u j e n á r o d n í m a j e t e k a k o n z e r v o v a t n e p o r u š e n ý m a j e t e k j e v ě c m o u d r é h o s p r á v c e. 40

41 V z e m i se h r o m a d n ě r o z p r o d á v á a n i č í m a j e t e k. B o i t o z m i ň u j e p ř í p a d k a n o v n í k ů z k a t e d r á l y v A c e r e n z e, k t e ř í p r o d a l i c e n n é p ř e d m ě t y z e s l o n o v i n y z d ů v o d u r e s t a u r o v á n í b u d o v y. Z á m ě r b u d i ž o m l u v o u p r o t e n t o č i n. B o h u ž e l v š a k n á s l e d n é p r á c e n a s t a v b ě z a n e c h a l y b u d o v u z n i č e n o u a z e s t a r o b y l é k r á s y z ů s t a l o j e n v e l m i m á l o. J i n ý m o d s t r a š u j í c í m p ř í p a d e m j e s i t u a c e n a o s t r ů v k u S a n G i o r g i o v B e n á t k á c h. V p r o s t o r n é m a m b i t u k l á š t e r a, n a k t e r é m p r a c o v a l i č e t n í a r c h i t e k t i a L o n g h e n a z d e v y t v o ř i l s c h o d i š t ě h o d n é g é n i a M i c h e l a n g e l o v a, s e d n e s r o z p í n á s í d l o d ě l o s t ř e l e c t v a. N e n í t o h e z k ý p o h l e d : u z a v ř e n é p o r t i k y, z a s l e p e n é l o d ž i e a z e s á l u p ř e d c h á z e j í c í m u r e f e k t á ř i, d í l e A n d r e y P a l l a d i a, j e r u i n a. Z d e m o l o v a n á s t a r á p o d l a h a, p r o s t o r r o z d ě l e n ý d o d v o u p a t e r, n o v ě v y t v o ř e n y p r ů c h o d y d o č l e n i t é a r c h i t e k t u r y, r e d u k c e P a l l a d i o v a d í l a p r ů m y s l o v ý m z p ů s o b e m. B o i t o s e p o z a s t a v u j e n a d t í m t o b a r b a r s t v í m. N e c h á p e, ž e s e v t ě c h t o l e t e c h d ě j e n ě c o p o d o b n é h o. N a v í c j e p o t ř e b a j e d n o t y, p r o t o ž e n e n í m o ž n é, a b y j e d e n ú ř a d p a m á t k u r e k o n s t r u o v a l, d r u h ý j i p r o d á v a l a t ř e t í n i č i l. M i n i s t r p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í, k t e r ý m á p o v ě ř e n í s t u d o v a t p a m á t k y i z p ů s o b r e s t a u r o v á n í, d o k o n č i t p ř í s l u š n é p r o j e k t y, ř í d i t v y k o n á v á n í p r a c í, v y ř i z o v a t f a k t u r y, a p o d., m ů ž e p ř e d a t z v l á š t n í a v z á c n é p ř í p a d y l i b o v o l n é m u a r c h i t e k t o n i c k é m u n e b o i n ž e n ý r s k é m u s u b j e k t u. M n o z í j e š t ě a l e n e p ř i š l i n a t o, ž e i n ž e n ý r a a r c h i t e k t n e n í t o s a m é. D a l š í z p o z n a t k ů, k t e r é B o i t o k r i t i z u j e. V e l k ý p r o b l é m s e n a c h á z í v s í t i k o m i s a ř ů a i n s p e k t o r ů, p r o t o ž e t o j s o u f u n k c e v y k o n á v a n é z a d a r m o, v í c e m é n ě z á m o ž n ý m i l i d m i, k t e ř í n e v í, c o s č a s e m, v ě ř í v z á c h r a n u s t a r ý c h v ě c í, n e b o j s o u t o p r o f e s o ř i, p o d n i k a t e l é č i z a m ě s t n a n c i v ú ř a d e c h. Č a s t o z a c h á z e j í s e s t a r ý m i v ě c m i n e o d b o r n ě, c h y b í j i m l á s k a, s n a ž i v o s t a o p r á v n ě n o s t. N a v í c K o m i s e p r o k o n z e r v o v á n í p a m á t e k a i n s p e k t o ř i p a m á t e k a s t a r o ž i t n o s t í n e j s o u n i j a k ř í z e n i, a ž n a v ý j i m k y. A p r o t o, a b y m o h l i s v é p o v o l á n í ř á d n ě v y k o n á v a t, j e p o t ř e b a, a b y b y l i t a k é a r c h i t e k t y. E x i s t u j í i d v ě z d á n l i v é p ř e k á ž k y, a t o f i n a n c e a š p a t n á k o m u n i k a c e 41

42 m e z i i n ž e n ý r y, k t e ř í m a j í v k a ž d é p r o v i n c i i s v é h o n a d ř í z e n é h o v o s o b á c h m i n i s t e r s k ý c h i n s p e k t o r ů a č l e n e c h v r a d á c h p r o v e ř e j n é p r á c e. V z o r p r o ř e š e n í p r o b l é m ů l z e d l e B o i t a h l e d a t v e F r a n c i i. U r č i t é h o p o s u n u v t é t o v ě c i b y l o d o s a ž e n o r o k u n a k o n g r e s u v T u r í n ě, k d e s e o d h l a s o v a l n á v r h n a p o t ř e b u r e f o r m a c e O d d ě l e n í s t a r o ž i t n i c t v í t a k, ž e b u d e p r o s a z e n o r e g i o n á l n í č l e n ě n í p a m á t e k p o p o r a d ě s o b c e m i a o r g á n y č i n n ý m i v t é t o v ě c i. S a m o t n ý i t a l s k ý l e g i s l a t i v n í o r g á n u z n á t a k o v ý t o k o n c e p t. R e g i o n y m o h o u p o j m o u t v e š k e r é u m ě n í, k t e r é n á s l e d o v a l o p o ř í m s k é m o b d o b í, v č e t n ě p a m á t e k s t ř e d o v ě k u, r e n e s a n c e, d o k o n c e i o b d o b í b a r o k a. Z ř í z e n y b u d o u s p r á v n í o b l a s t i s e s í d l y v Ř í m ě, N e a p o l i, P a l e r m u, F l o r e n c i i, B o l o n i, B e n á t k á c h, M i l á n ě a T u r í n u. V z n i k n e t a k o s m ú ř a d ů a r c h i t e k t o n i c k é h o i n s p e k t o r á t u. V ý h o d o u v z n i k u t a k o v é h o ú ř a d u b u d e k a t a l o g i z a c e p a m á t e k a u m ě l e c k ý c h p ř e d m ě t ů, z a s l u h u j í c í c h s i o c h r a n u. V e l k ý k a t a l o g b u d o v j e v s o u č a s n é d o b ě v e l m i š p a t n ý, n e k o m p l e t n í, v y h o t o v e n ý o s o b a m i b e z p a t ř i č n é h o v z d ě l á n í, p o s t r á d a j í c í m i u m ě l e c k ý v k u s. H l a v n í s o u p i s p a m á t e k m a l í ř s k ý c h a s o c h a ř s k ý c h n e e x i s t u j e v ů b e c. Ú ř a d y r e g i o n á l n í c h i n s p e k t o r á t ů ( U f f i c i r e g i o n a l i d i s p e t t o r a t i ) b u d o u k r o m ě k a t a l o g i z a c e p r o v á d ě t i d a l š í ú k o n y, n a p ř í k l a d s t u d o v a t p a m á t k y. A r c h i t e k t o n i č t í i n s p e k t o ř i b y m ě l i p r a v o m o c p o m á h a t K o m i s i p r o k o n z e r v o v á n í p a m á t e k a i n s p e k t o r ů m p r a c u j í c í m z a d a r m o, p o k u d b y n e b y l i z r u š e n i. P l a c e n ý i n s p e k t o r s e t a k s t a n e c e n t r e m j i n a k r o z t r o u š e n ý c h s t u d i í a i n s t i t u c í. Z l e p š í s e t a k z n a l o s t p a m á t e k a m o ž n o s t j e j i c h z á c h r a n y a k o n z e r v a c e. I n s p e k t o r b u d e p o v ě ř e n ú k o l e m o z n á m i t v l á d ě n á v r h n a o c h r a n u p o š k o z e n ý c h b u d o v, v y h o t o v i t r e s t a u r á t o r s k é p r o j e k t y, d o h l í ž e t n a v y k o n á v á n í p r a c í, t a k j a k t o d o s u d d ě l á Ř e d i t e l s t v í p r o i n ž e n ý r s k é s t a v b y. L e g i s l a t i v n í p o d o b a p ř í p a d n é h o z á k o n a, k t e r o u B o i t o k t e x t u p ř i p o j u j e, j e v e s t r u č n o s t i n á s l e d u j í c í : 1. J e z ř í z e n o o s m ú ř a d ů r e g i o n á l n í h o i n s p e k t o r á t u p r o s t u d i u m a k o n z e r v o v á n í p a m á t e k u m ě l e c k ý c h a s t a r o ž i t n ý c h. 42

43 2. K a ž d ý ú ř a d s e s k l á d á z i n s p e k t o r a, j e h o p o m o c n í k a ( a d j u n k t a ) a k r e s l i č e. V š i c h n i j s o u p l a c e n i. D á l e j e s t a n o v e n o b n o s, k t e r ý ú ř a d d o s t a n e n a ú t r a t y p r o s t u d i u m a z p r a c o v á n í m a t e r i á l ů. 3. Ú ř a d y b u d o u m í t s v á s í d l a v Ř í m ě, N e a p o l i, P a l e r m u, F l o r e n c i i, B o l o n i, B e n á t k á c h, M i l á n ě a T u r í n u. Z v l á š t n í ř á d v y m e z í j e j i c h p ů s o b n o s t. 4. I n s p e k t o ř i m u s í v ě n o v a t p o z o r n o s t n á s l e d u j í c í m ú k o l ů m : a ) s t u d i u m u m ě l e c k ý c h, h i s t o r i c k ý c h a s t a r o ž i t n ý c h p a m á t e k, a b y p ř i b ý v a l m a t e r i á l k n á r o d n í h i s t o r i i u m ě n í a s t a r o ž i t n o s t í b ) p o ř í z e n í k a t a l o g u p a m á t e k a s e z n a m u u m ě l e c k ý c h a s t a r o ž i t n ý c h p ř e d m ě t ů ; v š e r o z š í ř e n o o o c h r a n u a d o h l e d s t á t u c ) v y h o t o v e n í p r o j e k t ů p r o k o n z e r v o v á n í p a m á t e k a p r o j e j i c h r e s t a u r o v á n í a p ř í s l u š n é n á v r h y m i n i s t r u p r o v z d ě l á n í d ) d o h l e d n a d p r o v á d ě n í m o p r a v n e b o r e s t a u r o v á n í v y k o p á v e k. 5. P o m o c n í k b u d e m í t p o v i n n o s t s p o l u p r a c o v a t s i n s p e k t o r e m p ř i s t u d i í c h a n a z n a č e n ý c h p r a c í c h v p ř e d c h o z í m č l á n k u. P ř i p r á c i s r e l i é f y a k r e s b a m i b u d e p o m á h a t k r e s l i č. P o m o c n í k a k r e s l i č j s o u p o v i n n i d b á t ú k o l ů, j i m i ž j e p o v ě ř í i n s p e k t o r, k t e r ý n a v r h n e d a n é ú k o l y v m í s t ě s í d l a n e b o j i n d e. 6. I n s p e k t o ř i m a j í p r a v o m o c s p o l u p r a c o v a t s K o m i s í p r o k o n z e r v o v á n í p a m á t e k, i n s p e k t o r y p a m á t e k a v y k o p á v e k, ř e d i t e l i m u z e í a g a l e r i í, p r e z i d e n t y a k a d e m i í a u m ě l e c k ý c h i n s t i t u t ů, ř e d i t e l i k n i h o v e n a a r c h i v ů, v ě d e c k ý c h s p o l e č n o s t í a j i n ý c h s t á t n í c h s u b j e k t ů. 7. R e s t a u r á t o r s k é p r o j e k t y m u s e j í b ý t p ř e d s t a v e n y i n s p e k t o r e m n a G e n i o c i v i l e ( Ř e d i t e l s t v í p r o i n ž e n ý r s k é s t a v b y ), p r o t o ž e ú ř a d m u s í d o h l é d n o u t n a č á s t i t ý k a j í c í s e s t a t i k y a a d m i n i s t r a t i v y. V ě c i t ý k a j í c í s e o p a t ř e n í p r o v y k o n á n í d a n é h o d í l a, p o č e t t e c h n i c k ý c h o s o b p r o d o z o r a a s i s t e n c i s e ř e š í p o d o m l u v ě s i n s p e k t o r e m, k t e r ý s e m ů ž e d o v o l á v a t m i n i s t r a, v y v s t a n e - l i n u t n o s t o k a m ž i t é h o p ř e r u š e n í p r a c í, k t e r é b y z p ů s o b i l y ú j m u p a m á t c e, a o k a m ž i t é v ý m ě n y p e r s o n á l u, k t e r ý b y b y l n e s c h o p n ý. 43

44 8. Č i n n o s t ú ř a d u i n s p e k t o r á t u j e z á v i s l á n a v š e c h s t á t n í c h i n s t i t u c í c h a d u c h o v n í c h o r g á n e c h, j e ž s e n a c h á z e j í v p r o v i n c i í c h n e b o o b c í c h. P r o p a m á t k y r y z e s o u k r o m é h o c h a r a k t e r u b u d e č i n n o s t l i m i t o v á n a z á k o n e m o k o n z e r v o v á n í a p é č i o p a m á t k y a s t a r o ž i t n é p ř e d m ě t y. 9. S t á l á k o m i s e p r o k r á s n é u m ě n í, p o d n í ž s p a d á o s m r e g i o n á l n í c h i n s p e k t o r ů, b u d e m í t v o l n é p o l e p ů s o b n o s t i p r o v y t v o ř e n í N e j v y š š í r a d y p r o p a m á t k y v č e l e s m i n i s t r e m p r o v z d ě l á n í n e b o g e n e r á l n í m ř e d i t e l e m p r o s t a r o ž i t n o s t i a k r á s n á u m ě n í. Z a s e d á n í r a d y b u d o u p r o b í h a t v Ř í m ě d v a k r á t r o č n ě. O d r a d y s e b u d e o č e k á v a t : a ) r o z h o d n utí o z a p s á n í p a m á t e k, u m ě l e c k ý c h a s t a r o ž i t n ý c h p ř e d m ě t ů n a s e z n a m n á r o d n í c h p a m á t e k b ) s t a b i l i z a c e v š e o b e c n é n e b o o b e c n é n o r m y p r o v í c e r e g i o n ů t ý k a j í c í s e k o n z e r v o v á n í, r e s t a u r o v á n í a s t u d i a p a m á t e k c ) k o n t r o l a, ú p r a v a a s c h v a l o v á n í d ů l e ž i t ý c h p r o j e k t ů d ) v y s l e c h n u t í n á z o r ů j e d n o t l i v ý c h i n s p e k t o r ů a p r o j e d n á v á n í j e j i c h p ř í p a d n ý c h n á v r h ů e ) r a d y v l á d ě v š e m i m o ž n ý m i p r o s t ř e d k y, k t e r ý m i b y s e d a l a z l e p š i t s o u č a s n á i n s t i t u c e f ) s p r á v n á v o l b a, d l e n á s l e d u j í c í h o č l á n k u, r e g i o n á l n í c h i n s p e k t o r ů N o m i n a c e i n s p e k t o r ů p r o b ě h n e d l e v ý n o s u n a z á k l a d ě ž á d o s t i n a N e j v y š š í r a d u p r o p a m á t k y. P r o j e d n a j í s e v e š k e r á j m é n a, h o d n o s t i a d o k u m e n t y ( p u b l i k o v a n é k n i h y, p r o v e d e n é r e s t a u r a c e, a r c h i t e k t o n i c k é p r o j e k t y, d o p o r u č e n í, a t d. ), p r e z e n t a c e u c h a z e č e p ř i v e ř e j n é m k o n k u r z u. R a d a b u d e m o c i v ý j i m e č n ě v y b r a t t a k é n e z á v i s l e n a k o n k u r z u, a l e v t o m t o p ř í p a d ě p o t ř e b u j e a l e s p o ň p o d p o r u d v o u t ř e t i n z ú č a s t n ě n ý c h. N o m i n a c e p o m o c n í k ů b u d e u č i n ě n a p r o s t ř e d n i c t v í m m i n i s t e r s k ý c h v ý n o s ů n a n á v r h i n s p e k t o r ů, t y m u s e j í b ý t s c h v á l e n y R a d o u. P r v n í n o m i n o v a n í i n s p e k t o ř i b y p o s t o u p i l i d o s v ý c h ú ř a d ů n a n á v r h S t á l é k o m i s e p r o k r á s n á u m ě n í. 44

45 P o d t í m t o n á v r h e m j e d á l e n a s t í n ě n r o z p o č e t R e g i o n á l n í h o i n s p e k t o r á t u. J e d n á s e o p ř e k v a p i v ě m í r n o u č á s t k u, k t e r á b y o d p o v í d a l a r o č n í m u c h o d u i n s t i t u c e. N e p o ř á d e k v s y s t é m u, k d e j e d e n a r c h i t e k t j e p l a c e n M i n i s t e r s t v e m p r o v z d ě l á n í a d r u h ý M i n i s t e r s t v e m v e ř e j n ý c h p r a c í, k d e n e e x i s t u j e ž á d n á d i s c i p l í n a, d o s t a t e k i n f o r m a c í č i k o m p e t e n c e a k d e j e h l o u p o s t n e p l a c e n ý c h i n s p e k t o r ů p o h r o m o u p r o s t á l o u s i t u a c i, s e j e v í j a k o n e š ť a s t n é m r h á n í p e n ě z i, p r o t o ž e t o p o š k o z u j e p a m á t k y a d e m o r a l i z u j e l i d i. V š e j e o v ů l i. B o i t o d o d á v á, ž e k d y ž s i m i n i s t ř i p r o v á l k u, n á m o ř n i c t v í, v e ř e j n é p r á c e a j i n í z a m a n o u, ž e c h t ě j í p e n í z e, d o s t a n o u j e. N i k d o s i s n a d a n i n e u v ě d o m u j e v e l i k o s t I t á l i e s j e j í m i p a m á t k a m i a m o ž n o s t m i, k t e r é n a b í z í. J e d n a v ě c j e o v š e m v e l m i d ů l e ž i t á : J e d ů l e ž i t é c h r á n i t p a m á t k y, p r o t o ž e j s o u p a m ě t í v l a s t i. 29 G u s t a v o G i o v a n n o n i ( , Ř í m , Ř í m ) [ 7 ] I t a l s k ý a r c h i t e k t, i n ž e n ý r, z a s t á n c e v ě d e c k é h o r e s t a u r o v á n í a s t o u p e n e c C a m i l l a B o i t a. B r z y p o t é, c o s e s t a l i n ž e n ý r e m n a u n i v e r z i t ě v Ř í m ě, z a č a l s v é a k t i v i t y o r i e n t o v a t d v ě m a s m ě r y : p r o f e s i o n á l n í m a a k a d e m i c k ý m. S t a l s e a s i s t e n t e m n a I n ž e n ý r s k é š k o l e ( S c u o l a d I n g e g n e r i a ) a s o u č a s n ě s e v ě n o v a l s t u d i u h i s t o r i e a u m ě n í s e z v l á š t n í m z á j m e m o a r c h i t e k t u r u. K r o m ě p ř e d c h o z í c h z m í n ě n ý c h a k t i v i t s e z a j í m a l o h i s t o r i i a k r i t i k u a r c h i t e k t u r y, i n ž e n ý r s t v í a u r b a n i s t i k u. B y l t é ž č i n n ý n a p o l i d i d a k t i c k é m a o r g a n i z a č n í m. R o k u p ř e b í r á k a t e d r u V š e o b e c n é a r c h i t e k t u r y n a R e g i a S c u o l a d i A p p l i c a z i o n e p e r I n g e g n e r i ( K r á l o v s k á š k o l a p r o i n ž e n ý r s t v í ) a v v e s p o l u p r á c i s M a r c e l l e m P i a c e n t i n i m z a k l á d á č a s o p i s A r c h i t e t t u r a e A r t i d e c o r a t i v e. M e z i l e t y ř í d í A r c h i t e k t o n i c k o u š k o l u v Ř í m ě ( S c u o l a d i A r c h i t e t t u r a d i R o m a ) a p a t ř í k h l a v n í m z a k l a d a t e l ů m k a t e d r y R i l i e v o e R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i ( K a t e d r a v ý z n a m n ý c h a r e s t a u r o v a n ý c h p a m á t e k ). 45

46 J a k o d o c e n t a u č e n e c o b r a c í s v o j i p o z o r n o s t n a m o d e r n í m ě s t o s d ů r a z e m n a j e h o r e l i é f a r o z š í ř e n í v s o u l a d u s u r b a n i s t i c k ý m p o v ě d o m í m. G i o v a n n o n i s e a n g a ž u j e v p o d p o r o v á n í a o r g a n i z o v á n í k u l t u r n í c h a k t i v i t. J e č l e n e m m n o h a s p o l k ů. J e h o p r v n í p r o j e k t y s e t ý k a j í b u d o v k b ě ž n é m u a k t i v n í m u u ž í v á n í a k o n s t r u k c í r e z i d e n c í. M e z i j e h o r e s t a u r á t o r s k é p o č i n y p a t ř í n a p ř. P a l a z z o P o d e s t á v B o l o n i a L o g g i a d e l C a p i t a n o v e V i c e n z e. V r á m c i h i s t o r i e k u l t u r y s e z a b ý v á j e d n o t l i v ý m i p a m á t k a m i, j e ž h o d n o t í v s o u l a d u s j e j i c h p r o s t ř e d í m. T o v e d e k j e h o p o j e t í p r o s t ř e d í p a m á t k y, k d e o c e ň u j e s p e c i f i c k o u h o d n o t u p a m á t k y v d a n é m k o n t e x t u. J e h o h l a v n í p ř í s p ě v k y v y c h á z e j í z m o d e r n í h o u r b a n i s m u n ě m e c k y m l u v í c í c h z e m í a z e z á j m u o h u m a n i s t i c k é ( z l i d š t ě l é ) p r o s t ř e d í, j e h o ž k o n c e p t n a c h á z í p ř e v á ž n ě v p o j e t í m y š l e n e k A n g l i č a n ů J o h n a R u s k i n a, W i l l i a m a M o r r i s e, a d. V e s v é m v ý z k u m u s e G i o v a n n o n i z a b ý v á k o n s t r u k t i v n í m i a s t y l o v ý m i a s p e k t y, z v l á š t ě t ě m i, k t e r é s e t ý k a j í a r c h i t e k t o n i c k é a p r o s t o r o v é p r o b l e m a t i k y. P o d a ř í s e m u t a k s b l í ž i t a r g u m e n t y h i s t o r i e a r c h i t e k t u r y s j i n ý m i u m ě n o v ě d n ý m i d i s c i p l í n a m i. D a l š í m d ů l e ž i t ý m t é m a t e m b y l o p o r o v n á v á n í m e z i n o v ý m a s t a r ý m ( n u o v o x a n t i c o ), t j. m e z i s o u č a s n o s t í a h i s t o r i č n o s t í s t a v e b. V p r a x i n a v r h n e f u n k č n í shodu p r o n o v é i t o s t a r é. Z d ů r a z ň u j e n á k l o n n o s t k v ě d e c k o - f i l o z o f i c k é m u r e s t a u r o v á n í, k t e r é k o n z e r v u j e j a k p a m á t k u, t a k p r o s t ř e d í, v n ě m ž s e d a n ý o b j e k t n a c h á z í. S u v ě d o m ě n í m s i, ž e p ř i t o m t o t y p u r e s t a u r o v á n í j e n e m o ž n é u r č i t j e d n o z n a č n á k r i t e r i a. S h r n u - l i j e h o s t a n o v i s k o, t a k G u s t a v o G i o v a n n o n i u p ř e d n o s t ň u j e z p e v n ě n í a ú d r ž b u d í l a, r e a l i z o v a n é p r o s t ř e d n i c t v í m m o d e r n í c h t e c h n o l o g i í, s r e s p e k t e m k z a c h o v á n í v š e c h č á s t í. J e h o m e t o d a v y c h á z í z p ř e d v í d á n í m o ž n ý c h r e s t a u r á t o r s k ý c h z á s a h ů : k o n s o l i d a c e, a n a s t y l ó z a, k o m p l e t a c e, i n o v a c e a l i b e r á l n o s t. R e s t a u r o v á n í j e p r o n ě j k o m p r o m i s e m ; c h c e z a c h o v a t c o n e j v í c e z d a n é h o s t a v u p a m á t k y, n e v y l u č u j e v š a k a n i s t y l o v é r e s t a u r o v á n í, k t e r é p o d p o r u j e o b n o v e n í 46

47 p ů v o d n í h o h y p o t e t i c k é h o s t a v u. K d y ž r o k u v y d a l a N e j v y š š í r a d a p r o s t a r o ž i t n o s t i a k r á s n é u m ě n í p ř i M i n i s t e r s t v u p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í C h a r t u r e s t a u r o v á n í ( C a r t a d e l R e s t a u r o, k t e r o u G i o v a n n o n i z f o r m u l o v a l ), b y l a p o v a ž o v á n a z a p r v n í v e ř e j n o u s m ě r n i c i i t a l s k é h o s t á t u v e v ě c i r e s t a u r o v á n í. P r o s a z u j í s e z d e p r i n c i p y z n á m é j a k o v ě d e c k é r e s t a u r o v á n í. G i o v a n n o n i d o p o r u č o v a l ř á d n é p r o z k o u m á n í d í l a p ř e d k a ž d ý m z á s a h e m, a t o z a p o u ž i t í v e š k e r ý c h m o ž n ý c h m o d e r n í c h t e c h n o l o g i í. C h a r t a p o t v r z u j e p ř e d s e v z e t í k ř á d n é a z e v r u b n é k o n z e r v a c i h i s t o r i c k ý c h b u d o v z a p o u ž i t í n á s l e d u j í c í c h p r i n c i p ů : 1 ) p ř i k l á d á s e m a x i m á l n í v ý z n a m ú d r ž b ě p a m á t k y 2 ) m u s e j í b ý t k o n z e r v o v á n y v š e c h n y u m ě l e c k y n e b o h i s t o r i c k y h o d n o t n é č á s t i 3 ) m u s e j í s e z a c h o v a t n u t n é d o p l ň k y, j e ž o d p o v í d a j í k o n s t r u k t i v n í m u s c h é m a t u 4 ) d o p l ň k y m u s e j í b ý t ř á d n ě o z n a č e n y n e b o s e m á p o u ž í t o d l i š n ý m a t e r i á l č i o n i c h m á i n f o r m o v a t r e s t a u r á t o r s k á z p r á v a. Z á s a d n í m G i o v a n n o n i h o s p i s e m j e V e c c h i e c i t t á e d e d i l i z i a n u o v a ( S t a r á m ě s t a a n o v á v ý s t a v b a ). V r o c e v y š e l j a k o č l á n e k v č a s o p i s e N u o v a A n t o l o g i a a v r o c e j a k o k n i h a t e o r i í o u r b a n i s m u, v e k t e r é s e a u t o r v ě n u j e p r o b l e m a t i c e p r o p o j e n í s t a r ý c h m ě s t s k ý c h j a d e r s n o v o u v ý s t a v b o u k o l e m n i c h a c e l k o v é m u r o z š i ř o v á n í m ě s t v r á m c i r e g u l a č n í c h p l á n ů. G u s t a v o G i o v a n n o n i : R e s t a u r o v á n í p a m á t e k a u r b a n i s m u s ( R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i e u r b a n i s t i c a ) 30 T é m a t e m t o h o t o č l á n k u j e k r i t i k a m e t o d V i o l l e t a - le-duca a h l e d á n í v l a s t n í h o n a c i o n á l n í h o s t y l u n e j e n v a r c h i t e k t u ř e a u r b a n i s m u, a l e p ř e d e v š í m s p r á v n é h o p o s t u p u v p a m á t k o v é p é č i t ý k a j í c í ho s e p r á v ě a r c h i t e k t u r y a j e j í h o z a č l e n ě n í v r á m c i u r b a n i s m u. G i o v a n n o n i s e z a b ý v á s h r n u t í m M a r i n a L a z z a r i h o z k o n g r e s u P a m á t k o v é h o ú ř a d u s t é m a t e m r e s t a u r o v á n í p a m á t e k a u r b a n i s m u. 47

48 V d o b ě s v ě t o v é v á l k y š l o o k l í č o v é t é m a, p r o t o ž e v s i t u a c i, k d y j s o u d e v a s t o v á n a m ě s t a a s n i m i i p a m á t k y t v o ř í c í t v á ř z e m ě, j e t ř e b a p e č l i v ě z v á ž i t p é č i v p ř í p a d ě n a s t a l ý c h o p r a v a r e k o n s t r u k c í. P r o G i o v a n n o n i h o j e z a d o s t i u č i n ě n í m, ž e b y l a z n o v u d e k l a r o v a n á j e h o c h a r t a z r o k u T a t o c h a r t a b y l a v o d í t k e m p r o z a c h á z e n í s p a m á t k a m i v r á m c i j e j i c h o b n o v y p o v á l c e. Z n o v u s e t e d y p r o s a z u j í k o n c e p t y r e s p e k t u j í c í r ů z n é f á z e p é č e, j a k o j s o u p o z v o l n á ú d r ž b a a p r o m y š l e n á k o n z e r v a c e, e v e n t u á l n ě d o p l n ě n í o n e z b y t n é d o d a t k y v s o u l a d u s a u t e n t i c k ý m i č á s t m i. V š e m u s í b ý t p o d r o b n ě z d o k u m e n t o v a n é v č e t n ě č á s t e č n ý c h a f i n á l n í c h p r a c í. Z á r o v e ň G i o v a n n o n i d o d á v á, ž e j e p o t ř e b a d a n é p r i n c i p y a p l i k o v a t s o h l e d e m n a s k u t e č n o u s i t u a c i, t e d y n a k a ž d ý p ř í p a d i n d i v i d u á l n ě. U b u d o v m e n š í h o v ý z n a m u j e p ř í p u s t n á u r č i t á v o l n o s t a n e n í t ř e b a r e s p e k t o v a t m a x i m á l n í z á s a d o v o s t, n e b o ť r e s t a u r o v á n í v e s v é t e o r i i a p r a x i n e d á v á v ě c i d o k o n t r a s t u, a l e n a c h á z í s h o d u m e z i d a n ý m k o n c e p t e m. A u t o r s p a t ř u j e n e b e z p e č í v p ř e v a z e o p a č n é h o n á z o r u, k t e r ý m j e k o m p l e t n í f a l š o v á n í s t y l u, v e k t e r é m č a s t o p ř e ž í v á ú p o r n ě s e d r ž í c í t e o r i e V i olleta-le-duca. M a r i n o L a z z a r i p o v a ž u j e z a z á k l a d n í a n e j v h o d n ě j š í k o n c e p t, k t e r ý b u d e r e s p e k t o v a t n e j e n f u n k c i p a m á t k y, a l e i d a n ý u r b a n i s m u s. D ů v o d e m p r o t o j e h o d n o t a p r o s t ř e d í, k t e r á v t a k v e l k é m o r g a n i s m u, j a k ý m j e m ě s t o, p ř e v l á d á. Z á r o v e ň j e p o t ř e b a p ř i j m o u t z á k o n o t r v a l o s t i p ů d o r y s u, k t e r ý b y z a j i š ť o v a l d o d r ž o v á n í u r b a n i s t i c k ý c h l i n i í a h m o t u b u d o v s p j a t ý c h s d a n ý m p r o s t o r e m. Š l o b y t e d y o j a k o u s i n o r m u, j e ž b y r e s p e k t o v a l a p r o s t ř e d í, v e k t e r é m s e n a c h á z e j í p a m á t k y. G i o v a n n o n i z t o h o v y v o z u j e, ž e h l a v n í m t é m a t e m u r b a n i s m u j e d ů s l e d n o s t k o n z e r v o v a t t o, c o e x i s t u j e v o k o l í p a m á t k y, n e b o s k u p i n u h o d n o t n ý c h s t a v e b v d a n é m p r o s t ř e d í. A p l i k o v a t t a k o v ý s y s t é m s t a v e b n í c h p r a c í a u r b a n i s t i c k é r e d u k c e, k t e r é b y z p r ů c h o d n i l y s y s t é m u l i c v e s t a r ý c h m ě s t e c h. P o k u d b y n e b y l o m o ž n é v y v a r o v a t s e n o v ý c h s t a v e b, m u s e l y b y s e p o d ř í d i t v z h l e d u o k o l n í c h b u d o v s v ý m i 48

49 p r o p o r c e m i, b a r v o u, a p o d. Z d e n a s t á v á p r o b l é m s e s t y l e m, p r o t o ž e p r o s t ř e d í s t a r é h o m ě s t a s e m u s í s t a b i l i z o v a t. N a p ř í k l a d L a z z a r i n e s d í l í n á z o r, ž e v t ě c h t o p ř í p a d e c h m u s í b ý t v y l o u č e n a m o d e r n í a r c h i t e k t u r a. P r o n ě j j e v ý s t a v b a m r a k o d r a p ů s a m o z ř e j m o s t í z a p ř e d p o k l a d u, ž e b u d e s t a n o v e n a ú r o v e ň v ý š k y v ý s t a v b y. D ů l e ž i t ý j e p r o n ě j t é ž n á z o r v e ř e j n o s t i. N a t o n a v a z u j e G i o v a n n o n i ú v a h o u, ž e d ř í v e s e v ý v o j s k o r o v ž d y c k y d r ž e l v h o d n é h o u m ě l e c k é h o c í t ě n í b e z n a p o d o b o v á n í s t y l ů m i n u l o s t i a d o s á h l h a r m o n i e p r o s t ř e d í. I v s o u č a s n o s t i b y m ě l a a r c h i t e k t u r a n á s l e d o v a t o b d o b n o u c e s t u a u k á z a t s v o u t v á ř b e z o b a v a b e z u m ě l e c k é h o m i m e t i s m u. V y v s t á v á v š a k o t á z k a, k t e r á p o p í r á t e n t o z á v ě r : O p r a v d u m á m e j e d n u s t y l o v o u f o r m u, k t e r á b y r e p r e z e n t o v a l a n a š í d o b u n e p o m í j i v ý m z p ů s o b e m? T o n á s n u t í u v a ž o v a t n a d p ů v o d e m a c h a r a k t e r e m s o u č a s n é a r c h i t e k t u r y, j e j í ž d v a e l e m e n t y, t e c h n i c k ý a e s t e t i c k ý, z t r á c e j í v z á j e m n o u r o v n o v á h u. V y v s t á v a j í t é ž n o v é p o ž a d a v k y n a m ě s t s k ý ž i v o t : p o h o d l í a h y g i e n a. V ý s l e d k e m t ě c h t o ú v a h j e, ž e v e d v a c á t é m s t o l e t í p o v a ž u j e m e z a d ů l e ž i t o u f u n k c i a s v o b o d u p r o j e v u. G i o v a n n o n i s e t é ž z a m ý š l í n a d z t r á t o u i d e n t i t y i t a l s k é a r c h i t e k t u r y, k t e r á m ě l a v ž d y v e l k o u t r a d i c i. J e t ř e b a m í t v o l n o s t t v o r b y a n e b á t s e t v o ř i t n o v é v ě c i, a ť t o s t o j í, c o t o s t o j í. V e l k á o b d o b í v m i n u l o s t i t o t i ž d o s á h l a s v é o r i g i n a l i t y p o u z e v p ř í p a d ě, k d y ž u m ě l c i m ě l i m o ž n o s t v o l n é h o p o l e p ů s o b n o s t i a m o h l i č e r p a t z n e j r ů z n ě j š í c h z d r o j ů. G i o v a n n o n i p ř i t o m k l a d e d ů r a z n a h a r m o n i č n o s t a r c h i t e k t u r y a d o d á v á i p ř í k l a d y t a k o v é v ý s t a v b y, k t e r á r e s p e k t u j e p r o s t ř e d í. J e d n í m z n i c h j e n á d r a ž í S a n t a M a r i a N o v e l l a v e F l o r e n c i i. O p a č n ý m p ř í k l a d e m z t r á t y i t a l i e n i s m u j e n a p ř í k l a d d o k o n č e n á L o g g i e d e l C a p i t a n i o v e V i c e n z e n e b o m r a k o d r a p n a p i a z z a C a s t e l l o v T u r í n ě. Z h l e d i s k a p a m á t k o v é p é č e a u r b a n i s m u G i o v a n n o n i d o d á v á, ž e p o d l e n ě k t e r ý c h j e l e p š í n e d ě l a t s p a m á t k o u n i c, k d y ž j e š t ě n e e x i s t u j í k o n k r é t n í p l a t n é ( j á b y c h d o d a l a : č a s e m p r o v ě ř e n é ) n o r m y p r o r e s t a u r o v á n í. P o d l e G i o v a n n o n i h o n e m á c e n u u p l a t ň o v a t z a 49

50 k a ž d o u c e n u i n o v a t i v n í p r i n c i p y a z a č l e ň o v a t j e d n o t l i v é p a m á t k y č i v ě t š í c e l k y d o n o v ý c h p r o s t o r ů. O n s p í š e u p ř e d n o s t ň u j e n á v r a t k e k l a s i c k ý m f o r m á m, k t e r é n e p ř e b í r a j í l i n i i, a l e p o d s t a t u, s m y s l. C í l e m j e u c h o v a t s t a r o b y l ý r á z a n e i n o v o v a t z a k a ž d o u c e n u. P ř i z p r a c o v á n í n o v ý c h p ů d o r y s ů m ě s t j e t ř e b a p o č í t a t s h i s t o r i c k ý m j á d r e m, j e ž n e s m í b ý t p o r u š e n o. T o z n a m e n á d o s á h n o u t k o e x i s t e n c e h i s t o r i c k é h o j á d r a s r o z š i ř o v á n í m n o v é v ý s t a v b y m ě s t a. G u s t a v o G i o v a n n o n i : V y l e p š e n í m ě s t s k ý c h j a d e r a t e o r i e r e d u k c e ( I l m i g l i o r a m e n t o d e i n u c l e i i n t e r n i. L a t e o r i a d e l d i r a d a m e n t o ) 31 G i o v a n n o n i s e d l o u h o d o b ě v ě n o v a l p r o b l e m a t i c e h i s t o r i c k ý c h m ě s t s k ý c h j a d e r. T e n t o t e x t p o j e d n á v á o t e o r i i j e j i c h r e d u k c e. A u t o r s e s n a ž í r o z p r a c o v a t c o n e j l e p š í k o n c e p t a o p a t ř e n í p r o z l e p š e n í s i t u a c e v n e j s t a r š í c h č á s t e c h m ě s t. J e d n á s e o z á s a h y t y p u : ř á d n ý p r o v o z k a n a l i z a č n í s í t ě, d e m o l i c e s t a r ý c h b u d o v, k t e r é b y b r á n i l y b e z p r o b l é m o v é m u p r o v o z u, h y g i e n i c k é a s o c i á l n í p o ž a d a v k y. V n e p o s l e d n í ř a d ě ř e š í s t r á n k u e s t e t i c k o u s e k o n o m i c k o u. C í l e m j e n e p o r u š i t f u n k č n o s t, k o m p l e x n o s t a z a m e z i t z b y t e č n ý m z á s a h ů m n a v í c. V y ř e š i t b y s e m ě l a h u s t o t a o b y v a t e l s t v a ( p ř í l i š m n o h o o b y v a t e l n a m a l é m p r o s t o r u ), p r o v z d u š n ě n í a p r o s v ě t l e n í u z a v ř e n ý c h č t v r t í, z l e p š e n í ú r o v n ě u l i c a d o m ů. M u s í s e t a k s t u p ň o v a t h o d n o t a m í s t a z h l e d i s k a e k o n o m i c k é h o i e s t e t i c k é h o a m u s í s e v y m e z i t p r o s t o r p r o u m ě n í a h a r m o n i i. G i o v a n n o n i h o p o ž a d a v k e m j e o t e v ř í t p r o s t o r, u z d r a v i t h o a z a č l e n i t d o n ě j v e g e t a c i. N e ž á d o u c í j e n a o p a k z m ě n a d a n é h o p r o s t ř e d í. D l e m é h o n á z o r u m ě l n a m y s l i z a v e d e n í d r o b n ý c h l o k á l n í c h o p a t ř e n í, a l e n e p o l o v i č a t ý c h. C h t ě l o s v o b o d i t p r o s t o r o d z b y t e č n ý c h d o p l ň k ů, z l e p š i t h o b e z r a d i k á l n í c h ú p r a v. Ř e š e n í, k t e r ý m l z e d a n ý c h c í l ů d o s á h n o u t, s p o č í v á v u s m í ř e n í n á s l e d u j í c í c h f a k t o r ů : m í s t n í p r o v o z ( v e s m y s l u d o p r a v y a r o z v o d n ý c h s í t í ), u m ě l e c k ý a s p e k t, h y g i e n i c k é p o ž a d a v k y a u v e d e n í t e o r i e r e d u k c e d o p r a x e. T e o r i e r e d u k c e ( T e o r i a d e l d i r a d a m e n t o ) s i b e r e z a ú k o l u s p o ř á d á n í m ě s t a t a k, a b y s i z a c h o v a l o s v ů j h i s t o r i c k ý 50

51 c h a r a k t e r. A u t o r j i d á l e r o z v í j í a p ř i c h á z í s k l í č o v ý m i p o j m y : p r o s v ě t l e n í a p r o v z d u š n ě n í p r o s t o r u, d o s t a t e k z e l e n ě v e s m y s l u t v o r b y z e l e n ý c h z ó n v e m ě s t e c h. S y s t é m r e d u k c e s e n e b r á n í p o t ř e b n ý m a s a n a č n í m a r e s t a u r á t o r s k ý m z á s a h ů m v rámci z l e p š e n í p o d m í n e k. Ž á d o u c í j e z a v e d e n í ř á d u, k t e r ý b y s e z a b ý v a l s o c i á l n í m i a u r b a n i s t i c k ý m i f u n k c e m i d a n é h o m í s t a. G i o v a n n o n i s e d á l e z a b ý v á i v h o d n ý m p r o p o j e n í m h i s t o r i c k é h o j á d r a s e z b y l ý m i č á s t m i m ě s t a. N e c h c e, a b y s e j á d r o s t a l o i z o l o v a n ý m o s t r o v e m, k t e r ý s i b u d e ž í t v l a s t n í m ž i v o t e m. J d e o t o, z a p o j i t h o n e n á s i l n ě d o v e ř e j n é h o ž i v o t a. Z n o v u h o v y u ž í t, a l e p r o m y š l e n ě. C í l e m n e n í u d ě l a t z h i s t o r i c k é h o c e n t r a s u p e r m o d e r n í m ě s t o, a l e e f e k t i v n ě j e m o d i f i k o v a t. J e t ř e b a z l e p š i t p o d m í n k y j e d n o t l i v ý c h b u d o v - v y ř e š i t p r o b l é m y s e s t a t i k o u, z á k l a d y, v l h k o s t í, s a l i n i t o u. Z a v e d e n í z á k l a d n í c h h y g i e n i c k ý c h n o r e m ( k a ž d ý d ů m č i b y t o v á j e d n o t k a m u s í m í t s v o u k o u p e l n u a z á c h o d ) a p o ž a d a v k ů n a p r a k t i č n o s t - s t e j n ě t a k j a k o r e s p e k t k d u c h u d a n é h o m í s t a - p o v a ž u j e a u t o r z a k l í č o v é p o d m í n k y m o d e r n í h o z p ů s o b u ž i v o t a. D l e a u t o r a s e l i d é m a j í z a p o j i t i d o p ř í p a d n ý c h r e s t a u r á t o r s k ý c h p r a c í ( n a p ř. f i n a n č n ě ). P o t é b y b y l i o d m ě ň o v á n í v e f o r m ě f i n a n č n í c h ú l e v ( d a n ě, n á j e m ). D á l e n a v r h u j e, a b y o b e c n í b y t y p ř e š l y d o r u k o u s o u k r o m ý c h v l a s t n í k ů, k t e ř í b y b y l i p o v i n n i r e s t a u r á t o r s k é p r á c e z a j i s t i t. V t o m t o p ř í p a d ě j e a l e p o t ř e b a p o s t u p o v a t o p a t r n ě k v ů l i v ý s k y t u s p e k u l a n t ů s n e m o v i t o s t m i. V š e b y m u s e l o b ý t p r á v n ě o š e t ř e n o. S p r o b l e m a t i k o u s o u k r o m é h o v l a s t n i c t v í s o u v i s í i z p ů s o b ř e š e n í p ř í p a d n ý c h r e k o n s t r u k c í. P o d l e G i o v a n n o n i h o b y m ě l y v z n i k n o u t k o m i s e s f u n k c í p o r a d n í a v ý k o n n o u ( v y d á v a l y b y k o n c e s e, v y p r a c o v á v a l y p l á n y r e k o n s t r u k c í, k o n t r o l o v a l y p r ů b ě h s t a v e b n í c h p r a c í, a t p. ). T y t o k o m i s e b y d i s p o n o v a l y v e l k o u m ě r o u k o m p e t e n c í, n a p ř í k l a d b y m o h l y v k r a j n í c h p ř í p a d e c h v y v l a s t n i t n e m o v i t o s t, k d y b y t o b y l o v e v e ř e j n é m z á j m u, n e b o b y p o m á h a l y s e z í s k á n í m p o t ř e b n ý c h f i n a n č n í c h p r o s t ř e d k ů n a r e k o n s t r u k c e a o p r a v y. F i n a n č n í p r o s t ř e d k y b y p o s k y t o v a l y, d l e a u t o r a, m a g i s t r á t č i m ě s t s k ý ú ř a d, 51

52 s p o ř i t e l n y, d o b r o č i n n é o r g a n i z a c e a j i n é i n s t i t u c e, k t e r é b y s d a n ý m v ý d a j e m m u s e l y p o č í t a t p ř i t v o r b ě r o z p o č t u. N a z á v ě r G i o v a n n o n i s h r n u j e c í l t e o r i e r e d u k c e. T í m j e p o s t u p o v a t k r o k p o k r o k u d ů m o d d o m u a p o s t u p n ě n a j í t t e n n e j l e p š í k o n c e p t, j e ž v y ř e š í k a ž d ý p r o b l é m. C í l e m j e v y p o ř á d a t s e s o t á z k a m i h i s t o r i c k ý m i, u m ě l e c k ý m i a v n e p o s l e d n í ř a d ě i e k o n o m i c k ý m i. T e o r i e s e z a k l á d á n a o ž i v e n í m ě s t s k ý c h j a d e r a v y ř e š e n í s p o u s t y k o n k r é t n í c h o k o l n o s t í s n i m i s p o j e n ý c h. J e p o t ř e b a d ů k l a d n é p ř í p r a v y p r o g r a m u, k t e r ý s e b u d e ř í d i t s t a n o v e n ý m i p r a v i d l y o d z a č á t k u a ž d o k o n c e ( t í m j e m í n ě n d o h l e d a z o d p o v ě d n o s t n a d p r o v á d ě n ý m i p r a c e m i ). D ů l e ž i t é p ř i t o m v š e m j e n a v á z a t n a h i s t o r i c k o u k o n t i n u i t u a r c h i t e k t u r y m ě s t a. 52

53 6. Pochod na Řím a jeho důsledky F a š i s m u s F a š i s t i c k é h n u t í s e z r o d i l o v I t á l i i. 32 J e h o i n i c i á t o r e m a v ů d c e m s e s t a l b ý v a l ý r a d i k á l n í s o c i a l i s t i c k ý n o v i n á ř B e n i t o M u s s o l i n i a k j e h o p r v n í m p ř í v r ž e n c ů m s e h l á s i l i p ř e d e v š í m r a d i k á l n ě n a c i o n a l i s t i č t í d ů s t o j n í c i a d a l š í n e s p o k o j e n c i, k t e ř í s e n e m í n i l i s m í ř i t s m a l ý m o c e n ě n í m i t a l s k é h o p ř í n o s u k v í t ě z s t v í v p r v n í s v ě t o v é v á l c e. S e s k u p o v a l i s e v o z b r o j e n ý c h s k u p i n á c h z v a n ý c h b o j o v é s v a z y ( f a s c i d i c o m b a t t i m e n t o ) a o d t u d p o c h á z í i n á z e v f a š i s m u s. K d y ž s e p o z d ě j i u s t a v i l a f a š i s t i c k á p o l i t i c k á s t r a n a, v y s t u p o v a l a v ý r a z n ě p r o t i s o c i a l i s m u, c o ž j í n a d r u h é s t r a n ě n e b r á n i l o, a b y v e s v é i d e o l o g i i d e m a g o g i c k y n e z n e u ž í v a l a s o c i a l i s t i c k á h e s l a. F a š i s t é t a k n a p ř í k l a d p o ž a d o v a l i p o z e m k o v o u r e f o r m u, l e p š í s o c i á l n í z a b e z p e č e n í, m z d o v é m i n i m u m, k o n f i s k a c i v e l k é č á s t i v á l e č n ý c h z i s k ů a d o k o n c e z á b o r c í r k e v n í p ů d y. Z á r o v e ň v y h l a š o v a l i v ý b o j n o u z a h r a n i č n í p o l i t i k u. K p r o s a z e n í t é t o z a h r a n i č n í i v n i t r o p o l i t i c k é k o n c e p c e p o s l o u ž i l o f a š i s t ů m i z d ů r a z ň o v á n í a z n e u ž í v á n í h i s t o r i c k é t r a d i c e ř í m s k é h o i m p é r i a. T u t o p o l i t i k u m ě l a p o p r o v e d e n í p ř e v r a t u p r o v á d ě t s i l n á n a d t ř í d n í m o c, k t e r á b y z a j i s t i l a s m í r m e z i j e d n o t l i v ý m i v r s t v a m i ( s t a v y, k o r p o r a c e m i ) s p o l e č n o s t i v s i l n é m a j e d n o t n é m s t á t ě. P r á v ě s t a v y m ě l y p o d l e f a š i s t i c k é i d e o l o g i e v y t v á ř e t j e d n o t n o u n á r o d n í p o s p o l i t o s t, j e j í ž h a r m o n i c k ý r o z v o j p r ý n e m o h l z a j i s t i t d e m o k r a t i c k ý p a r l a m e n t a r i s m u s, a l e j e n v ů d c o v s k ý s t á t. T e n b y l v y d á v á n z a n e j v y š š í, a u t o r i t a t i v n í f o r m u d e m o k r a c i e. S t á t v n ě m r e p r e z e n t u j e v ů d c e, k t e r ý v e s v é o s o b ě s y m b o l i z u j e n á r o d n í v ů l i. V I t á l i i s e M u s s o l i n i m u d o s t a l o o s l a v n é h o t i t u l u D u c e. N a k o n c i ř í j n a b y l v y h l á š e n p o c h o d f a š i s t i c k ý c h m i l i c í n a Ř í m. D e s í t k y t i s í c f a š i s t i c k ý c h o z b r o j e n ý c h o d d í l ů, č e r n ý c h k o š i l, s e v y d a l y d e m o n s t r o v a t d o Ř í m a. P o d a ř i l o s e j i m u k á z a t s í l u f a š i s t ů. M u s s o l i n i z a t í m v y č k á v a l v M i l á n ě, j a k v ý v o j d o p a d n e. B y l o p r a v d u n e č e k a n ý : f a š i s t é s e p r a k t i c k y b e z b o j e a o d p o r u z m o c n i l i s t á t n í 53

54 m o c i. K r á l V i k t o r E m a n u e l I I I. o d m í t l p o d e p s a t d e k r e t o v y h l á š e n í v ý j i m e č n é h o s t a v u a n a o p a k 3 0. ř í j n a j m e n o v a l M u s s o l i n i h o m i n i s t e r s k ý m p ř e d s e d o u. B e n i t o M u s s o l i n i p o s t u p n ě v I t á l i i z a v e d l r e ž i m f a š i s t i c k é d i k t a t u r y. B y l y z r u š e n y v š e c h n y p o l i t i c k é s t r a n y s v ý j i m k o u f a š i s t i c k é, z a v e d e n a c e n z u r a t i s k u, p o s í l e n a ú l o h a t a j n é p o l i c i e, p ř i k á z á n y s l i b y v ě r n o s t i s t á t n í c h z a m ě s t n a n c ů, p o l i t i č t í o d p ů r c i r e ž i m u b y l i s o u z e n i v o j e n s k ý m i s o u d y. V p r o s i n c i s c h v á l i l i t a l s k ý p a r l a m e n t ú s t a v n í z á k o n, p o d l e k t e r é h o m ě l v e š k e r o u v ý k o n n o u m o c v r u k o u k r á l s p o l u s v l á d o u, a l e z á k o n y s e v y h l a š o v a l y p o u z e s e s o u h l a s e m V e l k é f a š i s t i c k é s t r a n y. N a k o n e c b y l p a r l a m e n t z e z á k o n o d á r n é č i n n o s t i v y t l a č e n a f a š i s t i c k á v l á d a ř í d i l a s t á t p o m o c í d e k r e t ů. V e V e l k é f a š i s t i c k é r a d ě, k t e r o u j m e n o v a l D u c e, s e p r o l í n a l y s t r a n i c k é a s t á t n í f u n k c e, r a d a s c h v a l o v a l a v š e c h n a v ý z n a m n á r o z h o d n u t í a p ř e d s e d a l j í s a m o z ř e j m ě M u s s o l i n i. N a p r v n í p o h l e d v š a k z ů s t a l y a l e s p o ň f o r m á l n ě z a c h o v á n y n ě k t e r é o r g á n y k o n s t i t u č n í m o n a r c h i e. V e d l e s e b e t a k f u n g o v a l y o r g á n y t r a d i č n í a f a š i s t i c k é. F a š i s t é v I t á l i i z a v e d l i s i l n o u s t á t n í k o n t r o l u h o s p o d á ř s t v í, z a k á z a l i n e f a š i s t i c k é o d b o r y a s t á v k y, o m e z o v a l i d a l š í e k o n o m i c k á p r á v a p r a c u j í c í c h. P r á v ě v e k o n o m i c k é s f é ř e s e f a š i s m u s s n a ž i l u s k u t e č n i t s v o u i d e u n a v z á j e m s p o l u p r a c u j í c í c h k o r p o r a c í o r g a n i z a c í p o d n i k a t e l ů a z a m ě s t n a n e c k ý c h o d b o r ů k o n t r o l o v a n ý c h f a š i s t y. A r c h i t e k t u r a v první p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í A r c h i t e k t u r a v o b d o b í f a š i s m u m u s e l a d e m o n s t r o v a t s p o j i t o s t s d á v n o u h i s t o r i í, č í m ž s e m y s l e l o h l a v n ě o b d o b í n e j v ě t š í c h c í s a ř ů ( n a p ř. A u g u s t a ), v e l k o l e p o s t, r o z s á h l o s t a v n e p o s l e d n í ř a d ě m o c. N a j e d n é s t r a n ě b y l a p r e z e n t o v a n á r a c i o n a l i s m e m, n a d r u h é m a j e s t á t n í m i s t a v b a m i a p a l á c i. J á s e b u d u v ě n o v a t d v ě m a d ů l e ž i t ý m b o d ů m i t a l s k é a r c h i t e k t u r y d v a c á t ý c h a t ř i c á t ý c h l e t : r a c i o n a l i s m u a M u s s o l i n i h o p l á n ů m n a p ř e s t a v b u Ř í m a. 54

55 R a c i o n a l i s m u s j e a r c h i t e k t o n i c k ý s l o h d v a c á t ý c h a t ř i c á t ý c h l e t. V I t á l i i p a t ř í d o r a n é i t a l s k é m o d e r n y a n a z ý v á s e t é ž M u s s o l i n i h o s l o h. Z a k l a d a t e l i b y l i m l a d í a b s o l v e n t i t e c h n i k y v M i l á n ě, k t e ř í r o k u v y t v o ř i l i s k u p i n u G r u p p o 7 ( z a k l a d a t e l e m a h l a v n í m p ř e d s t a v i t e l e m s e s t a l G i u s e p p e T e r r a g n i ). R a c i o n a l i s t i c k á a r c h i t e k t u r a ( r a z i o n a l i s m o ) v y c h á z e l a z p r o g r a m o v é v ě c n o s t i, p o d o b a l a s e p u r i s m u a f u n k c i o n a l i s m u. P r v n í v ý s t a v a r a c i o n a l i s t i c k ý c h p r o j e k t ů s e k o n á , r o k p o t é v z n i k á p r v n í r a c i o n a l i s t i c k á s t a v b a, a p a r t m e n t y N o v o c o m u n o d G i u s e p p e h o T e r r a g n i h o, i n s p i r o v a n á r u s k ý m k o n s t r u k t i v i s m e m. R o k u s e u s t a v i l o h n u t í M I A R ( M o v i m e n t o I t a l i a n o p e r l A r c h i t e t t u r a R a z i o n a l e ), k t e r é t v o ř i l i č l e n o v é G r u p p o 7 s n o v ě s e p ř i p o j u j í c í m i G i o v a n n i m M i c h e l u c c i m a G i u s e p p e m P a g a n e m. M I A R s e i n s p i r u j e p ř e d e v š í m n ě m e c k ý m f u n k c i o n a l i s m e m, r u s k ý m k o n s t r u k t i v i s m e m a L e C o r b u s i e r o v ý m s p i s e m V e r s u n a r c h i t e c t u r e ( ). P o z d ě j i v r a c i o n a l i s m u n a r ů s t a l y t e n d e n c e k m o n u m e n t a l i t ě ( P o š t o v n í p a l á c v N e a p o l i, ). T y p i c k á j e p ř í s n á s y m e t r i e, p r a v i d e l n é r o z m í s t ě n í m a l ý c h o k e n t v o ř í c í c h p l o š n ý o r n a m e n t a o p a k o v á n í s t e j n ý c h a r c h i t e k t o n i c k ý c h p r v k ů. M e z i n e j v ý z n a m n ě j š í r a c i o n a l i s t i c k á d í l a p a t ř í : C a s a d e l P o p o l o ( p ů v o d n ě d e l F a s c i o ), C o m o, , G i u s e p p e T e r r a g n i ž e l e z n i č n í s t a n i c e S a n t a M a r i a N o v e l l a, F l o r e n c i e, , G i o v a n n i M i c h e l u c c i a G r u p p o T o s c a n o [ 31] m ě s t o S a b a u d i a, , E u g e n i o M o n t u o r i A l f r e d o S c a p e l l i L u i g i P i c c i n a t o G i n o C a n c e l l o t t i L I s t i t u t o d o F i s i c a d e l l U n i v e r s i t a L a S a p i e n z a, Ř í m, G i u s e p p e P a g a n o s p o r t o v n í s t a v b y v Ř í m ě k o l e m F o r o I t a l i c o 55

56 N y n í s e b u d u z a b ý v a t p r o b l e m a t i k o u s a m o t n é h o Ř í m a, a t o p ř e d e v š í m v ý s t a v b y V i a d e l l a C o n c i l i a z i o n e [ 32] a k r á t c e i n o v é m u u r b a n i s t i c k é mu p r o j e k t u p r o S v ě t o v o u v ý s t a v u, z n á m é m u p o d z k r a t k o u E U R 4 2 ( p ů v o d n ě E 4 2 ). F a š i s t i c k ý s t á t a ř í m s k o - k a t o l i c k á c í r k e v s p o l u z a č a l y k o m u n i k o v a t a s p o l u p r a c o v a t o d r o k u , k d y o b ě s t r a n y p o d e p s a l y t z v. L a t e r á n s k ý p a k t, k t e r ý m s e m i m o j i n é s t a l o k ř e s ť a n s t v í o f i c i á l n í m n á b o ž e n s t v í m s t á t u. S y m b o l e m t o h o t o s j e d n o c e n í s e s t a l a V i a d e l l a C o n c i l i a z i o n e, l e m o v a n á 2 8 o b e l i s k y, v e d o u c í k e s v. P e t r u a v y b u d o v a n á v m í s t e c h B o r g o V e c c h i a v l e t e c h M a r c e l l e m P i a c e n t i n i m a A t t i l i e m S p a c c a r e l l i m. T o u t o v ý s t a v b o u s e n a b í z e l n e j e n m o n u m e n t á l n í v s t u p d o s o u s e d s t v í V a t i k á n u, a l e t a k é m o ž n o s t j e h o k o n t r o l y. V i a d e l l a C o n c i l i a z i o n e j e n e j v ý r a z n ě j š í m p ř í k l a d e m u r b a n i s t i c k é h o p l á n o v á n í f a š i s t i c k é h o Ř í m a a o d r á ž í s e v ní s y m b o l i k a s p j a t á s r e ž i m e m. R o k u p ř i š e l G i u s e p p e B o t t a i s n á v r h e m n a v ý s t a v b u p r o S v ě t o v o u v ý s t a v u E U R 4 2 ( E s p o s i z i o n e U n i v e r s a l e d i R o m a = S v ě t o v á v ý s t a v a v Ř í m ě ). P r v n í p r o j e k t [ 14] v z n i k l o t ř i r o k y p o z d ě j i a p o d í l e l i s e n a n ě m n e j v ý z n a m n ě j š í a r c h i t e k t i t é d o b y, P i a c e n t i n i, P a g a n o, P i c c i n a t o, V i e t t o, L i b e r a a R o s s i. V r á m c i t é t o a k c e m ě l y v z n i k n o u t m o d e r n í b u d o v y, k o n g r e s o v é p a l á c e a s p o r t o v i š t ě. V š e d l e a r c h i t e k t o n i c k é h o m o d e l u i n s p i r o v a n é h o f a š i s t i c k o u i d e o l o g i í, u r b a n i s m e m k l a s i c k é h o Ř í m a a p r v k y r a c i o n a l i s t i c k é a r c h i t e k t u r y. V ý s t a v b a p r o b í h a l a v l e t e c h K n e j z n á m ě j š í m s t a v b á m t o h o t o p r o j e k t u p a t ř í : P a l a z z o d e l l a C i v i l t á I t a l i a n a, , G u e r r r i n i, L a P a d u l a, R o m a n o [ 33] P a l a z z o d e i R i c e v i m e n t i e d e i C o n g r e s s i, , A d a l b e r t o L i b e r a 56

57 Č a s o p i s y o a r c h i t e k t u ř e Č a s o p i s y z a b ý v a j í c í s e a r c h i t e k t u r o u t v o ř i l y p o d s t a t n o u č á s t t e h d e j š í h o k u l t u r n í h o ž i v o t a. R a d i l y, j a k s p r á v n ě a v h o d n ě r e k o n s t r u o v a t o b y d l í v s o u l a d u s p r o r e ž i m n í o t á z k o u. E x i s t o v a l y i t y, k t e r é s e z á m ě r n ě j a k é k o l i v k o n f r o n t a c i v y h ý b a l y n e b o j í č e l i l y. M e z i n e j v ý z n a m n ě j š í p e r i o d i k a p a t ř i l a A r c h i t e t t u r a, p o z d ě j i p ř e j m e n o v á n a n a A r c h i t e t t u r a I t a l i a n a, B o l l e t i n o d A r t e, C a s a b e l l a, D o m u s, P a l l a d i o, S t o r i a d e l l A r t e ( r e d i g o v á n o G i u l i e m C a r l e m A r g a n e m z a m ě ř e n n a p a m á t k y, k t e r é j e n e b o n e n í n u t n o r e k o n s t r u o v a t, j e j i c h s i t u a c e, v č e t n ě t y p ů, j a k r e k o n s t r u o v a t s p r á v n ě ). D v a č a s o p i s y a l e v y č n í v a l y n e j v í c e, a t o C a s a b e l l a a D o m u s. C a s a b e l l a M ě s í č n í k z a b ý v a j í c í s e a r c h i t e k t u r o u, u r b a n i s m e m a d e s i g n e m z a l o ž i l r o k u G u i d o M a r a g o n i v M i l á n ě. P ů v o d n í n á z e v b y l L a c a s a b e l l a. V y c h á z í d o d n e s. 33 P o t é, c o p ř e v z a l v e d e n í č a s o p i s u G i u s e p p e P a g a n o ( ), z m ě n i l n á z e v n a C a s a b e l l a a z a č a l s p o l u p r a c o v a t s E d o a r d e m P e r s i c h e m, e d i t o r e m D o m u s u. N a k o n c i t ř i c á t ý c h l e t s e m ě n í n á z e v n a C a s a b e l l a - C o s t r u z i o n i a r o k u n a C o s t r u z i o n i - C a s a b e l l a. S v e d e n í m t é t o d v o j i c e s e č a s o p i s z a č í n á z a b ý v a t h l a v n ě a r c h i t e k t u r o u r a c i o n a l i s t i c k o u. O d č í s l a 9 7 j e č a s o p i s ř í z e n p o u z e P a g a n e m. P o č á t e č n í n a d š e n í p r o a r c h i t e k t u r u m o d e r n í h o r á z u a s c h o p n o s t d i a l o g u n a s v ě t o v á t é m a t a p r o v á z í o d k l o n o d n e o k l a s i c i s t n í a r c h i t e k t u r y p r e z e n t o v a n é M a r c e l l e m P i a c e n t i n i m a P a g a n o s e s t á v á j e h o o b ě t í. I n a d á l e t o t i ž p í š e k r i t i c k é č l á n k y ( n e j z n á m ě j š í O c a s s i o n i p e r d u t e, ). J e z a t č e n a d e p o r t o v á n d o k o n c e n t r a č n í h o t á b o r a v M a u t h a u s e n u, k d e r o k u u m í r á. V y d á v á n í č a s o p i s u j e z r u š e n o d e k r e t e m M i n i s t e r s t v a k u l t u r y ( o b n o v e n é v y d á n í a ž r o k u ). C a s a b e l l a m ě l a v p r ů b ě h u l e t s v ě t o v ě z n á m é s p o l u p r a c o v n í k y a r c h i t e k t y, d e s i g n é r y a k r i t i k y a r c h i t e k t u r y. P a t ř i l i k n i m G i u l i o C a r l o 57

58 A r g a n, R u d o l f W i t t k o w e r, R o b e r t o P a n e, E n r i c o P a o l u c i, R o b e r t M a x w e l l a d a l š í. D o m u s Č a s o p i s o a r c h i t e k t u ř e a d e s i g n u, v y c h á z e j í c í m ě s í č n ě, z a l o ž i l i r o k u a r c h i t e k t i G i o P o n t i a G i o v a n n i S e m e r i a. V y c h á z í d o d n e s. 34 P r v n í č í s l o z v y š l o s p o d t i t u l e m A r c h i t e k t u r a a v y b a v e n í m o d e r n í d o m á c n o s t i v e m ě s t ě a n a v e n k o v ě ( A r c h i t e t t u r a e a r r e d a m e n t o d e l l a b i t a z i o n e m o d e r n a i n c i t t á e i n c a m p a g n a ). Z a m ě ř e n í m p e r i o d i k a b y l y a r c h i t e k t o n i c k é r e k o n s t r u k c e, r e n o v a c e z a ř í z e n í a i t a l s k é d e k o r a t i v n í u m ě n í. P o t é, c o s e č a s o p i s d o s t a n e d o r u k o u m l a d é h o G i a n n i h o M a z z o c c h i h o ( ), z r o d í s e v y d a v a t e l s t v í D o m u s, k t e r é d o d n e s p u b l i k u j e č e t n é č a s o p i s y. R o k u z a n e c h á v á G i o P o n t i k v ů l i s v é a k t i v n í p o l i t i c k é č i n n o s t i ř í z e n í č a s o p i s u a s v ě ř u j e h o M a s s i m o v i B o n t e m p e l l i m u, G i u s e p p e m u P a g a n o v i a G u g l i e l m o v i U l l r i c h o v i. B ě h e m v á l k y s e š é f r e d a k t o r n e u s t á l e m ě n í. P a m á t k o v á p é č e v o b d o b í f a š i s m u J a k o s a m o s t a t n ý o b o r b y l a p a m á t k o v á p é č e u s t a n o v e n a v m e z i v á l e č n é m o b d o b í, p ř e d e v š í m p o s v o l á n í m e z i n á r o d n í h o k o n g r e s u p r o u c h o v á n í a u d r ž o v á n í p a m á t e k v Ř í m ě r o k u J e d n o t n o u t e o r e t i c k o u z á k l a d n u z í s k á v á o b o r d í k y p r a c e m C e s a r a B r a n d i h o a U m b e r t a B a l d i n i h o. J s o u v y p r a c o v á n y d v a z á k l a d n í r e s t a u r á t o r s k é p r i n c i p y, k t e r é s e d á l e d ě l í : 1 ) z á k l a d n í p r i n c i p y r e s t a u r á t o r s k é h o p r o j e k t u ( c o n c e t t i f o n d a m e n t a l i d e l l r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o ) m i n i m á l n í z á s a h ( m i n i m o i n t e r v e n t o ) r e v e r z i b i l i t a ( r e v e r s i b i l i t á ) 58

59 f y z i c k o - c h e m i c k á k o m p a t i b i l i t a ( c o m p a t i b i l i t á f i s i c o - c h i m i c a ) o d l i š e n í ( d i s t i n g u i b i l i t á ) a u t e n t i č n o s t ( a u t e n t i c i t á ) z v ý r a z n ě n í s o u č a s n o s t i ( a t t u a l i t á e s p r e s s i v a ) 2 ) p r o s t ř e d í ( a m b i e n t e ) r e s t a u r o v á n í v s o u l a d u s u r b a n i s m e m ( r e s t a u r o e u r b a n i s t i c a ) konzervace z a p o u ž i t í n e z b y t n ý c h d o p l ň k ů ( c o n s e r v a z i o n e i n t e g r a t a ) o c h r a n a k r a j i n y ( l a t u t e l a d e l p a e s a g g i o ) V r c h o l n ý m c e l o s v ě t o v ý m o r g á n e m a d o k u m e n t a č n í m c e n t r e m p o s k y t u j í c í m o d b o r n é r a d y, d o p o r u č e n í a r e š e r š e a z a j i š ť u j í c í m v ý c h o v u r e s t a u r á t o r ů s e s t a n e t z v. Ř í m s k é c e n t r u m I C C R O M ( T h e I n t e r n a t i o n a l C e n t r e f o r t h e s t u d y o f t h e P r e s e r v a t i o n a n d t h e R e s t o r a t i o n o f C u l t u r a l P r o p e r t y ) z a l o ž e n é P a m á t k o v á p é č e v o b d o b í f a š i s m u B ě h e m M u s s o l i n i h o v l á d y s p o l u p r a c u j í m i n i s t ř i p r o v z d ě l á n í n a p o z o r u h o d n ý c h, v í c e m é n ě v š a k p r o r e ž i m n í c h z á k o n e c h o p a m á t k o v é p é č i. K e s p o l u p r á c i j s o u v y z v á n i A r g a n a B r a n d i z C e n t r á l n í h o i n s t i t u t u p r o r e s t a u r o v á n í. R o k u s e a k t u a l i z o v a l a G i o v a n n o n i h o c h a r t a, k t e r á d o t é d o b y b y l a z á s a d n í m s p i s e m, p o d l e n ě h o ž s e p ř i o c h r a n ě p a m á t e k p o s t u p o v a l o. N a n o v é c h a r t ě s e k r o m ě j i ž z m í n ě n ý c h p o d í l e l D e A n g e l i s D O s s a t. P o t ř e c h l e t e c h v š a k d v o j i c e A r g a n - B r a n d i p ř i c h á z í s c h a r t o u n o v o u, s n á z v e m I s t r u z i o n e ( I n s t r u k c e ). J e j í p r o g r a m s e n a š t ě s t í n e u s k u t e č n i l, p r o t o ž e b y l a v e l m i r a d i k á l n í v n e p r o s p ě c h p a m á t e k v z n i k l ý c h p o r o c e , k t e r é m o h l y b ý t o d s t r a n ě n y. D o k o n c e o b s a h o v a l a i i n s t r u k c e n a r o z s á h l o u a s a n a c i Ř í m a. P o r o c e s e s i t u a c e n a v r a c í k ř e š e n í d l e G i o v a n n o n i h o c h a r t y z r o k u

60 R e s t a u r á t o r s k é z á s a h y v p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í V r á m c i n o v é v ý s t a v b y b y l y d e m o l o v á n y n e j e n j e d n o t l i v é s t a v b y ( n a p ř. P a l a z z o d e i C o n v e r t e n d i v e V a t i k á n u ), a l e i b l o k y a m ě s t s k é č t v r t i. T ý k a l o s e t o n e j e n n e j v ě t š í c h i t a l s k ý c h m ě s t ( B e n á t k y, F l o r e n c i e, Ř í m, N e a p o l ), a l e i t ě c h r e g i o n á l n í c h. K m e n š í m i n t e r v e n c í m p a t ř i l o r o z š í ř e n í p r o s t o r u k o l e m z n á m ý c h p a m á t e k, n a p ř í k l a d k a t e d r á l, d o p l ň o v á n í a p r o p o j o v á n í j e d n o t l i v ý c h č á s t í b u d o v, a t d. S t r a t e g i í b y l o i z o l o v a t j e d i n e č n é p a m á t k y a e l i m i n o v a t m é n ě d ů l e ž i t é. N e b o l i t o, c o b y l o v y b u d o v á n o v e s t o l e t í c h ú p a d k u, m u s í z m i z e t a o s v o b o d i t j e t ř e b a m a j e s t á t n í k ř e s ť a n s k é c h r á m y o d p a r a z i t n í c h b u d o v. T o p r a v é p r o v ě ř e n í d a n ý c h r e s t a u r á t o r s k ý c h p r i n c i p ů a z á k o n ů a l e n a s t a l o a ž p o d r u h é s v ě t o v é v á l c e. P ř í k l a d y r e s t a u r á t o r s k ý c h z á s a h ů : C a s t e l S a n t A n g e l l o, Ř í m ( o b n o v e n í p ř í k o p ů a b a s t i o n ů, u p o ř á d á n í o k o l í ) u p r a v e n í p r o s t o r u k o l e m M a r c e l l o v a d i v a d l a [ 34], K a p i t o l u a P a n t h e o n u, Ř í m ( v č e t n ě d o p l n ě n í c h y b ě j í c í c h č á s t í, r e k o n s t r u k c e f a s á d y ) o č i š t ě n í A u g u s t o v a m a u z o l e a, Ř í m L o g g i a d e l C a p i t a n i o, V i c e n z a ( d o p l n ě n í n ě k t e r ý c h č á s t í ) [ 2 8, 2 9 ] k a t e d r á l a S a n t a M a r i a A s s u n t a, C r e m o n a [ 35] ( d e m o l i c e p r o s t o r u k o l e m k a t e d r á l y ) O s o b n o s t i i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e v o b d o b í f a š i s m u G i u l i o C a r l o A r g a n ( , T u r í n , Ř í m ) [ 8 ] V ý z n a m n ý k r i t i k a h i s t o r i k u m ě n í a p r v n í s t a r o s t a r e p u b l i k á n s k é h o Ř í m a, k t e r ý n e b y l k ř e s ť a n s k ý d e m o k r a t. 60

61 V e d v a c á t ý c h l e t e c h s e d á v á d o h r o m a d y s L i o n e l l e m V e n t u r i m n a u n i v e r z i t ě v T u r í n ě a s p o l e č n ě p ř i j í m a j í k r i t i k u f i l o z o f i e v p o j e t í B e n e d e t t a C r o c e h o, a p l i k o v a n o u i n a s o u č a s n é u m ě n í. R o k u v s t u p u j e d o N á r o d n í f a š i s t i c k é s t r a n y. Z a j í m á s e p ř e d e v š í m o a r c h i t e k t u r u a d e b u t u j e s e č l á n k y P a l l a d i o a k r i t i k a n e o k l a s i c i s m u a K r i t i c k é z a m y š l e n í n a d d í l e m A n t o n i a d a S a n t E l i a ( ). N a z a č á t k u t ř i c á t ý c h l e t a b s o l v u j e s p r a c í o S e b a s t i a n u S e r l i o v i. N e u s t á l e s e z d o k o n a l u j e a r o k u n a s t o u p í d o ú ř a d u A n t i c h i t á e B e l l e A r t i ( P a m á t k o v ý ú ř a d z a b ý v a j í c í s e s t a r o ž i t n o s t m i a k r á s n ý m u m ě n í m ) v T u r í n ě j a k o i n s p e k t o r. N a k o n e c p ř i j m e p o s t n a h l a v n í m ř e d i t e l s t v í v Ř í m ě, k d e s p o l e č n ě s C e s a r e m B r a n d i m s p o l u p r a c u j e n a p r o j e k t u I C R ( I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o = R e s t a u r á t o r s k ý i n s t i t u t ). M e z i t í m s e s t á v á r e d a k t o r e m č a s o p i s u L e A r t i. V e s v é t e o r i i A r g a n c h á p e c í l r e s t a u r o v á n í t a k, ž e u m ě l e c k é d í l o m á b ý t z n o v u o b j e v e n o v e s v é m a t e r i á l n í c e l i s t v o s t i. A r g a n s B r a n d i m v ě ř i l i, ž e r e s t a u r o v á n í b y m o h l o b ý t z a l o ž e n o n a k r i t i c k é m f i l o z o f i c k é m v ý z k u m u d í l a a p o u ž i t o k o b n o v ě j e h o p ů v o d n í h o v y z n ě n í. J e h o r y c h l ý v z e s t u p p o d p o ř i l v y s o k ý f a š i s t i c k ý h o d n o s t á ř C e s a r e M a r i a D e V e c c h i, t e h d e j š í m i n i s t r p r o n á r o d n í v z d ě l á n í. V l e t e c h p u b l i k u j e A r g a n d v a s v a z k y o s t ř e d o v ě k é a r c h i t e k t u ř e a m a n u á l o d ě j i n á c h u m ě n í p r o l y c e a. N a p o č á t k u č t y ř i c á t ý c h l e t p r a v i d e l n ě s p o l u p r a c u j e s č a s o p i s y P r i m a t o a I l v e n t u n o d o m a n i. P o v á l c e v y s t u p u j e n a o b r a n u a b s t r a k t n í h o u m ě n í a m o d e r n í a r c h i t e k t u r y, z a b ý v á s e t a k é u r b a n i s m e m, m u z e o l o g i í a d e s i g n e m. P u b l i k u j e m o n o g r a f i e r e n e s a n č n í c h u m ě l c ů a o v o c e n e s o u i t ě s n é k o n t a k t y s W a r b u r g o v ý m i n s t i t u t e m v r á m c i j e h o s p e c i f i c k é h o o s o b n í h o p o j e t í i k o n o l o g i e. V p a d e s á t ý c h l e t e c h u č í n a u n i v e r z i t á c h v P a l e r m u a Ř í m ě. J e p o v ě ř e n s e s t a v e n í m s e k c e m o d e r n y v e n c y k l o p e d i i E n c i c l o p e d i a U n i v e r s a l e d e l l A r t e a v r o c e

62 v s t u p u j e d o N e j v y š š í r a d y ú ř a d u A n t i c h i t á e B e l l e A r t i. V š e d e s á t ý c h l e t e c h v y d á v á p u b l i k a c e S t o r i a d e l l A r t e ( H i s t o r i e u m ě n í ) a A r t e m o d e r n a ( M o d e r n í u m ě n í v l e t e c h ) a r o k u z a k l á d á č a s o p i s S t o r i a d e l l A r t e. O d s e d m d e s á t ý c h l e t s e s t a l č i n n ý m p o l i t i k e m. M e z i j e h o k l í č o v á t é m a t a, k t e r á s e s n a ž i l p r o s a d i t, b y l a o c h r a n a k r a j i n y, v l a s t n i c t v í p a m á t e k a r e f o r m a z á k o n ů o o c h r a n ě u m ě n í. L e g e n d á r n í m s e s t a l s p o r, k d y j a k o s t a r o s t a Ř í m a b r á n i l v ý s t a v b ě č t y ř h v ě z d i č k o v é h o h o t e l u v m í s t ě p o b l í ž V i l l y P i c c o l o m i n i, j e d n o h o z e d v o u p a n o r a m a t i c k ý c h p o h l e d ů n a Ř í m. G i u l i o C a r l o A r g a n : S t a r é a n o v é m ě s t o. S l o ž i t o s t s o u ž i t í ( C i t t á a n t i c a e c i t t á m o d e r n a. D i f f i c o l t á d i u n a c o e s i s t e n z a ) 35 A r g a n s e v t o m t o t e x t u z a b ý v á m y š l e n k o u i d e á l n í h o m ě s t a v e s m y s l u s o u ž i t í s t a r ý c h a n o v ý c h č á s t í, k t e r é t v o ř í j e d e n c e l e k. K l a d e s i o t á z k u, j a k s e v d n e š n í d o b ě v y p o ř á d a t s p r o b l é m e m k o e x i s t e n c e s t a r é h o s n o v ý m. T a k z v a n á i d e á l n í m ě s t a, j e ž b y l a r e a l i z o v á n a, n a p ř. P i e n z a, P a l m a n o v a, a d., v z n i k a l a d l e d a n é h o s c h é m a t u, k t e r é s e b ě h e m s v é e x i s t e n c e d á l e m o d i f i k o v a l o ( m ě n i l o, z m e n š o v a l o, a l e i d e f o r m o v a l o ). O b r a z m o d e l u m ě s t a b y l v ž d y l o g i c k y s p o j e n s k u l t u r o u, k t e r á h o p r e z e n t o v a l a a d o t v á ř e l a. I d e á l n í s i t u a c e n a s t a l a, k d y ž c e l k y, k t e r é m ě s t o u t v á ř e l y, z a c h o v a l y j e h o p o d s t a t u. T o s e s t a l o n a p ř í k l a d v e F e r r a ř e. R e n e s a n č n í m ě s t o z d e b y l o p ř i p o j e n o k e s t ř e d o v ě k é m u p r o s t ř e d n i c t v í v h o d n ě z v o l e n ý c h m e t o d, v r á m c i n i c h ž s e z a c h o v a l a k v a l i t a t i v n í h o d n o t a c e l k u. A p r á v ě v z t a h m e z i k v a l i t o u a k v a n t i t o u p o v a ž u j e A r g a n z a k l í č o v ý. J e p r o n ě j z á k l a d e m c e l é p r o b l e m a t i k y z á p a d n í h o u r b a n i s m u. P o d l e n ě j n e s o u l a d m e z i k v a l i t o u a k v a n t i t o u v y s v ě t l u j e n e k o n t i n u i t u v ý v o j e m e z i m ě s t e m h i s t o r i c k ý m a m o d e r n í m n e b o l i m e z i m ě s t y v z n i k l ý m i v d o b ě p ř e d i n d u s t r i á l n í, i n d u s t r i á l n í a p o s t i n d u s t r i á l n í. 62

63 N a m í s t o u m ě l e c k é h o v ý v o j e u v n i t ř h i s t o r i c k é h o j á d r a, s e p r o s t o r d o p l ň o v a l b e z k o n c e p t u. P o k u d s e m ě s t o n e o t e v ř e n o v ý m m o ž n o s t e m a j a s n ě n e d e f i n u j e n ě j a k ý ř á d, p o p ř í p a d ě c h a r a k t e r, z ů s t a n e p r o d a l š í v ý v o j z c e l a u z a v ř e n o. I d e á l n í j e p o s t u p n á p ř e m ě n a, k d y s t a r o b y l é č á s t i z ů s t á v a j í s o u č á s t í h i s t o r i e. P ř e m ě n a m á m í t s v o u h a r m o n i i a r y t m us. A r g a n z t é t o s k u t e č n o s t i v y v o z u j e d v a p o j m y : c i t t á r e a l e a c i t t á i d e a l e, n e b o l i m ě s t o s k u t e č n é ( j a k é d o o p r a v d y j e ) a i d e á l n í ( j a k é b y m ě l o b ý t ). P ř i p ř í p a d n é r e k o n s t r u k c i, v r á m c i p l á n o v á n í r o z v o j e, r e s p e k t u j e m e v ž d y j e h o e s t e t i c k o u a t e c h n i c k o u s t r á n k u. A u t o r z d ů r a z ň u j e, ž e m ě s t o n e n í j e n p r o d u k t e m k o n s t r u k č n í t e c h n i k y, a l e r e f l e k t u j e i r ů z n é e x i s t e n c i á l n í r y t m y a v z t a h y ( z d e o p ě t n a r á ž í n a d ů l e ž i t o s t h a r m o n i c k é h o p r o p o j e n í k v a l i t y a k v a n t i t y ). M u s í m e s i u v ě d o m i t, ž e h i s t o r i c k é j á d r o n e n í ž á d n á s t a r á f o s í l i e ( v e s m y s l u z a k o n z e r v o v a n é h o c e l k u ). N a m ě s t o j e t ř e b a n a h l í ž e t j a k o n a c e l e k, k t e r ý s e s k l á d á z j e d n o t l i v ý c h s t a v e b v y t v o ř e n ý c h m n o h a s p o l e č n o s t m i v r ů z n ý c h e p o c h á c h b e z o h l e d u n a k v a l i t u č i k v a n t i t u. J e d n á s e p ř e d e v š í m o v z t a h, k o e x i s t e n c i. M o d e r n í m ě s t o s e n e m ů ž e p ř i č l e n i t a f u n g o v a t, j e s t l i ž e n e n í a l e s p o ň č á s t e č n ě s o u č á s t í t o h o s t a r o b y l é h o a z a d a l š í, p o n ě v a d ž n e v š e c h n o m ů ž e b ý t k o n z e r v o v á n o, m u s í s e j a s n ě s t a n o v i t, co s e b u d e k o n z e r v o v a t a c o n e. P a m á t k y, k t e r é n e l z e k o n z e r v o v a t, t o t i ž z t r á c e j í s v o u f u n k c i a j s o u v y č l e n ě n y z u r b a n i s t i c k é h o d y n a m i s m u. Z á k l a d n í h o d n o t a m ě s t a j e, d l e A r g a n a, v r o z p o z n á n í m í r y, k d y j e t ř e b a z a s á h n o u t p r o t i i n d u s t r i á l n í m u s y s t é m u ( k r i t i z u j e m o d e r n í d o b u a s n í s p j a t é p r o b l é m y, j a k o z a č l e ň o v á n í p r ů m y s l u v c e n t r u, s v é v o l n ě v y r ů s t a j í c í č á s t i m ě s t a n a p e r i f e r i i b e z p l á n o v á n í, a d. ). A u t o r t v r d í, ž e h i s t o r i c k é c e n t r u m l z e r e d u k o v a t, a l e p o u z e b l o k u j e - l i p ř í m o f u n k c e m o d e r n í h o m ě s t a ( p a r a l y z o v á n í m ě s t s k é d o p r a v y, a p o d. ). N e n í ž á d o u c í d e m o l o v a t a p o t é s t a v ě t m o d e r n í r e z i d e n c e. J e s i v š a k v ě d o m t o h o, ž e č a s t o u r č i t é c e l k y z a c h r á n i t 63

64 n e l z e a j e n s e o d d a l u j e p r o b l é m. M u s í p r o t o e x i s t o v a t k o n c e p t, k t e r ý b u d e r e s p e k t o v a t h i s t o r i c k o u p o d s t a t u m ě s t a. A r g a n p r o t o p ř i c h á z í s t ě m i t o b o d y, j a k n a l é z t k o m p r o m i s : 1 ) m u s í s e z a c h o v a t s o u d r ž n o s t o b y v a t e l a p ř i r o z e n é n a p o j e n í m ě s t a k p ů v o d n í m č á s t e m 2 ) m u s í b ý t p ř i j a t o o m e z e n í t ý k a j í c í s e s p e k u l a c í s b u d o v a m i Z á r o v e ň d o d á v á, ž e z o d p o v ě d n o s t m á p ř i j m o u t n e s o u k r o m ý, a l e s t á t n í s e k t o r. P r o r e v i t a l i z a c i h i s t o r i c k ý c e n t e r n e l z e p o č í t a t p o u z e s m o ž n o s t í t e c h n i c k é h o o b n o v e n í, m u s í s e z n o v u v z k ř í s i t f u n k c e m ě s t a. V r á m c i b u d o u c í h o p l á n o v á n í j e ž á d o u c í, a b y p r o j e k t y o b s a h o v a l y s o u č a s n é u s p o ř á d á n í a a d a p t a c e a d á l e p ř e d p o k l á d a n ý r o z v o j m ě s t a. N a k o n e c A r g a n d o d á v á, ž e r e s t a u r o v a t n e z n a m e n á a n i o b n o v i t, a n i m o d e r n i z o v a t! G i u l i o C a r l o A r g a n : U r b a n i s m u s, p r o s t o r a p r o s t ř e d í ( U r b a n i s t i c a, s p a z i o e a m b i e n t e ) 36 V p ř í p a d ě t o h o t o t e x t u j d e o z a m y š l e n í n a d p o d s t a t o u u r b a n i s m u j a k o n o v é u m ě n o v ě d n í d i s c i p l í n y a n a d j e h o m í s t e m v s o u č a s n é a b u d o u c í k u l t u ř e. J á s i t e x t v y b r a l a z á m ě r n ě, p r o t o ž e s e s n a ž í d e f i n o v a t v z t a h n o v ě v z n i k l é d i s c i p l í n y a j e j í h o u p l a t n ě n í v p r o s t o r u, p o t a ž m o v p r o s t ř e d í, a t o n e j e n v k o n t e x t u h i s t o r i c k é m a s o u č a s n é m, a l e i b u d o u c í m. U r b a n i s m u s v s o b ě m á č á s t v ě d e c k o u ( v e s m y s l u t r a d i č n í h o p o j í m á n í, p r o t o ž e p o d s t u p u j e p ř í s n é a n a l ý z y, n a p ř. e k o n o m i c k o u a d e m o g r a f i c k o u ), s o c i o l o g i c k o u ( z a b ý v á s e s t u d i e m s p o l e č e n s k ý c h s t r u k t u r a j e j i c h r o z v o j e m, k t e r ý p ř e d v í d á ), p o l i t i c k o u ( o v l i v ň u j e r o z v o j o r i e n t u j í c í s e n a u r č i t é p o k y n y ), h i s t o r i c k o u ( z k o u m á s p o l e č e n s k o u s i t u a c i v e d v o j í p e r s p e k t i v ě : m i n u l é a b u d o u c í ) a n a k o n e c e s t e t i c k o u ( z a h r n u j e u r č e n í f o r m á l n í s t r u k t u r y ). C í l e m u r b a n i s m u j e u s p o ř á d á n í s y s t é m u. V r á m c i p l á n o v á n í a p r o j e k t o v á n í j e s t ř e d e m z á j m u v ž d y l i d s k á e x i s t e n c e, j a k o e x i s t e n c e 64

65 s o c i á l n í, b e z n í ž b y p l á n o v á n í a p r o j e k t o v á n í n e b y l o m o ž n é. U r b a n i s m u s s e d l e a u t o r a z a b ý v á n e j e n s o c i á l n í s f é r o u, a l e i o b y t n o u s t r u k t u r o u j a k o t a k o v o u. D o k l á d a j í t o č e t n é u r b a n i s t i c k é p l á n y, j e ž m a j í s v o u v i z i. D ů v o d, p r o č n e j s o u č a s t o u s k u t e č ň o v á n y, v i d í A r g a n h l a v n ě v e f i n a n č n í m o m e z e n í. T o s e p o d l e n ě j m á p o r o c e z m ě n i t. U r b a n i s m u s s e v t é d o b ě b u d e p ř i z p ů s o b o v a t d y n a m i c k é m u s y s t é m u z a l o ž e n é m u n a i n f o r m a c í c h a k o m u n i k a c i. C o b u d e p r a k t i c k y e l i m i n o v á n o z n o v ý c h k o n c e p t ů, b u d e p ř í r o d a. P o t ř e b a z a c h o v a t p ř í r o d u u s t o u p í j i n ý m z á j m ů m a p o ž a d a v k ů m. T o j e p r o n á s n e p o c h o p i t e l n é, p r o t o ž e v m i n u l o s t i b y l a p ř í r o d a v ž d y u c t í v á n a a ž s n á b o ž e n s k ý m f a n a t i s m e m, p r o t o ž e m ě s t o d o t v á ř e l a a c h r á n i l a h o. M ě s t o b y l o v ž d y c h á p á n o j a k o v z n e š e n é, r e l a t i v n í, m a j í c í s v é v l a s t n í v ě d o m í e g o. P ř í r o d a m ě l a r o z m ě r n a d p o m y s l n ý ( t r a n s c e n d e n t á l n í ), a b s o l u t n í, t e d y s u p e r - e g o. T e n t o p o m ě r s e m á d l e A r g a n a v b u d o u c n u z m ě n i t. M ě s t o, k t e r é b y l o v m i n u l o s t i p o u h ý m u z a v ř e n ý m c e l k e m, s e s t á v á v s o u č a s n o s t i m í s t e m n e j i s t o t y. J e s t l i ž e s i b ě h e m s v é h o r o z v o j e a v ý v o j e n e z a c h o v a l o s m y s l e x i s t e n c e a p o d s t a t u, z t r a t í s v é já. P o s t u p n ě b u d e r e d u k o v á n a a ž e l i m i n o v á n a j e h o h i s t o r i c k á h o d n o t a. V p r o j e k t e c h m ě s t b u d o u c í c h ( A r g a n j e n a z ý v á t é ž m ě s t a t e c h n o l o g i c k á ) j e m ě s t o c h á p á n o j a k o n e k o n e č n ě v e l k é, a t o v e s m y s l u p r o m a s u, p r o t o ž e p r o j e d n o t l i v c e b u d e n e k o n e č n ě m a l é ( a u t o r t í m c h c e p r a v d ě p o d o b n ě n a z n a č i t o d c i z e n í s e a n e d o s t a t e č n ý p r o s t o r p r o s e b e r e a l i z a c i ). Z n e p o k o j u j í c í j e, ž e s e v b u d o u c n u n e p o č í t á s r e s p e k t o v á n í m l i m i t ů r o z m ě r ů t e r é n u. T o v p r a x i z n a m e n á n e o m e z e n o u v ý s t a v b u j a k d o v ý š k y, t a k d o š í ř k y. N e d á v n é u r b a n i s t i c k é t e o r i e, z a l o ž e n é n a s m y s l u e k o l o g i c k é m a s t r u k t u r a l i s t i c k é m, b u d o u p ř e k o n á n y t é ž. D á l e s e a u t o r z a b ý v á r o z d í l e m m e z i m ě s t s k ý m p r o s t o r e m ( s p a z i o ) a p r o s t ř e d í m ( a m b i e n t e ), k t e r ý v e s k u t e č n o s t i s p o č í v á v t o m, ž e p r o s t o r j e n a v r ž e n ý ( s t r i k t n ě d a n ý p r o d u k t p r o j e k t o v á n í ), z a t í m c o p r o s t ř e d í v z n i k á v k o n k r é t n í c h p o d m í n k á c h a s i t u a c í c h a p ř i z p ů s o b u j e 65

66 s e j i m. S p r o b l e m a t i k o u p r o s t ř e d í j e s p o j e n r o z v o j s p o l e č n o s t i. J e l i k o ž e x i s t u j í p o ž a d a v k y n a r o z v o j m ě s t a, m u s í j i m b ý t v y h o v ě n o. M l u v í m e o a d a p t a b i l i t ě t e c h n o l o g i c k ý c h p r o s t ř e d k ů s p r o s t ř e d í m. T o z n a m e n á a d a p t o v a t p r o s t ř e d í n a d a n ý t y p e x i s t e n c e. Z á k l a d n í m k r i t é r i e m p r o u r b a n i s m u s a l e n e n í p r o s t ř e d í, a l e p r o s t o r, p r o t o ž e t e n j e l i m i t o v á n a n e p ř e s a h u j e d a l š í h r a n i c e. U r b a n i s m u s j e t e d y c h á p á n j a k o v ý v o j v p r o s t o r u. P ř i h l e d á n í o d p o v ě d i n a t o, j a k n a z í r a t n a p r o b l e m a t i k u k o n z e r v o v á n í h i s t o r i c k ý c h p a m á t e k a h i s t o r i c k é h o u r b a n i s t i c k é h o p r o s t o r u, v i d í A r g a n v ý c h o d i s k o v n a l e z e n í j e j i c h h o d n o t y. V r á m c i d a n é h o k r i t é r i a n a t o n a h l í ž í z h l e d i s k a h o d n o t y u m ě l e c k é a h i s t o r i c k é. A u t o r o v ý m p o ž a d a v k e m j e i n t e g r a c e u m ě n í d o u r b a n i s m u, p o t a ž m o d o m ě s t a, a l e k r i t i z u j e f o r m u u m ě n í, k t e r á j e p r e z e n t o v á n a k o n z u m n í s p o l e č n o s t í. N a z á v ě r A r g a n a p e l u j e n a t o, ž e j e t ř e b a n a j í t r o v n o v á h u m e z i p r o s t ř e d í m l i d s k ý m a t e c h n o l o g i c k ý m. P r o s t o r m ů ž e b ý t d o b ř e o r g a n i z o v a n ý j a k o s y s t é m i n f o r m a c í, a l e j e t a k é d ů l e ž i t é d á t m u s m y s l a z d ů r a z n i t j e h o p o d s t a t u. R o b e r t o P a n e ( , T a r a n t o , S o r r e n t o ) [ 9 ] V ý z n a m n ý i t a l s k ý a r c h i t e k t, t e o r e t i k a r c h i t e k t u r y a i n i c i á t o r B e n á t s k é c h a r t y. P r ů k o p n í k a z a k l a d a t e l h i s t o r i e a r c h i t e k t u r y v K a m p á n i i a v o b l a s t i S t ř e d o m o ř í. J a k o v e l m i m l a d ý s e p ř e s t ě h o v a l d o N e a p o l e a s t r á v i l z d e u č ň o v s k á l é t a v d í l n ě s o c h a ř e V i n c e n z a G e m i t a. S o u č a s n ě n a v š t ě v o v a l l y c e u m G e n o v e s i n a p i a z z a d e l G e s ú. V r o c e j e m e z i p r v n í m i a b s o l v e n t y n a V y s o k é š k o l e a r c h i t e k t u r y v Ř í m ě, z a l o ž e n é G u s t a v e m G i o v a n n o n i m ( S c u o l a S u p e r i o r e d i A r c h i t e t t u r a d i R o m a ; v ý u k a o d ), j e h o ž b y l P a n e ž á k e m. M e z i l e t y s p o l u p r a c o v a l i v k o m i s i n a r e g u l a č n í p l á n N e a p o l e. 66

67 S v ů j ž i v o t a a k t i v i t y s p o j i l P a n e p r á v ě s N e a p o l í. N ě k o l i k l e t u č i l d ě j i n y u m ě n í n a l y c e u U m b e r t a I. a s o u č a s n ě o d r o k u b y l p o v ě ř e n v ý u k o u n a A r c h i t e k t o n i c k é š k o l e ( S c u o l a d i A r c h i t e t t u r a d i N a p o l i ). M e z i j e h o r e a l i z a c e v t ě c h t o l e t e c h, t e d y o d k o n c e d v a c á t ý c h d o p o č á t k u č t y ř i c á t ý c h l e t, p a t ř í z á p a d n í f r o n t o n G a l l e r i e V i t t o r i a, f a s á d a I s t i t u t o d o S c i e n z e E c o n o m i c h e e C o m m e r c i a l i ( I n s t i t u t e k o n o m i c k ý c h a o b c h o d n í c h v ě d ) n a v i a P a r t e n o p e n e b o p a v i l o n o b c e k ř e s ť a n s k é v A f r i c e n a v ý s t a v ě v z á m o ř í. N a z a č á t k u d r u h é s v ě t o v é v á l k y s e p ř i p o j u j e k v ý z n a m n ý m i n t e l e k t u á l ů m B e r n a r d u B e r e n s o n o v i a B e n e d e t t u C r o c e m u. S p o s l e d n í m j m e n o v a n ý m s e s p ř á t e l í a s p o l e č n ě s e p o h y b u j í v l i b e r á l n í m a a n t i f a š i s t i c k é m p r o s t ř e d í N e a p o l e. R o k u s e s t á v á ř á d n ý m p r o f e s o r e m n a f a k u l t ě a r c h i t e k t u r y u n i v e r z i t y d e g l i S t u d i, k d e s e z a b ý v á s t y l o v ý m i a k o n s t r u k t i v n í m i v l a s t n o s t m i p a m á t e k. P o z d ě j i v y u č u j e n a s t e j n é u n i v e r z i t ě r e s t a u r o v á n í p a m á t e k. V ý z n a m n é j s o u z e j m é n a j e h o a k t i v i t y p o d r u h é s v ě t o v é v á l c e. N a t e o r e t i c k é ú r o v n i s e s t á v á h l a v n í m p ř e d s t a v i t e l e m k r i t i c k é h o r e s t a u r o v á n í, s p o l e č n ě s C e s a r e m B r a n d i m a R e n a t e m B o n e l l i m, a r o k u j e j m e n o v á n o d b o r n í k e m n a r e s t a u r o v á n í a r c h i t e k t u r y p ř i U N E S C O. S o u č a s n ě s e s t á v á č l e n e m t e c h n i c k é k o m i s e I C R a n e j v y š š í m p o r a d c e m M i n i s t e r s t v a v e ř e j n ý c h p r a c í. S p o l e č n ě s P i e r r e m G a z z o l o u u s t a n o v u j e B e n á t s k o u c h a r t u ( C a r t a I n t e r n a z i o n a l e d e l R e s t a u r o d i V e n e z i a, ) p o d e p s a n o u k o m i t é t e m 2 3 o d b o r n í k ů, p ř e d s t a v i t e l ů h l a v n í c h n á r o d ů s v ě t a. R o k u s e u j í m á ř í z e n í t ř e t í s é r i e p r e s t i ž n í h o p e r i o d i k a N a p o l i N o b i l i s s i m a, j e h o ž z a k l a d a t e l e m b y l B e n e d e t t o C r o c e, z a k l á d á v N e a p o l i S c u o l a d i P e r f e z i o n a m e n t o i n R e s t a u r o d e i M o n u m e n t i ( Š k o l a v ý u k y r e s t a u r o v á n í p a m á t e k ) a k o o r d i n u j e v y d á n í t ř í s v a z k o v é h o d í l a o a n t i c k é m c e n t r u N e a p o l e I l c e n t r o a n t i c o d i N a p o l i. R o b e r t o P a n e s e p r o s l a v i l p ř e d e v š í m j a k o p r o v ě c z a p á l e n ý a v ž d y p ř i p r a v e n ý ú č a s t n í k m n o h ý c h p o l e m i k t ý k a j í c í c h s e v y r o v n á n í s e 67

68 s p o v á l e č n ý m i z t r á t a m i. N e j l é p e d o k á z a l a r g u m e n t o v a t v o t á z k á c h a r c h i t e k t u r y a u r b a n i s m u a z a s a d i l s e o d ů r a z n a h o d n o t u p r o s t ř e d í, v e k t e r é m s e p a m á t k y n a c h á z e j í. Z v l á š t n í z á j e m v ě n o v a l o c h r a n ě h i s t o r i c k ý c h c e n t e r m ě s t a k r a j i n y. V r á m c i t o h o d o p o r u č o v a l r o z č l e n ě n í m ě s t s k ý c h c e l k ů d l e j e j i c h s l o ž i t o s t i a č l e n i t o s t i. Z á s a d n í m s e s t a l j e h o č l á n e k o n o v é m t e o r e t i c k é m p ř í s t u p u, p u b l i k o v a n ý v č a s o p i s e A r e t u s a p ř e d k o n c e m v á l k y. N e j p r v e t u P a n e n a s t i ň u j e z á k l a d n í o t á z k y a o m y l y, j i c h ž s e d o p o u š t í r e s t a u r á t o r s k á p r a x e. P o t é b l í ž e s p e c i f i k u j e s o u č a s n o u s i t u a c i. O d l i š u j e n o v é t e o r e t i c k é z p ů s o b y, j i m i ž j e m o ž n o ř e š i t p ř í p a d y, k t e r é p o t ř e b u j í i n d i v i d u á l n í p ř í s t u p p ř i s v é o c h r a n ě. V t o m t o t e o r e t i c k é m n á v r h u P a n e r o z p r a c o v á v á C r o c e h o f i l o z o f i c k é m y š l e n í, t z v. c r o c i a n i s m u s. V r á m c i t é t o f i l o z o f i e s e p ř i r e s t a u r á t o r s k é m z á s a h u d o p o r u č u j e r e s p e k t o v a t a b s o l u t n í j e d i n e č n o s t d í l a a j e h o e s t e t i c k o u h o d n o t u. P o u ž í v á n í d o p l ň k ů j e n e ž á d o u c í, p r o t o ž e s e t a k v y č l e ň u j e d a n é d í l o z k o n t e x t u. J e t ř e b a u k á z n ě n é h o t e o r e t i c k é h o z p r a c o v á n í. S h r n u - li t o, t a k P a n e o t e v ř e n ě b r á n í p ř e h n a n é t v ů r č í s v o b o d ě a p o ž a d u j e r e d u k c i v n á š e n ý c h z á s a h ů, i t ě c h n e j m e n š í c h. T e n t o n o v ý p o s t o j z á r o v e ň p ř i p o u š t í r o z e z n á v a t a n g a ž o v a n o s t a r c h i t e k t a v r e s t a u r á t o r s t v í. V s i t u a c i, v e k t e r é j e n u t n é n a j í t ř e š e n í p r o b l é m u, n e c h á v á P a n e p r o s t o r p r o k r e a t i v i t u a r c h i t e k t ů, z a p o u ž i t í č a s t o n e n u c e n é h o r e s t a u r o c r i t i c o. J e h o t e o r i e s e t u z a k l á d á n a h i s t o r i c k o - k r i t i c k é m z h o d n o c e n í p ř e d m ě t u ; v e s v é m s t r i k t n ě k o n z e r v a t i v n í m p ř í s t u p u b e r e v ú v a h u v š e c h n y v ý z n a m n é h i s t o r i c k é f á z e, a l e p o v a ž u j e z a d ů l e ž i t é i e s t e t i c k é a s p e k t y a u m o ž ň u j e r e i n t e g r a c i u m ě l e c k é h o d í l a z a s p e c i f i c k ý c h p o d m í n e k. K P a n e h o z á s a d n í m d í l ů m p o j e d n á v a j í c í m o p r o b l e m a t i c e p a m á t k o v é p é č e p a t ř í : A r c h i t e t t u r a e a r t i f i g u r a t i v e ( A r c h i t e k t u r a a f i g u r a t i v n í u m ě n í, ), C i t t á a n t i c h e e d i l i z i a n u o v a ( S t a r á m ě s t a a n o v á v ý s t a v b a, ) - o p r o b l e m a t i c e z a č l e n ě n í n o v é v ý s t a v b y do h i s t o r i c k é h o j á d r a m ě s t a - a I l c e n t r o a n t i c o d i N a p o l i ( H i s t o r i c k é c e n t r u m N e a p o l e, ). 68

69 R o b e r t o P a n e : S t a r á m ě s t a v n o v é m v y d á n í ( C i t t á a n t i c h e e d i l i z i e n u o v a ) 37 N e s m i ř i t e l n o s t s t a r é h o s n o v ý m, t o j e k l í č o v ý m t é m a t e m t o h o t o t e x t u. J e d n á s e o p ř e p s a n ý p r o j e v, k t e r ý P a n e p ř e d n e s l v r á m c i N á r o d n í h o u r b a n i s t i c k é h o k o n g r e s u v T u r í n ě v r o c e A u t o r o v ý m z á m ě r e m j e s o u h r n n ě v y z v e d n o u t a r g u m e n t y t ý k a j í c í s e p r o b l e m a t i k y s t a r o b y l ý c h c e n t e r. C í l e m j e v í c e z a p o j i t a r c h i t e k t y a p u b l i c i s t y k a ž d é z e m ě do o c h r a n y h i s t o r i c k ý c h c e n t e r, a z v l á š t ě t ě c h i t a l s k ý c h, z h l e d i s k a n o v ý c h f o r e m v ý s t a v b y a j e j i c h m o ž n é h o s o u ž i t í s e s t a v b a m i h i s t o r i c k ý m i. Ř e š e n í m b y m ě l o b ý t n a l e z e n í s p o l e č n é c e s t y. P a n e s i k l a d e o t á z k u, j a k d o c í l i t s m y s l u p l n é h o s o u l a d u p ř i z o h l e d n ě n í i j i n ý c h z á j m ů, a t o p ř e d e v š í m s o u k r o m é h o s e k t o r u. V y z ý v á k b o j i p r o t i v š e m p ř e k á ž k á m. Z m i ň u j e h l a v n ě p r o b l é m b y r o k r a c i e a p o l i t i k y. V í, ž e s h o d a v o t á z c e s o u ž i t í s t a r é v ý s t a v b y s n o v o u j e m o ž n á. J e n s e n e s m í v y t r a t i t m o r á l n í n a d š e n í p r o n ě c o, c o v y t v o ř i l i n a š í p ř e d k o v é. H i s t o r i c k é c e n t r u m p o v a ž u j e P a n e z a h o t o v o u v ě c, d o k t e r é s e u ž n e d á z a s a h o v a t. L z e s e d o m l u v i t n a n o v ě v z n i k a j í c í c h o r g a n i s m e c h m i m o h i s t o r i c k á c e n t r a, c o b y n o v ě p ř i d r u ž e n ý c h c e l c í c h s d o s t a t e č n ý m s t u p n ě m r o z p í n a v o s t i, k t e r ý j e d ů l e ž i t ý p r o k a ž d ý m o d e r n í u r b a n i s m u s. S t á t b y m ě l p o d l e a u t o r a p ř e v z í t p l n o u z o d p o v ě d n o s t v e j m é n u u m ě n í a h i s t o r i e ( c o ž v e s k u t e č n o s t i n e d ě l á ). E x i s t u j e t o t i ž r e á l n á m o ž n o s t, ž e v y v s t a n e t e n t o n e b e z p e č n ý a r g u m e n t : o d c h v í l e, k d y n e n í m o ž n é k o n z e r v o v a t h i s t o r i c k é p r o s t ř e d í b e z e z m ě n y, n e m ů ž e s t á t z a j i s t i t k o n z e r v a c i v š e c h b u d o v, j e ž m a j í u m ě l e c k ý a h i s t o r i c k ý v ý z n a m. T a k t o j e m o ž n é d e m o l o v a t v š e, c o p ř e d s t a v u j e j e n c h a r a k t e r d a n é h o p r o s t ř e d í, a r e k o n s t r u o v a t t o m o d e r n ě n a s t e j n é m ú z e m í, o m e z u j í c s e n a k o n z e r v a c i b u d o v v ý j i m e č n é h o v ý z n a m u. P o t é b y s e m o h l o s t á t, ž e v e š k e r é n e m o v i t o s t i p ř e j d o u d o r u k o u s p e k u l a n t ů s v e ř e j n ý m i a s o u k r o m ý m i p o z e m k y s e z á š t i t o u p ř e d s t a v i t e l ů s t á t n í c h a p o l o s t á t n í c h i n s t i t u c í a s k o r o v š e c h a r c h i t e k t ů a i n ž e n ý r ů. C e l k o v á 69

70 h i s t o r i c k á h o d n o t a a o s o b i t ý r á z d a n é h o p r o s t ř e d í b y n e n á v r a t n ě z m i z e l y. C í t í m e, ž e o d l i š n o s t i s v ě t a m a j í v l i v n a p r o s t ř e d í j a k o c e l e k a n e n a j e d n o t l i v á d í l a. O d k u d p o c h á z í t a s p r á v n á ú v a h a, ž e n e j v ě t š í k r á s a m ě s t a s p o č í v á v h o d n o t ě c e l k u a n i k o l i v j e d n o t l i v ý c h p a m á t k á c h? D ů l e ž i t o s t t a k o v é h o u v a ž o v á n í s p o č í v á v p o z n á n í, ž e u m ě n í j e s o u č á s t í n a š e h o ž i v o t a a n e n í s o l i t é r e m. Š k o d í m u n e p r a v d y, k t e r é o n ě m n ě k t e ř í š í ř í. J e p o t ř e b a o t é t o p r o b l e m a t i c e d e b a t o v a t a o s v ě t l i t d a n é n e p r a v d y. T o s e p a k s t a n e z á k l a d e m p r o p o c h o p e n í n a š e h o p o u t a s m i n u l o s t í. V š e s o u v i s í s n a š í m a k t i v n í m z a p o j e n í m s e d o s p o l e č e n s k é h o ž i v o t a s o u č a s n é h o s v ě t a. N e j v ě t š í p ů v a b n a š i c h h i s t o r i c k ý c h c e n t e r j e v h i s t o r i c k é p a m ě t i, p r o t o ž e n e s o u s v ě d e c t v í z d o b d á v n o m i n u l ý c h. P o d l e P a n e h o j e u p ř í m n ě a b s u r d n í i g n o r o v á n í h i s t o r i c k é s k u t e č n o s t i v r á m c i s t r a t i f i k a c e, k t e r á b y l a d o v r š e n a v m i n u l o s t i, p ř i z p ů s o b u j í c s e s v ý m i k o n t r a s t y p r o s t ř e d í, j e ž s i p ř e j e m e z a c h o v a t. V č l e n ě n í m n o v ý c h f o r e m d o s t a r o b y l é h o m ě s t a b y n e m u s e l o b ý t v h o d n é ( p ř e d p o k l á d á m, ž e m ě l n a m y s l i p ř í p a d y t y p u t u r í n s k ý m r a k o d r a p T o r r e L i t t o r i a [ 30] ), i k d y b y r e s p e k t o v a l o a s p l ň o v a l o d a n é p a r a m e t r y. N a d r u h o u s t r a n u, u n i f o r m i t a n a š e h o s o u č a s n é h o ž i v o t a j a k o d ů s l e d k u m o d e r n í s p o l e č n o s t i o d p o v í d á n a š í o d e v z d a n o s t i o s u d u a p e s i m i s m u z n ě j p r a m e n í c í h o. N e h l e d á m e o s p r a v e d l n ě n í v m i m o ř á d n ý c h r e a l i z a c í c h l i d s k é h o g é n i a, a l e v p o k l e s u m o r á l k y. T é m ě ř v š e j s m e z í s k a l i n a ú k o r n a š í s v o b o d y. A t a k z b o ž n ý m p ř á n í m z ů s t á v á, a b y n o v é m ě s t o n e p o h l t i l o t o s t a r é k v ů l i f a l e š n ý m k o m p r o m i s ů m. J e n u t n é p o c h o p i t, ž e s e m u s í m e n a u č i t z a c h á z e t n e j e n s a r c h i t e k t o n i c k ý m j a z y k e m, a l e i s p r o g r a m e m s a m o t n é s t a v e b n í p r á c e. J í t d o h l o u b k y. Z a b ý v a t s e n e j e n a r c h i t e k t u r o u, a l e i p r o b l e m a t i k o u v ý s t a v b y. P a n e v a r u j e p ř e d d v o j s m y s l n o s t í p o j m ů a r c h i t e k t u r a v e r s u s s t a v b a. 70

71 A u t o r d á l e v t e x t u s t á l e v í c e a p e l u j e n a p o t ř e b u d i a l o g u. S á m v k l á d a l n a d ě j e d o n o v é g e n e r a c e, k t e r á s e n e m á b á t p t á t s e a p o z n á v a t. N a k o n e c p ř e d s t a v i l o s n o v u v š e o b e c n é h o c h a r a k t e r u, k t e r á s e z a b ý v á p r o b l e m a t i k o u o c h r a n y h i s t o r i c k ý c h c e n t e r. O s n o v a b y m ě l a b ý t p ř i j a t a j a k o n o r m a, j e ž b y b y l a p ř e d l o h o u k p o t ř e b n é m u z á k o n u. N á v r h, k t e r ý n e n í d e f i n i t i v n í, b y m ě l n á s l e d u j í c í p o d o b u : I. D e f i n o v a t h r a n i c e h i s t o r i c k o - u m ě l e c k ý c h c e n t e r. I I. S t a n o v i t b e z j a k é k o l i v ý j i m k y, ž e u v n i t ř t ě c h t o h r a n i c n e b u d e u m o ž n ě n o j a k i n s t i t u c í m č i o s o b á m v e ř e j n ý m, t a k s o u k r o m ý m, s t a v ě t b u d o v y, j e j i c h ž v ý š k a b y p ř e s a h o v a l a ú r o v e ň o k o l n í c h b u d o v. N e b u d e t a k d ů v o d u k e s p e k u l a c í m, j e ž b y s t a r o b y l é c e n t r u m p o v a ž o v a l y z a z l a t ý d ů l. N a m í s t o s t a r é b u d o v y n e b u d e m o ž n é p o s t a v i t j i n o u d v a k r á t t a k v y s o k o u. I I I. V y v l a s t n i t s o u k r o m é z e l e n é z ó n y z a h r n u t é v c e n t r u v e v e ř e j n é m z á j m u p r o t o, a b y s e z a b r á n i l o v y k o ř i s ť o v á n í p ů d y z e s t r a n y s t a v i t e l ů. T a t o p o s l e d n í n o r m a j e d o p o r u č e n a k v ů l i p o t ř e b ě v y h n o u t s e n e u s t á l é m u v z n i k u n o v ý c h b u d o v u v n i t ř s o u b o r ů s t a r o b y l ý c h s t a v e b a v b l í z k o s t i m í s t, k d e j s o u s a d y a z a h r a d y, k t e r é p o s k y t u j í c e n n ý o d d y c h. R o b e r t o P a n e : O c h r a n a p r o s t ř e d í v s o u č a s n é k u l t u ř e ( L a t u t e l a d e l l a m b i e n t e n e l l a c u l t u r a m o d e r n a ) 38 R o b e r t o P a n e j e n e j v ě t š í m f i l o z o f e m m e z i o s t a t n í m i p a m á t k á ř i, o k t e r ý c h p í š i. J e h o t e o r i e j e z a l o ž e n a n a s m y s l u p o z n á n í v ě c í, p o d s t a t y. T o s e o d r á ž í i v t e x t u ( p ů v o d n ě p ř e d n á š k y ), k t e r ý v y d a l j a k o č l á n e k v č a s o p i s e N a p o l i n o b i l i s s i m a. J á s i h o v y b r a l a z á m ě r n ě, p r o t o ž e, a č j e z r o k u ( P a n e b y l n e j v í c e l i t e r á r n ě č i n n ý a ž p o d r u h é s v ě t o v é v á l c e, a t o z e j m é n a v o b l a s t i o c h r a n y ž i v o t n í h o p r o s t ř e d í, k r a j i n y a h i s t o r i c k ý c h c e n t e r ), p o j e d n á v á o t é m a t u, j e ž j e k l í č o v é h l a v n ě v s o u č a s n é d o b ě. V n e p o s l e d n í ř a d ě s e z m i ň u j e o P r a z e j a k o o p ř í k l a d u j e d n o h o z n e j v í c e d e v a s t o v a n ý c h m ě s t. J e d n á s e o s h r n u t í j e h o d o s a v a d n í c h z k u š e n o s t í v r á m c i o c h r a n y 71

72 a r c h i t e k t o n i c k ý c h p a m á t e k a p r o s t ř e d í, v n ě m ž s e n a c h á z e j í. P a n e h o c í l e m j e p ř e d a t s v é z k u š e n o s t i m l a d é g e n e r a c i. V é s t s n í d i a l o g. J e h o z á m ě r e m j e v š e o b e c n ě z p r a c o v a t p r o b l e m a t i k u m o d e r n í h o r e s t a u r o v á n í p a m á t e k s p ř í m ý m z a m ě ř e n í m n a s e k t o r z a b ý v a j í c í s e r e s t a u r o v á n í m a r c h i t e k t u r y a p r o s t ř e d í. C i t u j e p ř i t o m A l b e r t a E i n s t e i n a, k t e r é h o n a z ý v á h u m a n i s t o u. T e n v j e d n é z e s v ý c h p ř e d n á š e k ř í k á : N e s t a č í, ž e s e č l o v ě k s p e c i a l i z u j e n a j e d n u p r á c i. M ů ž e s e s t á t u ž i t e č n ý m n á s t r o j e m, a l e n e b u d e b y t o s t í h a r m o n i c k y s e r o z v í j e j í c í. J e k l í č o v é, a b y s e s t u d e n t i u č i l i p o r o z u m ě t a r o z p o z n a t h o d n o t y a m u s í s i v y v i n o u t s m y s l p r o k r á s u a m o r á l k u, j i n a k s e b u d o u s p í š e p o d o b a t c v i č e n ý m p s ů m. M u s í s e n a u č i t p o r o z u m ě t o b s a h u, p o r o z u m ě t s í l e, k t e r á p o h á n í l i d s k o u b y t o s t. T a k o v é t o z n a l o s t i s e p ř e d á v a j í m l a d š í m g e n e r a c í m o s o b n í m k o n t a k t e m s v y u č u j í c í m a n e u č e b n i c e m i, a t o o b z v l á š t ě v d i s c i p l í n á c h, j a k ý m i j s o u h i s t o r i e a f i l o z o f i e. C í l e m m u s í z ů s t a t t o u h a v z d ě l á v a t s e p o c e l ý ž i v o t. 39 P a n e s e s t o u t o m y š l e n k o u z t o t o ž ň u j e a d o d á v á, ž e j e n u t n é n e u s t á l e s e o b o h a c o v a t o z k u š e n o s t i. V s o u č a s n é d o b ě z e j m é n a o t y p s y c h o l o g i c k é a h i s t o r i c k é. E i n s t e i n ř e k l, ž e s e m l á d e ž o d s v ý c h u č i t e l ů m u s í d o z v ě d ě t c o n e j v í c e, p r o t o ž e n e v š e j e p s á n o v k n i h á c h. P a n e v í, ž e j e t o n e r e á l n é p ř á n í. V e v ě t š i n ě p ř í p a d ů s i t o t i ž s t u d e n t i o d s v ý c h u č i t e l ů v e z m o u j e n v e l m i m á l o, z v l á š t ě v d o b á c h, k d y s e p ř i h l í ž í j e n k o t á z k á m p o l i t i c k ý m, n e - li d e m a g o g i c k ý m, n e b o k d y n e n í m o ž n o s t s t u d i a n o v ý c h m a t e r i á l ů. V t a k o v ý c h t o p ř í p a d e c h j s o u s t u d e n t i z á v i s l í n a r o z m l u v á c h s v y u č u j í c í m. P a n e z d ů r a z ň u j e p o t ř e b u b á d a t, p t á t s e. O n s á m j a k o u č i t e l t u t o m e t o d u v ž d y p r o s a z o v a l. S e s v ý m i s t u d e n t y s e z a b ý v á p r o b l e m a t i k o u k o m p l e x n o s t i k o n z e r v a c e p r o s t ř e d í a p a m á t e k. O n s á m v i d í p e r s p e k t i v u h l a v n ě v p r á c i s m l a d ý m i l i d m i. Musí s e s n i m i d e b a t o v a t o d a n é p r o b l e m a t i c e, p r o t o ž e d i a l o g j e n u t n ý! V í a z d ů r a z ň u j e, ž e m á m e d e m o k r a c i i a s v o b o d u, a l e v t a k o v é m s m y s l u, k t e r ý n i c n e z n a m e n á. A b y c h o m p o c h o p i l i p o d s t a t u a r c h i t e k t u r y a j e j í o c h r a n y, j e t ř e b a m í t p o j e m o t o m, c o v l a s t n ě a r c h i t e k t u r a j e, a t o n e j e n z h l e d i s k a 72

73 t o h o, c o v i d í m e d n e s. J e n u t n é p o c h o p i t, č í m b y l a s v o u k o m p l e x n o s t í v e s v é h i s t o r i i a č í m b y l a s v ý m i p o ž a d a v k y, j e ž n a n i k l a d l i s t a v e b n í c i. M u s í m e j i n a z í r a t n e j e n z h l e d i s k a v ě d o m í, a l e i p o d v ě d o m í. P a n e c h c e, a b y a r c h i t e k t i o p ě t p ř e m ý š l e l i o s m y s l u a r c h i t e k t u r y. A r c h i t e k t u r a n e s m í b ý t p o u h ý m v ý p o č t e m a v ý p l o d e m s t v o ř e n ý m v p o č í t a č i, k d e v z n i k a j í s t r u k t u r y, k t e r é j a k o b y p ř e d s t a v u j í n ě j a k ý s m y s l č i l i d s k é p o t ř e b y, a l e p ř i t o m t o m u t a k v e s k u t e č n o s t i n e n í. P o d l e P a n e h o j e s o u č a s n á a r c h i t e k t u r a j e d n o v e l k é f i a s k o, s t e j n ě j a k o o b r o v s k ý ú p a d e k, o d r á ž e j í c í s e v n a š í s p o l e č n o s t i. J e t ř e b a r a d i k á l n í k u l t u r n í r e v o l u c e, t í m s e z m ě n í i a r c h i t e k t u r a. T a s e n e z m ě n í s k r z e - i s m y, k t e r é j s o u p o u h ý m ú n i k e m, v n ě j š í f o r m o u, e s t e t i c k ý m a s p e k t e m, j e ž s i z a k l á d á n a p r a k t i c k é s t r á n c e. T y t o - i s m y v ě ř í, ž e v y ř e š í p r o b l é m y m o r á l k y, a l e n e d a ř í s e j i m t o. N a p r o t i t o m u j e t u z k u š e n o s t, k t e r o u P a n e n a b y l s t u d i e m p s y c h o l o g i e, a t o ta, ž e a r c h i t e k t u r a j e z a l o ž e n a n a u s p o k o j e n í p r a k t i c k é a m e c h a n i c k é, č i l i r a c i o n a l i s t i c k é v i z e. I p r o n ě j j e o r n a m e n t z l o č i n. O r n a m e n t t o t i ž s f u n k c í a r c h i t e k t u r y z r a c i o n a l i s t i c k é h o h l e d i s k a n e m á n i c s p o l e č n é h o. D o p o p ř e d í s e d o s t á v á f u n k č n o s t. S p o u s t a s o u č a s n é a r c h i t e k t u r y - t é m ě ř v š e c h n a v y k a z u j e s t r u k t u r u, j e ž v y p a d á, j a k o b y m ě l a z k u š e n o s t. J e š i t á n a m í r u l i d s k ý m p o t ř e b á m a p ř í j m ů m. C o z t o h o p l y n e? P a n e t v r d í, ž e j s m e d o n ě č e h o v t l a č e n i, a l e v e s v é f a n t a z i i m á m e p ř e d s t a v u o ú p l n ě j i n é a r c h i t e k t u ř e. B o h u ž e l m á m e n a s t a v e n ý s t a n d a r d, k t e r ý j e d o d r ž o v á n. Svým s t u d e n t ů m, b u d o u c í m a r c h i t e k t ů m, d o p o r u č u j e, a ť s e d r ž í i n t u i c e a n a l e z n o u r o v n o v á h u m e z i r o z u m e m a f a n t a z i í. D á l e d o d á v á, ž e j e d ů l e ž i t ý d i a l o g s l i d m i, k t e ř í v t a k o v é t o a r c h i t e k t u ř e b u d o u p o s l é z e b y d l e t, a e k o l o g i c k á o t á z k a, k t e r á s e v ů b e c n e ř e š í. N a r á ž í n a n e d o s t a t e k z e l e n ě a j e j í z á k l a d n í v ý z n a m p r o l i d s k ý ž i v o t. T o v i d í j a k o j e d e n z p r o b l é m ů s o u č a s n é v ý s t a v b y. S k r z e p r o b l é m n e d o s t a t k u z e l e n ě s e P a n e d o s t á v á k d e b a t ě o k o n z e r v a c i a o c h r a n ě p r o s t ř e d í. D l e n ě j j e p a t r n ý r o z d í l m e z i o b d o b í m v p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í a s o u č a s n o s t í. D n e s h o v o ř í m e o 73

74 o c h r a n ě p r o s t ř e d í n a v í c z h l e d i s k a e k o l o g i e. T a j e z á k l a d e m a k t u á l n í d i a l e k t i k y r e s t a u r o v á n í v e s m y s l u e s t e t i k y, h i s t o r i e a h o d n o t y p a m á t k y. P ř i o c h r a n ě p a m á t k y j e p o t ř e b a z v ý š e n é p é č e o o c h r a n u ž i v o t n í h o p r o s t ř e d í. D l e P a n e h o n a s t a l č a s, k d y j e n u t n á z m ě n a k o n c e p c e B e n á t s k é c h a r t y z r o k u N y n í j e t ř e b a r o z š í ř i t j i o p r o b l e m a t i k u ž i v o t n í h o p r o s t ř e d í, z e j m é n a o e k o l o g i i. P a n e t o o z n a č u j e z a n a š i p o v i n n o s t, i k d y ž v í, ž e t o r o z d ě l u j e l i d i v n á z o r o v é n e s h o d ě. J a k o p ř í k l a d u v á d í P r a h u, k t e r o u p o p i s u j e j a k o j e d n o z n e j k r á s n ě j š í c h m ě s t n a s v ě t ě, k t e r ý m p r o t é k á z a m o ř e n á ř e k a V l t a v a, j e ž s e d í k y n e u s t á l é m u z n e č i š ť o v á n í p r ů m y s l o v ý m o d p a d e m s t á v á p á c h n o u c í s t o k o u. Z á p a c h, k t e r ý s e z n í l i n e, z n e m o ž ň u j e p r o ž í t s i P r a h u d o s l o v a p l n ý m i d o u š k y! P a n e k r i t i z u j e i n e s m y s l n ě v e d o u c í s y s t é m d o p r a v y. N a d ř e š e n í m s i t u a c e z n e č i š t ě n é h o p r o s t ř e d í, k t e r é r e p r e z e n t u j e n i k a m n e v e d o u c í p o k u t o v á n í f i r e m, m u z ů s t á v á r o z u m s t á t. E k o l o g i e z a č í n á b ý t k l í č o v ý m t é m a t e m, k t e r é h ý b e i p o l i t i c k o u s i t u a c í. Z d e s e P a n e n a v r a c í o p ě t k s i t u a c i v I t á l i i, k d e p o l i t i č t í p ř e d s t a v i t e l é m í s t o p o k r o k u v o l í c e s t u ú s t u p k ů. J e d n á - l i s e o p l á n o v a n o u v ý s t a v b u, b e r e s e o h l e d n a c e l e k, n e n a j e d n o t l i v o u a r c h i t e k t u r u. T a k t o m u b y l o i v p ř í p a d ě r e v i t a l i z a c e c e n t r a N e a p o l e, k d e s e š l o p r o t i p r a v i d l ů m, j e ž m u s e l a u s t o u p i t z á j m u f i n a n č n í m u. T a t o s i t u a c e n a s t a l a j e n k v ů l i s p e k u l a n t ů m a r e a l i t n í m k a n c e l á ř í m, p r o t o ž e t e n, k d o m á p e n í z e, m á m o c. M o r á l n í z á s a d y j d o u v t o m t o p ř í p a d ě s t r a n o u. P o s l e d n í v ě c, k t e r o u p o s l é z e u z a v í r á s v o u p ř e d n á š k u, j e d ů r a z, k t e r ý k l a d e n a p a m ě ť. T a j e d ů l e ž i t á z h l e d i s k a u r b a n i s m u. J e p o t ř e b a, a b y s i m ě s t o u c h o v a l o v z p o m í n k u n a s e b e s t e j n ě t a k, j a k j e t o m u u č l o v ě k a. M ě s t o s i m u s í z a c h o v a t s v o j i p a m ě t n í h o d n o t u, i k d y ž s e b u d e č a s e m m ě n i t, r o z š i ř o v a t, a t p., a P a n e d o d á v á, ž e v z p o m í n k y j s o u s o u č á s t í p o d v ě d o m í, k t e r é s i s a m o u r č í, c o m á b ý t z a p a m a t o v a t e l n é. 74

75 C e s a r e B r a n d i ( , S i e n a , V i g n a n o ) [ 10] H i s t o r i k u m ě n í, k r i t i k u m ě n í, e s e j i s t a a s p e c i a l i s t a n a t e o r i i restaurování. V y s t u d o v a l d ě j i n y l i t e r a t u r y n a u n i v e r z i t ě v e F l o r e n c i i ( ). H i s t o r i k e m u m ě n í s e s t a l d í k y s v é š i r o k o s p e k t r á l n í č i n n o s t í. V r á m c i s v é h o p s a n í s e p o h y b o v a l v e s t e t i c k é m o k r u h u B e n e d e t t a C r o c e h o. V e d l s i d e n í k y o s o u č a s n é e s t e t i c e, z n i c h ž s e č a s e m z r o d i l y k n i h y z a b ý v a j í c í s e t e o r i í r e s t a u r o v á n í. P o m n o h o l e t k r o m ě t o h o p s a l č l á n k y d o č t r n á c t i d e n í k u C o r r i e r e d e l l a S e r r a n a t é m a p r o s t ř e d í, o c h r a n y m a j e t k u a r e s t a u r á t o r s k ý c h z á s a z í c h š ť a s t n ý c h i n e š ť a s t n ý c h. R o k u s e B r a n d i u j í m á p r á c e v P a m á t k o v é m ú ř a d u a m u z e u G a l l e r i a d i S i e n a, k d e m á z a ú k o l u s p o ř á d a t, k a t a l o g i z o v a t a u p r a v i t s b í r k u o b r a z ů A c c a d e m i e d i B e l l e A r t i d i S i e n a v n o v é m s í d l e p a l a z z a B u o n s i g n o r i. O t ř i r o k y p o z d ě j i v y h r á v á k o n k u r z n a p o s t i n s p e k t o r a p r o s p r á v u a n t i c k ý c h a u ž i t ý c h u m ě n í n a p a m á t k o v é m ú ř a d u v B o l o n i. B ě h e m t o h o t o p ů s o b e n í j e h o a k t i v i t y z a h r n o v a l y v y t v o ř e n í p r v n í r e s t a u r á t o r s k é d í l n y a v ý s t a v u P i t t u r a R i m i n e s e d e l T r e c e n t o ( ). R o k u j e B r a n d i p o v o l á n d o Ř í m a, k d e m u G i u l i o C a r l o A r g a n z a d á v á ú k o l z ř í d i t Ú s t ř e d n í k r á l o v s k ý i n s t i t u t p r o r e s t a u r o v á n í ( R e g i o I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o, ), d n e s N e j v y š š í i n s t i t u t p r o k o n z e r v o v á n í a r e s t a u r o v á n í ( I s t i t u t o s u p e r i o r e p e r l a c o n s e r v a z i o n e e d i l r e s t a u r o = I C R ). Ú s t a v s e k r á t c e p o s v é m v z n i k u s t á v á z á k l a d n í s t á t n í o r g a n i z a c í č i n n o u n a p o l i r e s t a u r á t o r s k é m. R a z i l t e h d y t e o r i i r e s t a u r o v á n í, v n í ž m á p ř e d n o s t k o n z e r v a c e, r e s t a u r á t o r s k á p r a x e a i n t e r d i s c i p l i n á r n í s t u d i u m. T o v e d l o k e v z n i k u t z v. r e s t a u r o c r i t i c o ( k r i t i c k é h o r e s t a u r o v á n í ) k l a d o u c í h o d ů r a z n a v ě d e c k ý c h a r a k t e r r e s t a u r o v á n í. S p í š e n e ž u m ě l e c k é d o v e d n o s t i B r a n d i p o ž a d o v a l h i s t o r i c k é a t e c h n i c k é z n a l o s t i, s t e j n ě j a k o v e l k o u v n í m a v o s t. P ř i s p ě n í v ě d y j e a l e l i m i t o v á n o t í m, ž e p o s k y t n e r e s t a u r á t o r o v i z á k l a d n í f a k t i c k é i n f o r m a c e, a l e n e n a h r a d í j e h o p r á c i. B r a n d i s e v y j á d ř i l o k r i t i c k é m r e s t a u r o v á n í j a k o o ú k o l u, k t e r ý m ů ž e b ý t p o v a ž o v á n z a m e c h a n i c k ý, a l e v e s k u t e č n o s t i p a t ř í k e s v o b o d n ý m 75

76 u m ě n í m. D l e n ě j m á b ý t u m ě l e c k é d í l o c h á p á n o v e s v ý c h m a t e r i á l n í c h, e s t e t i c k ý c h a h i s t o r i c k ý c h a s p e k t e c h. S a m o t n á r e s t a u r a c e b y t e d y z a h r n o v a l a m e t o d u d e f i n o v á n í d í l a v j e h o m a t e r i á l n í n e p o r u š e n o s t i a e s t e t i c k é a h i s t o r i c k é h o d n o t ě, s c í l e m d o c h o v a t h o d o b u d o u c n o s t i. M ě l b y s e p ř i t o m n a j í t n e j v h o d n ě j š í z p ů s o b, j a k ý m b u d e r e s t a u r a c e p r o v e d e n a, o d j e d n o d u c h é h o r e s p e k t o v á n í d a n é h o s t a v u a ž p o n e j r a d i k á l n ě j š í z á s a h y. H l a v n í m p r i n c i p e m m u s í v ž d y z ů s t a t k o n z e r v a c e, z á c h r a n a p ů v o d n í h o m a t e r i á l u. P a m á t k a a r c h i t e k t o n i c k á s e m á p o j í m a t j a k o c e l e k = G e s a m t k u n s t w e r k. V e s v é f u n k c i B r a n d i s e t r v a l d o r o k u , p o t é s e v ě n o v a l v ý u c e d ě j i n u m ě n í n a u n i v e r z i t ě v P a l e r m u a v Ř í m ě. Č e t n é j s o u j e h o s p i s y a č l á n k y z a b ý v a j í c í s e k r i t i k o u u m ě n í. J e j i c h s e z n a m s e n a c h á z í n a w e b o v ý c h s t r á n k á c h s p o l e č n o s t i A s s o c i a z i o n e a m i c i d i C e s a r e B r a n d i. N e j v ý z n a m n ě j š í m B r a n d i h o d í l e m, s t ě ž e j n í m p r o o b o r r e s t a u r o v á n í, j e T e o r i e r e s t a u r o v á n í, s o u b o r p ř e d n á š e k a s t a t í, k t e r é s e p s a l a p ř e d n e s l b ě h e m s v é h o p ů s o b e n í n a I n s t i t u t u v Ř í m ě. A k t u á l n o s t B r a n d i h o s p i s u s p o č í v á v j a s n é t e o r e t i c k é f o r m u l a c i : R e s t a u r o v á n í p ř e d s t a v u j e m e t o d o l o g i c k ý m o m e n t u z n á n í u m ě l e c k é h o d í l a v j e h o f y z i c k é s o u d r ž n o s t i a v j e h o b i p o l a r i t ě e s t e t i c k é a h i s t o r i c k é z h l e d i s k a j e h o p ř e d á n í d o b u d o u c n a. 40 C e s a r e B r a n d i ř e š í v t e o r e t i c k é r o v i n ě z á k l a d n í ú k o l y r e s t a u r o v á n í n e j e n z h l e d i s k a v ý t v a r n é h o a t e c h n o l o g i c k é h o, a l e i z p o h l e d u e t i c k é h o, e s t e t i c k é h o a f i l o z o f i c k é h o. U m ě l e c k é d í l o v n í m á v j e h o h i s t o r i c k ý c h s o u v i s l o s t e c h a v e v a z b ě k s o u č a s n o s t i. V e l m i p ř e s n ě j e s t a n o v e n k o n k r é t n í ú h e l p o h l e d u n a n ě v r á m c i r e s t a u r á t o r s k é h o p r o c e s u. D í k y p o h l e d u z v í c e ú h l ů j e m o ž n o d o b r a t s e c o n e j p ř e s n ě j š í d e f i n i c e z k o u m a n é p r o b l e m a t i k y. P o d r o b n ě s e B r a n d i z a b ý v á p o j m e m j e d n o t y u m ě l e c k é h o d í l a v e s m y s l u j e h o c e l i s t v o s t i a j e d n o t y p o t e n c i á l n í, p r o j e v u j í c í s e i v e f r a g m e n t u v p ř í p a d ě d í l a d e s t r u o v a n é h o. S t í m s o u v i s í i p r o b l e m a t i k a d o p l ň o v á n í c h y b ě j í c í c h 76

77 p a r t i í d e s t r u o v a n é h o a r t e f a k t u j a k z h l e d i s k a m a t e r i á l u, t a k i z p o h l e d u v ý t v a r n é h o, e s t e t i c k é h o a e t i c k é h o. 41 D ů l e ž i t o u r o l i t u h r a j e i f e n o m é n č a s u a s n í m s p o j e n ý p o j e m h i s t o r i č n o s t i, r e s p e k t i v e h i s t o r i c k é h o z h o d n o c e n í d a n é h o d í l a. B r a n d i z a v á d í p o j e m d v o j í h i s t o r i č n o s t i, t z n. č a s a m í s t o v z n i k u u m ě l e c k é h o d í l a n a s t r a n ě j e d n é a d o b u, p o k t e r o u d í l o e x i s t u j e a u p r a v u j e s e, n a s t r a n ě d r u h é. P o k u s y d í l o o p r a v i t n e b o u p r a v i t s e v ž d y ř í d í p o d l e e s t e t i c k ý c h h o d n o t p l a t n ý c h v t é k t e r é d o b ě. T e n t o p r o b l é m B r a n d i n e ř e š í p o u z e v ú z c e v y m e z e n é o b l a s t i r e s t a u r á t o r s k é h o p ř í s t u p u k d í l ů m m a l í ř s k ý m a s o c h a ř s k ý m, a l e i v p ř í s t u p u k d í l ů m a r c h i t e k t o n i c k ý m a k v ý s l e d k ů m p ů s o b e n í č l o v ě k a v k r a j i n ě. V e l m i d ů l e ž i t o u h o d n o t o u j e p r o n ě h o m í s t o, p r o k t e r é b y l o d í l o p ů v o d n ě u r č e n o, a s n í m s p o j e n é s p o l u p ů s o b e n í s v ě t l a. V p ř í p a d ě a r c h i t e k t u r y B r a n d i k l a d e d ů r a z i n a p r o s t ř e d í, d o k t e r é h o b y l a v u r č i t é d o b ě k o n k r é t n í s t a v b a c í l e n ě z a s a z e n a. C e s a r e B r a n d i : S t a r é a n o v é v s t a r o b y l ý c h i t a l s k ý c h m ě s t e c h ( I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e a n t i c h e c i t t á i t a l i a n e ) 42 B r a n d i s e v t o m t o t e x t u z a o b í r á h i s t o r i í a r c h i t e k t u r y z h l e d i s k a j e j í h o v ý z n a m u. S n a ž í s e d a n á o b d o b í s r o v n a t a v y v o d i t a r g u m e n t y, p r o č j e d n e s t a k o b t í ž n á k o e x i s t e n c e s t a r ý c h a n o v ý c h č á s t í m ě s t a. A p r á v ě z t o h o t o d ů v o d u j s e m s i v y b r a l a t e n t o t e x t. J e h o v ý b ě r e m p ř e d s t a v í m C e s a r e B r a n d i h o i z j i n é s t r á n k y, p r o t o ž e p r o m ě j e t o p ř e d e v š í m o s o b n o s t z n á m á s p í š e s v o u i n k l i n a c í k j i n ý m d r u h ů m u m ě n í. Z e v š e c h u m ě n í, v e s m y s l u p o c h o p e n í s l o ž i t o s t i o b s a h u, j e p r o a u t o r a z h l e d i s k a e s t e t i k y n e j s l o ž i t ě j š í a r c h i t e k t u r a. V a r c h i t e k t u ř e j s o u o b s a ž e n y r ů z n é m o t i v y a z a h r n u j e v s o b ě p ř e d e v š í m d v a d ů l e ž i t é b o d y : u ž i t k o v o s t a m o n u m e n t a l i t u, k t e r é d o s a h o v a l y h l a v n ě v d o b á c h v e l k ý c h m i s t r ů ( t í m B r a n d i m y s l í r e n e s a n c i a b a r o k o ) s y n t é z y. U ž i t k o v o s t s e o b r a c í s p í š e k u s p o k o j e n í p ř í m ý c h p o t ř e b a m o n u m e n t a l i t a s e s n a ž í o v y j á d ř e n í r é t o r i c k é a a u t e n t i c k é. P o z d ě j i d o j e j i c h v z á j e m n é h o v z t a h u v s t u p u j e o r n a m e n t i k a. B r a n d i m u j d e o 77

78 v y s v ě t l e n í k o m p l e x n o s t i a s l o ž i t o s t i a r c h i t e k t u r y. C í t í o d l i š n o s t f o r e m p ř e d e v š í m v p r o b l é m u p ř i z p ů s o b e n í s e. N a r á ž í n a p o s t u p n o u o d l i š n o s t v k o e x i s t e n c i v ý š e z m í n ě n ý c h b o d ů ( u ž i t k o v o s t, m o n u m e n t a l i t a, o r n a m e n t i k a ). K v ů l i t é t o o d l i š n o s t i n ě k t e ř í l i d é, n e z a b ý v a j í c í s e a r c h i t e k t u r o u, n e p o c h o p í j e j í p o d s t a t u a v n í m a j í j i j e n j a k o m a t e r i á l o v o u s o u d r ž n o s t. T a k o v á d e g r a d a c e v e d e a ž k e k o n c i k u l t u r y, r o v n ě ž t a k k p o t l a č e n í h o d n o t y a r c h i t e k t o n i c k é f o r m y. V ž á d n é j i n é f o r m ě u m ě n í n e d o c h á z í k t a k č e t n ý m z á j m o v ý m k o n f l i k t ů m j a k o v a r c h i t e k t u ř e. T o a u t o r a v e d e k z a m y š l e n í n a d s t a r ý m a n o v ý m v e s t a r o b y l ý c h i t a l s k ý c h m ě s t e c h. D l e n ě j j d e j e n o n e r o v n ý b o j f i n a n č n í c h z á j m ů. K r i t i z u j e l h o s t e j n ý p o s t o j, k v ů l i k t e r é m u s e b o h u ž e l n a c h á z í d o s t a t e k p r o s t o r u p r o r ů z n é ú s k o k y, z á l u d n o s t i a š p a t n é z a c h á z e n í s e s t a r o b y l ý m i m ě s t y. D o k o n c e a n i m e z i v z d ě l a n ý m i o s o b n o s t m i v I t á l i i n e n í p o v ě d o m í o t o m, j a k ý m v ý v o j e m a r c h i t e k t u r a o d o b d o b í r e n e s a n c e p r o š l a a j a k é h o v ě h l a s u a o b l i b ě s e d í k y r e n e s a n č n í a r c h i t e k t u ř e i t a l s k á m ě s t a t ě š í. A p r á v ě o s v ě t ě s e B r a n d i v ě n u j e v e z b y l é č á s t i t e x t u. P o s t u p n ě r o z e b í r á v ý z n a m r e n e s a n č n í a b a r o k n í a r c h i t e k t u r y a p o s l é z e k r i t i z u j e u p a d a j í c í ú r o v e ň a r c h i t e k t u r y s e t t e c e n t a a a ž ú p l n o u d e g e n e r a c i v p o d o b ě o t t o c e n t a. N á s l e d n ě k o n s t a t u j e, ž e u ž s e a s i n i k d y n e p o d a ř í n a v á z a t n a m i s t r n o u a r c h i t e k t u r u z d o b p ř e d s e t t e c e n t e m. P o j ď m e s i v š e p r o b r a t d e t a i l n ě j i. B r u n e l l e s c h i a j e h o o b j e v e n í p e r s p e k t i v y u m o ž n i l o n o v o u p r o s t o r o v o s t v e v š e c h f o r m á c h u m ě n í a n a s t o l e n í p o ř á d k u v p r o s t o r u. R o z v í j í t r a d i c i ř e c k o - ř í m s k é a r c h i t e k t u r y, k t e r o u n e i m i t u j e a a n i j i h i s t o r i c k y n e f a l š u j e. K t o m u t o v ý v o j i d o s p ě l p ř e s f l o r e n t s k ý r o m á n s k ý s l o h. T o, c o d ě l á i t a l s k o u r e n e s a n c i t y p i c k ý m p r o d u k t e m I t á l i e, j e p ř e d e v š í m j e j í h l u b š í v ý z n a m, s y s t é m a v n e p o s l e d n í ř a d ě t e o r e t i c k ý z á k l a d v e s m y s l u a r c h i t e k t o n i c k é h o r y t m u. T í m B r a n d i m y s l í r y t m i k u v p e r s p e k t i v ě a j i s t o u k r e a t i v i t u, t v ů r č í h o d u c h a d a n é h o j e d i n c e a m o ž n o s t s o u ž i t í s t a r é h o s n o v ý m, j a k s e t o d o t é d o b y n e p o d a ř i l o a n i k d y v í c e u ž s e t o n e p o d a ř í. 78

79 T a k o v é h o s o u l a d u, j a k ý b y l m e z i r e n e s a n č n í a o s t a t n í a r c h i t e k t u r o u, j i ž d n e s n e l z e d l e C e s a r e B r a n d i h o d o s á h n o u t. V t é d o b ě b y l o m o ž n é v í c e č i m é n ě u t v á ř e t s t a r é f o r m y v n o v é p r o s t o r o v é u s p o ř á d á n í. U m ě n í a r c h i t e k t u r y s p o č í v a l o v o d h a d u, v p ř e d v í d á n í b u d o u c í c h u d á l o s t í p e r s p e k t i v n í c h f o r e m v e s m y s l u r o z m ě r ů a t v a r ů b u d o v a v j e j i c h d a l š í z a č l e n ě n í v p r o s t o r u. M i s t r n o u i n t e g r a c i n o v ý c h b u d o v d o s t a r é h o p r o s t o r u l z e v i d ě t v e F l o r e n c i i. P r á v ě B r u n e l l e s c h i h o p r á c i B r a n d i v y z d v i h u j e n e j v í c e, a t o p r o j e h o o r i g i n a l i t u, a b s o l u t n í a u t e n t i c i t u a n o v o u p r o s t o r o v o s t d a n o u p e r s p e k t i v o u. T a j e m s t v í i n t e g r a c e r e n e s a n č n í a r c h i t e k t u r y d o s t ř e d o v ě k é h o p r o s t o r u s p o č í v a l o v m o ž n o s t i p ř e p r a c o v á n í p r o s t o r u, v p o c h o p e n í p ř e d c h o z í h o a r c h i t e k t o n i c k é h o p o d k l a d u. S h r n u - l i t o, t e d y v n a s t o l e n í ř á d u, k t e r ý b y l s c h o p n ý s e i n t e g r o v a t. D ů l e ž i t ý m p o z n a t k e m b y l a t é ž s c h o p n o s t r e d u k c e p e r s p e k t i v y k v y j á d ř e n í u r č i t ý c h r o z m ě r ů ( z m ě n y š í ř k y, h l o u b k y ). D í k y p e r s p e k t i v ě s e n a s k y t l y d o t é d o b y n e v í d a n é m o ž n o s t i. P ř i c h á z í o b d o b í b a r o k a, v e k t e r é m j e p r i n c i p p e r s p e k t i v y d o t a ž e n d o e x t r é m n í h o v y u ž i t í. V y n i k n o u v n ě m h l a v n ě B e r n i n i a B o r r o m i n i, a t o z e j m é n a s c h o p n o s t í z a č l e n i t d o k o m p l e x ů m n o h e m v ě t š í m o n u m e n t á l n o s t a p r o s t o r o v o s t. P r o B r a n d i h o j e d o b a r e n e s a n c e a b a r o k a p ř e d e v š í m d o b o u k o e x i s t e n c e p a m á t e k. V n e o k l a s i c i s m u a u t o r n e s h l e d á v á n i c j i n é h o n e ž p o h ř e b i š t ě r e n e s a n c e. O d o b d o b í s e t t e c e n t a j e p r o n ě j s t á l e v ě t š í m p r o b l é m e m i n t e g r a c e d o p r o s t o r u. V š e d e g e n e r u j e v t z v. n e o - s t y l e c h, k t e r é d l e C e s a r e B r a n d i h o p u s t o š í i t a l s k á m ě s t a, h l a v n ě Ř í m. O t t o c e n t o j e p r o n ě j s t o l e t í m d e g e n e r a c e v a r c h i t e k t u ř e p o c e l é E v r o p ě. N e j h o r š í n a t é t o s i t u a c i a l e b y l a i g n o r a c e m ě s t s k ý c h h i s t o r i c k ý c h j a d e r. V e š k e r é p o k u s y o z a č l e n ě n í n o v é ( n u t n o d o d a t h l a v n ě n e p r o m y š l e n é a n e o r i g i n á l n í ) a r c h i t e k t u r y d o u c e l e n é h o k o m p l e x u m ě s t a p ů s o b i l y f a l e š n ě a n a r u š o v a l y d u c h a d a n é h o m í s t a. V š e c h n a v e l k á i t a l s k á města z a ž i l a v 1 9. s t o l e t í r ů z n é d r u h y a s a n a c í a n e d o b r o v o l n ý c h v y l e p š e n í ( r e k o n s t r u k c e, d o p l ň k y, a d. ). N a p ř í k l a d F l o r e n c i e a Ř í m t a k 79

80 p o s t u p n ě z a č a l y z t r á c e t s v o u n o b l e s u a d u c h a, p r o t o ž e t y t v o ř i l a p r á v ě a r c h i t e k t u r a. S t y l i s t i c k á n e s o u h r a, s t e r i l n o s t a r c h i t e k t u r y, n e r e s p e k t o v á n í d a n ý c h p e r s p e k t i v n í c h p r i n c i p ů u o k o l n í c h b u d o v z p ř e d e š l ý c h s t a l e t í, t o v š e n a d ě l a l o v e l k é š k o d y. D n e s j d e p ř e d e v š í m o a d a p t a c i n o v é h o d o s t a r é h o. T o s t a r é j e s m n o h a p o t í ž e m i k o n z e r v o v á n o. C í l e m j e z á c h r a n a v ý j i m e č n é k r á s y s t a r o b y l ý c h m ě s t. B r a n d i d o d á v á, ž e s e m u s í v ž d y r e s p e k t o v a t a u d r ž e t p ů v o d n í a r c h i t e k t o n i c k á m y š l e n k a. C e s a r e B r a n d i : P o d s t a t a t e o r i e r e s t a u r o v á n í ( I l f o n d a m e n t o t e o r i c o d e l r e s t a u r o ) 43 B r a n d i s e v t é t o s t a t i z a b ý v á p r o b l e m a t i k o u r e s t a u r o v á n í z h l e d i s k a k o n z e r v a č n í a r e n o v a č n í m e t o d y. C h c e v y s v ě t l i t, j a k s n a d n o s e m ů ž e, v r á m c i r e s t a u r á t o r s k ý c h p r a c í, s k l o u z n o u t k n a p o d o b i v ý m p r v k ů m, k t e r é j s o u p r o n ě h o o s o b n ě n e ž á d o u c í. D á l e n á s s e z n a m u j e s e s m ě ř o v á n í m k o n z e r v á t o r s k ý c h m e t o d v j e h o p o d á n í, r e s p e k t i v e s t í m, c o p r á v ě o n s h l e d á v á z a s p r á v n é a v h o d n é. V š e o b e c n ě s e r e s t a u r o v á n í m r o z u m í j a k á k o l i č i n n o s t v e d o u c í k p r o d l o u ž e n í ž i v o t n o s t i p a m á t k y. J e t o m o ž n é z a p o m o c i k o n z e r v a c e, p r o s t ř e d k y f y z i c k ý m i a t ě m i, j e ž s p o l e h l i v ě u d r ž í k o n z i s t e n c i a p o s l á n í u m ě l e c k é h o d í l a. P r o c e s m ů ž e b ý t r o z š í ř e n o k o n c e p t o b s a h u j í c í p r v k y r e n o v a č n í, c o n e j v í c e s e p ř i b l i ž u j í c í p ů v o d n í m u d í l u. T y t o d v a p ó l y, z n i c h ž j e d e n v y m e z u j e r e s t a u r o v á n í j a k o p o u h o u k o n z e r v a c i a d r u h ý m ů ž e v é s t p ř í m o k c i t a c i p ů v o d n í h o d í l a z a p o m o c i k r e a t i v n í c h, n a p o d o b i v ý c h p r v k ů, c h a r a k t e r i z u j í n e s o u l a d n ý p o s t o j s o u č a s n é h o p ř í s t u p u k r e s t a u r o v á n í. Z t é t o d v o j a k o s t i s e s n a d n o m ů ž e z r o d i t p r o c e s p o u ž í v á n í k l a m n ý c h a n e š ť a s t n ě z v o l e n ý c h m a t e r i á l ů, j e ž m o h o u z p ů s o b i t č e t n é š k o d y č i z t r á t y. P r o t o s i m u s í r e s t a u r á t o ř i j a s n ě s t a n o v i t k r i t é r i a a k o n c e p t. V y j á d ř i t p l a t n é s t a n o v i s k o. P ř i j í t s t e o r i í, k t e r á m á j e d i n é s p r á v n é ř e š e n í. A j e p ř i t o m n u t n o r o z l i š o v a t m e z i r o z h o d n u t í m 80

81 e m p i r i c k ý m a p r o v i z o r n í m. N e n í m o ž n é a p l i k o v a t n ě k o l i k p ř í s t u p ů č i z p ů s o b ů r e s t a u r o v á n í. M u s í s e s t a n o v i t j e d e n p r i n c i p a t o h o s e d r ž e t. D ů l e ž i t é p r o B r a n d i h o j e i t o, ž e c í l e m n e n í k l a m a t, v e s m y s l u n a h r a z o v a t. P r e f e r u j e m i n i m á l n í z á s a h, a b y b y l a z a c h o v á n a u m ě l e c k o s t a a u t e n t i č n o s t a u t o r a ( z d e m u s í m d o d a t, ž e v t o m t o p ř í p a d ě s e c e s t y i t a l s k é h o a č e s k o s l o v e n s k é h o p ř í s t u p u r o z c h á z e j í ). V y v s t á v a j í t e d y d v a a s p e k t y : b u ď t o b u d e m e r e s p e k t o v a t v k u s r e s t a u r á t o r ů v, a n e b o t o o d v o d í m e z d a n é h o h i s t o r i c k o - u m ě l e c k é h o k o n c e p t u. N e n í t ř e b a d o d á v a t, ž e p ř e d c h o z í h y p o t é z y n e p ř e d s t a v u j í ž á d n o u ú c t u k d í l u s a m o t n é m u. D l e a u t o r a s e d í l o m u s í p ř i j m o u t v t a k o v é m s t a v u, v j a k é m s e n a c h á z í, a n e v m ě š o v a t s e s p ř í p a d n ý m i i n t e r v e n c e m i. U m ě l e c k á d í l a v ž d y p ů s o b i l a j a k o č i s t ý h i s t o r i c k ý d o k u m e n t a t a t o s k u t e č n o s t b y m o h l a b ý t p o š k o z e n a n e ž á d o u c í m v s t u p e m u m ě l e c k é k r e a t i v i t y. B r a n d i d o p o r u č u j e n á s l e d o v a t i s p i r i t u á l n í p o s t o j, j e ž j e v d í l e z n á z o r n ě n. B r á n í s e v m ě š o v á n í a p ř e t v á ř e n í p ů v o d n í h o k o n c e p t u d í l a. J a k ý k o l i d a l š í z á s a h v r á m c i p o k u s u p ř i b l í ž e n í s e k p ů v o d n í p o d o b ě d í l a n e n í ž á d o u c í. N e e x i s t u j e t o t i ž ž á d n ý s p r á v n ý a ú s p ě š n ý r e s t a u r á t o r s k ý k o n c e p t, j e ž b y v e d l k e k ý ž e n é m u s o u l a d u. J e t ř e b a r e s p e k t o v a t n e z v r a t n o s t n a p o l i e s t e t i c k é m. A u t o r s e t í m c h c e v y v a r o v a t p ř e d ě l á v k á m v e s t y l u V i o l l e t a - le-duca. B r a n d i k r i t i z u j e d o p l ň k y j a k n a s o c h a ř s k ý c h ( A p o l l ó n b e l v e d e r s k ý, L á o k o ó n ) a m a l í ř s k ý c h, t a k i a r c h i t e k t o n i c k ý c h d í l e c h ( P a n t h e o n ). Z t r á c í t o d u c h a d o b y, p r o t o ž e t o j e n a p o d o b i v é. I k d y ž s e b u d e m e p ř i r e s t a u r o v á n í s n a ž i t c i t o v a t d o b u, v e k t e r é d í l o v z n i k l o, v ž d y v y t v o ř í m e d í l o n o v é, j i n é. A u t o r o t o m t o j e v u m l u v í j a k o o k r i t i c k é i n t e r p r e t a c i. V y j á d ř e n í d a n é e p o c h y n e l z e z p o c h y b ň o v a t, n a p o d o b o v a t, z n o v u v y t v á ř e t, p r o t o ž e u ž t o n i k d y n e b u d e t o t é ž. T í m, ž e s e z a b r á n í p ř í l i š n ý m r e s t a u r á t o r s k ý m z á k r o k ů m, n e b u d e d í l o v b u d o u c n u č e l i t č e t n ý m s p e k u l a c í m. 81

82 C e s a r e B r a n d i s e d á l e z a m ý š l í n a d r e s t a u r o v á n í m z h l e d i s k a e s t e t i c k é h o, l o g i c k é h o a e t i c k é h o. V y v o z u j e, ž e n e l z e p ř e s n ě u r č i t, c o j e a n e n í s p r á v n é. O n s á m p r e f e r u j e z a c h o v a t d í l o v d a n é m n a l e z e n é m s t a v u a k o n z e r v o v a t h o - u ž j e n k v ů l i o d l i š n o s t i m e t o d o l o g i c k ý c h p o s t u p ů, p r o t o ž e n e v í m e, k t e r ý j e s p r á v n ý. N a z á v ě r a u t o r d o d á v á, ž e d í l o v z n i k l o p r o t o, a b y n ě c o v y j a d ř o v a l o. J e t o h i s t o r i c k á p a m á t k a n e z á v i s l á n a s v é e s t e t i c k é h o d n o t ě a m y n e m á m e p r á v o j i m ě n i t, p o t a ž m o p ř e t v á ř e t j e j í h o d n o t y. P r o t o j e ž á d o u c í k o n z e r v a c e v t a k o v é m s t a v u, v e k t e r é m j e v y j á d ř e n a p o d s t a t a a h i s t o r i c k é v ě d o m í p a m á t k y. 82

83 7. Kulturní a politická situace v Itálii v letech o f i c i á l n ě v z n i k á I t a l s k é k r á l o v s t v í. V i k t o r E m a n u e l s e s t á v á k r á l e m a T u r í n h l a v n í m m ě s t e m j e u s t a n o v e n a p r v n í v l á d a I t a l s k é h o k r á l o v s t v í, v e d e n a p r a v i c í. C a v o u r s e s t á v á p r e z i d e n t e m R a d y ( p r e m i é r e m ). V e F l o r e n c i i s e k o n á I. n á r o d n í v ý s t a v a I t á l i e G a r i b a l d i p ř i s l a v n o s t n í m p r o s l o v u h l á s á p a m á t n o u v ě t u B u ď Ř í m, n e b o s m r t. Ř í m j e v t é d o b ě p a p e ž s k é m ě s t o j e z a v e d e n a j e d n o t n á m ě n a D l e p r ů z k u m u j e 8 0 % i t a l s k é h o o b y v a t e l s t v a p o v a ž o v á n o z a a n a l f a b e t y. U v e d e n a d o p r o v o z u ž e l e z n i č n í t r a s a Ř í m N e a p o l V y d á n a p r v n í s é r i e d o p i s n í c h z n á m e k s p o r t r é t e m V i k t o r a E m a n u e l a I. M i l á n z a s t u p i t e l s t v o m ě s t a v y h l a š u j e 3. k o n k u r z n a u r b a n i s t i c k é ř e š e n í p i a z z a d e l D u o m o. N e a p o l m ě s t s k ý ú ř a d v y h l a š u j e k o n k u r z n a v ý s t a v b u n o v é v ý c h o d n í č t v r t i

84 I t a l o v é u j i š ť u j í, ž e r e s p e k t u j í c e l i s t v o s t p a p e ž s k é h o s t á t u s e F l o r e n c i e s t á v á p o T u r í n ě h l a v n í m m ě s t e m I t a l s k é h o k r á l o v s t v í. I t á l i e p o d e p i s u j e p a k t u s t a n o v e n í M e z i n á r o d n í h o č e r v e n é h o k ř í ž e v y d á n z á k o n o s j e d n o c e n í a d m i n i s t r a t i v y I t a l s k é h o k r á l o v s t v í. M i l á n C a m i l l o B o i t o p ř e s t á v á v y u č o v a t n a A k a d e m i i v B r e ř e ( A c c a d e m i a d i B r e r a ). P ř e c h á z í n a N e j v y š š í t e c h n i c k ý i n s t i t u t ( I s t i t u t o T e c n i c o S u p e r i o r e ), k d e z a k l á d á S p e c i á l n í a r c h i t e k t o n i c k o u š k o l u ( S c u o l a S p e c i a l e d i A r c h i t e t t u r a ). Z d e v y u č u j e d o r o k u J e h o ž á k e m j e n a p ř í k l a d L u c a B e l t r a m i. T í m, ž e s e F l o r e n c i e s t á v á h l a v n í m m ě s t e m I t a l s k é h o k r á l o v s t v í, j e t ř e b a m ě s t o r o z š í ř i t. B o u r a j í s e s t ř e d o v ě k é h r a d b y a v y t v á ř í s e n o v ý s y s t é m o k r u ž n í c h t ř í d. C a m i l l o B o i t o p r o j e k t u j e h ř b i t o v v G a l l a r a t e, V a r e s e ( ) n á s l e d u j e s j e d n o c e n í l e g i s l a t i v y, k t e r é s e t ý k á o b č a n s k é h o, t r e s t n í h o a o b c h o d n í h o p r á v a. K v ě t e n j e v y h l á š e n z á k o n e m p ř e d e p s a n ý k u r z m ě n y. Č e r v e n I t á l i e v s t u p u j e d o v á l k y s P r u s k e m p r o t i R a k o u s k u. T í m z a č í n á t ř e t í v á l k a z a n e z á v i s l o s t. Ř í j e n d í k y v í t ě z s t v í P r u s k a z í s k á v á I t á l i e o b l a s t V e n e t t a j e l i d o v ý m h l a s o v á n í m k I t á l i i p ř i p o j e n o V e n e t t o L i s t o p a d G a r i b a l d i s e n e ú s p ě š n ě p o k o u š í s d o b r o v o l n í k y d o b ý t Ř í m. S r p e n j e v y h l á š e n z á k o n o m a j e t k o v é m v y p o ř á d á n í s c í r k v í. Z a č í n á p r o d e j c í r k e v n í h o m a j e t k u C a m i l l o B o i t o p r o j e k t u j e o b e c n í n e m o c n i c i v G a l l a r a t e, V a r e s e ( )

85 L e d e n z a v e d e n á d a ň z m l e t í r o z p o u t á n e p o k o j e v c e l é I t á l i i. V l á d a z ř i z u j e M i n i s t e r s t v o p r ů m y s l u a o b c h o d u k e s t u d i u p r o b l é m ů s p r o d u k c í a d i s t r i b u c í. Ř í m k o n á s e V a t i k á n s k ý k o n c i l, k t e r ý s c h v a l u j e ( v č e r v e n c i ) d o g m a o n e o m y l n o s t i p a p e ž e v o t á z k á c h v í r y a m o r á l k y. U k o n č e n a k o n s t r u k c e ž e l e z n i č n í s í t ě F r é j u s ( o d ). N a k o n c i r o k u j e I t á l i e p r o p o j e n a k m ž e l e z n i č n í c h t r a t í L i s t o p a d p a p e ž P i u s I X. e x k o m u n i k u j e V i k t o r a E m a n u e l a a v y h l a š u j e n e p l a t n o s t o b s a z e n í Ř í m a ( b y l o b s a z e n t é h o ž r o k u ). Ř í m z a l o ž e n a K o m i s e a r c h i t e k t ů a i n ž e n ý r ů K v ě t e n v y d á n z á k o n, k t e r ý u p r a v u j e v z t a h y m e z i s t á t e m a c í r k v í d o k o n k o r d á t u v r o c e s e Ř í m o f i c i á l n ě s t á v á h l a v n í m m ě s t e m I t a l s k é h o k r á l o v s t v í M i n i s t r p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í C e s a r e C o r r e n t i p ř e d k l á d á p r v n í n á v r h z á k o n a n a o c h r a n u a z a c h o v á n í p a m á t e k. P r o j e k t n e n í d o t a ž e n d o k o n c e. M i l á n k o n á s e I. n á r o d n í k o n g r e s i t a l s k ý c h i n ž e n ý r ů a a r c h i t e k t ů. P a d o v a j e v y h l á š e n k o n k u r z n a r e k o n s t r u k c i p a l á c e b ý v a l é h o v e ř e j n é h o v ě z e n í ( t z v. p a l á c d l u ž n í k ů ). P r o p a d n o u v š e c h n y p r o j e k t y a j e v y h l á š e n o d r u h é k o l o. C a m i l l o B o i t o z í s k á v á z a k á z k u n a r e a l i z a c i ( ). C a m i l l o B o i t o p u b l i k u j e v N o v é a n t o l o g i i o s l a v n ý s p i s v ě n o v a n ý a r c h i t e k t u ř e n o v é I t á l i e Ř í m A l e s s a n d r o V i v i a n i j e p o v ě ř e n p ř e s t a v b o u m ě s t a N a M i n i s t e r s t v u p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í j e v y p r a c o v á n R u g g e r e m B o n g h i m p r v n í n á v r h z á k o n a o o c h r a n ě a r c h e o l o g i c k ý c h p a m á t e k. 85

86 C a m i l l o B o i t o r e a l i z u j e v s t u p d o M u s e a a l S a n t o a V e ř e j n é k n i h o v n y v P a d o v ě ( ) Ř í m u m í r á V i k t o r E m a n u e l. N á s l e d o v n í k e m s e s t á v á s y n U m b e r t o C a m i l l o B o i t o v y d á v á k n i h u A r c h i t e k t u r a s t ř e d o v ě k é I t á l i e. P ř e d m l u v a s n á z v e m O b u d o u c í m s t y l u i t a l s k é a r c h i t e k t u r y o s l a v u j e d ř í v e v y d a n o u N o v o u a n t o l o g i i Ř í m j e s c h v á l e n z á k o n o z a d á v á n í s t á t n í c h z a k á z e k n a b u d o v á n í s t a v e b a r o z š i ř o v á n í m ě s t a. C a m i l l o B o i t o v B e n á t k á c h r e k o n s t r u u j e a r o z š i ř u j e P a l a z z o C a v a l l i F r a n c h e t t i s r e a l i z a c í v n i t ř n í h o s c h o d i š t ě ( ). S p o l u p r a c u j e n a t o m s C a r l e m M a t s c h e g e m V l á d a s c h v a l u j e z á k o n B a c c a r i n i, k t e r ý p ř i s u z u j e s t á t u k o n t r o l u v p é č i o p a m á t k y. C a m i l l o B o i t o v y d á v á P r i n c i p y k r e s b y a o r n a m e n t á l n í s t y l y F l o r e n c i e V i c e n z o M i c h e l i a G i a c o m o R o s t e r ř í d í a s a n a c i c e n t r a m ě s t a. J e o d s t r a n ě n o ú z e m í s t a r é h o t r ž i š t ě M i l á n r a d n i c í p r e z e n t o v á n p l á n n a n o v ý M i l á n. P r o j e k t z a h r n u j e v e l k é č á s t i h r a d u C a s t e l l o S f o r z e s c o. N a k o n e c j e d e m o l i c e z a k á z á n a M i n i s t e r s t v e m p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í, k t e r é s v ě ř i l o r e k o n s t r u k c i h r a d u L u c o v i B e l t r a m i m u v y c h á z í z á k o n o a s a n a c i N e a p o l e. S t a n o v u j e s e z d e k r i t é r i u m p r o p r o v á d ě n í a s a n a c e. Č a s t o s e v y v l a s t ň u j e m a j e t e k. F l o r e n c i e j e s c h v á l e n d e f i n i t i v n í p l á n n a a s a n a c i ú z e m í s t a r é h o t r ž i š t ě. Z a č í n a j í p r á c e n a r e a l i z a c i n á m ě s t í V i k t o r a E m a n u e l a I I., d n e s n á m ě s t í R e p u b l i k y. 86

87 P a l e r m o F e l i c e G i a r r e s s e v y t v á ř í p l á n a s a n a c e m ě s t a B e n á t k y p l á n n a r o z š í ř e n í m ě s t a z a h r n u j e č t y ř i c e t p r o j e k t ů n a o z d r a v e n í m ě s t a N e a p o l s c h v á l e n k o n e č n ý p l á n a s a n a c e a r o z š í ř e n í m ě s t a, k t e r ý z a h r n u j e v y t v o ř e n í h l a v n í t ř í d y ( d n e s c o r s o U m b e r t o I. ), C a m i l l o B o i t o s t a v í z á k l a d n í š k o l y n a v i a G a l v a n i v M i l á n ě, Ř í m z a l o ž e n o M u s e o N a z i o n a l e d i V i l l a G i u l i a a M u s e o N a z i o n a l e R o m a n o. D r u h é z m í n ě n é s e n a c h á z í v p r o s t o r á c h b ý v a l ý c h D i o k l e c i á n o v ý c h l á z n í V Ř í m ě j e d o k o n č e n a p o s l e d n í f á z e r e k o n s t r u k c e f a s á d y b a z i l i k y S a n P a o l o F u o r i l e m u r a, k t e r á t r v a l a 7 5 l e t. Ř í m z a l o ž e n a U m ě l e c k á a s o c i a c e V r á m c i v y t v o ř e n í r e g i o n á l n í c h ú ř a d ů p r o o c h r a n u p a m á t e k s e z a k l á d a j í k o n z e r v á t o r s k é k o m i s e. C a m i l l o B o i t o, A l f r e d o D A n d r a d o a M a n f r e d o M a n f r e d i p u b l i k u j í k n i h u R e l a z i o n e i n t o r n o a l l e S c u o l e S u p e r i o r i d A r t e D e c o r a t i v e e I n d u s t r i a l e ( P o m ě r y n a v y s o k ý c h š k o l á c h u m ě l e c k o - p r ů m y s l o v ý c h ) M i n i s t r p r o v e ř e j n é v z d ě l á n í P a s q u a l e V i l l a r i t v o ř í n á v r h z á k o n a p r o k o n z e r v a c i a a o c h r a n u p a m á t e k ( j e t o j i ž č t v r t ý p r o j e k t, k t e r ý p r o p a d n e p ř i h l a s o v á n í v p a r l a m e n t u ). M i l á n L u c o u B e l t r a m i m z a l o ž e n č a s o p i s L E d i l i z i a m o d e r n a, d á l e z a č í n á v y c h á z e t č a s o p i s A r t e i t a l i a n a d e c o r a t i v a e i n d u s t r i a l e a p o d v e d e n í m C a m i l l a B o i t a v y c h á z í a ž d o r o k u

88 P r o s i n e c p o ř á d k o v á s l u ž b a n á s i l í m p o t l a č u j e v z p o u r u s i c i l s k ý c h s v a z ů ( s v a z = f a s c i o ). M i l á n p o k r a č u j í r e s t a u r a č n í a r e k o n s t r u k č n í p r á c e n a C a s t e l l u S f o r z e s c o p o d t a k t o v k o u L u c y B e l t r a m i h o. C a m i l l o B o i t o v y d á v á Q u e s t i o n i p r a t i c h e d i B e l l e A r t i. R e s t a u r i, c o n c o r s i, l e g i s l a z i o n e, p r o f e s s i o n e, i n s e g n a m e n t o ( P r a k t i c k é o t á z k y o d ě j i n á c h u m ě n í. R e s t a u r o v á n í, k o n k u r z y, l e g i s l a t i v a, p r o f e s e, v ý u k a ) V B e n á t k á c h s e k o n á I. b i e n á l e m e z i n á r o d n í h o u m ě n í N a I I. b i e n á l e j s o u v p o r o t ě č e t n í h i s t o r i c i a k r i t i c i u m ě n í. M i m o j i n é n a p ř í k l a d C a m i l l o B o i t o n e b o C o r r a d o R i c c i. L e c c e a s a n a c e a r o z š í ř e n í z a m ě s t s k é h r a d b y H l a s o v á n í m n e p r o j d e a n i p o š e s t é z á k o n o p a m á t k o v é p é č i ( S a l v a g u a r d i a d e i m o n u m e n t i ). R e v i z e t o h o t o z á k o n a z r o k u s e s t a n e o d v a r o k y p o z d ě j i p r v n í m z á k o n e m o p a m á t k o v é p é č i p r o c e l o u s j e d n o c e n o u I t á l i i. B e r g a m o z a l o ž e n a S c u o l a d A r t e A p p l i c a t a a l l I n d u s t r i a ( Š k o l a u m ě n í a p l i k o v a n é h o v p r ů m y s l o v é v ý r o b ě ). Ř e d i t e l e m s e s t á v á C a m i l l o B o i t o B o l o g n a z e s o u k r o m é i n i c i a t i v y v z n i k á V ý b o r p r o B o l o ň u h i s t o r i c k o u a u m ě l e c k o u ( C o m i t a t o p e r B o l o g n a S t o r i c a e A r t i s t i c a ) s p o v ě ř e n í m h l í d a t a h á j i t z á j m y v p r o s a z o v á n í p a m á t k o v é p é č e a r o z u m n é h o r e s t a u r o v á n í ( r e k o n s t r u o v á n í ) b u d o v v e ř e j n ý c h i s o u k r o m ý c h B e n e d e t t o C r o c e p u b l i k u j e M a t e r i a l i s m o d i a l e t t i c o e d e c o n o m i a m a r x i s t i c a ( D i a l e k t i c k ý m a t e r i a l i s m u s a m a r x i s t i c k á e k o n o m i e ) B e n e d e t t o C r o c e v y d á v á s p i s L E s t e t i c a. V Ř í m ě v y v s t á v a j í n á z o r y n a o c h r a n u r e n e s a n č n í c h č t v r t í. 88

89 K r e g i o n á l n í m ú ř a d ů m p r o k o n z e r v o v á n í p a m á t e k v y t v o ř e n ý c h z á k o n e m r o k u s e p ř i č l e ň u j í o b v o d o v é d o z o r č í ú ř a d y r o z č l e n ě n é n a p a m á t k o v é, a r c h e o l o g i c k é a g a l e r i e v y c h á z í z á k o n č L u z z a t t i, k t e r ý u v á d í v p l a t n o s t I n s t i t u c e p r o s t a v b y t z v. l i d o v ý c h d o m ů ( C a s a p o p o l a r e = I c p. ). P r v n í v z n i k a j í v T u r í n ě, M i l á n ě, Ř í m ě, J a n o v ě, B e n á t k á c h, B o l o n i a M o d e n ě B e n e d e t t o C r o c e v y d á v á s p i s L o g i c a. V T u r í n ě v y c h á z í č a s o p i s L A r c h i t e t t u r a I t a l i a n a z a m ě ř e n ý n a n á s t i n m o d e r n í a r c h i t e k t u r y a r e á l n ý c h p o ž a d a v k ů n a m o d e r n í b y d l e n í p r o s o u č a s n ý ž i v o t. B e n á t k y k o n á s e I. m e z i n á r o d n í u m ě l e c k ý k o n g r e s ( C o n g r e s s o A r t i s t i c o I n t e r n a z i o n a l e ) z a l o ž e n ý C a m i l l e m B o i t e m, B e n e d e t t e m C r o c e m, L u c o u B e l t r a m i m a d a l š í m i V y c h á z í C r o c e h o e s e j C i ó c h e é v i v o e c i ó c h e é m o r t o n e l l a f i l o s o f i a d i H e g e l ( C o j e ž i v é h o a c o m r t v é h o n a H e g e l o v ě f i l o s o f i i ) U g o M o n n e r e t d e V i l l a r d, ž á k B o i t ů v, p u b l i k u j e N o t e s u l l a r t e d i c o s t r u i r e l e c i t t á. J d e o d í l o, v e k t e r é m j e o s l a v o v á n a k n i h a D e r S t ä d t e b a u C a m i l l a S i t t e h o G a e t a n o M o r e t t i s e s t á v á ř e d i t e l e m n a S c u o l e d i A r c h i t e t t u r a, k t e r á v z n i k l a z P o l y t e c h n i k y C a m i l l a B o i t a. U d i n e r e k o n s t r u k c e a r o z š í ř e n í b u d o v y r a d n i c e ( p a l a z z o M u n i c i p a l e ), d o k o n č e n o a ž j e v y d á n z á k o n č P e r l e A n t i c h i t á e B e l l e A r t i o b s a h u j í c í k l a s i f i k a c i p a m á t e k z h l e d i s k a k o n z e r v a c e n a v ě c i m o v i t é, n e m o v i t é s h o d n o t o u h i s t o r i c k o u, a r c h e o l o g i c k o u, p a l e o n t o l o g i c k o u a u m ě l e c k o u. 89

90 G u s t a v o G i o v a n n o n i r e a l i z u j e b u d o v u S u d h a u s a l e d á r n u p r o p o d n i k P e r o n i, Ř í m, B e n i t o M u s s o l i n i s e s t á v á ř e d i t e l e m A v a n t i! V č a s o p i s e N u o v a A n t o l o g i a s e v e v y d á n í k v ě t e n č e r v e n o b j e v u j e G i o v a n n o n i h o V e c c h i e c i t t á e d e d i l i z i a n u o v a ( S t a r á m ě s t a a n o v á v ý s t a v b a ) M u s s o l i n i z a n e c h á v á v e d e n í d e n í k u A v a n t i! a 1 5. l i s t o p a d u z a k l á d á I l P o p o l o d I t a l i a. B e r g a m o d o c h á z í k e k o n z e r v a c i s t a r é č á s t i m ě s t a a k v ý s t a v b ě n o v é h o m ě s t a n a o k r a j i h i s t o r i c k é h o j á d r a. M i l á n u m í r á C a m i l l o B o i t o G u s t a v o G i o v a n n o n i v e s p i s u G l i a r c h i t e t t i e g l i s t u d i d i a r c h i t e t t u r a i n I t a l i a k o d i f i k u j e n o v o u p ř e d s t a v u o a r c h i t e k t o v i, k t e r é h o d e f i n u j e j a k o a r c h i t e t t o i n t e g r a l e ( a r c h i t e k t c e l k u ). M a r c e l l o P i a c e n t i n i p u b l i k u j e S u l l a c o n s e r v a z i o n e d e l l e b e l l e z z e d i R o m a e s u l l o s v i l u p p o d e l l a c i t t á m o d e r n a ( O k o n z e r v o v á n í k r á s Ř í m a a r o z v o j i m o d e r n í h o m ě s t a ), k d e n a v r h u j e k n z e r v a c i h i s t o r i c k é h o m ě s t a a r e a l i z a c i m ě s t a n o v é h o n a o k r a j i B e n e d e t t o C r o c e p í š e T e o r i a e s t o r i a d e l l a s t o r i o g r a f i a s e v M i l á n ě f o r m u j í F a s c i I t a l i a n i d i C o m b a t t i m e n t o ( I t a l s k é b o j o v é s v a z y ). S j e d n o c e n í j e o z n á m e n o M u s s o l i n i m. M ě s í c p o t é f a š i s t é s n a c i o n a l i s t y z n i č í s í d l o A v a n t i! Ř í m k r á l o v s k ý m v l á d n í m n a ř í z e n í m č z j e u s t a n o v e n á p r v n í V y s o k á š k o l a a r c h i t e k t o n i c k á

91 M i n i s t e r s t v o v e ř e j n é h o v z d ě l á n í p o v ě ř u j e B e n e d e t t a C r o c e h o n a v r ž e n í m r e f o r m y š k o l s t v í. T a n e b y l a k v ů l i n á s t u p u f a š i s m u r e a l i z o v á n a. G u s t a v o G i o v a n n o n i p r o j e k t u j e p ř e d m ě s t s k o u z a h r a d u v r á m c i t z v. C a s a P o p o l a r e n a j i h o d c e n t r a Ř í m a a z a h r a d n í m ě s t o M o n t e s a c r o n a s e v e r o d A n i e n e Ř í m z a č í n á v y c h á z e t č a s o p i s A r c h i t e t t u r a e A r t i D e c o r a t i v e s p o d t i t u l e m R i v i s t a d a r t e e d i s t o r i a. Ř e d i t e l i j s o u G u s t a v o G i o v a n n o n i a M a r c e l l o P i a c e n t i n i p o c h o d u j í f a š i s t é b e z o d p o r u n a Ř í m B e n i t o M u s s o l i n i f o r m u j e v l á d u, t a s m a l ý m i o b m ě n a m i f u n g u j e a ž d o 2 5. č e r v e n c e B e n i t o M u s s o l i n i z a k l á d á č a s o p i s G e r a r c h i a D u b e n j e v y t v o ř e n S i n d i c a t o N a z i o n a l e F a s c i s t a A r c h i t e t t i ( N á r o d n í f a š i s t i c k ý o d b o r a r c h i t e k t ů ). T ř i h l a v n í b o d y s t a n o v j s o u o c h r a n a j m é n a ( h o d n o s t i a p r o f e s e ), n u t n o s t p r o j í t š k o l e n í m n a V y s o k é š k o l e a r c h i t e k t o n i c k é a p o s t o u p e n í k o n k u r z ů n a v š e c h n y v e ř e j n é z a k á z k y. Č e r v e n s c h v á l e n z á k o n o o c h r a n ě j m e n a r c h i t e k t ů a i n ž e n ý r ů, j e ž j s o u p o s t u p n ě z a ř a z o v á n i n a s e z n a m y r e g i o n á l n í c h o d b o r o v ý c h i n s t i t u c í M i l á n j e p u b l i k o v á n a p r v n í s t u d i e b u d o u c í c h u r b a n i s t i c k ý c h p ř e m ě n m ě s t a P r o b l e m i u r b a n i s t i c i. S i g n a t á ř i j s o u a r c h i t e k t i - u r b a n i s t é s j e d n o c e n í p o d i n s t i t u c í C l u b d e g l i A r c h i t e t t i - U r b a n i s t i i n M i l a n o Ř í m j e p ř e d s t a v e n a s c h v á l e n á v a r i a n t a n a r o z š í ř e n í m ě s t a. S t r ů j c i b y l i a r c h i t e k t i p ř e d s e d a j í c í k o m i s i, j e ž s e z a b ý v a l a r o z š i ř o v á n í m m ě s t a, a t o G u s t a v o G i o v a n n o n i, M a r c e l l o P i a c e n t i n i, M a n f r e d o M a n f r e d i a G h i n o V e n t u r i. 91

92 M a r c e l l o P i a c e n t i n i d a l v y d a t s v ů j v l a s t n í n á v r h t i s k e m p o d n á z v e m G r a n d e R o m a, p ř e d s t a v u j í c í v y t v o ř e n í n o v é h o m ě s t s k é h o c e n t r a n a v ý c h o d o d m ě s t a. G u s t a v o G i o v a n n o n i p u b l i k u j e Q u e s t i o n i d i a r c h i t e t t u r a n e l l a s t o r i a e n e l l a v i t a p r o n á š í B e n i t o M u s s o l i n i ř e č o v z e s t u p u, v e k t e r é p r e z e n t u j e n o v o u p o l i t i k u k o n t r o l y a s p r á v y ú z e m í a o d p o r p r o t i p ř í l i v u o b y v a t e l s t v a d o m ě s t a. Ř í m G u s t a v o G i o v a n n o n i n a h r a z u j e n a v y s o k é š k o l e S c u o l a S u p e r i o r e d i A r c h i t e t t u r a M a n f r e d a M a n f r e d i h o. Č a s o p i s A r c h i t e t t u r a e A r t i D e c o r a t i v e s e s t á v á h l a v n í m o r g á n e m N á r o d n í h o f a š i s t i c k é h o o d b o r u a r c h i t e k t ů. N a I I I. b i e n á l e d e k o r a t i v n í c h u m ě n í v M o n z e s e p r e z e n t u j e s k u p i n a a r c h i t e k t ů p o d n á z v e m G r u p p o S v a z n á r o d n í c h f a š i s t i c k ý c h o d b o r ů j e r o z d ě l e n d o š e s t i n á r o d n í c h s v a z ů ( r o z č l e n ě n í s e t ý k á i p o d n i k a t e l ů a u m ě l c ů ). S n ě m o v n a a s e n á t s c h v a l u j í z á k o n o v z n i k u V e l k é r a d y ( G r a n C o n s i g l i o ). G i o v a n n i G e n t i l e p í š e F a s c i s m o e c u l t u r a ( F a š i s m u s a k u l t u r a ). Ř í m v b ř e z n u j e o t e v ř e n a p r v n í v ý s t a v a i t a l s k é r a c i o n a l i s t i c k é a r c h i t e k t u r y p o d p a t r o n á t e m N á r o d n í h o f a š i s t i c k é h o o d b o r u a r c h i t e k t ů. Z ú č a s t ň u j í s e S a r t o r i s, G r u p p o 7, T e r r a g n i, F a l u d i, C o p p o n i, R i d o l f i, V i e t t i a d a l š í. N a p r v n í m k o n g r e s u N á r o d n í h o f a š i s t i c k é h o o d b o r ů a r c h i t e k t ů, k t e r ý s e k o n á v d u b n u, v y s t u p u j e G i u s e p p e B o t t a i s p ř í s p ě v k e m t ý k a j í c í m s e z a m ě ř e n í f a š i s t i c k ý c h a r c h i t e k t ů. Z m í n i l, ž e j e p o t ř e b a n a j í t a d e f i n o v a t s t y l d o b y, v e k t e r é ž i j e m e. D u b e n n a p r v n í m N á r o d n í m k o n g r e s u p r o ř í m s k á s t u d i a ( C o n g r e s s o N a z i o n a l e d i S t u d i R o m a n i ) b y l y p o l o ž e n y z á k l a d y p r o 92

93 v z n i k N á r o d n í h o u r b a n i s t i c k é h o i n s t i t u t u ( I s t i t u t o N a z i o n a l e d i U r b a n i s t i c a ) a d i s k u t o v a l o s e o r o z š í ř e n í Ř í m a s m ě r e m k m o ř i. J e z a h á j e n a v ý s t a v b a n o v é h o s p o r t o v i š t ě n a s e v e r u m ě s t a p o d n á z v e m O p e r a n a z i o n a l e B a l l i l a ( B a l l i l a = č l e n f a š i s t i c k é d ě t s k é o r g a n i z a c e ). H l a v n í p r o j e k t s p o r t o v i š t ě F o r o M u s s o l i n i j e s v ě ř e n E n r i c u D e l D e b b i o v i, k t e r ý k o n s t r u u j e p r v n í b u d o v y, n a p ř í k l a d A c c a d e m i a f a s c i s t a d i E d u c a z i o n e ( ). V p r o v i n c i i O r i s t a n o v z n i k á m ě s t o M u s s o l i n i a Ř í m v p r o s t ř e d í X I I. k o n g r e s u M e z i n á r o d n í f e d e r a c e p r o b y d l e n í a p l á n o v á n í m ě s t ( X I I. C o n g r e s s o d e l l a I n t e r n a t i o n a l F e d e r a t i o n f o r H o u s i n g a n d T o w n P l a n n i n g ) s e k o n á p r v n í N á r o d n í v ý s t a v a r e g u l a č n í c h p l á n ů m ě s t. J e z d e p r e z e n t o v á n a i d e a n o v é h o m ě s t s k é h o c e n t r a n a v ý c h o d ě, d l e p r o j e k t u s k u p i n y L a B u r b e r a, p o d v e d e n í m G u s t a v a G i o v a n n o n i h o. V y c h á z í p r v n í s v a z e k E n c i c l o p e d i a I t a l i a n a. P o s l e d n í v y c h á z í r o k u J e s c h v á l e n d e k r e t n a u s p o ř á d á n í z á p a d n í z ó n y u P a m á t n í k u V i k t o r a E m a n u e l a I I., v e k t e r é m s e p o č í t á s d e m o l i c í n á m ě s t í A r a C o e l l i k v y t v o ř e n í c e s t y v e d o u c í k m o ř i. V e F l o r e n c i i a N e a p o l i j s o u z a l o ž e n y d a l š í d v ě š k o l y S c u o l a S u p e r i o r e d i A r c h i t e t t u r a. V z n i k á I s t i t u t o N a z i o n a l e d i U r b a n i s t i c a ( N á r o d n í i n s t i t u t p r o u r b a n i s t i k u ). M a r c e l l o P i a c e n t i n i p u b l i k u j e A r c h i t e t t u r a o g g i ( A r c h i t e k t u r a v d n e š n í d o b ě ) V l á d a p o ž a d u j e s l i b v ě r n o s t i r e ž i m u p o u n i v e r z i t n í c h p r o f e s o r e c h. M e z i j i n ý m i o d m í t a j í n a p ř í k l a d B e n e d e t t o C r o c e, G a e t a n o D e S a n c t i s a L i o n e l l o V e n t u r i, k t e r ý j e d o n u c e n o d e j í t z k a t e d r y d ě j i n u m ě n í v T u r í n ě, k d e u č i l o d r o k u

94 G u s t a v o G i o v a n n o n i p u b l i k u j e C a r t a d e l r e s t a u r o d e i m o n u m e n t i ( C h a r t a r e s t a u r o v á n í p a m á t e k ). S o u č a s n ě s d r u h o u v ý s t a v o u r a c i o n a l i s t i c k é a r c h i t e k t u r y v y c h á z í e d i c e C r i t i c a f a s c i s t a p o d v e d e n í m G i u s e p p e B o t t a i h o, R a p p o r t o s u l l a r c h i t e t t u r a ( Z p r á v a o a r c h i t e k t u ř e ) o d P i e r r a M a r i i B a r d i h o, k t e r ý s e v ě n u j e p r o b l e m a t i c e a r c h i t e k t u r y s t á t u. G u s t a v o G i o v a n n o n i v y d á v á s v é t e o r i e o u r b a n i s m u v r e e d i c i k n i h y V e c c h i e c i t t á e d e d i l i z i a n u o v a ( S t a r á m ě s t a a n o v á v ý s t a v b a ) z r o k u V y c h á z í p r v n í č í s l o Q u a d e r n i d i G i u s t i z i a e L i b e r t á, v e k t e r é m j e v y l o ž e n p r o g r a m f a š i s t i c k é h o h n u t í, t ý k a j í c í s e o b n o v e n í r e p u b l i k y, a g r á r n í r e f o r m y, p l á n o v á n í e k o n o m i k y a o d d ě l e n í s t á t u o d c í r k v e. F l o r e n c i e j e v y h l á š e n k o n k u r z n a p r o j e k t n á d r a ž í S a n t a M a r i a N o v e l l a. S o u t ě ž k o n č í ú s p ě c h e m p r o s k u p i n u G r u p p o T o s c a n o p o d v e d e n í m G i o v a n n i h o M i c h e l u c c i h o. B u d o v a j e o t e v ř e n a r o k u V e v š e c h a r c h i t e k t o n i c k ý c h š k o l á c h j e z a v e d e n a v ý u k a o u r b a n i s m u Ř í m v r a d ě N á r o d n í h o f a š i s t i c k é h o o d b o r u a r c h i t e k t ů j e z d ů r a z n ě n a d ů l e ž i t o s t k o n k u r z ů n a v e ř e j n é z a k á z k y. V l e t e c h j e v y h l á š e n o v í c e n e ž k o n k u r z ů, m i m o j i n é n a č t y ř i p o š t o v n í ú ř a d y. V ý s l e d e k s e t k á n í z n a m e n a l p o t v r z e n í v e d o u c í r o l e r a c i o n a l i s t i c k ý c h a r c h i t e k t ů v č e l e s L i b e r o u, D e R e n z i m, R i d o l f i m, F a g i o l e m a d a l š í m i. P o t é, c o b y l o r o z h o d n u t o o p r o g r a m u F o r o s p o r t i v o M u s s o l i n i ( M u s s o l i n i h o s p o r t o v i š t ě ; ), r o k u , s e ú z e m í r o z š i ř u j e z a ú č a s t i d a l š í c h a r c h i t e k t ů. M e z i l e t y j e D e l D e b b i e m r e a l i z o v á n O l y m p i j s k ý s t a d i o n, I n n o c e n z e m C o s t a n t i n i m b a z é n a t e n i s o v é k u r t y, L u i g i m M o r e t t i m V l á d n í d ů m a D ů m š e r m u. M a r i o P a n i c o n i a G i u l i o P e d i c o n i j s o u a u t o r y S f é r i c k é f o n t á n y ( f o n t a n a d e l l a S f e r a )

95 s v o l á v á M u s s o l i n i d o Ř í m a a r c h i t e k t y s k u p i n y G r u p p o T o s c a n o, v í t ě z e k o n k u r z u n a f l o r e n t s k ý s t a d i o n a p r o j e k t a n t y S a b a u d i e, a b y v y z d v i h l j e j i c h z á s l u h y v t v o r b ě k o r e s p o n d u j í c í s d ů l e ž i t o s t í f a š i s t i c k é h o r e ž i m u. D l e P a g a n o v ý c h s l o v v C a s a b e l l e M u s s o l i n i z a c h r a ň u j e i t a l s k o u a r c h i t e k t u r u, p r o t o ž e a r c h i t e k t u r a m o d e r n í r o v n á s e a r c h i t e k t u r a f a š i s t i c k á. V ě s t n í k U r b a n i s t i c a s e s t á v á o r g á n e m N á r o d n í h o u r b a n i s t i c k é h o i n s t i t u t u. V e d i t o r i a l u p r v n í h o č í s l a u j a s ň u j e n o v ý ř e d i t e l A r m a n d o M e l i s ú l o h y a n á p l ň č a s o p i s u Ř í m j e v y h l á š e n k o n k u r z n a n o v é A u d i t o r i u m, j e h o ž b u d o v a m á b ý t u m í s t ě n a n a ú z e m í C i r c a M a s s i m a. S o u t ě ž n e n í ú s p ě š n á, a t a k j e z a c h o v á n o A u g u s t o v o m a u z o l e u m. Z a č í n a j í p r á c e n a c o r s o R i n a s c i m e n t o. P o d v o u l e t e c h j e z a h á j e n c h o d u n i v e r z i t n í h o m ě s t a ( C i t t á u n i v e r s i t a r i a ), n a k t e r é m s e p o d í l e l i n a p ř í k l a d P i a c e n t i n i a M i c h e l l u c c i. M a r c e l l o P i a c e n t i n i s e p o G u s t a v u G i o v a n n o n i m s t á v á n o v ý m ř e d i t e l e m n a S c u o l a d i A r c h i t e t t u r a. G i u s e p p e P a g a n o p ř i s p í v á k d e b a t ě o a r c h i t e k t u ř e s t á t u v č l á n k u Architettura n a z i o n a l e, p u b l i k o v a n é m v C a s a b e l l e I t á l i i j e s v ě ř e n a r e a l i z a c e d a l š í S v ě t o v é v ý s t a v y v r o c e K o n á n í j e p ř e s u n u t o n a r o k , a b y k o n t r a s t o v a l o s f a š i s t i c k ý m k a l e n d á ř e m ( d v a c e t i l e t é v ý r o č í f a š i s t i c k é r e v o l u c e ). Z r o d í s e t a k i d e a E 4 2. L u i g i M o r e t t i s e s t a v u j e p r v n í z m n o h a s é r i í r e g u l a č n í c h p l á n ů Ř í m a z a h r n u j í c í p r o g r a m s t a v e b n í c h p r a c í, d e m o n s t r u j í c í c h m o c a s y m b o l i k u m ě s t a. F l o r e n c i e v ř í j n u s e k o n á N á r o d n í k o n g r e s h i s t o r i e a r c h i t e k t u r y

96 U F o r a M u s s o l i n i v z n i k á d o r o k u s í d l o M i n i s t e r s t v a z a h r a n i č í, j e h o ž v ý s l e d k e m j e, ž e P i a c e n t i n i p r e z e n t u j e j e d n u v e l k o u e t a p u i t a l s k é a r c h i t e k t u r y. J e t é ž h o t o v p r v n í r e g u l a č n í p l á n p r o E 4 2. P r o j e k t z r c a d l í m o d e r n í t e n d e n c e a t e c h n o l o g i e z a s t u p u j í c í z č á s t i m y š l e n k y a r c h i t e k t ů P i a c e n t i n i h o, P a g a n a, P i c c i n a t a a S p a c c a r e l l i h o. Z a č í n á d e m o l i c e č v r t í n a p ř e d m ě s t í a m ě n í s e t v á ř m ě s t a m e z i T i b e r o u, s v. P e t r e m a c a s t e l l e m S a n t A n g e l o. G u s t a v o G i o v a n n o n i z a k l á d á č a s o p i s o h i s t o r i i a r c h i t e k t u r y P a l l a d i o. G i u s e p p e P a g a n o p u b l i k u j e v C a s a b e l l e o s o b n í k r i t i c k ý n á z o r v č l á n k u T r e a n n i d i a r c h i t e t t u r a i n I t a l i a, k d e b i l a n c u j e i t a l s k o u a r c h i t e k t u r u V y c h á z í L e A r t i, n o v ý č a s o p i s, k t e r ý n a h r a z u j e B o l l e t t i n o d A r t e ( V ě s t n í k u m ě n í ). T a j e m n í k e m r e d a k c e s e s t a v á G i u l i o C a r l o A r g a n. B e n e d e t t o C r o c e v y d á v á L a s t o r i a c o m e p e n s i e r o e c o m e a z i o n e ( H i s t o r i e j a k o m y š l e n k a a č i n ). M i n i s t r N á r o d n í h o v z d ě l á n í G i u s e p p e B o t t a i v y t v á ř í C e n t r á l n í i n s p e k t o r á t p r o s t a r o ž i t n o s t i a k r á s n á u m ě n í ( I s p e t t a n t o C e n t r a l e p e r l e A n t i c h i t á e B e l l e A r t i ). V e d e n í j e s l o ž e n o z t ě c h t o o s o b n o s t í : G i u l i o C a r l o A r g a n, C e s a r e B r a n d i, G u g l i e l m o D e A n g e l i s D O s s a t a a P i e t r o R o m a n e l l i. T e n t o n o v ý o r g á n m á n a h r a d i t k o m p e t e n c e N e j v y š š í r a d y ( C o n s i g l i o S u p e r i o r e ) v o t á z k á c h r e s t a u r o v á n í a v á l e č n ý c h z t r á t. V Římě s e k o n á I I I. N á r o d n í s j e z d h i s t o r i e a r c h i t e k t u r y, k e k t e r é m u j e p ř i č l e n ě n a v ý s t a v a r e s t a u r o v a n ý c h d ě l v o b d o b í f a š i s m u. V e s t e j n o u d o b u p r o b í h á i I. k o n g r e s N á r o d n í h o i n s t i t u t u u r b a n i s t i k y ( C o n g r e s s o d e l l I s t i t u t o N a z i o n a l e d i U r b a n i s t i c a ) v r á m c i, n a k t e r é m s e d e b a t u j e o a n t i u r b a n i s m u. J e d o k o n č e n d r u h ý a d e f i n i t i v n í r e g u l a č n í p l á n p r o E 4 2. Z á r o v e ň s e p r e z e n t u j í v í t ě z n é p r o j e k t y a z a č í n á s e m l u v i t o s t y l u E

97 G u s t a v o G i o v a n n o n i z a k l á d á v Ř í m ě C e n t r o d i S t u d i d i S t o r i a d e l l A r c h i t e t t u r a ( C e n t r u m p r o s t u d i u m h i s t o r i e a r c h i t e k t u r y ) j e z a h á j e n o V I I. t r i e n n a l e. V ý s t a v a z a h r n u j e z a ř í z e n í d o b y t u a b y d l e n í. M a r c e l l o P i a c e n t i n i z d e p r e z e n t u j e s n í m k y p r o r e ž i m n í a r c h i t e k t u r y. K r á l o v s k ý m d e k r e t e m č z j e z a k á z á n o s t a v ě t s o u k r o m é b u d o v y s v ý j i m k o u t ě c h, u k t e r ý c h s e p ř i v ý s t a v b ě n e p o u ž í v á ž e l e z o, b e t o n a d a l š í n e s o b ě s t a č n é m a t e r i á l y. J e p o v o l e n o s t a v ě t p o u z e d o m y e k o n o m i c k y ú n o s n é a t z v. l i d o v é d o m y, a t o v p ř í p a d ě v ý j i m e č n é h o z á j m u č i n a l é h a v o s t i o z n a m u j e M u s s o l i n i v s t u p d o v á l k y I t á l i e, N ě m e c k o a J a p o n s k o u z a v í r a j í v á l e č n ý p a k t v y c h á z í k r á l o v s k ý v ý n o s o r e g u l a č n í m p l á n u, k t e r ý m s e Ř í m r o z š i ř u j e a ž k m o ř i. P r o j e k t y z l e t z ů s t a n o u p o u z e n a p a p í ř e. V š e c h n y p l á n o v a n é u l i c e, n á m ě s t í a b u d o v y s e r e a l i z o v a l y a ž m n o h e m p o z d ě j i. P ř i p ř í l e ž i t o s t i I I. s j e z d u d o h l í ž i t e l ů p a m á t e k ( C o n v e g n o d e i S o p r i t e n d e n t i ) j e u v e d e n v č i n n o s t C e n t r á l n í i n s t i t u t p r o r e s t a u r o v á n í ( I s t i t u t o C e n t r a l e p e r i l R e s t a u r o ). H l a v n í m i p r o t a g o n i s t y, k t e ř í s t á l i u z r o d u, j s o u h i s t o r i c i u m ě n í G i u l i o C a r l o A r g a n a C e s a r e B r a n d i, t e n j e z v o l e n ř e d i t e l e m V r á m c i I I I. C o n v e g n o d e i S o p r i t e n d e n t i j e p ř e d s t a v e n a n o v á C h a r t a r e s t a u r o v á n í, v n á v a z n o s t i n a t u, k t e r o u r o k u p o d e p s a l G u s t a v o G i o v a n n o n i. H l a v n í m a u t o r e m j e G i u l i o C a r l o A r g a n. Z n ě n í v š a k n e n í n i k d y p u b l i k o v á n o a n e s t a n e s e z á k o n e m. P r o j d e z á k o n č z o v š e o b e c n é u r b a n i s t i c e, k t e r ý k o d i f i k u j e h i e r a r c h i i m e t o d, j a k p l á n o v a t v r á m c i p r o g r a m u v e d o u c í h o k e k o n t r o l e s t a v e b n í h o ú z e m í

98 V e l k á r a d a s v r h n e M u s s o l i n i h o. V l á d u p ř e b í r á P i e t r o B a d o g l i o z a t č e n í M u s s o l i n i h o. I p ř e s o s l a v y p o k r a č u j e v á l k a v y h l á š e n o r o z p u š t ě n í N á r o d n í s t r a n y f a š i s t i c k é p o s é r i i b o m b a r d o v á n í h l a v n í h o m ě s t a j e Ř í m v l á d o u v y h l á š e n za c i t t á a p e r t a ( o t e v ř e n é m ě s t o ) M u s s o l i n i u n i k á z v ě z e n í d o M i l á n a a v y h l a š u j e v z n i k I t a l s k é s o c i á l n í r e p u b l i k y ( R e p u b b l i c a S o c i a l e I t a l i a n a ) s e s í d l e m v S a l ó n a j e z e ř e d i G a r d a. M n o h o č a s o p i s ů k o n č í s v o j i č i n n o s t. J s o u m e z i n i m i n a p ř í k l a d Palladio, A r c h i t e t t u r a, L A r c h i t e t t u r a I t a l i a n a. V M i l á n ě v y c h á z í n a k n c i r o k u p o s l e d n í č í s l o C o s t r u z i o n i C a s a b e l l a s e v m i l á n s k é m d i v a d l e L i r i c o k o n á v e l k é s e t k á n í č e r n ý c h k o š i l. T o t o j e p o s l e d n í v e ř e j n é v y s t o u p e n í B e n i t a M u s s o l i n i h o. 98

99 8. Závěr V p o s l e d n í k a p i t o l e, z á v ě r u, s e p o k u s í m o s h r n u t í a s r o v n á n í č e s k é a i t a l s k é p a m á t k o v é p é č e o d d r u h é p o l o v i n y 1 9. s t o l e t í d o p r v n í p o l o v i n y 2 0. s t o l e t í. P ř i p o m e n u, ž e h l a v n í m c í l e m p r á c e b y l o s e z n á m i t s e s p a m á t k o v o u p é č í v I t á l i i, p r o t o ž e m ě t a t o p r o b l e m a t i k a v e l m i z a j í m á. Ještě d o d á m, ž e v r o c e n a p o d o b n é t é m a v z n i k l a d i p l o m o v á p r á c e p r a ž s k é k o l e g y n ě J a n y J e b a v é, R e s t a u r o v á n í m a l í ř s k ý c h d ě l v Č e c h á c h a v I t á l i i Z a m ě ř e n í t é t o p r á c e j e s i c e o d l i š n é, n i c m é n ě j s o u z d e u v e d e n a j m é n a C a m i l l a B o i t a a C e s a r e B r a n d i h o, k t e r ý m i s e o b š í r n ě j i z a b ý v á m i j á. V r á m c i s r o v n á n í p a m á t k o v á p é č e u n á s a v I t á l i i j s e m n a l e z l a m n o h o s p o l e č n ý c h m o m e n t ů. V e d r u h é p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í t e h d e j š í R a k o u s k o - U h e r s k o a I t a l s k é k r á l o v s t v í p r o š l y v l n o u a s a n a c í, rekonstrukcí d l e m e t o d V i o l l e t a - le-duca ( p u r i s m u s ) a n o v ý c h v ý s t a v e b v t z v. n e o - s t y l e c h. V o b o u z e m í c h e x i s t o v a l a p o t ř e b a z á k o n n é h o o š e t ř e n í p a m á t e k, n a k t e r é s e č e k a l o v e l m i d l o u h o. V ý s l e d k e m s i c e b y l y, v p ř í p a d ě I t á l i e, p ř i j a t é p a m á t k o v é z á k o n y, n a t y a l e p r a k t i c k y n i k d o n e d b a l, p r o t o ž e n a j e j i c h d o d r ž o v á n í n i k d o n e d o h l í ž e l. N a v í c se p ř i n o v é v ý s t a v b ě u p ř e d n o s t ň o v a l y s o u k r o m é z á j m y. Z m ě n a s i t u a c e n a s t a l a n a p ř e l o m u 1 9. a 2 0. s t o l e t í, s p ř í c h o d e m n o v é h o n á z o r u n a o b s a h i r o z s a h p o j m u p a m á t k y a j e j í h o d n o t y. C e s t u s i z a č a l a r a z i t k o n z e r v a č n í m e t o d a, u n á s m ě l a z a s t á n c e v A l o i s u R i e g l o v i a M a x i D v o ř á k o v i, v I t á l i i v C a m i l l u B o i t o v i a G u s t a v u G i o v a n n o n i m. V p ř í p a d ě k o n z e r v a č n í m e t o d y j e t u m e z i č e s k o u a i t a l s k o u s t r a n o u v t é t o d o b ě m e n š í r o z d í l. Z a t í m c o R i e g l 99

100 c h t ě l p a m á t k u z a c h o v a t v e s t a v u, v j a k é m s e d o c h o v a l a, v č e t n ě p a t i n y s t á ř í, v I t á l i i s e n e b r á n i l i r e k o n s t r u c i v s o u l a d u s p ů v o d n í m i č á s t m i. V k a ž d é m p ř í p a d ě š l o v ž d y o p r o c e s u d r ž o v a c í, n e r e k o n s t r u k č n í v e s m y s l u u ž í v á n í n a p o d o b i v ý c h d o p l ň k ů. D ů l e ž i t á v o b o u z e m í c h b y l a e x i s t e n c e i n s i t u c í č i n n ý c h v p a m á t k o v é p é č i, b o h u ž e l p r a k t i c k y j e n s f u n k c í p o r a d n í. V R a k o u s k o - U h e r s k u t o b y l a C e n t r á l n í k o m i s e, p o s l é z e Ú s t ř e d n í k o m i s e, v I t á l i i m ě l i C e n t r á l n í i n s t i t u t p r o r e s t a u r o v á n í. T y t o z m í n ě n é i n s i t u c e p o z d ě j i z a č a l y m í t v ě t š í p r a v o m o c e a v z n i k a l y t a k i j e j i c h p o b o č k y, p o z d ě j š í p a m á t k o v é ú ř a d y. D a l š í m v ý z n a m n ý m o r g á n e m b y l v I t á l i i P a m á t k o v ý ú ř a d p r o s t a r o ž i t n o s t i a k r á s n á u m ě n í, t e n a l e m ě l m n o h e m m e n š í p r a v o m o c e n e ž C e n t r á l n í i n s t i t u t. V p r v n í p o l o v i n ě 2 0. s t o l e t í M a x D v o ř á k p ř i c h á z í s n o v ý m i d e a l i s m e m s n a ž í s e p o r o z u m ě t h i s t o r i c k é s k u t e č n o s t i j a k o d ě j i n á m l i d s k é h o d u c h a. N a v í c k R i e g l o v ý m h o d n o t á m p ř i d a l u m ě l e c k o u c e n u a p ů s o b e n í p a m á t k y v k r a j i n ě a u r b a n i s m u. P r á v ě p r o b l e m a t i k o u p ů s o b e n í p a m á t k y v k r a j i n ě a u r b a n i s m e m s e z a b ý v a l i i t a l š t í p a m á t k á ř i, j m e n o v i t ě A r g a n, P a n e a B r a n d i. S p o l e č n ý m h l e d i s k e m p a k b y l o k l a d e n í d ů r a z u n a s o u l a d m i n u l o s t i a h i s t o r i e. P a m á t k a s e s t á v á s o u č á s t í l i d s k é h u m a n i t y a k u l t u r y. P o v z n i k u Č e s k o s l o v e n s k a s e n a n a š e m ú z e m í z a č a l y p r o s a z o v a t d v ě m e t o d y, a n a l y t i c k á ( B i r n b a u m, W i r t h ) a s y n t e t i c k á ( W a g n e r ). P r v n ě j m e n o v a n á r a z i l a n á z o r, ž e s e m á p i e t n ě z a c h o v a t d o c h o v a n ý s t a v m a t e r i e s m i n i m á l n í m i i n t e r v e n c e m i ( s t e j n ě s m ý š l e l i i v I t á l i i ), d r u h á c h t ě l a p r e z e n t o v a t p a m á t k u v o b n o v e n é m v ý t v a r n é m e s t e t i c k é m v ý r a z u i s p o u ž i t í m d o p l ň k ů. D l e W i r t h a k o n z e r v a č n í m e t o d a v e d e k ú c t ě k p a m á t c e, o p r o t i t o m u s y n t e t i c k ý p r i n c i p p o v ý š í r e s t a u r á t o r a n a j e j í h o s o u d c e a o p r á v c e. T e n t o n á z o r s d í l í n a i t a l s k é s t r a n ě C e s a r e B r a n d i. V I t á l i i j e v e s t e j n é d o b ě k l a d e n č í m d á l v ě t š í d ů r a z n a o c h r a n u p r o s t ř e d í, v e k t e r é m s e p a m á t k a n a c h á z í. P o z d ě j i j e t a t o m y š l e n k a r o z v e d e n a i v e s p o j e n í s k o n t e x t e m u r b a n i s m u. 100

101 D ů l e ž i t ý m b o d e m, k t e r ý ř e š í j a k č e s k á, t a k i t a l s k á p a m á t k o v á p é č e, j e z a č l e ň o v á n í n o v é v ý s t a v b y d o s t a r é. U n á s j e z a s t á n c e m m o d e r n í a r c h i t e k t u r y a j e j í v ý s t a v b y v h i s t o r i c k ý c h c e l c í c h Z d e n ě k W i r t h, a t o i p ř e s t o, ž e p r o s a z u j e o c h r a n u u n i k á t n í c h j e d n o t e k i c e l ý c h s o u b o r ů s t a r ý c h m ě s t. V ž d y j d e o i n d i v i d u á l n í p ř í s t u p k v ě c i. T e n t o n á z o r z a s t á v á R o b e r t o P a n e. P o d s t a t n é j e, ž e n e d o j d e k p o r u š e n í n a s t a v e n ý c h p r a v i d e l p r o v ý s t a v b u v h i s t o r i c k ý c h c e n t r e c h m ě s t, n a p ř í k l a d b u d e d o d r ž e n a v ý š k o v á ú r o v e ň b u d o v a h a r m o n i c k é z a č l e n ě n í d o p r o s t ř e d í. V c e l k u l z e t e d y v p a m á t k o v é p é č i u n á s a v I t á l i i n a l é z t m n o h o s p o l e č n ý c h b o d ů, j s o u j i m i n a p ř í k l a d : a ) h o d n o t a p a m á t k y b ) k o n z e r v a č n í m e t o d a c) d ů r a z n a s o u l a d m i n u l o s t i a h i s t o r i e d ) v o t á z c e r e s t a u r o v á n í n e m á h i s t orik u m ě n í p r o v á d ě t e s t e t i c k é s o u d y e) d ů r a z n a h o d n o t u p r o s t ř e d í, v e k t e r é m s e p a m á t k y n a c h á z e j í ( h l a v n ě D v o ř á k a P a n e ) f ) n u t n á o s v ě t a v o b l a s t i p a m á t k o v é p é č e, a j i n é. P ř i s v é m b á d á n í j s e m s i m i m o j i n é v š i m l a, ž e v I t á l i i v ě t š i n o u p l a t í, ž e c o h i s t o r i k u m ě n í z a b ý v a j í c í s e a r c h i t e k t u r o u, t o č i n n ý a r c h i t e k t. U n á s t o m u t a k n e n í. P o d s t a t n á j e a l e j e d n a z á s a d n í v ě c, s t e j n á p r o o b ě s t r a n y z á j e m o p a m á t k o v ý f o n d. C e s t o u k p o c h o p e n í d ů l e ž i t o s t i p a m á t k o v é p é č e j e o s v ě t a. J e t ř e b a o p a m á t k y p e č o v a t s ú c t o u k t r a d i c i, p r o t o ž e t o, j a k s e s t a r á m e o p a m á t k y, m ě ř í k u l t u r n í v y s p ě l o s t n á r o d a. 101

102 9. Poznámky 1 I b i d e m, s I b i d e m, s Z d e n ě k W i r t h, V ý v o j z á s a d a p r a x e o c h r a n y p a m á t e k i n : J i ř i n a N e s v a d b í k o v á Z d e n ě k W i r t h V l a s t i m i l V i n t e r, K v ý v o j i p a m á t k o v é p é č e n a ú z e m í Č e s k o s l o v e n s k a, 1. s v., P ř e h l e d p r á v n í c h d o k u m e n t ů a n á s t i n v ý v o j e, P r a h a, , s V i n t e r ( p o z n. 1 ), s W i r t h ( p o z n. 3 ), s V k n i z e R o s t i s l a v a Š v á c h y L o m e n é, h r a n a t é a o b l o u k o v é t v a r y. Č e s k á k u b i s t i c k á a r c h i t e k t u r a ( ) j e z m í n k a o K l u b u Z a s t a r o u P r a h u, k t e r ý d o s á h l v e s p o r e c h o z á s t a v b u k o l e m V y š e h r a d u v l e t e c h t o h o, ž e s o u l a d n o v o s t a v e b s e s t a r ý m p r o s t ř e d í m b y l v ý b o r e m č e s k é h o z e m s k é h o s n ě m u u z á k o n ě n j a k o p r á v n í n o r m a. 7 V i n t e r ( p o z n. 1 ), s I b i d e m, s I b i d e m, s J i ř í K r o u p a, Š k o l y d ě j i n u m ě n í. M e t o d o l o g i e d ě j i n u m ě n í 1, B r n o, , s I b i d e m, s I b i d e m, s I b i d e m, s I b i d e m, s V i n t e r ( p o z n. 1 ), s

103 16 I b i d e m, s I b i d e m, s I b i d e m, s I v o H l o b i l, N a z á k l a d e c h k o n z e r v a t i v n í t e o r i e č e s k é p a m á t k o v é p é č e. V ý b o r z t e x t ů, P r a h a, , s J i ř i n a H o ř e j š í, V o j t ě c h B i r n b a u m, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s V l a s t a D v o ř á k o v á, Z d e n ě k W i r t h, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s I v o H l o b i l, V á c l a v W a g n e r, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s H l o b i l ( p o z n. 1 8 ), s T é t o p r o b l e m a t i c e s e v ě n u j e č l á n e k J i ř í h o K ř í ž k a s n á z v e m N o v é p o z n a t k y o s p o r u m e z i V á c l a v e m W a g n e r e m a Z d e ň k e m W i r t h e m o m e t o d u a n a l ý z y a s y n t é z y, i n : J i ř í R o h á č e k K r i s t i n a U h l í k o v á ( e d. ), Z d e n ě k W i r t h p o h l e d e m d n e š n í d o b y, P r a h a, , s H l o b i l ( p o z n. 1 8 ), s C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. C o n s e r v a r e o r e s t a u r a r e, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 3 v. 3, R o m a, , s I b i d e m, s C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. N e c e s s i t à d i u n a l e g g e p e r c o n s e r v a r l i, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 2 v. 5 1, R o m a, , s S t e j n é z á s a d y s e t é ž d r ž e l a i V í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í. 30 G u s t a v o G i o v a n n o n i, R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i e u r b a n i s t i c a, i n : P a l l a d i o V I I / I I - I I I, R o m a, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, I l m i g l i o r a m e n t o d e i n u c l e i i n t e r n i. L a t e o r i a d e l d i r a d a m e n t o, i n : V e c c h i e c i t t à e d e d i l i z i a n u o v a, T o r i n o, , s J a n K u k l í k J a n K u k l í k, D ě j i n y 2 0. s t o l e t í, P r a h a, , s

104 33 V í c e i n f o r m a c í v č e t n ě m o ž n o s t i n a h l é d n u t í d o s t a r š í c h v ý t i s k ů j e n a h t t p : / / c a s a b e l l a w e b. e u. 34 I n f o r m a c e l z e z í s k a t n a w w w. d o m u s w e b. i t. 35 G i u l i o C a r l o A r g a n, C i t t à a n t i c a e c i t t à m o d e r n a : D i f f i c o l t à d i u n a c o e s i s t e n z a, i n : C o n f e r e n z e p l e n a i r e e i n d i c i 1 1, B o l o g n a, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, U r b a n i s t i c a, s p a z i o e a m b i e n t e, i n : S t o r i a d e l l a r t e c o m e s t o r i a d e l l a c i t t à, R o m a, , s R o b e r t o P a n e, C i t t á a n t i c h e e d i l i z i a n u o v a, i n : C i t t à a n t i c h e e d i l i z i a n u o v a, N a p o l i, , s R o b e r t o P a n e, L a t u t e l a d e l l a m b i e n t e n e l l a c u l t u r a m o d e r n a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. V I I - X I V. 39 I b i d e m, s. V I I. 40 C e s a r e B r a n d i, T e o r i e r e s t a u r o v á n í, P r a h a, , s I b i d e m, s C e s a r e B r a n d i, I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e a n t i c h e c i t t à i t a l i a n e, R o m a, , s C e s a r e B r a n d i, I l f o n d a m e n t o t e o r e t i c o d e l r e s t a u r o, i n : B o l l e t i n o d e l l I s t i t u t o d e l R e s t a u r o 1, R o m a, , s P ř e h l e d a d a l š í i n f o r m a c e o s i t u a c i v I t á l i i l z e n a l é z t v F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l p r i m o n o v e c e n t o, R o m a, a F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l s e c o n d o n o v e c e n t o, R o m a,

105 10. Použitá literatura a jiné zdroje L i t e r a t u r a ( ř a z e n o a b e c e d n ě ) D i n o A l f i e r i, S c o p o, c a r a t t e r e, s i g n i f i c a t o d e l l a m o s t r a. M u s s o l i n i e l a R i v o l u z i o n e, i n : G u i d a d e l l a M o s t r a d e l l a R i v o l u z i o n e F a s c i s t a, F i r e n z e, M a r i a A n d a l o r o a k o l., P e r C e s a r e B r a n d i. A t t i d e l s e m i n a r i o m a g g i o 1 g u i g n o , R o m a, G i u l i o C a r l o A r g a n, C i t t à a n t i c a e c i t t à m o d e r n a : D i f f i c o l t à d i u n a c o e s i s t e n z a, i n : C o n f e r e n z e p l e n a i r e e i n d i c i 11, B o l o g n a, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, C o n C e s a r e B r a n d i, i n : L I m m a g i n e d e l l A r t e. O m m a g g i o a C e s a r e B r a n d i, S i e n a, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, I l g o v e r n o d e i b e n i c u l t u r a l i, i n : G i o v a n n i S p a d o l i n i, B e n i c u l t u r a l i. D i a r i o i n t e r v e n t i l e g g i, F i r e n z e, , s

106 G i u l i o C a r l o A r g a n, L a s t o r i a d e l l a r t e, i n : S t o r i a d e l l a r t e 1 / 2, F i r e n z e, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, P e r i b e n i c u l t u r a l i?, i n : S t o r i a d e l l a r t e 71, R o m a, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, S t o r i a d e l l a r t e c o m e s t o r i a d e l l a c i t t à, R o m a, G i u l i o C a r l o A r g a n, S t u d i e n o t e, R o m a, E r n s t B a c h e r ( e d. ), K u n s t w e r k o d e r D e n k m a l? A l o i s R i e g l s S c h r i f t e n z u r D e n k m a l p f l e g e. S t u d i e n z u D e n k m a l s c h u t z u n d D e n k m a l p f l e g e X V. B u n d e s d e n k m a l a m t W i e n, K ö l n - W e i m a r, , s G i u s e p p e B a s i l e, A t t u a l i t à d e l l a t e o r i a ( e d e l l a p r a t i c a ) d e l r e s t a u r o d i C e s a r e B r a n d i : A l c u n i e s e m p i, i n : M a r i n y G u t t i l l a ( r e d. ), A r t e n e l r e s t a u r o, a r t e d e l r e s t a u r o. S t o r i a d e l l a r t e e s t o r i a d e l l a c o n s e r v a z i o n e i n I t a l i a m e r i d i o n a l e, R o m a, , s G i u s e p p e B a s i l e, U n o s c r i t t o d i C e s a r e B r a n d i s u i p r i n c i p i i n s p i r a t o r i d e l l a s c u o l a d e l l I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o, i n : K e r m e s 28, g e n n a i o - a p r i l e, F i r e n z e, , s V o j t ě c h B i r n b a u m, M o d e r n í p é č e o p a m á t k y a d o s t a v b a c h r á m u s v. V í t a v P r a z e, N á r o d n í l i s t y, ( ), ( ) V o j t ě c h B i r n b a u m, P a m á t k á ř s k á i d e a, V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u, X I V, , s

107 A l ž b ě t a B i r n b a u m o v á, V o j t ě c h B i r n b a u m L i s t y z d ě j i n u m ě n í, P r a h a, J o n a t h a n B l o w e r, M a x D v o ř á k, F r a n z F e r d i n a n d a n d t h e K a t e c h i s m u s d e r D e n k m a l p f l e g e, U m ě n í L V I I I, F r a n c e s c o B o c c h i n o, I l r e s t a u r o d i n e c e s s i t à : A s p e t t i e p r o b l e m a t i c h e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. C o n s e r v a r e o r e s t a u r a r e, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 3 v. 3, R o m a, , s C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. N e c e s s i t à d i u n a l e g g e p e r c o n s e r v a r l i, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 2 v. 51, R o m a, , s R e n a t o B o n e l l i, G u s t a v o G i o v a n n o n i e l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s R e n a t o B o n e l l i, P a n e i n o v a t o r e d i m e t o d a n e l l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a e n e l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. 1-6 S a l v a t o r e B o s c a r i n o, O s s e r v a z i o n i s u G u s t a v o G i o v a n n o n i e i l r e s t a u r o i t a l i a n o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s M i r e l l a B r a n c a, T u t e l a e r e s t a u r o a S a n t a M a r i a N o v e l l a, i n : A n g i o l o M a z z o n i, A r c h i t e t t o I n g e g n e r e d e l M i n i s t e r o d e l l e C o m u n i c a z i o n i, Q u a d e r n i d i a r c h i t e t t u r a 4, M i l a n o,

108 C e s a r e B r a n d i, A r g a n e i l r e s t a u r o, i n : I l P e n s i e r o C r i t i c o d i G i u l i o C a r l o A r g a n. S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n I I I, R o m a, , s C e s a r e B r a n d i, I l f o n d a m e n t o t e o r e t i c o d e l r e s t a u r o, i n : B o l l e t i n o d e l l I s t i t u t o d e l R e s t a u r o 1, R o m a, , s C e s a r e B r a n d i, I l r e s t a u r o. T e o r i a e p r a t i c a , R o m a, C e s a r e B r a n d i, I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e a n t i c h e c i t t à i t a l i a n e, R o m a, C e s a r e B r a n d i, P r o b l e m i g e n e r a l i d e l r e s t a u r o, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s C e s a r e B r a n d i, S t r u t t u r a e a r c h i t e t t u r a, T o r i n o, C e s a r e B r a n d i, T e o r i e r e s t a u r o v á n í, P r a h a, R o b e r t a B r a n d o l i n i, L a r c h i v i o d i L i o n e l l o V e n t u r i p r e s s o l I s t i t u t o d i S t o r i a d e l l a r t e d e l l U n i v e r s i t à L a S a p i e n z a d i R o m a, i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s F e r r u c c i o C a n a l i, A r c h i t e t t i r o m a n i n e l l a C i t t à d i d u c e. A r c h i t e t t u r e p e r l e i s t i t u z i o n i a F o r l i d i F r a n c e s c o L e o n i e I t a l o M a n c i n i d a l r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o a l l a p r o g e t t a z i o n e d e l n u o v o, a l l a r e d o d é c o, i n : S t u d i r o m a g n o l i L I ( ), C e s e n a, , s G i o v a n n i C a r b o n a r a, R e s t a u r o a t t u a l i t à d e l p e n s i e r o d i R o b e r t o P a n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s

109 G i o v a n n i C a r b o n a r a ( e d. ), T r a t t a t o d i r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o 3, T o r i n o, G i o v a n n i C a r b o n a r a ( e d. ), T r a t t a t o d i r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o 4, T o r i n o, L a c a r t a d e l r e s t a u r o, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s S t e l l a C a s i e l l o ( r e d. ), L a c u l t u r a d e l r e s t a u r o, V e n e z i a, S t e l l a C a s i e l l o, G u s t a v o G i o v a n n o n i, R o b e r t o P a n e e i l p r o b l e m a d e l r e s t a u r o d e i c e n t r i a n t i c h i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s S t e l l a C a s i e l l o, R o b e r t o P a n e e l i n s e g n a m e n t o d e l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s F r a n c o i s e C h o a y, O b j e v e n í o d k a z u m ě s t a hist o r i e a a k t u á l n í p r o b l é m y i n : A l e n a N o v o t n á - G a l a r d o v á P e t r K r a t o c h v í l, P r a h a. B u d o u c n o s t h i s t o r i c k é h o m ě s t a, P a r i s, , s M a u r o C i v i t à, L a t u t e l a d e l p a t r i m o n i o a r c h i t e t t o n i c o f r a m e z z i e f i n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l p r i m o n o v e c e n t o, R o m a, F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l s e c o n d o n o v e c e n t o, R o m a,

110 F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a v i s i v a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a , R o m a, A l d o D A l f o n s o, I l r e s t a u r o e l a p o l i t i c a c u l t u r a l e d e g l i e n t i l o c a l i, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s S i l v i a D a n e s i L u c i a n o P a t e t t a ( r e d. ), I l r a z i o n a l i s m o e l a r c h i t e t t u r a i n I t a l i a d u r a n t e i l f a s c i s m o, V e n e z i a, P a o l a R a f f a e l a D a v i d S t e f a n o G i z z i, L i n f l u e n z a d i R o b e r t o P a n e s u l l a C a r t a d i V e n e z i a e s u l l e v o l u z i o n e d e l c o n c e t t o d i r e s t a u r o d a l l a C a r t a d i A t e n e a g l i a n n i 6 0, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s C a r l o D e A n g e l i s P a o l o N a n n e l l i, I l r e s t a u r o c o m e d i s c i p l i n a u r b a n i s t i c a, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s C e s a r e D e S e t a, A r c h i t e t t i i t a l i a n i d e l N o v e c e n t o, B a r i, V á c l a v D e n k s t e i n, P r o f. d r. V o j t ě c h B i r n b a u m, U m ě n í X V I, , s. 5 7 n. D v a n á z o r y o r e s t a u r a c i p a m á t e k, S t y l I, , s M a x D v o ř á k, K a t e c h i s m u s p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, V l a s t a D v o ř á k o v á, Z d e n ě k W i r t h, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s

111 V l a s t a D v o ř á k o v á, Z d e n ě k W i r t h u m ě n í, U m ě n í X X V I I, , s. 1 n. a p o t ř e b n o s t d ě j i n v ý t v a r n é h o G i u l i o E i n a u d i ( e d. ), S t o r i a d e l l a r t e i t a l i a n a. P a r t e s e c o n d a : D a l M e d i e v o a l N o v e c e n t o, v o l. 3, I l N o v e c e n t o, T o r i n o, A n d r e a E m i l i a n i, I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s C h i a r a F a b i, C e s a r e B r a n d i e l a t t i v i t à e s p o s s i t i v a d e l l I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o ( ), i n : V e r o n a i l l u s t r a t a, V e r o n a, , s M a r c e l l o F a g i o l o M a r i a L u i s a M a d o n n a, L e c i t t à n u o v e d e l f a s c i s m o, i n : S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n, F i r e n z e, , s P a o l o F a n c e l l i, U n p e n s i e r o s u l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s G i u s e p p e F i e n g o, A t t u a l i t à e d i a l e t t i c a d e l r e s t a u r o n e l p e n s i e r o d i R o b e r t o P a n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I I / I I - IV, N a p o l i, , s G i u s e p p e F i e n g o, R o b e r t o P a n e e l a C h a r t e d e V e n i s e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s G i u s e p p e F i e n g o L u i g i G u e r r i e r o ( r e d. ), M o n u m e n t i e a m b i e n t i. P r o t a g o n i s t i d e l r e s t a u r o d e l d o p o g u e r r a. A t t i d e l S e m i n a r i o N a z i o n a l e, N a p o l i,

112 F r a n c e s c o P a o l o F i o r e, C o n s i d e r a z i o n i s u l m e t o d o s t o r i o g r a f i c o d i G u s t a v o G i o v a n n o n i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s D i a n e G h i r a r d o, L e c i t t à n u o v e n e l l I t a l i a F a s c i s t a e n e l l A m e r i c a d e l N e w D e a l, , L a t i n a G u s t a v o G i o v a n n o n i, I l m e t o d o n e l l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a, P a l l a d i o I I I / I I, R o m a, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, N o t i z i e e C o m m e n t a r i. R o v i n e d i m o n u m e n t i, P a l l a d i o V I I / I V, , R o m a, s G u s t a v o G i o v a n n o n i, R e s t a u r i d i m o n u m e n t i, i n : B o l l e t i n o d A r t e d e l M i n i s t e r o d e l l a P. I s t r u z i o n e VII, R o m a, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i e u r b a n i s t i c a, P a l l a d i o V I I / I I - I I I, R o m a, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, L u r b a n i s t i c a i t a l i a n a a l l e s o g l i e d e l l a n n o X I I, U r b a n i s t i c a, g e n n a i o, , s. 3-9 G u s t a v o G i o v a n n o n i, V e c c h i e c i t t à e d e d i l i z i a n u o v a, T o r i n o, L u i g i G u e r r i e r o, R o b e r t o P a n e e l a d i a l e t t i c a d e l r e s t a u r o, N a p o l i, I v o H l o b i l I v a n K r u i s ( e d. a r e d. ), A l o i s R i e g l ( ), M o d e r n í p a m á t k o v á p é č e, P r a h a,

113 I v o H l o b i l, N a z á k l a d e c h k o n z e r v a t i v n í t e o r i e č e s k é p a m á t k o v é p é č e. V ý b o r z t e x t ů, P r a h a, I v o H l o b i l, P o č á t e k s a m o s t a t n é v ý u k y p a m á t k o v é p é č e n a K a r l o v ě u n i v e r z i t ě, P a m á t k y a p ř í r o d a XI, , s I v o H l o b i l, S k r y t á p o l e m i k a V o j t ě c h a B i r n b a u m a s č e s k ý m i f u n k c i o n a l i s t y a r i e g l o v s k o u t e o r i í p a m á t k o v é p é č e, Z p r á v y p a m á t k o v é p é č e LV, , s I v o H l o b i l, T e o r i e m ě s t s k ý c h p a m á t k o v ý c h r e z e r v a c í, , P r a h a, I v o H l o b i l, V o j t ě c h B i r n b a u m Ž i v o t a d í l o v d o b o v ý c h s o u v i s l o s t e c h i n : V o j t ě c h B i r n b a u m, V ý v o j o v é z á k o n i t o s t i v u m ě n í, P r a h a, , s I v o H l o b i l, V á c l a v W a g n e r, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s J i ř i n a H o ř e j š í, V o j t ě c h B i r n b a u m, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R u d o l f C h a d r a b a, I n e d i t a M a x e D v o ř á k a, U m ě n í IX, , s R u d o l f C h a d r a b a, M a x D v o ř á k a v í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R u d o l f C h a d r a b a, K s t é m u v ý r o č í n a r o z e n í M a x e D v o ř á k a, U m ě n í X X I I I, , s

114 J u k k a J o k i l e h t o, C o n s e r v a t i o n P r i n c i p l e s a n d T h e i r T h e o r e t i c a l B a c k g r o u n d. C o m m e n t s o n a s e l e c t i o n o f C h a r t e r s a n d R e c o m m e n d a t i o n c o n c e r n i n g t h e b u i l t h e r i t a g e, D u r a b i l i t y o f B u i l d i n g M a t e r i a l s, 5, A m s t e r d a m, J u k k a J o k i l e h t o, A u t h e n t i c i t y, a G e n e r a l F r a m e w o r k f o r t h e C o n c e p t, in: K n u t E i n a r L a r s e n ( e d. ), N a r a C o n f e r e n c e o n A u t h e n t i c i t y, J a p a n, T e r r y K i r k, F r a m m i n g S t. P e t e r s : U r b a n P l a n n i n g i n F a s c i s t R o m e, T h e A r t B u l l e t i n 4, V i k t o r K o t r b a, A k a d e m i k Z d e n ě k W i r t h, U m ě n í IX, , s n. V i k t o r K o t r b a, M a x D v o ř á k a o c h r a n a p a m á t e k v č e s k ý c h z e m í c h, U m ě n í IX, , s n. V i k t o r K o t r b a, Z a V á c l a v e m W a g n e r e m, U m ě n í X, , s J i ř í K r o u p a, Š k o l y d ě j i n u m ě n í. M e t o d o l o g i e d ě j i n u m ě n í 1, B r n o, J a n K u k l í k J a n K u k l í k, D ě j i n y 2 0. s t o l e t í, P r a h a, A l b e r t K u t a l, P a d e s á t l e t o d s m r t i M a x e D v o ř á k a, U m ě n í X I X, , s I r v i n g L a v i n, W e m u s t l e a v e t h e c i t y t o o u r c h i l d r e n e x a c t l y a s w e f o u n d i t, i n : B i l d / G e s c h i c h t e, B e r l i n, , s

115 M a r i o M a n i e r i E l i a, R i f l e s s i o n e s u l c o n t r i b u t o s t o r i o g r a f i c o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s P a o l o M a r c o n i, G u s t a v o G i o v a n n o n i t r a s t o r i a, r e s t a u r o e r i p r i s t i n o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s A n t o n í n M a t ě j č e k, M a x D v o ř á k, V o l n é s m ě r y X X I, , s. 3 0 n. C a r l o M e l o g r a n i, A r c h i t e t t u r a i t a l i a n a s o t t o i l f a s c i s m o. L o r g o g l i o d e l l a m o d e s t i a c o n t r o l a r e t o r i c a m o n u m e n t a l e , T o r i n o, C e s a r e M e r c a n d i n o A u g u s t o M e r c a n d i n o, S t o r i a d e l t e r r i t o r i o e d e l l e c i t t à d I t a l i a. D a l a i g i o r n i n o s t r i, M i l a n o, A l b e r t o M i o n i ( r e d. ), U r b a n i s t i c a f a s c i s t a. R i c e r c h e e s a g g i s u l l e c i t t à e i l t e r r i t o r i o e s u l l e p o l i t i c h e u r b a n e i n I t a l i a t r a l e d u e g u e r r e, M i l a n o, J i ř i n a N e s v a d b í k o v á, P r á v n í d o k u m e n t y k p a m á t k o v é p é č i z l e t i n : J i ř i n a N e s v a d b í k o v á Z d e n ě k W i r t h V l a s t i m i l V i n t e r, K v ý v o j i p a m á t k o v é p é č e n a ú z e m í Č e s k o s l o v e n s k a, 1. s v., P ř e h l e d p r á v n í c h d o k u m e n t ů a n á s t i n v ý v o j e, P r a h a, J a r o m í r N e u m a n n, D í l o M a x e D v o ř á k a a d n e š e k, U m ě n í IX, , s P a o l o N i c o l o s o, G l i a r c h i t e t t i e l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a : I l C r i t e r i o g e n e r a l e d i G u s t a v o G i o v a n n o n i , i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s

116 G i u s e p p e P a g a n o, A r c h i t e t t u r a e c i t t à d u r a n t e i l f a s c i s m o, B a r i, A n d r e a P a n e, I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e c i t t à i t a l i a n e : G u s t a v o G i o v a n n o n i e l a r c h i t e t t u r a m o d e r n a, i n : A l b e r t o F e r l e n g a E u g e n i o V a s s a l o F r a n c e s c a S c h e l i n o ( r e d. ), A n t i c o e N u o v o. A r c h i t e t t u r e e a r c h i t e t t u r a, V e n e z i a, , s R o b e r t o P a n e, A n t i c o e n u o v o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X / I - II, N a p o l i, , s R o b e r t o P a n e, C i t t à a n t i c h e e d i l i z i a n u o v a, N a p o l i, R o b e r t o P a n e, L i n t e r v e n t o n e l c e n t r o a n t i c o d i N a p o l i. I d e e, o b i e z i o n i, r i s e r v e, d i a l e t t i c a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. X V R o b e r t o P a n e, L a r e s p o n s a b i l i t à d e l l a c u l t u r a a r t i s t i c a p e r l e s o r t i d e l p a t r i m o n i o d a r t e e d a m b i e n t e, i n : B o l l e t i n o C I H A I I / A v r i l - j u i n - s e p t e m b r e, P a r i s, , s. 4-5 R o b e r t o P a n e, I l r i s a n a m e n t o u r b a n i s t i c o d i V e n e z i a, P a l l a d i o I I / V I, R o m a, , s J a k u b P a v e l, O c h r a n a k u l t u r n í c h p a m á t e k. S p o l e č e n s k á n e z b y t n o s t p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, R o b e r t o P a n e, L a t u t e l a d e l l a m b i e n t e n e l l a c u l t u r a m o d e r n a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. V I I - X I V J a r o m í r P e č í r k a, O d k a z M a x e D v o ř á k a, V o l n é s m ě r y X X X I V,

117 C a r l o P e r o g a l l i, M o n u m e n t i e m e t o d i d i v a l o r i z z a z i o n e. S a g g i, s t o r i a e c a r a t t e r i d e l l e t e o r i c h e s u l r e s t a u r o i n I t a l i a. D a l m e d i e v o a l o g g i, M i l a n o, C a r l o P e r o g a l l i, L a p r o g e t t a z i o n e d e l r e s t a u r o m o n u m e n t a l e, M i l a n o, P a o l o P o r t o g h e s i, M e t o d o l o g i a p r o g e t t u a l e e c u l t u r a a r c h i t e t t o n i c a, i n : I l P e n s i e r o C r i t i c o d i G i u l i o C a r l o A r g a n. S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n I I I, R o m a, , s Val e r i a P r a c c h i, L a d i s p u t a i n t o r n o a l m e t o d o p e r l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a : G u s t a v o G i o v a n n o n i v e r s u s L i o n e l l o V e n t u r i, i n : T e m a 2, M i l a n o, , s M a r i a L e t i z i a P r o t e t t i, L i o n e l l o V e n t u r i e l a f i n e d e l l a s t o r i a d e l l a r t e, i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s A l o i s R i e g l, M i t t e i l u n g e n d e r k. k. Z e n t r a l k o m m i s s i o n, 3. F o l g e, s v. 4, W i e n , s l J i ř í R o h á č e k K r i s t i n a U h l í k o v á, ( e d. ), Z d e n ě k W i r t h p o h l e d e m d n e š n í d o b y, P r a h a, V a l e n t i n a R u s s o, A n t i c o m o d e r n o, c o n t e m p o r a n e o. N o t e d a l l a r i f l e s s i o n e s u l r e s t a u r o d i G i u l i o C a r l o A r g a n, i n : A l b e r t o F e r l e n g a E u g e n i o V a s s a l o F r a n c e s c a S c h e l i n o ( r e d. ), A n t i c o e N u o v o. A r c h i t e t t u r e e a r c h i t e t t u r a, V e n e z i a, , s

118 P i e r o S p a g n e s i, A l c u n i a s p e t t i d e l l a f o r m a z i o n e s t o r i c a d i G u s t a v o G i o v a n n o n i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s K a r e l S r p, S i t u a c e č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í v e d v a c á t ý c h l e t e c h, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s C a r l o S t o p p a n i, L a s t o r i a d e l l a r t e i t a l i a n a d i G i u l i o C a r l o A r g a n, i n : R i c e r c h e d i S t o r i a d e l l a r t e. L a s t o r i a d e l l a r t e n e l l a s c u o l a i t a l i a n a. S t o r i a, s t r u m e n t i, p r o s p e t t i v e, U r b i n o, , s R o s t i s l a v Š v á c h a, A r c h i t e k t i j a k o i n t e r p r e t i, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R o s t i s l a v Š v á c h a, A l o i s R i e g l, K o n z e r v a c e p a m á t e k a r o z k l a d i d e j e s t y l o v é j e d n o t y, i n : I v o H l o b i l R o s t i s l a v Š v á c h a, U m ě n í X L I I, , s R o s t i s l a v Š v á c h a, L o m e n é, h r a n a t é a o b l o u k o v é t v a r y. Č e s k á k u b i s t i c k á a r c h i t e k t u r a , P r a h a, R o s t i s l a v Š v á c h a, P r o s t o r j a k o k o n s t r u k t h i s t o r i k ů u m ě n í, , S t a v b a IX, , s V i r g i l i o T e s t a, P o l i t i c a e l e g i s l a z i o n e u r b a n i s t i c a. C a u s e d i e r r o r i u r b a n i s t i c i e p o s s i b i l i r i m e d i, U r b a n i s t i c a, g e n n a i o, , s P i e r o T o r r i t i, B r a n d i , i n : S t o r i a d e l l a r t e 3 8 / 4 0, F i r e n z e, , s

119 B r u n o T o s c a n o, R e s t a u r o, p r o g r a m m a z i o n e e f o r m a z i o n e p r o f e s s i o n a l e, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s G i o v a n n i U r b a n i, P r o b l e m i d i t e c n o l o g i a d e l l a c o n s e r v a z i o n e, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s S t e f a n o V a l e r i, L i o n e l l o V e n t u r i a n t i f a s c i s t a p e r i c o l o s o d u r a n t e l e s i l i o ( ), i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s R o s a l i a V a r o l i P i a z z a, L a s t o r i a d e l l a r t e e i l r e s t a u r o : u n a t t o c r i t i c o, i n : B u l l e t i n d e l a s s o c i a t i o n s d e s h i s t o r i e n s d e l a r t i t a l i e n 14, P a r i s, V l a s t i m i l V i n t e r, Ú v o d d o d ě j i n a t e o r i e p a m á t k o v é p é č e I. N á s t i n v ý v o j e a z á k l a d n í i d e o v é o t á z k y p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, V l a s t i m i l V i n t e r, Ú v o d d o d ě j i n a t e o r i e p a m á t k o v é p é č e I I. T e o r e t i c k é o t á z k y a h o d n o c e n í, z a c h o v á n í a k u l t u r n ě v ý c h o v n é h o u p l a t n ě n í p a m á t e k. T e o r e t i c k é o t á z k y z á s a d a k o n c e p c e p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, J o s e f W a g n e r, V á c l a v W a g n e r ( ). L i t e r á r n í p o z ů s t a l o s t, L i t e r á r n í a r c h i v P a m á t n í k u n á r o d n í h o p í s e m n i c t v í v P r a z e, P r a h a, V á c l a v W a g n e r, U m ě l e c k é d í l o m i n u l o s t i a j e h o o c h r a n a, P r a h a,

120 A l b e r t o W h i t e, R o b e r t o P a n e e i l p r o b l e m a c r i t i c o c e l l a r c h i t e t t u r a p o p o l a r e o s p o n t a n e a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X I X / I - IV, N a p o l i, , s Z d e n ě k W i r t h, P a m á t k y a r c h e o l o g i c k é X X X I I, , s Z d e n ě k W i r t h, O b n o v a s t a r o ž i t n ý c h a u m ě l e c k y v ý z n a m n ý c h m ě s t, U m ě n í 16, , s Z d e n ě k W i r t h, P o n í ž e n á k r á s a s t á ř í, Umě n í I, , s Z d e n ě k W i r t h, V ý v o j z á s a d a p r a x e o c h r a n y p a m á t e k i n : J i ř i n a N e s v a d b í k o v á Z d e n ě k W i r t h V l a s t i m i l V i n t e r, K v ý v o j i p a m á t k o v é p é č e n a ú z e m í Č e s k o s l o v e n s k a, 1. s v., P ř e h l e d p r á v n í c h d o k u m e n t ů a n á s t i n v ý v o j e, P r a h a, Zde n ě k W i r t h, Z a c h o v á n í a o c h r a n a h i s t o r i c k ý c h a u m ě l e c k ý c h p a m á t e k. V ý v o j o t á z k y v 1 9. s t o l e t í, Č e s k ý č a s o p i s h i s t o r i c k ý X I I I, , s , D v a n á z o r y o r e s t a u r a c i p a m á t e k, S t y l I, , s Z d e n ě k W i r t h, Z á s a d y o c h r a n y p a m á t e k, V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u, P r a h a,

121 L i t e r a t u r a ( ř a z e n o c h r o n o l o g i c k y ) C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. N e c e s s i t à d i u n a l e g g e p e r c o n s e r v a r l i, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 2 v. 51, R o m a, , s C a m i l l o B o i t o, I n o s t r i v e c c h i m o n u m e n t i. C o n s e r v a r e o r e s t a u r a r e, i n : N u o v a a n t o l o g i a d i s c i e n z e, l e t t e r e e d a r t i, s e r i e 3 v. 3, R o m a, , s A l o i s R i e g l, M i t t e i l u n g e n d e r k. k. Z e n t r a l k o m m i s s i o n, 3. F o l g e, s v. 4, W i e n , s l Z d e n ě k W i r t h, Z a c h o v á n í a o c h r a n a h i s t o r i c k ý c h a u m ě l e c k ý c h p a m á t e k. V ý v o j o t á z k y v 1 9. s t o l e t í, Č e s k ý č a s o p i s h i s t o r i c k ý X I I I, , s ,

122 Z d e n ě k W i r t h, Z á s a d y o c h r a n y p a m á t e k, V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u, P r a h a, G u s t a v o G i o v a n n o n i, R e s t a u r i d i m o n u m e n t i, i n : B o l l e t i n o d A r t e d e l M i n i s t e r o d e l l a P. I s t r u z i o n e VII, R o m a, , s A n t o n í n M a t ě j č e k, M a x D v o ř á k, V o l n é s m ě r y X X I, , s. 3 0 n. Z d e n ě k W i r t h, P a m á t k y a r c h e o l o g i c k é X X X I I, , s V o j t ě c h B i r n b a u m, M o d e r n í p é č e o p a m á t k y a d o s t a v b a c h r á m u s v. V í t a v P r a z e, N á r o d n í l i s t y, ( ), ( ) V o j t ě c h B i r n b a u m, P a m á t k á ř s k á i d e a, V ě s t n í k K l u b u Z a s t a r o u P r a h u, X I V, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, V e c c h i e c i t t à e d e d i l i z i a n u o v a, T o r i n o, D i n o A l f i e r i, S c o p o, c a r a t t e r e, s i g n i f i c a t o d e l l a m o s t r a. M u s s o l i n i e l a R i v o l u z i o n e, i n : G u i d a d e l l a M o s t r a d e l l a R i v o l u z i o n e F a s c i s t a, F i r e n z e, G u s t a v o G i o v a n n o n i, L u r b a n i s t i c a i t a l i a n a a l l e s o g l i e d e l l a n n o X I I, U r b a n i s t i c a, g e n n a i o, , s. 3-9 V i r g i l i o T e s t a, P o l i t i c a e l e g i s l a z i o n e u r b a n i s t i c a. C a u s e d i e r r o r i u r b a n i s t i c i e p o s s i b i l i r i m e d i, U r b a n i s t i c a, g e n n a i o, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, I l m e t o d o n e l l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a, P a l l a d i o I I I / I I, R o m a, , s

123 R o b e r t o P a n e, I l r i s a n a m e n t o u r b a n i s t i c o d i V e n e z i a, P a l l a d i o I I / V I, R o m a, , s J a r o m í r P e č í r k a, O d k a z M a x e D v o ř á k a, V o l n é s m ě r y X X X I V, G u s t a v o G i o v a n n o n i, R e s t a u r o d e i m o n u m e n t i e u r b a n i s t i c a, P a l l a d i o V I I / I I - I I I, R o m a, , s G u s t a v o G i o v a n n o n i, N o t i z i e e C o m m e n t a r i. R o v i n e d i m o n u m e n t i, P a l l a d i o V I I / I V, , R o m a, s V á c l a v D e n k s t e i n, P r o f. d r. V o j t ě c h B i r n b a u m, U m ě n í X V I, , s. 5 7 n. Z d e n ě k W i r t h, O b n o v a s t a r o ž i t n ý c h a u m ě l e c k y v ý z n a m n ý c h m ě s t, U m ě n í 16, , s Vác l a v W a g n e r, U m ě l e c k é d í l o m i n u l o s t i a j e h o o c h r a n a, P r a h a, A l ž b ě t a B i r n b a u m o v á, V o j t ě c h B i r n b a u m L i s t y z d ě j i n u m ě n í, P r a h a, C e s a r e B r a n d i, I l f o n d a m e n t o t e o r e t i c o d e l r e s t a u r o, i n : B o l l e t i n o d e l l I s t i t u t o d e l R e s t a u r o 1, R o m a, , s Z d e n ě k W i r t h, P o n í ž e n á k r á s a s t á ř í, U m ě n í I, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, S t u d i e n o t e, R o m a, C a r l o P e r o g a l l i, L a p r o g e t t a z i o n e d e l r e s t a u r o m o n u m e n t a l e, M i l a n o,

124 C e s a r e B r a n d i, I l r e s t a u r o. T e o r i a e p r a t i c a , R o m a, C e s a r e B r a n d i, I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e a n t i c h e c i t t à i t a l i a n e, R o m a, R o b e r t o P a n e, C i t t à a n t i c h e e d i l i z i a n u o v a, N a p o l i, V i k t o r K o t r b a, A k a d e m i k Z d e n ě k W i r t h, U m ě n í IX, , s n. J a r o m í r N e u m a n n, D í l o M a x e D v o ř á k a a d n e š e k, U m ě n í IX, , s V i k t o r K o t r b a, M a x D v o ř á k a o c h r a n a p a m á t e k v č e s k ý c h z e m í c h, U m ě n í IX, , s n. V i k t o r K o t r b a, Z a V á c l a v e m W a g n e r e m, U m ě n í X, , s R o b e r t o P a n e, L a r e s p o n s a b i l i t à d e l l a c u l t u r a a r t i s t i c a p e r l e s o r t i d e l p a t r i m o n i o d a r t e e d a m b i e n t e, i n : B o l l e t i n o C I H A I I / A v r i l - j u i n - s e p t e m b r e, P a r i s, , s. 4-5 G i u l i o C a r l o A r g a n, L a s t o r i a d e l l a r t e, i n : S t o r i a d e l l a r t e 1 / 2, F i r e n z e, , s J a k u b P a v e l, O c h r a n a k u l t u r n í c h p a m á t e k. S p o l e č e n s k á n e z b y t n o s t p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, J o s e f W a g n e r, V á c l a v W a g n e r ( ). L i t e r á r n í p o z ů s t a l o s t, L i t e r á r n í a r c h i v P a m á t n í k u n á r o d n í h o p í s e m n i c t v í v P r a z e, P r a h a, C e s a r e B r a n d i, S t r u t t u r a e a r c h i t e t t u r a, T o r i n o,

125 R u d o l f C h a d r a b a, I n e d i t a M a x e D v o ř á k a, U m ě n í X I X, , s A l b e r t K u t a l, P a d e s á t l e t o d s m r t i M a x e D v o ř á k a, U m ě n í X I X, , s V l a s t i m i l V i n t e r, Ú v o d d o d ě j i n a t e o r i e p a m á t k o v é p é č e I. N á s t i n v ý v o j e a z á k l a d n í i d e o v é o t á z k y p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, V l a s t i m i l V i n t e r, Ú v o d d o d ě j i n a t e o r i e p a m á t k o v é p é č e I I. T e o r e t i c k é o t á z k y a h o d n o c e n í, z a c h o v á n í a k u l t u r n ě v ý c h o v n é h o u p l a t n ě n í p a m á t e k. T e o r e t i c k é o t á z k y z á s a d a k o n c e p c e p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, R u d o l f C h a d r a b a, K s t é m u v ý r o č í n a r o z e n í M a x e D v o ř á k a, U m ě n í X X I I I, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, I l g o v e r n o d e i b e n i c u l t u r a l i, i n : G i o v a n n i S p a d o l i n i, B e n i c u l t u r a l i. D i a r i o i n t e r v e n t i l e g g i, F i r e n z e, , s S i l v i a D a n e s i L u c i a n o P a t e t t a ( r e d. ), I l r a z i o n a l i s m o e l a r c h i t e t t u r a i n I t a l i a d u r a n t e i l f a s c i s m o, V e n e z i a, C e s a r e M e r c a n d i n o A u g u s t o M e r c a n d i n o, S t o r i a d e l t e r r i t o r i o e d e l l e c i t t à d I t a l i a. D a l a i g i o r n i n o s t r i, M i l a n o, G i u s e p p e P a g a n o, A r c h i t e t t u r a e c i t t à d u r a n t e i l f a s c i s m o, B a r i, A l d o D A l f o n s o, I l r e s t a u r o e l a p o l i t i c a c u l t u r a l e d e g l i e n t i l o c a l i, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s

126 C a r l o D e A n g e l i s P a o l o N a n n e l l i, I l r e s t a u r o c o m e d i s c i p l i n a u r b a n i s t i c a, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s C e s a r e B r a n d i, P r o b l e m i g e n e r a l i d e l r e s t a u r o, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s G i o v a n n i U r b a n i, P r o b l e m i d i t e c n o l o g i a d e l l a c o n s e r v a z i o n e, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s L a c a r t a d e l r e s t a u r o, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s B r u n o T o s c a n o, R e s t a u r o, p r o g r a m m a z i o n e e f o r m a z i o n e p r o f e s s i o n a l e, i n : O r l a n d o P i r a c c i n i ( r e d. ), I l r e s t a u r o f r a m e t o d o e p r a s s i. M a t e r i a l i d i l a v o r o d e l c o r s o r e g i o n a l e d i a g g i o r n a m e n t o , v o l. 1 3, B o l o g n a, , s P i e r o T o r r i t i, B r a n d i , i n : S t o r i a d e l l a r t e 3 8 / 4 0, F i r e n z e, , s R o b e r t o P a n e, A n t i c o e n u o v o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X / I - II, N a p o l i, , s C e s a r e D e S e t a, A r c h i t e t t i i t a l i a n i d e l N o v e c e n t o, B a r i,

127 J i ř i n a N e s v a d b í k o v á, P r á v n í d o k u m e n t y k p a m á t k o v é p é č i z l e t i n : J i ř i n a N e s v a d b í k o v á Z d e n ě k W i r t h V l a s t i m i l V i n t e r, K v ý v o j i p a m á t k o v é p é č e n a ú z e m í Č e s k o s l o v e n s k a, 1. s v., P ř e h l e d p r á v n í c h d o k u m e n t ů a n á s t i n v ý v o j e, P r a h a, Z d e n ě k W i r t h, V ý v o j z á s a d a p r a x e o c h r a n y p a m á t e k i n : J i ř i n a N e s v a d b í k o v á Z d e n ě k W i r t h V l a s t i m i l V i n t e r, K v ý v o j i p a m á t k o v é p é č e n a ú z e m í Č e s k o s l o v e n s k a, 1. s v., P ř e h l e d p r á v n í c h d o k u m e n t ů a n á s t i n v ý v o j e, P r a h a, M a r i a A n d a l o r o a k o l., P e r C e s a r e B r a n d i. A t t i d e l s e m i n a r i o m a g g i o 1 g u i g n o , R o m a, G i u l i o C a r l o A r g a n, C i t t à a n t i c a e c i t t à m o d e r n a : D i f f i c o l t à d i u n a c o e s i s t e n z a, i n : C o n f e r e n z e p l e n a i r e e i n d i c i 1 1, B o l o g n a, , s C e s a r e B r a n d i, A r g a n e i l r e s t a u r o, i n : I l P e n s i e r o C r i t i c o d i G i u l i o C a r l o A r g a n. S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n I I I, R o m a, , s I v o H l o b i l, T e o r i e m ě s t s k ý c h p a m á t k o v ý c h r e z e r v a c í, , P r a h a, P a o l o P o r t o g h e s i, M e t o d o l o g i a p r o g e t t u a l e e c u l t u r a a r c h i t e t t o n i c a, i n : I l P e n s i e r o C r i t i c o d i G i u l i o C a r l o A r g a n. S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n I I I, R o m a, , s I v o H l o b i l, P o č á t e k s a m o s t a t n é v ý u k y p a m á t k o v é p é č e n a K a r l o v ě u n i v e r z i t ě, P a m á t k y a p ř í r o d a XI, , s

128 F r a n c e s c o B o c c h i n o, I l r e s t a u r o d i n e c e s s i t à : A s p e t t i e p r o b l e m a t i c h e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s R e n a t o B o n e l l i, P a n e i n o v a t o r e d i m e t o d a n e l l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a e n e l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. 1-6 G i o v a n n i C a r b o n a r a, R e s t a u r o a t t u a l i t à d e l p e n s i e r o d i R o b e r t o P a n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s S t e l l a C a s i e l l o, R o b e r t o P a n e e l i n s e g n a m e n t o d e l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s M a u r o C i v i t à, L a t u t e l a d e l p a t r i m o n i o a r c h i t e t t o n i c o f r a m e z z i e f i n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s P a o l a R a f f a e l a D a v i d S t e f a n o G i z z i, L i n f l u e n z a d i R o b e r t o P a n e s u l l a C a r t a d i V e n e z i a e s u l l e v o l u z i o n e d e l c o n c e t t o d i r e s t a u r o d a l l a C a r t a d i A t e n e a g l i a n n i 6 0, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s P a o l o F a n c e l l i, U n p e n s i e r o s u l r e s t a u r o, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s G i u s e p p e F i e n g o, A t t u a l i t à e d i a l e t t i c a d e l r e s t a u r o n e l p e n s i e r o d i R o b e r t o P a n e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I I / I I - IV, N a p o l i, , s G i u s e p p e F i e n g o, R o b e r t o P a n e e l a C h a r t e d e V e n i s e, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s

129 I v o H l o b i l, V o j t ě c h B i r n b a u m Ž i v o t a d í l o v d o b o v ý c h s o u v i s l o s t e c h i n : V o j t ě c h B i r n b a u m, V ý v o j o v é z á k o n i t o s t i v u m ě n í, P r a h a, , s I v o H l o b i l, V á c l a v W a g n e r, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s J i ř i n a H o ř e j š í, V o j t ě c h B i r n b a u m, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R u d o l f C h a d r a b a, M a x D v o ř á k a v í d e ň s k á š k o l a d ě j i n u m ě n í, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R o b e r t o P a n e, L i n t e r v e n t o n e l c e n t r o a n t i c o d i N a p o l i. I d e e, o b i e z i o n i, r i s e r v e, d i a l e t t i c a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. X V R o b e r t o P a n e, L a t u t e l a d e l l a m b i e n t e n e l l a c u l t u r a m o d e r n a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X V I / L V I, N a p o l i, , s. V I I - X I V K a r e l S r p, S i t u a c e č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í v e d v a c á t ý c h l e t e c h, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s R o s t i s l a v Š v á c h a, A r c h i t e k t i j a k o i n t e r p r e t i, i n : K a p i t o l y z č e s k é h o d ě j e p i s u u m ě n í / I I. D v a c á t é s t o l e t í, P r a h a, , s J u k k a J o k i l e h t o, C o n s e r v a t i o n P r i n c i p l e s a n d T h e i r T h e o r e t i c a l B a c k g r o u n d. C o m m e n t s o n a s e l e c t i o n o f C h a r t e r s a n d R e c o m m e n d a t i o n c o n c e r n i n g t h e b u i l t h e r i t a g e, D u r a b i l i t y o f B u i l d i n g M a t e r i a l s, 5, A m s t e r d a m,

130 G i u l i o C a r l o A r g a n, C o n C e s a r e B r a n d i, i n : L I m m a g i n e d e l l A r t e. O m m a g g i o a C e s a r e B r a n d i, S i e n a, , s S t e l l a C a s i e l l o, G u s t a v o G i o v a n n o n i, R o b e r t o P a n e e i l p r o b l e m a d e l r e s t a u r o d e i c e n t r i a n t i c h i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s R e n a t o B o n e l l i, G u s t a v o G i o v a n n o n i e l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s S a l v a t o r e B o s c a r i n o, O s s e r v a z i o n i s u G u s t a v o G i o v a n n o n i e i l r e s t a u r o i t a l i a n o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s M a r i o M a n i e r i E l i a, R i f l e s s i o n e s u l c o n t r i b u t o s t o r i o g r a f i c o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s F r a n c e s c o P a o l o F i o r e, C o n s i d e r a z i o n i s u l m e t o d o s t o r i o g r a f i c o d i G u s t a v o G i o v a n n o n i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s P a o l o M a r c o n i, G u s t a v o G i o v a n n o n i t r a s t o r i a, r e s t a u r o e r i p r i s t i n o, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s P a o l o N i c o l o s o, G l i a r c h i t e t t i e l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a : I l C r i t e r i o g e n e r a l e d i G u s t a v o G i o v a n n o n i , i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s

131 P i e r o S p a g n e s i, A l c u n i a s p e t t i d e l l a f o r m a z i o n e s t o r i c a d i G u s t a v o G i o v a n n o n i, i n : B o l l e t i n o d e l c e n t r o d i s t u d i p e r l a S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a 36, R o m a, , s A l b e r t o W h i t e, R o b e r t o P a n e e i l p r o b l e m a c r i t i c o c e l l a r c h i t e t t u r a p o p o l a r e o s p o n t a n e a, N a p o l i n o b i l i s s i m a X X I X / I - IV, N a p o l i, , s M a x D v o ř á k, K a t e c h i s m u s p a m á t k o v é p é č e, P r a h a, C a r l o P e r o g a l l i, M o n u m e n t i e m e t o d i d i v a l o r i z z a z i o n e. S a g g i, s t o r i a e c a r a t t e r i d e l l e t e o r i c h e s u l r e s t a u r o i n I t a l i a. D a l m e d i e v o a l o g g i, M i l a n o, G i u l i o C a r l o A r g a n, P e r i b e n i c u l t u r a l i?, i n : S t o r i a d e l l a r t e 71, R o m a, , s F r a n c o i s e C h o a y, O b j e v e n í o d k a z u m ě s t a h i s t o r i e a a k t u á l n í p r o b l é m y i n : A l e n a N o v o t n á - G a l a r d o v á P e t r K r a t o c h v í l, P r a h a. B u d o u c n o s t h i s t o r i c k é h o m ě s t a, P a r i s, , s G i u l i o C a r l o A r g a n, S t o r i a d e l l a r t e c o m e s t o r i a d e l l a c i t t à, R o m a, M a r c e l l o F a g i o l o M a r i a L u i s a M a d o n n a, L e c i t t à n u o v e d e l f a s c i s m o, i n : S t u d i i n o n o r e d i G i u l i o C a r l o A r g a n, F i r e n z e, , s J u k k a J o k i l e h t o, A u t h e n t i c i t y, a G e n e r a l F r a m e w o r k f o r t h e C o n c e p t, i n : K n u t E i n a r L a r s e n ( e d. ), N a r a C o n f e r e n c e o n A u t h e n t i c i t y, J a p a n,

132 R o s t i s l a v Š v á c h a, A l o i s R i e g l, K o n z e r v a c e p a m á t e k a r o z k l a d i d e j e s t y l o v é j e d n o t y, i n : I v o H l o b i l R o s t i s l a v Š v á c h a, U m ě n í X L I I, , s E r n s t B a c h e r ( e d. ), K u n s t w e r k o d e r D e n k m a l? A l o i s R i e g l s S c h r i f t e n z u r D e n k m a l p f l e g e. S t u d i e n z u D e n k m a l s c h u t z u n d D e n k m a l p f l e g e X V. B u n d e s d e n k m a l a m t W i e n, K ö l n - W e i m a r, , s L u i g i G u e r r i e r o, R o b e r t o P a n e e l a d i a l e t t i c a d e l r e s t a u r o, N a p o l i, I v o H l o b i l, S k r y t á p o l e m i k a V o j t ě c h a B i r n b a u m a s č e s k ý m i f u n k c i o n a l i s t y a r i e g l o v s k o u t e o r i í p a m á t k o v é p é č e, Z p r á v y p a m á t k o v é p é č e LV, , s J a n K u k l í k J a n K u k l í k, D ě j i n y 2 0. s t o l e t í, P r a h a, G i o v a n n i C a r b o n a r a ( e d. ), T r a t t a t o d i r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o 3, T o r i n o, G i o v a n n i C a r b o n a r a ( e d. ), T r a t t a t o d i r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o 4, T o r i n o, S t e l l a C a s i e l l o ( r e d. ), L a c u l t u r a d e l r e s t a u r o, V e n e z i a, V a l e r i a P r a c c h i, L a d i s p u t a i n t o r n o a l m e t o d o p e r l a s t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a : G u s t a v o G i o v a n n o n i v e r s u s L i o n e l l o V e n t u r i, i n : T e m a 2, M i l a n o, , s G i u s e p p e B a s i l e, U n o s c r i t t o d i C e s a r e B r a n d i s u i p r i n c i p i i n s p i r a t o r i d e l l a s c u o l a d e l l I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o, i n : K e r m e s 2 8, g e n n a i o - a p r i l e, F i r e n z e, , s

133 F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l s e c o n d o n o v e c e n t o, R o m a, C e s a r e B r a n d i, T e o r i e r e s t a u r o v á n í, P r a h a, R o s t i s l a v Š v á c h a, L o m e n é, h r a n a t é a o b l o u k o v é t v a r y. Č e s k á k u b i s t i c k á a r c h i t e k t u r a , P r a h a, R o b e r t a B r a n d o l i n i, L a r c h i v i o d i L i o n e l l o V e n t u r i p r e s s o l I s t i t u t o d i S t o r i a d e l l a r t e d e l l U n i v e r s i t à L a S a p i e n z a d i R o m a, i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s M a r i a L e t i z i a P r o t e t t i, L i o n e l l o V e n t u r i e l a f i n e d e l l a s t o r i a d e l l a r t e, i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s R o s t i s l a v Š v á c h a, P r o s t o r j a k o k o n s t r u k t h i s t o r i k ů u m ě n í, , S t a v b a IX, , s S t e f a n o V a l e r i, L i o n e l l o V e n t u r i a n t i f a s c i s t a p e r i c o l o s o d u r a n t e l e s i l i o ( ), i n : S t o r i a d e l l a r t e ( n u o v a s e r i e n. 1 ), R o m a, , s M i r e l l a B r a n c a, T u t e l a e r e s t a u r o a S a n t a M a r i a N o v e l l a, i n : A n g i o l o M a z z o n i, A r c h i t e t t o I n g e g n e r e d e l M i n i s t e r o d e l l e C o m u n i c a z i o n i, Q u a d e r n i d i a r c h i t e t t u r a 4, M i l a n o, F e r r u c c i o C a n a l i, A r c h i t e t t i r o m a n i n e l l a C i t t à d i d u c e. A r c h i t e t t u r e p e r l e i s t i t u z i o n i a F o r l i d i F r a n c e s c o L e o n i e I t a l o M a n c i n i d a l r e s t a u r o a r c h i t e t t o n i c o a l l a p r o g e t t a z i o n e d e l n u o v o, a l l a r e d o d é c o, i n : S t u d i r o m a g n o l i L I ( ), C e s e n a, , s

134 D i a n e G h i r a r d o, L e c i t t à n u o v e n e l l I t a l i a F a s c i s t a e n e l l A m e r i c a d e l N e w D e a l, , L a t i n a I v o H l o b i l I v a n K r u i s ( e d. a r e d. ), A l o i s R i e g l ( ), M o d e r n í p a m á t k o v á p é č e, P r a h a, A l b e r t o M i o n i ( r e d. ), U r b a n i s t i c a f a s c i s t a. R i c e r c h e e s a g g i s u l l e c i t t à e i l t e r r i t o r i o e s u l l e p o l i t i c h e u r b a n e i n I t a l i a t r a l e d u e g u e r r e, M i l a n o, C a r l o S t o p p a n i, L a s t o r i a d e l l a r t e i t a l i a n a d i G i u l i o C a r l o A r g a n, i n : R i c e r c h e d i S t o r i a d e l l a r t e. L a s t o r i a d e l l a r t e n e l l a s c u o l a i t a l i a n a. S t o r i a, s t r u m e n t i, p r o s p e t t i v e, U r b i n o, , s F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a. I l p r i m o n o v e c e n t o, R o m a, G i u s e p p e F i e n g o L u i g i G u e r r i e r o ( r e d. ), M o n u m e n t i e a m b i e n t i. P r o t a g o n i s t i d e l r e s t a u r o d e l d o p o g u e r r a. A t t i d e l S e m i n a r i o N a z i o n a l e, N a p o l i, T e r r y K i r k, F r a m m i n g S t. P e t e r s : U r b a n P l a n n i n g i n F a s c i s t R o m e, T h e A r t B u l l e t i n 4, G i u s e p p e B a s i l e, A t t u a l i t à d e l l a t e o r i a ( e d e l l a p r a t i c a ) d e l r e s t a u r o d i C e s a r e B r a n d i : A l c u n i e s e m p i, i n : M a r i n y G u t t i l l a ( r e d. ), A r t e n e l r e s t a u r o, a r t e d e l r e s t a u r o. S t o r i a d e l l a r t e e s t o r i a d e l l a c o n s e r v a z i o n e i n I t a l i a m e r i d i o n a l e, R o m a, , s F r a n c e s c o D a l C o ( e d. ), S t o r i a v i s i v a d e l l a r c h i t e t t u r a i t a l i a n a , R o m a,

135 J i ř í K r o u p a, Š k o l y d ě j i n u m ě n í. M e t o d o l o g i e d ě j i n u m ě n í 1, B r n o, I r v i n g L a v i n, W e m u s t l e a v e t h e c i t y t o o u r c h i l d r e n e x a c t l y a s w e f o u n d i t, i n : B i l d / G e s c h i c h t e, B e r l i n, , s A n d r e a P a n e, I l v e c c h i o e i l n u o v o n e l l e c i t t à i t a l i a n e : G u s t a v o G i o v a n n o n i e l a r c h i t e t t u r a m o d e r n a, i n : A l b e r t o F e r l e n g a E u g e n i o V a s s a l o F r a n c e s c a S c h e l i n o ( r e d. ), A n t i c o e N u o v o. A r c h i t e t t u r e e a r c h i t e t t u r a, V e n e z i a, , s V a l e n t i n a R u s s o, A n t i c o m o d e r n o, c o n t e m p o r a n e o. N o t e d a l l a r i f l e s s i o n e s u l r e s t a u r o d i G i u l i o C a r l o A r g a n, i n : A l b e r t o F e r l e n g a E u g e n i o V a s s a l o F r a n c e s c a S c h e l i n o ( r e d. ), A n t i c o e N u o v o. A r c h i t e t t u r e e a r c h i t e t t u r a, V e n e z i a, , s C h i a r a F a b i, C e s a r e B r a n d i e l a t t i v i t à e s p o s s i t i v a d e l l I s t i t u t o C e n t r a l e d e l R e s t a u r o ( ), i n : V e r o n a i l l u s t r a t a, V e r o n a, , s I v o H l o b i l, N a z á k l a d e c h k o n z e r v a t i v n í t e o r i e č e s k é p a m á t k o v é p é č e. V ý b o r z t e x tů, P r a h a, C a r l o M e l o g r a n i, A r c h i t e t t u r a i t a l i a n a s o t t o i l f a s c i s m o. L o r g o g l i o d e l l a m o d e s t i a c o n t r o l a r e t o r i c a m o n u m e n t a l e , T o r i n o, R o s a l i a V a r o l i P i a z z a, L a s t o r i a d e l l a r t e e i l r e s t a u r o : u n a t t o c r i t i c o, i n : B u l l e t i n d e l a s s o c i a t i o n s d e s h i s t o r i e n s d e l a r t i t a l i e n 14, P a r i s,

136 J o n a t h a n B l o w e r, M a x D v o ř á k, F r a n z F e r d i n a n d a n d t h e K a t e c h i s m u s d e r D e n k m a l p f l e g e, U m ě n í L V I I I, J i ř í R o h á č e k K r i s t i n a U h l í k o v á, ( e d. ), Z d e n ě k W i r t h p o h l e d e m d n e š n í d o b y, P r a h a, J i n é z r o j e h t t p : / / i s c r. b e n i c u l t u r a l i. i t, v y h l e d á n o h t t p : / / c s. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / M a x _ D v o % C 5 % 9 9 % C 3 % A 1 k, v y h l e d á n o h t t p : / / c s. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / V o j % C 4 % 9 B c h _ B i r n b a u m, v y h l e d á n o h t t p : / / c s. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / Z d e n % C 4 % 9 B k _ W i r t h, v y h l e d á n o h t t p : / / d e. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / A l o i s _ R i e g l, v y h l e d á n o h t t p : / / e n. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / A l o i s _ R i e g l, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C a m i l l o _ B o i t o, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C e s a r e _ B r a n d i, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / G i u l i o _ C a r l o _ A r g a n, v y h l e d á n o

137 h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / G u s t a v o _ G i o v a n n o n i, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / R o b e r t o _ P a n e, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C i t t % C 3 % A 0 _ d i _ f o n d a z i o n e _ n e l _ p e r i o d o _ f a s c i s t a, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C a s a b e l l a, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / D o m u s _ ( r i v i s t a ), v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / E l e n c o _ d e l l e _ c i t t % C 3 % A 0 _ f o n d a t e _ d u r a n t e _ i l _ f a s c i s m o _ p e r _ d a t a _ d i _ f o n d a z i o n e, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. c a s a d e l l a r c h i t e t t u r a. e u / a r k i v i / r i v i s t e. a s p #, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. d i c t i o n a r y o f a r t h i s t o r i a n s. o r g / g i o v a n n o n i g. h t m, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. h i s t o r y w o r l d. n e t / w r l d h i s / P l a i n T e x t H i s t o r i e s. a s p? g r o u p i d = & H i s t o r y I D = a c 5 2 & g t r a c k = p t h c, v y h l e d á n o h t t p : / / p o r t a l. u u r. c z / p d f. / a t h e n s k a - c h a r t a. p d f, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / I t a l i a _ f a s c i s t a, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. i l g i o r n a l e d e l l a r t e. c o m / a r t i c o l i / / 1 / h t m l, v y h l e d á n o

138 h t t p : / / w w w. n a p o l i. c o m / v i e w a r t i c o l o. p h p? a r t i c o l o = , v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. t r e c c a n i. i t / e n c i c l o p e d i a / r o b e r t o - p a n e /, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. n o v e c e n t o i t a l i a n o. i t / P o r t a l e / H o m e. a s p x, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / A r c h i t e t t u r a _ i t a l i a n a _ d e l _ N o v e c e n t o, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. a r t e f a s c i s t a. i t, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. d e l f o. f o r l i - c e s e n a. i t / s s r i g h i / _ / e u r o p a / r o m a d x. h t m, v y h l e d á n o h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / M o n u m e n t a l i s m o, v y h l e d á n o h t t p : / / w w w. b e n i c u l t u r a l i. i t / m i b a c / e x p o r t / M i B A C / s i t o - M i B A C / M e n u P r i n c i p a l e / G r a n d i R e s t a u r i / R e s t a u r i I n E v i d e n z a / i n d e x. h t m l, v y h l e d á n o P ř e d n á š k y P h D r. M a r k a P e r ů t k y K o n z u l t a c e s P r o f. P i e t r e m C e f a l l y m 138

139 11. Summary M y d i p l o m a t h e s i s i s m a i n l y a b o u t p r e s e r v a t i o n o f a r c h i t e c t u r a l m o n u m e n t s i n I t a l y d u r i n g t h e f a s c i s t p e r i o d. I t r y e d t o c o m p a r e t h e s i t u a t i o n w i t h C z e c h l a n d s ( s i t u a t i o n i n t h e s e c o n d h a l f o f 1 9 t h c e n t u r y a n d i n e a r l y C z e c h o s l o v a k i a ). I h a d t o o r g a n i z e t h e s t r u c t u r e f o r b e t t e r u n d e r s t a n d i n g. I s t a r t e d w i t h i n t r o d u c i n g t h e m a i n i n s i t u t i o n s ( C e n t r a l c o m m i t t e e i n V i e n n a a n d D e p a r t m e n t o f F i n e A r t s a t U n i v e r s i t y i n V i e n n a ) a n d t h e i r r e p r e s e n t a t i v e s ( A l o i s R i e g l a n d M a x D v o ř á k ). I s p e c i f i e d t h e m e t h o d s o f m o n u m e t a l p r e s e r v a t i o n : a n a l y s i s a n d s y n t h e s i s. I c o n t i n u e d w i t h i n t r o d u c i n g t h e r e p r e s e n t a t i v e s o f m o n u m e n t a l p r e s e r v a t i o n i n C z e c h o s l o v a k i a : V o j t ě c h B i r n b a u m, Z d e n ě k W i r t h a n d V á c l a v W a g n e r. T h e s e c o n d a n d t h e l a r g e s t p a r t w a s r e l a t e d t o I t a l i a n c a r e o f a r c h i t e c t u r a l m o n u m e n t s i n M u s s o l i n i s e r a. B e f o r e I s t a r t e d w i t h t h i s t o p i c, I h a d t o m e n t i o n e d t h e s i t u a t i o n i n n e w l y e s t a b l i s h e d I t a l i a n k i n g d o m. T h e m a i n r e p r e s e n t a t i v e s o f t h i s p e r i o d w e r e C a m i l l o B o i t o a n d G u s t a v o G i o v a n n o n i. O n e o f t h e m o s t i m p o r t a n t p o i n t i n t h e i r c o n c e p t i o n o f t h e p r e s e r v a t i o n o f m o n u m e n t s w a s t h e i d e a t o g e t r i d o f t h e m e t h o d o f V i o l l e t - le-duc. I n M u s s o l i n i t o o k o v e r t h e r e i g n i n I t a l y a n d t h e i d e a o f I m p e r i a l R o m e b e g a n t o s p r e a d. G u s t a v o G i o v a n n o n i c o n t i n u e d i n h i s c a r e e r a n d n e w o n e s b e c a m e t o b e f a m o u s. T h e y w e r e G i u l i o C a r l o A r g a n, C e s a r e B r a n d i a n d R o b e r t o P a n e. T h e m o n u m e n t a l p r e s e r v a t i o n r e p r e s e n t e d b y t h e s e t h e o r i s t s a n d h i s t o r i a n s w a s a b o u t n e w t o p i c s l i k e u r b a n i s m, e n v i r o n m e n t a n d i t s p r o t e c t i o n. 139

140 C o m m o n s u b j e c t s a n d i n t e r e s t s i n b o t h c o u n t r i e s a r e q u e s t i o n s o f i n t e g r a t i o n i n h i s t o r i c a l n u c l e u s o f t h e c i t y, f i n d i n g t h e b e s t m e t h o d f o r m o n u m e n t a l p r e s e r v a t i o n a n d c o e x i s t e n c e b e t w e e n n e w a n d o l d p a r t s o f t h e c i t y. 12. S eznam obrazové přílohy 1 / A l o i s R i e g l, f o t o : h t t p : / / w w w. t u m b l r. c o m / t a g g e d / a l o i s - r i e g l 2 / M a x D v o ř á k, f o t o : h t t p : / / w w w. l i b r a r y t h i n g. c o m / a u t h o r / d v o r a k m a x / n a m e s 3 / V o j t ě c h B i r n b a u m, f o t o : h t t p : / / a b i c k o. a v c r. c z / / 0 4 / 1 6 / 4 / Z d e n ě k W i r t h, f o t o : h t t p : / / w w w. p r o s t o r - a d. c z / p r u v o d c e / p r a h a / v u v a / k a m p a / w i r t h. h t m 5 / V á c l a v W a g n e r, f o t o : h t t p : / / a b i c k o. a v c r. c z / a r c h i v / / 1 0 / o b s a h / g a l l e r y. h t m l 6 / C a m i l l o B o i t o, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i q u o t e. o r g / w i k i / C a m i l l o _ B o i t o 7 / G u s t a v o G i o v a n n o n i, f o t o : h t t p : / / w w w. z a m. i t / b i o g r a f i a _ G u s t a v o _ G i o v a n n o n i 8 / G i u l i o C a r l o A r g a n, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / G i u l i o _ C a r l o _ A r g a n 9 / R o b e r t o P a n e, f o t o : h t t p : / / w w w. e d i l i a i t / A r c h i t e t t u r a - c i t t a - p a e s a g g i o _ h t m l 1 0 / C e s a r e B r a n d i, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C e s a r e _ B r a n d i 140

141 1 1 / A l e s s a n d r o V i v i a n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / F i l e : P i a n o _ V i v i a n i _ ( R o m a, _ ) _ - _ 1. j p g 1 2 / E d m o n d o S a n j u s t d i T e u l a d a, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a, , f o t o : h t t p : / / w w w. c i t t a s o s t e n i b i l i. i t / i n d u s t r i a l e / i n d u s t r i a l e _ S c h e d a _ 7. h t m 1 3 / M a r c e l l o P i a c e n t i n i G u s t a v o G i o v a n n o n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a, , f o t o : h t t p : / / w w w. c i t t a s o s t e n i b i l i. i t / u r b a n a / u r b a n a _ S c h e d a _ 1 2. h t m 1 4 / M a r c e l l o P i a c e n t i n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a E U R, , f o t o : h t t p : / / w w w. c i t t a s o s t e n i b i l i. i t / u r b a n a / u r b a n a _ r m _ 2. h t m 1 5 / G u g l i e l m o C a l d e r i n i, P a l a z z o d i G i u s t i z i a, Ř í m, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / P a l a z z o _ d i _ G i u s t i z i a _ ( R o m a ) 1 6 / G i u s e p p e M e n g o n i, G a l l e r i a d i V i t t o r i o E m a n u e l e I I., M i l á n, a s i , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / G a l l e r i a _ U m b e r t o _ I 1 7 / G i u s e p p e S a c c o n i, P a m á t n í k V i k t o r a E m a n u e l a I I., Ř í m, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / V i t t o r i a n o 1 8 / A l e s s a n d r o A n t o n e l l i, M o l e A n t o n e l l i a n a, T u r í n, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / M o l e _ A n t o n e l l i a n a 1 9 / P i a z z a d e l D u o m o, M i l á n, 1 9. s t o l e t í, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / F i l e : B r o g i, _ G i a c o m o _ ( ) _ - _ n. _ _ - _ M i l a n o _ - _ P i a z z a _ d e l _ D u o m o. j p g 2 0 / P i a z z a d e l D u o m o, M i l á n, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / P i a z z a _ d e l _ D u o m o _ % 2 8 M i l a n o % / S a n B a b i l a, M i l á n, p o l s t o l e t í, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C h i e s a _ d i _ S a n _ B a b i l a 141

142 2 2 / C e s a B i a n c h i - C e s a r e N a v a, f a s á d a S a n B a b i l a, M i l á n, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C h i e s a _ d i _ S a n _ B a b i l a 2 3 / S a n t a C r o c e, F l o r e n c i e, 1 7. s t o l e t í, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / B a s i l i c a _ d i _ S a n t a _ C r o c e 2 4 / N i c c o l ó M a t a s, S a n t a C r o c e, F l o r e n c i e, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / B a s i l i c a _ d i _ S a n t a _ C r o c e 2 5 / f a s á d a S a n P e t r o n i o, B o l o g n a, s o u t ě ž , n e d o k o n č e n o, f o t o : h t t p : / / l i o n s c l u b s a n p e t r o n i o. w o r d p r e s s. c o m / 2 6 / C a m i l l o B o i t o, C a s a d i r i p o s o p e r m u s i c i s t i, M i l á n, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C a m i l l o _ B o i t o 2 7 / C a m i l l o B o i t o, S c u o l e e l e m e n t a r i, P a d o v a, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / C a m i l l o _ B o i t o 2 8 / A n d r e a P a l l a d i o, L o g g i a d e l C a p i t a n i o, V i c e n z a, , p ř e d z á s a h e m, f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / P a l a z z o _ d e l _ C a p i t a n i a t o 2 9 / O r f e o R o s s a t o, L o g g i a d e l C a p i t a n i o, V i c e n z a, , f o t o : h t t p : / / w w w. a r t i v i s i v e. s n s. i t / f o t o t e c a / s c h e d a. p h p? i d = / A r m a n d o M e l i s d e V i l l a, m r a k o d r a p T o r r e L i t t o r i a, p i a z z a C a s t e l l o, T u r í n, , f o t o : h t t p : / / w w w. f l i c k r. c o m / p h o t o s / b i c i c l 8 / / 3 1 / G i o v a n n i M i c h e l u c c i a G r u p p o T o s c a n o, ž e l e z n i č n í s t a n i c e S a n t a M a r i a N o v e l l a, F l o r e n c i e, k o n k u r z, d o k o n č e n o, f o t o : h t t p : / / w w w. a r t e f a s c i s t a. i t / f i r e n z e f a s c i s m o a r c h i t e t t u r. h t m 3 2 / M a r c e l l o P i a c e n t i n i - A t t i l i o S p a c c a t i n i, V i a d e l l a C o n c i l i a z i o n e, Ř í m, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / V i a _ d e l l a _ C o n c i l i a z i o n e 142

143 3 3 / G i o v a n n i G u e r i n i - E r n e s t o L a p a d u l a - M a r i o R o m a n o, P a l a z z o d e l l a C i v i l t á I t a l i a n a, Ř í m, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / E U R 3 4 / A l e s s a n d r o S e v e r o, M a r c e l l o v o d i v a d l o, Ř í m, , f o t o : h t t p : / / i t. w i k i p e d i a. o r g / w i k i / T e a t r o _ d i _ M a r c e l l o 3 5 / d e m o l i c e o k o l n í h o p r o s t o r u k a t e d r á l y S a n t a M a r i a A s s u n t a, C r e m o n a, , f o t o : h t t p : / / w w w. a m b r o s i n i v i a g g i. i t / a _ 3 1 _ I T _ _ 1. h t m l 13. Obrazová příloha 1 / A l o i s R i e g l 2 / M a x D v o ř á k 143

144 3 / V o j t ě c h B i r n b a u m 4 / Z d e n ě k W i r t h 5 / V á c l a v W a g n e r 144

145 6 / C a m i l l o B o i t o 7 / G u s t a v o G i o v a n n o n i 8 / G i u l i o C a r l o A r g a n 145

146 9 / R o b e r t o P a n e 1 0 / C e s a r e B r a n d i 146

147 1 1 / A l e s s a n d r o V i v i a n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a, / E d m o n d o S a n j u s t d i T e u l a d a, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a,

148 1 3 / M a r c e l l o P i a c e n t i n i G u s t a v o G i o v a n n o n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a, / M a r c e l l o P i a c e n t i n i, r e g u l a č n í p l á n Ř í m a E U R,

149 1 5 / G u g l i e l m o C a l d e r i n i, P a l a z z o d i G i u s t i z i a, Ř í m, / G i u s e p p e M e n g o n i, G a l l e r i a d i V i t t o r i o E m a n u e l e I I., M i l á n, a s i / G i u s e p p e S a c c o n i, P a m á t n í k V i k t o r a E m a n u e l a I I., Ř í m,

150 1 8 / A l e s s a n d r o A n t o n e l l i, M o l e A n t o n e l l i a n a, T u r í n,

151 1 9 / P i a z z a d e l D u o m o, M i l á n, 1 9. s t o l e t í 2 0 / P i a z z a d e l D u o m o, M i l á n,

152 2 1 / S a n B a b i l a, M i l á n, p o l s t o l e t í 2 2 / C e s a B i a n c h i - C e s a r e N a v a, f a s á d a S a n B a b i l a, M i l á n,

153 2 3 / S a n t a C r o c e, F l o r e n c i e, 1 7. s t o l e t í 2 4 / N i c c o l ó M a t a s, S a n t a C r o c e, F l o r e n c i e,

154 2 5 / f a s á d a S a n P e t r o n i o, B o l o g n a, s o u t ě ž , n e d o k o n č e n o 2 6 / C a m i l l o B o i t o, C a s a d i r i p o s o p e r m u s i c i s t i, M i l á n,

155 2 7 / C a m i l l o B o i t o, S c u o l e e l e m e n t a r i, P a d o v a, / A n d r e a P a l l a d i o, L o g g i a d e l C a p i t a n i o, V i c e n z a, , p ř e d z á s a h e m 155

156 2 9 / O r f e o R o s s a t o, L o g g i a d e l C a p i t a n i o, V i c e n z a, / A r m a n d o M e l i s d e V i l l a, m r a k o d r a p T o r r e L i t t o r i a, p i a z z a C a s t e l l o, T u r í n,

157 3 1 / G i o v a n n i M i c h e l u c c i a G r u p p o T o s c a n o, ž e l e z n i č n í s t a n i c e S a n t a M a r i a N o v e l l a, F l o r e n c i e, k o n k u r z, d o k o n č e n o 3 2 / M a r c e l l o P i a c e n t i n i - A t t i l i o S p a c c a t i n i, V i a d e l l a C o n c i l i a z i o n e, Ř í m,

158 3 3 / G i o v a n n i G u e r i n i - E r n e s t o L a p a d u l a - M a r i o R o m a n o, P a l a z z o d e l l a C i v i l t á I t a l i a n a, Ř í m, / A l e s s a n d r o S e v e r o, M a r c e l l o v o d i v a d l o, Ř í m, / d e m o l i c e o k o l n í h o p r o s t o r u k a t e d r á l y S a n t a M a r i a A s s u n t a, C r e m o n a,