MASARYKOVA UNIVERZITA

Transkript

1 MASARYKOVA UNIVERZITA PEDAGOGICKÁ FAKULTA Katedra občanské výchovy Globální oteplování jako morální problém Diplomová práce Brno 2008 Autor práce: Martina Schmiedová Vedoucí práce: PhDr. Milan Valach, Ph.D.

2 Prohlášení Prohlašuji, že jsem diplomovou práci zpracoval/a samostatně a použil/a jen prameny uvedené v seznamu literatury. Brně dne 18. dubna 2008 Martina Schmiedová] - 2 -

3 Poděkování Na tomto místě bych ráda poděkovala vedoucímu své diplomové práce za trpělivost při jejích konzultacích a poskytnutí mnoha cenných rad

4 O b s a h 1. Ú v o d K r i z e o s m i s t é g e n e r a c e O k r i z i C e s t a k o s m i s t é g e n e r a c i K r i z e o s m i s t é g e n e r a c e E k o l o g i c k á k r i z e K l i m a t i c k é z m ě n y v h i s t o r i i l i d s t v a V a r o v á n í z p ó l ů S o u č a s n á e k o l o g i c k á s i t u a c e a h r o z b y d o b u d o u c n a P o l e m i k y o d ů v o d e c h g l o b á l n í h o o t e p l o v á n í Postoj odborníků k otázce důvodu globálního oteplování Protichůdné názory Ala Gora a Václava Klause Příroda jako nejvyšší dobro Člověk Ztráta tradičních hodnot Hledání řešení současné krize Hlubinná ekologie Dobro jako totalita Konzumní společnost Otázka ekonomického růstu v různých částech světa a devastace přírody Potřeby přirozené a potřeby vnucené Konzum jako únik z nejistoty Případ automobil Ekologické myšlení Dobrovolná střídmost Praktické návrhy pro nápravu globální ekologické krize R o l e e k o l o g i c k é h o m y š l e n í v e v ý u c e P o t ř e b a r o z v í j e n í e k o l o g i c k é h o v ě d o m í P r o c e s r o z v í j e n í e k o l o g i c k é h o v ě d o m í

5 8. 3. D o t a z n í k Z á v ě r P o z n á m k y L i t e r a t u r a Ú v o d Z e m ě. M a l i n k á, b e z v ý z n a m n á t e č k a v o b r o v s k é m v e s m í r u. P ř e s t o b y b e z n í t v o r o v é, k t e ř í n a n í ž i j í, n e m o h l i e x i s t o v a t. P o k u d t a t o m a l i n k á t e č k a z a n i k n e, z n a m e n á t o z á n i k i p r o j e j í o b y v a t e l e l i d i. T a m a l i n k á t e č k a j e t o t i ž p l a n e t o u Z e m í, h o s t i t e l k o u m n o ž s t v í t v o r ů, m e z i n i m i ž j s o u i l i d é

6 P o d l e t o h o t o f a k t u b y s e m ě l i l i d é o s v o j i Z e m i s t a r a t j a k o o n ě c o c e n n é h o a v z á c n é h o. V e s k u t e č n o s t i t o v š a k v y p a d á s p í š e j a k o b y b y l a v y h l á š e n a s o u t ě ž o t o, k d o p l a n e t u Z e m i v í c e p o š k o d í. J e d e n t r u m f u j e d r u h é h o v e v ý r o b ě z p l o d i n a z n e č i š ť o v á n í p l a n e t y, a n i ž b y s i z ú č a s t n ě n í d ě l a l i s t a r o s t i s t í m, ž e z a b í j e n í p l a n e t y j e z á r o v e ň i h u b e n í m l i d s k é r a s y. S t a v z n e č i š t ě n í Z e m ě j e j i ž s k u t e č n ě a l a r m u j í c í. N e j j e d n o d u š š í b y b y l o p ř e s t a t d e v a s t o v a t p l a n e t u, k t e r á d á v á l i d s t v u ž i v o t. P l a n e t u, k t e r á j e s i c e p ů s o b e n í m l i d í h o d n ě p o š k o z e n á, p ř e s t o s e s n a ž í n e v z d á v a t s e. J a k d l o u h o s e j í b u d e d a ř i t v z d o r o v a t, n i k d o n e v í. C e l á s i t u a c e s e z d á b ý t ř e š i t e l n á ú p l n ě j e d n o d u c h ý m z p ů s o b e m : k a ž d ý č l o v ě k s i u v ě d o m í, j a k j e p r o n ě h o Z e m ě n e p o s t r a d a t e l n á a o d s t r a n í t a k o v é s v é c h o v á n í, k t e r é j i p o š k o z u j e. Z d á s e t o b ý t t r i v i á l n í, p ř e s t o j e ř e š e n í m n o h e m k o m p l i k o v a n ě j š í. P o k r o k l i d s t v u v e l í s p o t ř e b o v á v a t s t á l e v í c e a v í c e, č í m ž s e z v y š u j e v ý r o b a e n e r g i e, p ř i n í ž s e d o a t m o s f é r y d o s t á v á j e d o v a t ý o x i d u h l i č i t ý. V e h ř e j s o u i o b r o v s k é f i r m y a n a d n á r o d n í p o d n i k y, k t e r ý m v ů b e c ž i v o t n í p r o s t ř e d í n e l e ž í n a s r d c i a t y t o s p o l e č n o s t i d o k o n c e d í k y n i č e n í p ř í r o d y č a s t o v y d ě l á v a j í o b r o v s k é p e n í z e. J a k d l o u h o u ž j e p l a n e t a d e v a s t o v á n a? C o v š e c h n o j e j í z n e č i š ť o v á n í z p ů s o b u j e? J e n a v i n ě č l o v ě k? P o k u d a n o, j a k m ů ž e h r o z í c í k a t a s t r o f u o d v r á t i t? N a t y t o o t á z k y s e p o k u s í m n a j í t v e s v é p r á c i o d p o v ě ď. V p o s l e d n í k a p i t o l e n a v í c v y s v ě t l í m, p r o č j e d ů l e ž i t é v y c h o v á v a t k e k o l o g i c k é m u s m ý š l e n í š k o l n í m l á d e ž, j a k p ř i v ý u c e p o s t u p o v a t a v ý s l e d k y d o t a z n í k u n a s t í n í s m ý š l e n í m l a d ý c h l i d í o s o u č a s n é g l o b á l n í e k o l o g i c k é k r i z i

7 2. K r i z e o s m i s t é g e n e r a c e O k r i z i S e s l o v e m k r i z e s e d n e s m o d e r n í č l o v ě k s e t k á v á u ž z c e l a b ě ž n ě. V m é d i í c h, n a p r a c o v n í c h s c h ů z k á c h, p ř i ř e š e n í o s o b n í c h p r o b l é m ů. I t e n n e j b a n á l n ě j š í p r o b l é m j e v s o u č a s n é d o b ě n a z ý v á n k r i z í. V š i c h n i t e n t o v ý r a z p o u ž í v a j í, a l e v ě d í s k u t e č n ě v š i c h n i, c o v l a s t n ě z n a m e n á? P r o s l o v o k r i z e e x i s t u j í v č í n š t i n ě d v a r ů z n é z n a k y. V ý z n a m p r v n í h o z n a k u j e n e b e z p e č í, t o h o d r u h é h o p ř í l e ž i t o s t. N a p r v n í p o h l e d s e z d á, ž e j s o u t a t o s l o v a v ý z n a m o v ě n a p r o s t o p r o t i c h ů d n á, a p ř e s t o m a j í k s o b ě v e l i c e b l í z k o. P o j e m k r i z e j e j e d n o z n a č n ě n e g a t i v n í, j e d n á s e o s t a v, k d y n e j s o u u s p o k o j o v á n y z á k l a d n í l i d s k é p o t ř e b y. M ů ž e s e j e d n a t o p o t ř e b u f y z i o l o g i c k o u ( h l a d, ž í z e ň, z i m u, h o r k o a p o d. ), p o t ř e b u b e z p e č í a j i s t o t y, p o t ř e b u b ý t s o c i á l n ě z a č l e n ě n d o s p o l e č n o s t i, p o t ř e b u r e s p e k t u z e s t r a n y d r u h ý c h, k o g n i t i v n í c h p o t ř e b, p o t ř e b u e s t e t i č n a n e b o p o t ř e b u s e b e r e a l i z a c e. V š e c h n y t y t o p o t ř e b y, v y c h á z e j í c í z M a s l o w o v y t e o r i e t r o j d i m e n z i á l n í h i e r a r c h i e l i d s k ý c h p o t ř e b a j s o u v l a s t n ě j e n j e d n o t l i v ý m i č l á n k y j e d n é j e d i n é h l a v n í l i d s k é p o t ř e b y : p o t ř e b y z a c h o v a t d r u h. A p o k u d n e j s o u t y t o j e d n o t l i v é p o t ř e b y u s p o k o j o v á n y ( t z n. v y s k y t u j e s e h l a d o m o r, h r o z í t e r o r i s t i c k é ú t o k y a p ř í r o d n í k a t a s t r o f y, s v ě t v á l č í, l i d s k é s p o l e č e n s t v í s e r o z p a d á n a j e d n o t l i v á i n d i v i d u a a j. ), v z n i k á k r i z e, k t e r o u j e p o t ř e b a v y ř e š i t. P r o t o j e k r i z e z l o m o v ý m b o d e m, p ř e d ě l e m m e z i o b d o b í m s p ě j í c í m k e k r i z i a o b d o b í m p o k r i z i. V t o m t o z l o m o v é m b o d ě j e n u t n é j e d n a t, b ý t a k t i v n í a v y u ž í t p ř í l e ž i t o s t i, p r o t o ž e p o k r i z i n á s l e d u j í j e n d v ě m o ž n é s i t u a c e : b u ď j e p r o b l é m p o z i t i v n ě v y ř e š e n, a n e b o n á s l e d u j e k a t a s t r o f a. Z d e d o s t á v a j í o n y d v a r o z p o r u p l n é č í n s k é z n a k y z a s t u p u j í c í - 7 -

8 s l o v o k r i z e s m y s l. K r i z e j e n e g a t i v n í m s t a v e m, k d y h r o z í n e b e z p e č í k a t a s t r o f y, a l e z á r o v e ň j d e o p ř í l e ž i t o s t o b r á t i t p r o b l e m a t i c k o u s i t u a c i k l e p š í m u. V t o m t o z l o m o v é m b o d ě v d o b ě k r i z e j e t ř e b a, a b y č l o v ě k v y u ž i l s v ý c h s c h o p n o s t í a z k u š e n o s t í a k a t a s t r o f u z a j e j i c h p o m o c i o d v r á t i l. J a k o b y s e l i d s t v a n ě j a k é a b s o l u t n o p t a l o : Č l o v ě č e, z v l á d n e š t o? O b h á j í š s i s v o j i e x i s t e n c i n a Z e m i? P r o j í t t a k o v o u z a t ě ž k á v a c í z k o u š k o u n e n í n i c j e d n o d u c h é h o. K r i z e p ř e d s t a v u j e s i t u a c i o b s a h u j í c í p r o b l é m y, s e k t e r ý m i j e p o t ř e b a s e u t k a t a v y ř e š i t j e. Ř e š e n í p r o b l é m ů a l e m u s í p ř e d c h á z e t k o n k r é t n í n á p a d, j a k j e v y ř e š i t. A t e n t o o k a m ž i k j e p r o k r i z i k l í č o v ý, p r o t o ž e d o k u d n e e x i s t u j e n á p a d, n e e x i s t u j e a n i ř e š e n í a n á s l e d u j e k a t a s t r o f a. Č a s t o t i ž p l y n e n e ú p r o s n ě d á l a n a s t a r t o v a n é p r o b l é m y ú s t í c í v k r i z i j i s t o u s e t r v a č n o s t í k e k a t a s t r o f ě p o m a l u, a l e j i s t ě, s m ě ř u j í. J a k o k o n k r é t n í p ř í k l a d ř e š e n í k r i z í v m i n u l o s t i l z e u v é s t v y m ý c e n í m o r o v ý c h e p i d e m i í, k t e r é b y l y h r o z b o u p r o s t ř e d o v ě k á m ě s t a. V k l i m a t i c k y p ř í z n i v ý c h o b d o b í c h, k d y l i d é ž i l i n a v e n k o v ě, s e p ě s t o v a l o v e l k é m n o ž s t v í o v o c e, z e l e n i n y a o b i l í, c h o v a l s e d o b y t e k, a t a k s e z v y š o v a l a p r o d u k c e p o t r a v i n. N e b y l o t ř e b a m í t s t r a c h z h l a d u a c h u d o b y, l i d s t v o b o h a t l o a d o c h á z e l o k e z v y š o v á n í p o r o d n o s t i. P o p u l a c e s e t a k h l e p o m a l u r o z r ů s t a l a, a l e k l i m a t i c k é p o d m í n k y s e z a č a l y o p ě t m ě n i t, ú r o d a u ž n e b y l a t a k b o h a t á j a k o d ř í v e a z v e n k o v a z a č a l i l i d é p o m a l u p ř e s í d l o v a t d o m ě s t. N a v y š š í p o č e t o b y v a t e l n e b y l a a l e s t ř e d o v ě k á m ě s t a p ř i p r a v e n a, n e e x i s t o v a l a k a n a l i z a c e, c o ž z p ů s o b o v a l o v e l i c e š p a t n é h y g i e n i c k é p o d m í n k y. S p ř e l i d n ě n í m s t ř e d o v ě k ý c h m ě s t s o u v i s e l o i p ř e m n o ž e n í k r y s, k t e r é j s o u p ř e n a š e č i b l e c h a t y z a s e b a k t e r i í z p ů s o b u j í c í c h m o r. D í k y t o m u t o p r o p u k a l y v e s t ř e d o v ě k ý c h m ě s t e c h m o r o v é e p i d e m i e z a b í j e j í c í o b r o v s k é m n o ž s t v í l i d í. C e l á k r i z e a l e b y l a v y ř e š e n a d í k y r a c i o n á l n í m u u v a ž o v á n í l i d í n á p a d u, j e h o ž r e a l i z a c e v a l n o u v ě t š i n u p r o b l é m ů o d s t r a n i l a. B y l a v y k o p á n a k a n a l i z a c e - 8 -

9 a m ě s t a b y l a v y č i š t ě n a, č í m ž s e n a k o n e c p o d a ř i l o m o r o v é e p i d e m i e ú p l n ě v y m ý t i t. J e t ř e b a s i p o v š i m n o u t d v o u a s p e k t ů ř e š e n í k r i z e. P r v n í m a s p e k t e m j e o n e n n á p a d, k t e r ý c e l o u a k c i n a s t a r t u j e a b e z n ě h o ž b y ž á d n é ř e š e n í a n i n e m o h l o e x i s t o v a t. A b y s e a l e t a k o v ý n á p a d z r o d i l, m u s í č l o v ě k z a p o j i t f a n t a z i i a s n í t. M u s í b ý t k r e a t i v n í a n e b á t s e a n i t ě c h n e j š í l e n ě j š í c h n á p a d ů, p r o t o ž e z r o v n a o n y m o h o u b ý t n e j l e p š í m ř e š e n í m s i t u a c e. J a k b y d n e s l i d é a s i c e s t o v a l i, k d y b y b r a t ř i W r i g h t o v é n e d o s t a l i š í l e n ý n á p a d s e s t r o j i t l e t a d l o? P ř i ř e š e n í k r i z í o h r o ž u j í c í c h l i d s t v o m u s í č l o v ě k s n í t o l e p š í b u d o u c n o s t i a z á r o v e ň s v é s n y z a c h y t i t p r o s t ř e d n i c t v í m m é d i a ( m ů ž e j í t o p a p í r, C D a p o d. ), a b y z j e h o s n ů m o h l y č e r p a t n á s l e d u j í c í g e n e r a c e a v y u ž í t j e k d a l š í m u p o k r o k u. B o h u ž e l s o u č a s n á k r i z e s p o l e č n o s t i j e z a t í m b e z n á p a d ů n a j e j í ř e š e n í. S o u č a s n á c h o r o b a n a p a d á s p o l e č n o s t i a j e d i n c e z t r a c e n é v j e j i c h b r u t á l n í r o z t r ž c e s m i n u l o s t í a b e z n o v é s o u v i s l é p ř e d s t a v y o v l a s t n í b u d o u c n o s t i. 1 ) D r u h ý m a s p e k t e m ř e š e n í k r i z e j e p o t o m c h o v á n í s p o l e č n o s t i p ř i r e a l i z a c i k o n k r é t n í h o n á p a d u. S p o l e č e n s t v í, j e h o ž s e k r i z e t ý k á, b y s e n a j e j í m ř e š e n í m ě l o p o d í l e t b e z v ý h r a d n ě c e l é. P o m o c a a k t i v i t a k a ž d é h o j e d n o t l i v c e j e d ů l e ž i t á, p r o t o ž e z t ě c h t o j e d n o t l i v c ů s e s e s t á v á s p o l e č e n s t v í j a k o c e l e k. A p o k u d s p o l e č e n s t v í n e n í s o u d r ž n é a n e s p o l u p r a c u j e, s m ě ř u j e k e s v é m u z á n i k u. P o k u d s i j e d e n j e d i n ý j e d n o t l i v e c ř e k n e, t ř e b a z p o h o d l n o s t i č i l h o s t e j n o s t i, ž e j e h o p o m o c j e p o s t r a d a t e l n á a b e z v ý z n a m n á, n e m á t o n a c e l e k ž á d n ý v l i v, a l e m u s í s i u v ě d o m i t, ž e p o d o b n ě s m ý š l e t m ů ž e v í c e j e d i n c ů, d o k o n c e v š i c h n i. P o t o m b y b y l r a c i o n á l n í a s p e k t ř e š e n í k r i z e, t e d y n á p a d, z m a ř e n a b s e n c í n a d š e n í, o c h o t y, v ů l e a o d p o v ě d n o s t i z a s p o l e č e n s t v í. K a ž d ý č l o v ě k b y m ě l m í t n a p a m ě t i, ž e j e d r o b o u n k ý m d í l k e m o b r o v s k é s k l á d a č k y n a z ý v a n é s p o l e č e n s t v í a n e s m í s i ř í k a t, ž e j e b e z v ý z n a m n ý a j e h o p o m o c b e z c e n n á. M u s í s p o l u p r a c o v a t n a r e a l i z a c i ř e š e n í p r o b l é m u, m u s í v ě ř i t, ž e j e h o č i n n o s t m á v ý z n a m, m u s í m y s l e t p o z i t i v n ě a - 9 -

10 c h o v a t s e z o d p o v ě d n ě. J e d i n ě t a k o v é c h o v á n í j e d n o t l i v c ů v e s p o l e č e n s t v í v e d e k ú s p ě š n é m u z v l á d á n í k r i z í. Č í m v í c e t a k o v ý c h j e d n o t l i v c ů b u d e, t í m s n a d n ě j i a ú s p ě š n ě j i s e k r i z e z v l á d n e. Č í m a l e b u d e t a k o v ý c h j e d n o t l i v c ů m é n ě, t í m r y c h l e j i s p o l e č e n s t v í z a n i k n e. Ú s p ě š n ě p r o j í t k r i z í z n a m e n á o b s t á t v e z k o u š c e f a n t a z i e, v ů l e a z v l á d á n í p ř e k á ž e k. S a m o t n ý p r o c e s ř e š e n í k r i z e b ý v á b o l e s t n ý, a l e j e p o t ř e b a s i u v ě d o m i t, ž e s e j e d n á o p ř e r o d v n ě c o l e p š í h o, o s m ě ř o v á n í k d o b r u. V p ř í p a d ě k r i z e s p o l e č n o s t i d o k o n c e o z a c h o v á n í l i d s t v a. L h o s t e j n o s t p ř i j e j í m ř e š e n í j e s i c e p o h o d l n á a b e z b o l e s t n á, a l e s m ě ř u j e k z á n i k u. P o k u d b y t e d y n ě k d o v á h a l, n a k t e r o u s t r a n u s e m á p ř i d a t, z d a k b o j o v n í k ů m n e b o k l i d e m p a s i v n í m, m ě l b y s i u v ě d o m i t, ž e b e z b o j e a b e z v í r y v l e p š í b u d o u c n o s t z t r á c í l i d s k ý ž i v o t s m y s l C e s t a k o s m i s t é g e n e r a c i N e j n o v ě j š í p o z n a t k y o h l e d n ě s t á ř í p l a n e t y Z e m ě p o c h á z e j í z p a d e s á t ý c h l e t m i n u l é h o s t o l e t í. V ě d c i o d h a d u j í, ž e s t á ř í n a š í p l a n e t y j e a s i 4, 5 m i l i a r d y l e t, t a k s t a r é j s o u a l e s p o ň h o r n i n y o b j e v e n é n a j i h u A f r i k y. S p o u s t a l i d í m á p o c i t, ž e s e p l a n e t a Z e m ě p ř í l i š n e m ě n í, a l e j e t ř e b a b r á t v ú v a h u t o, ž e l i d s k ý ž i v o t n e n í d l o u h ý n a t o l i k, a b y s i b ě h e m n ě h o n ě k d o p o v š i m n u l p ř í r o d n í c h z m ě n, k t e r é t r v a j í t i s í c e l e t. O d d o b p o č á t k ů p l a n e t y Z e m ě v z n i k a l a a z a s e z a n i k a l a p o h o ř í, p ř e s p e v n i n u s e p ř e l i l o m o ř e a d o p o s u d s e n e u s t á l e m ě n í a p o h y b u j í s v ě t a d í l y. T a k é p o d n e b í s e v m n o h é m h o d n ě z m ě n i l o. N a p ř. o b l a s t i, k t e r é s e d n e s n a c h á z e j í v p á s m u t e p l é h o p o d n e b í ( B r a z í l i e, S a h a r a a p o d. ), b y l y k d y s i p o k r y t y l e d o v c e m. P o s t u p e m č a s u s e m ě n í i r y c h l o s t o t á č e n í Z e m ě k o l e m S l u n c e. V ý s l e d k y s t u d i í l e t o k r u h ů n a z k a m e n ě l ý c h k o r á l e c h a m ě k k ý š í c h m l u v í o t o m, ž e p ř e d m i l i o n y l e t t r v a l d e n o p r o t i d n e š n í m 2 4 h o d i n á m p o u h ý c h 2 2 h o d i n. S t e j n ě r y c h l e j a k o d n e s s e a l e Z e m ě b u d e o t á č e t m i n i m á l n ě i n ě k o l i k d a l š í c h

11 b i l i o n ů l e t, t e d y p o k u d b u d e s t á l e j e š t ě e x i s t o v a t. V z h l e d e m k r y c h l o s t i t ě c h t o a j i m p o d o b n ý c h z m ě n j e e v i d e n t n í, ž e o b y č e j n ý č l o v ě k s i m ů ž e p o v š i m n o u t m a x i m á l n ě v ý b u c h u s o p k y n e b o z e m ě t ř e s e n í. Č l o v ě k s e n a Z e m i o b j e v i l n a r o z h r a n í é r y t ř e t i h o r a č t v r t o h o r, c o ž b y l o p ř i b l i ž n ě p ř e d 2 m i l i o n y l e t, m o d e r n í l i d é p o t o m a s i p ř e d t i s í c i l e t y. T a t o č í s l a j s o u p o u h ý m z l o m k e m c e l k o v é h o s t á ř í n a š í p l a n e t y. N a p o č á t k u č t v r t o h o r, v e k t e r ý c h d o d n e s ž i j e m e, m ě l y s v ě t a d í l y s t e j n ý t v a r a r o z m ě r y j a k o d n e s, p ř e s t o v ě d c i j e d e n v ý z n a m n ý r o z d í l z a z n a m e n a l i. P o d n e b í b y l o m n o h e m c h l a d n ě j š í a s t ř í d a l y s e d o b y l e d o v é a m e z i l e d o v é. T e p r v e p ř e d a s i l e t y s e o t e p l i l o a l e d o v c e r o z t á l y. A l G o r e v e s v é n e j n o v ě j š í k n i z e N e p ř í j e m n á p r a v d a u v á d í, ž e o d r o k u p ř. n. l. d o d o b J e ž í š e K r i s t a s t o u p l p o č e t o b y v a t e l p l a n e t y Z e m ě k m i l i o n ů m. V r o c e , t z n. v d o b ě v z n i k u S p o j e n ý c h s t á t ů, j i c h u ž n a Z e m i ž i l a j e d n a m i l i a r d a. P o d r u h é s v ě t o v é v á l c e d í k y v y s o k é m u n á r ů s t u p o r o d n o s t i p ř e k r o č i l p o č e t l i d í n a Z e m i h r a n i c i d v o u m i l i a r d a v s o u č a s n o s t i h o s t í Z e m ě u ž c e l ý c h 6, 5 m i l i a r d o b y v a t e l. P o k u d v š e p ů j d e s t e j n ý m t e m p e m i n a d á l e, d á s e o č e k á v a t, ž e d o r o k u b u d e ž í t n a Z e m i 9 m i l i a r d l i d í. J i n ý m i s l o v y, o d p o č á t k ů l i d s t v a a ž d o r o k u b y l o t ř e b a v í c e n ě ž g e n e r a c í, a b y s v ě t o v á p o p u l a c e d o s á h l a d v o u m i l i a r d. T e ď s e v p r ů b ě h u j e d i n é h o l i d s k é h o ž i v o t a ( ) z v ý š í z d v o u m i l i a r d n a d e v ě t. 2 ) Miliardy 10,00 8,00 6,00 9,10 6,50 4,00 2,00 2,30 0,00 0,00 1,00 0,

12 V k a ž d é m p ř í p a d ě s e p o p u l a č n í r ů s t o d e h r á v á z e j m é n a v m é n ě r o z v i n u t ý c h č á s t e c h s v ě t a. V p r ů m y s l o v ě r o z v i n u t ý c h z e m í c h j e v e s k u t e č n o s t i v e l m i p o m a l ý a v n ě k t e r ý c h p ř í p a d e c h d o c h á z í d o k o n c e k p o k l e s u, c o ž v y v o l á v á p o t í ž e s p o j e n é s e s t á r n u t í m p o p u l a c e. 3 ) V o n ě c o s t a r š í m d í l e A l v i n a T o f f l e r a n a z v a n é m Š o k z b u d o u c n o s t i j e z a s e p o p s á n o o b r o v s k é z r y c h l e n í v ý v o j e v ě d y a t e c h n i k y v d ě j i n á c h l i d s t v a z a z n a m e n a n é h o b ě h e m n ě k o l i k a p o s l e d n í c h g e n e r a c í. K d o s i n a p ř í k l a d v y p o č í t a l, ž e k d y ž v y d ě l í m e u p l y n u l ý c h l e t l i d s k é e x i s t e n c e d é l k o u l i d s k é h o ž i v o t a ( p o č í t e j m e a s i 6 2 l e t ), d o j d e m e k v ý s l e d k u a s i t a k o v ý c h g e n e r a c í. Z n i c h j s m e s t r á v i l i v j e s k y n í c h. T e p r v e p o s l e d n í c h 7 0 g e n e r a c í u m o ž ň u j e p í s m o ú č i n n o u k o m u n i k a c i m e z i j e d n o t l i v ý m i g e n e r a c e m i. T e p r v e v p o s l e d n í c h š e s t i g e n e r a c í c h z n a j í l i d é t i š t ě n é s l o v o. T e p r v e v p o s l e d n í c h č t y ř e c h g e n e r a c í c h u m í m e s j i s t o u p ř e s n o s t í m ě ř i t č a s. J e n v p o s l e d n í c h d v o u s e r o z š í ř i l o p o u ž í v á n í e l e k t r i c k é h o m o t o r u. A n a p r o s t á v ě t š i n a d n e š n í c h p ř e d m ě t ů k a ž d o d e n n í p o t ř e b y b y l a v y v i n u t a v n y n ě j š í, o s m i s t é g e n e r a c i. 4 ) N a n á s l e d u j í c í m g r a f u j e z r y c h l e n í v ý v o j e p a t r n é. P o s l e d n í t e č k a z n á z o r ň u j e v l a s t n ě t ř i d ů l e ž i t é u d á l o s t i v o b l a s t i v ě d y a t e c h n i k y P o k u d s e t e o r i e o r ů s t u s v ě t o v é p o p u l a c e a o z r y c h l o v á n í v ý v o j e v ě d y a t e c h n i k y s k l o u b í, l z e s e d o b r a t z á v ě r u, ž e v p o s l e d n í c h l e t e c h b y l a z a z n a m e n á n a o b r o v s k á p o p u l a č n í e x p l o z e a s n í i v ý v o j t e c h n o l o g i í. I d e o l o g i e o s v í c e n s t v í p o s k y t l a d ů v o d k r o z v o j i, m o d e r n í v ě d a t e c h n o l o g i i. 5 ) O d d o b v z n i k u p l a n e t y Z e m ě ( a s i p ř e d 4, 5 m i l i a r d a m i l e t ), z a c e l o u

13 d o b u l i d s k é e x i s t e n c e ( p ř i b l i ž n ě 2 m i l i o n y l e t ) s e a ž p o s l e d n í d v ě g e n e r a c e ( c c a l e t ) t ě š í p o h o d l í t e c h n i c k ý c h v y m o ž e n o s t í, z n i c h ž p ř e v á ž n á v ě t š i n a b y l a v y n a l e z e n a a ž b ě h e m t é p o s l e d n í ( 6 2 l e t ). B ě h e m n í s e z á r o v e ň l i d s k á p o p u l a c e r o z r o s t l a z 2 m i l i a r d n a 6, 5. J e d n á s e t e d y o n á r ů s t j a k k v a l i t a t i v n í, t a k i k v a n t i t a t i v n í. Podle výše uvedeného je zřejmé, že doba se stále zrychluje. Čím je lidstvo starší, tím častěji se objevují nové vynálezy. Podle Tofflerovy teorie žilo z 800 generací 650 v jeskyních. Ze zbývajících 250 generací jich bez znalosti písma přežilo 180. Posledních 6 generací zná knihtisk, poslední 4 dokáží přesně měřit čas a poslední dvě znají spalovací motor. Nejvíce technických vynálezů spadá do období života poslední generace osmisté generace. Generace č. 800 znamená ostré přerušení celé dosavadní lidské zkušenosti, protože v jejím průběhu se obrátil naruby vztah člověka ke zdrojům. 6 ) Člověk získal moc nad přírodou. Během posledního čtvrtstoletí se tato moc nejen rozrostla do znepokojujících rozměrů, ale změnila i svoji povahu. 7 ) Nejvíce je tato změna patrná v oblasti hospodářství, které se postupem času podstatně změnilo. Pokud uvažujeme, že prvním stupněm hospodářského vývoje bylo zemědělství a druhým průmysl, pak v padesátých letech minulého století nastal čas pro třetí stupeň služby. Zaměstnanců továren podstatně ubylo a lidé dostali chuť chopit se nových příležitostí. Začalo přibývat pracovníků v administrativě, spojích, výzkumu, školství, obchodu aj., takže bílé límečky lidí pracujících v oblasti služeb začaly výrazně převyšovat modré límečky továrních dělníků. Během jediné generace se určitá společnost poprvé v dějinách nejen zbavila jha zemědělství, ale za několik krátkých desetiletí se jí také podařilo osvobodit od manuální práce. 8 ) Před námi se otevírá superindustriální společnost K r i z e o s m i s t é g e n e r a c e N a p r v n í p o h l e d s e m ů ž e z d á t, ž e l i d é d o s á h l i n ě č e h o ú ž a s n é h o. P r a c u j í z a n ě s t r o j e, e k o n o m i k a r o s t e, s v ě t s e n e u s t á l e m o d e r n i z u j e. T o h l e v š e j e s i c e p r a v d a, a l e p a r a d o x n ě

14 v e š k e r á z m í n ě n á v y l e p š e n í m a j í n a l i d s t v o s p í š e n e g a t i v n í d o p a d, a t o h n e d v n ě k o l i k a o b l a s t e c h. N e j m a r k a n t n ě j i s e p r o b l é m y p r o j e v u j í v o b l a s t i l i d s k é p s y c h i k y, e k o n o m i k j e d n o t l i v ý c h s t á t ů a e k o l o g i e. J e š t ě n i k d y s e n e z m ě n i l z a j e d e n j e d i n ý l i d s k ý ž i v o t s v ě t t o l i k, j a k o j e t o m u n y n í. P o k u d s r o v n á m e ž i v o t j e d n o h o č l o v ě k a ž i j í c í h o v p r a v ě k u a č l o v ě k a ž i j í c í h o d n e s, z j i s t í m e, ž e z a t í m c o p r a v ě k ý č l o v ě k b ě h e m s v é h o ž i v o t a z a z n a m e n a l m i n i m u m k v a l i t a t i v n í c h z m ě n k l e p š í m u ( o p r a c o v a l m a t e r i á l n a n á s t r o j a p o d. ), d n e š n í s e d m d e s á t n í c i b u d o u u m í r a t v ú p l n ě j i n é d o b ě, n e ž v j a k é s e n a r o d i l i. N e n í d i v u. L i d s t v o s e o c i t l o t v á ř í v t v á ř j a k é m u s i k v a n t o v é m u s k o k u v p ř e d. 9 ) A ž d o p o s u d l i d s t v o p r o š l o d v ě m a v e l k ý m i z m ě n a m i, k t e r é s e d a j í n a z v a t v l n a m i. P r v n í v l n o u z m ě n y b y l a z e m ě d ě l s k á r e v o l u c e a t r v a l o c e l é t i s í c i l e t í, n e ž s e v y č e r p a l a. D r u h á v l n a s s e b o u p ř i n e s l a r ů s t p r ů m y s l o v é c i v i l i z a c e a t r v a l a p o u z e t ř i s t a l e t. T ř e t í v l n a z a z n a m e n á v á p o t ř e b u z m ě n y ž i v o t n í h o s t y l u c e l é p o p u l a c e z a ž i v o t a j e d i n é g e n e r a c e, c o ž v y v o l á v á z m a t e k. D n e s j s o u d ě j i n y j e š t ě z r y c h l e n ě j š í. J e p r a v d ě p o d o b n é, ž e t ř e t í v l n a p r o l e t í d ě j i n a m i a z a v r š í s e b ě h e m n ě k o l i k a d e k á d. 1 0 ) P o k u d s e z a m ě ř í m e n a t e c h n i c k é z m ě n y v ž i v o t e c h d n e š n í c h s e d m d e s á t n í k ů ( t z n. l i d í n a r o z e n ý c h v r o c e ), b u d e m e p ř e k v a p e n i, k o l i k a v y n á l e z ů b y l i p r v n í m i u ž i v a t e l i. P ř e d p r v n í s v ě t o v o u v á l k o u n e b y l o v ů b e c b ě ž n é, ž e b y d o m á c n o s t v l a s t n i l a t e l e f o n n í p ř í s t r o j. T a k é a u t o m o b i l b y l s p í š e l u x u s e m. F o t o a p a r á t s i p o ř i z o v a l i v ě t š i n o u j e n f o t o g r a f o v é z p o v o l á n í. V p ř e d v á l e č n ý c h d o m á c n o s t e c h s e v y s k y t o v a l m a x i m á l n ě r o z h l a s o v ý p ř i j í m a č č i g r a m o f o n. V š e c h n y t y t o v ě c i j s o u d n e s j i ž ú p l n ě b ě ž n o u s o u č á s t í k a ž d é p r ů m ě r n ě m a j e t n é d o m á c n o s t i, n ě k t e r é d o k o n c e n a h r a d i l y m o d e r n ě j š í t e c h n o l o g i e. K r o m ě t ě c h t o p ř í s t r o j ů p ř i j a l i d n e š n í d ů c h o d c i d o s v ý c h d o m o v ů t e l e v i z o r, n ě k t e ř í m a j í d o m a i

15 p o č í t a č. S n a d n e j v ě t š í z m ě n o u j e p r o n ě p o u ž í v á n í m o b i l n í c h t e l e f o n ů, i n t e r n e t u a d i g i t á l n í t e l e v i z e. N e j l é p e j e r y c h l o s t v ý v o j e t e c h n i k y v i d ě t n a t e c h n o l o g i i z á z n a m u z v u k u. P o p r v é z a z n a m e n a l z v u k T h o m a s A l v a E d i s o n p o m o c í f o n o g r a f u v r o c e P ř e d p r v n í s v ě t o v o u v á l k o u u ž l i d é p o s l o u c h a l i g r a m o f o n, o d t ř i c á t ý c h l e t z n á l i d s t v o m a g n e t o f o n, v š e d e s á t ý c h l e t e c h s e z a č a l a p o u ž í v a t a u d i o k a z e t a, v o s m d e s á t ý c h l e t e c h C D. A b y l i d s t v o n e z a o s t á v a l o u C D, v y n a l e z l o t z v. M i n i D i s c, k t e r ý a l e v z á p ě t í d í k y v y v i n u t í D V D - a u d i o z a v r h l o j a k o n e p r a k t i c k é. D n e s j e n e j b ě ž n ě j š í m f o r m á t e m z v u k u m p 3. V t o m t o f o r m á t u l z e p o h o d l n ě p o s l o u c h a t h u d b u n e j e n z m p 3 p ř e h r á v a č e, p o č í t a č e a l e s t á l e b ě ž n ě j i i z m o b i l n í h o t e l e f o n u. O d f o n o g r a f u k m p 3 p ř e h r á v a č i s e l i d s t v o d o s t a l o z a z h r u b a l e t. V š e s e m o d e r n i z u j e, z m e n š u j e a v i r t u a l i z u j e, č í m ž s e m ě n í i m y š l e n í l i d í. M l a d ý m d n e s p ř i j d e z c e l a b ě ž n é, ž e s e d á p l a t i t p o m o c í p l a t e b n í k a r t y, p e n ě ž n í h o p ř e v o d u, e - b a k i n g u a p o d., z a t í m c o p e n í z e m a j í u l o ž e n é b e z p e č n ě n a s v é m ú č t u v b a n c e č i s p o ř i t e l n ě. S t a ř í l i d é a l e n e j s o u n a p o d o b n é v i r t u á l n í t r a n s a k c e z v y k l í, p r o t o s i n e j j i s t ě j i p ř i p a d a j í t e h d y, k d y ž m a j í p e n í z e d o m a a v š e p l a t í h o t o v ě. C e l ý ž i v o t d o s t á v a l i v ý p l a t u v o b á l c e s p o l u s v ý p l a t n í p á s k o u a d ů c h o d j i m n o s i l a p o š ť a č k a o p ě t h o t o v ě. A t a k j e t o i s p o u ž í v á n í m d a l š í c h t e c h n i c k ý c h v y m o ž e n o s t í. P r o p a s t v e s m ý š l e n í m l a d ý c h a s t a r ý c h s e č í m d á l v í c e p r o h l u b u j e. D n e š n í n á c t i l e t í s e d o p ř e t e c h n i z o v a n é v i r t u á l n í d o b y n a r o d i l i a d o k á ž í s e v n í b ě ž n ě o r i e n t o v a t. S t a ř í l i d é s p o u s t u d n e s b ě ž n ý c h v ě c í n e c h á p o u, n e z n a j í j e a m a j í z n i c h s t r a c h. D n e š n í g e n e r a c e j e s v ě d k e m z r o z e n í n o v é c i v i l i z a c e, v e k t e r é s e m ě n í c e l ý ž i v o t n í s t y l. L i d é ž i j í c í v d n e š n í d o b ě j s o u p o s l e d n í g e n e r a c í s t a r é c i v i l i z a c e a z á r o v e ň p r v n í g e n e r a c í c i v i l i z a c e n o v é. 1 1 ) N e n í t e d y d i v u, ž e j s o u d e z o r i e n t o v á n i, z m a t e n i a p ř i p o u š t í m o ž n o s t b r z k é a p o k a l y p s y

16 S e k o n o m i c k ý m i a e k o l o g i c k ý m i p r o b l é m y ú z c e s o u v i s í p r o c e s, k t e r ý j e p r o d n e š n í s p o l e č n o s t a k t u á l n í. T í m t o p r o c e s e m j e m í n ě n a g l o b a l i z a c e. D e f i n o v a t t a k o v é s l o v o n e n í v ů b e c j e d n o d u c h é. Z n a m e n á v n í m a t e l n é m i z e n í h r a n i c v š e d n í h o j e d n á n í v r ů z n ý c h d i m e n z í c h h o s p o d á ř s t v í, i n f o r m a c í, e k o l o g i e, t e c h n i k y, t r a n s k u l t u r n í c h k o n f l i k t ů a o b č a n s k é s p o l e č n o s t i, a t í m c e l k e m v z a t o n ě c o z á r o v e ň d ů v ě r n é h o a n e p o c h o p e n é h o ( ). P e n í z e, t e c h n o l o g i e, z b o ž í, i n f o r m a c e, j e d y p ř e k r a č u j í h r a n i c e, j a k o b y n e b y l y. 1 2 ) S t a k o v ý m m i z e n í m h r a n i c s o u v i s í r u š e n í v z d á l e n o s t í. M o d e r n í m i d o p r a v n í m i p r o s t ř e d k y s e l z e d o s t a t p r a k t i c k y k a m k o l i v z a m i n i m á l n í č a s. O n ě č e m t a k o v é m s i m o h l O d y s s e u s n e c h a t j e n z d á t. T í m t o v š í m s e z á s a d n í m z p ů s o b e m m ě n í i s p o l e č n o s t a v ě d a o n í s o c i o l o g i e. N á r o d b y l o d j a k ž i v a v á z á n k e s v é m u ú z e m í, t r a d i c í m, j a z y k u a v l á d ě. J e d n a l t a k, a b y t o b y l o d o b r é p ř e d e v š í m p r o n ě h o s a m o t n é h o. S m a z á n í m h r a n i c s e a l e t o t o j e d n á n í p o n ě k u d m ě n í. Č l o v ě k, k t e r ý a l e s p o ň m i n i m á l n ě s l e d u j e s o u č a s n é z m ě n y s i m u s í u v ě d o m i t, ž e j e d n á j e d n a k v m í s t ě s v é h o p ů s o b e n í, a l e z á r o v e ň i m n o h e m g l o b á l n ě j i. D n e s j e j i ž b ě ž n é s e p o t k á v a t i n a m a l é m m ě s t ě s p ř í s l u š n í k y j i n ý c h n á r o d ů, s d í l e t s n i m i č i n ž o v n í d ů m a s t ý k a t s e s n i m i n a p r a c o v i š t i n e b o v e š k o l e, t a k ž e s o c i o l o g i e k r o m ě k l a s i c k é h o v ý z k u m u t ý k a j í c í h o s e n á r o d a v y v i n u l a i j i n é v ý z k u m y, j a k ý m i j s o u z j i š ť o v á n í n e j r ů z n ě j š í c h i n f o r m a c í o m i g r a c i, m e z i n á r o d n í a n a l ý z a t ř í d, s l e d o v á n í m e z i n á r o d n í p o l i t i k y n e b o k u l t u r y. T í m t o v š í m č l o v ě k j a k o b y z t r á c e l j i s t o t u, k t e r o u p o c i ť o v a l v e x i s t e n c i v l a s t n í h o n á r o d a a o c i t á s e v j a k é m s i n a d n á r o d n í m s t á t ě, k d e p ř i c h á z í k e s l o v u n u t n o s t s l e d o v a t p o l i t i c k o u s i t u a c i d o m a i v e s v ě t ě, p ř e d v í d a v o s t a o d p o v ě d n o s t. V t a k o v é m n a d n á r o d n í m p r o s t o r u o b s t o j í j e n m o r á l n í a z o r i e n t o v a n ý č l o v ě k. G l o b a l i z o v a n é s p o l e č n o s t i v l á d n e v p r v n í ř a d ě e k o n o m i k a. R o s t e v ý z n a m n a d n á r o d n í c h p o d n i k ů, z a t í m c o

17 m o ž n o s t i n á r o d n ě s t á t n í c h p o d n i k a t e l ů j s o u s t á l e v í c e o m e z e n ě j š í. V l i v g l o b a l i z a c e v d n e š n í d o b ě u ž p o c í t i l a v ě t š i n a z a m ě s t n a n c ů n a d n á r o d n í c h k o r p o r a c í. K v ů l i z v y š o v á n í z i s k ů s p o l e č n o s t i j s o u r u š e n a p r a c o v n í m í s t a, a l e v ý k o n n o s t f i r m y k l e s a t n e s m í, c o ž z n a m e n á, ž e k a ž d ý m u s í p r a c o v a t a l e s p o ň z a d v a. S p o u s t a f i r e m s e s n a ž í v e s v é m ú s i l í o v y š š í z i s k s n i ž o v a t s v é d a n ě. K a ž d ý p o d n i k a t e l c h c e o d s t r a n i t c o n e j v í c e p ř e k á ž e k v e s v é c e s t ě z a b o h a t s t v í m. N e z v y š u j e p r á v ě t a t o č i n n o s t n e z a m ě s t n a n o s t? Z t o h o t o h l e d i s k a p ů s o b í g l o b a l i z a c e j e d n o z n a č n ě p r o t i n á r o d n ě, a p r o t o b ý v á č a s t o u o d p o v ě d í n a t e n t o f a k t r e n a c i o n a l i z a c e n á v r a t k l á s c e k n á r o d u a p o d p o r a d o m á c í c h f i r e m. P ř e s t o a l e n e n í m o ž n é, a b y m a l ý p o d n i k a t e l p ř e d h o n i l n a d n á r o d n í s p o l e č n o s t. P r o č? V p r v n í ř a d ě n a d n á r o d n í s p o l e č n o s t e x p o r t u j e p r a c o v n í m í s t a d o t ě c h z e m í, v e k t e r ý c h j s o u p r o n i n e j n i ž š í n á k l a d y. T a k é d í k y v y s p ě l o s t i d o p r a v n í c h p r o s t ř e d k ů a t e l e k o m u n i k a c í j e m o ž n é r o z l o ž i t v ý r o b k y a s l u ž b y t a k, ž e s e t ř e b a i k a ž d á j e d n o t l i v á m a l i n k á s o u č á s t k a v y r á b í v j i n é z e m i, o p ě t j d e o m a x i m á l n í e k o n o m i č n o s t. N a d n á r o d n í s p o l e č n o s t i d o k o n c e p o u ž í v a j í i t a k o v é p r a k t i k y, k d y p r o t i s o b ě p o s t a v í z e m ě, d o k t e r ý c h s o u s t ř e ď u j í s v o j i p r o d u k c i, t a k ž e v ý s l e d k e m j e o p ě t s n i ž o v á n í n á k l a d ů. B ě ž n é j e i t o, ž e t a k o v é s p o l e č n o s t i o d s e b e o d d ě l u j í m í s t a i n v e s t i c, m í s t a p r o d u k c e, m í s t a z d a n ě n í a m í s t a b y d l i š t ě. V e d e n í t a k ž i j e v m í s t ě, k t e r é j e n e j k r á s n ě j š í a p l a t í d a n ě t a m, k d e j e t o n e j l e v n ě j š í. K n ě č e m u p o d o b n é m u n e n í p o t ř e b a p r a ž á d n á d e b a t a v l á d y, v š e j e v r e ž i i h o s p o d á ř s t v í. T a k o v é h o k o u z l a n e n í m a l ý n á r o d n í p o d n i k a t e l z a ž á d n ý c h o k o l n o s t í s c h o p e n. N a d n á r o d n í g i g a n t i v y ž a d u j í v e š k e r é v ý h o d y o d s t á t u, a l e o d m í t a j í p l a t i t d a n ě. D e m o k r a t i c k é o b e c n é b l a h o, k t e r é s i s t á l e n á r o k u j í, t a k p o d r ý v a j í. V E U r o s t e h o s p o d á ř s t v í m n o h e m r y c h l e j i n e ž p o č e t j e j í c h o b y v a t e l. Č l e n s k é z e m ě v p o s l e d n í c h d v a c e t i l e t e c h z b o h a t l y o %, p ř e s t o v n i c h d n e s ž i j e z h r u b a 2 0 m i l i o n ů n e z a m ě s t n a n ý c h, p a d e s á t m i l i o n ů c h u d ý c h a p ě t m i l i o n ů l i d í

18 b e z d o m o v a. Z h o s p o d á ř s k é h o r ů s t u z b o h a t n e p o u z e a s i 1 0 % n e j b o h a t š í c h o b y v a t e l, k t e ř í s i m e z i s e b o u r o z d ě l í 9 6 % c e l k o v é h o h o s p o d á ř s k é h o p ř í r ů s t k u. ( Z d r o j - U l r i c h B e c k : C o j e t o g l o b a l i z a c e? O m y l y a o d p o v ě d i, s. 1 3 ). A t a k r o s t e k o n f l i k t m e z i z á j m y s p o l e č n o s t i a t e n d e n c e m i g l o b a l i z a c e. V í t ě z o v é g l o b a l i z a c e p r a k t i c k y n e p l a t í n i c, z a t í m c o m e n š í n á r o d n í p o d n i k y, k t e r é v y t v á ř e j í v ě t š i n u p r a c o v n í c h p o z i c, d a ň o v ě k r v á c í. J e j a s n é, ž e v t ě c h t o d o b á c h j e č a s n a p ř e p r a c o v á n í s o c i á l n í s p r a v e d l n o s t i, p r o t o ž e r o z d í l y m e z i c h u d ý m i a b o h a t ý m i s e p r o p a s t n ě p r o h l u b u j í. H i s t o r i c k ý s v a z e k m e z i t r ž n í m h o s p o d á ř s t v í m, s o c i á l n í m s t á t e m a d e m o k r a c i í s e r o z p a d á. O b r o v s k ý m p r o b l é m e m, k t e r ý s e d o t ý k á c e l é p o p u l a c e b e z r o z d í l u s o c i á l n í h o p o s t a v e n í, j e t a k é e k o l o g i e. S o u č a s n á e k o l o g i c k á k r i z e p l a n e t y j e p o d l e n á z o r ů m n o h a o d b o r n í k ů d ů s l e d k e m k a p i t a l i s m u a s n a h y o m a x i m a l i z a c i m o c i. N e n í m o ž n é n a j í t v i n í k a t é t o s i t u a c e, n y n í l z e j e n o d v r a c e t n á s l e d k y. U l r i c h B e c k s o u č a s n o u s v ě t o v o u s p o l e č n o s t n a z ý v á r i z i k o v o u a t v r d í, ž e n e n í d é l e m o ž n é e x t e r n a l i z o v a t v e d l e j š í d ů s l e d k y a n e b e z p e č í v y s o c e r o z v i n u t ý c h p r ů m y s l o v ý c h s p o l e č n o s t í. H l a v n í m e k o l o g i c k ý m p r o b l é m e m p l a n e t y j e n e r o v n o s t z p ů s o b e n a g l o b a l i z a c í n á r o d n ě s t á t n í c h t r h ů. B o h a t é s t á t y p r o d u k u j í o x i d u h l i č i t ý, m a j í v y s o k ý p o d í l n a g l o b á l n í m o t e p l o v á n í a s t a v u o z ó n o v é d í r y, c h u d é z e m ě j s o u j i m i n i č e n y, a b y a l e s p o ň o t r o š k u v y l e p š i l y s v o j i e k o n o m i k u ( e x p o r t o v á n í o d p a d u, k á c e n í d e š t n ý c h p r a l e s ů a p o d. ). S t í m t o ú z c e s o u v i s í i t e r o r i s m u s a h r o z b a z b r a n í h r o m a d n é h o n i č e n í. T y m o h o u b ý t p o u ž i t y p r o n á s i l n é u k o n č e n í p o š k o z o v á n í p l a n e t y n e b o p ř i v y p u k n u t í k o n f l i k t u o ž i v o t n ě n u t n é z d r o j e. K a ž d ý t a k o v ý k o n f l i k t j e s p o j e n s n á r o d e m, n i k o l i c e l o u s v ě t o v o u s p o l e č n o s t í, t a k ž e b y s e m o h l o z d á t, ž e t o h l e n e n í g l o b á l n í p r o b l é m. N á s l e d k y p r o b l é m ů j e d n o h o s t á t u b y v š a k m o h l a n é s t c e l á p l a n e t a. 1 2 )

19 L i d s t v o s t o j í p ř e d d v o j n á s o b n o u v ý z v o u : j a k h l e d a t c e s t u k p o c h o p e n í n o v é h o s v ě t a s t o l i k a d o s u d s k r y t ý m i r y s y a j a k s e v m l h o v i n á c h n e j i s t o t y n a u č i t ř í d i t t e n t o n o v ý s v ě t i j a k s e m u p ř i z p ů s o b i t. N a š e s n a h y m u s í b ý t v p o s t a t ě n o r m o t v o r n é t o z n a m e n á p ř e d s t a v i t s i s v ě t, v e k t e r é m b y c h o m c h t ě l i ž í t, v y h o d n o t i t z d r o j e, m a t e r i á l y, l i d s k é a m o r á l n í k v a l i t y, r e a l i z o v a t n a š e v i z e, o b h á j i t j e, m o b i l i z o v a t l i d s k o u e n e r g i i a p r o r a z i t c e s t u p r o n o v o u g l o b á l n í s p o l e č n o s t. 1 3 ) 3. E k o l o g i c k á k r i z e K l i m a t i c k é z m ě n y v h i s t o r i i l i d s t v a J a k j i ž b y l o n a s t í n ě n o, s t a v p l a n e t y s e m ě n i l o d s a m o t n é h o j e j í h o v z n i k u, t a k ž e p ů v o d c e m k l i m a t i c k ý c h z m ě n n e m u s í b ý t n u t n ě č l o v ě k. V z h l e d e m k e s t á ř í n a š í p l a n e t y j e č l o v ě k j e j í m o b y v a t e l e m o p r a v d u j e n m a l o u c h v í l i a p ř i r o z e n é z m ě n y p o d n e b í m o h o u b ý t o t á z k o u i s t a t i s í c ů l e t. T o, c o Z e m i p ř i p a d á j a k o o k a m ž i k, z n a m e n á p r o l i d s t v o ž i v o t n ě k o l i k a g e n e r a c í. A b y t y t o, m n o h d y v e l m i n e p ř í j e m n é, z m ě n y l i d s t v o p ř e ž i l o, b y l o n u t n é s e j i m p ř i z p ů s o b i t. P ř e d v í c e n e ž p ě t i m i l i o n y l e t y s e n a Z e m i r o z v i n u l o v ý r a z n é g l o b á l n í o c h l a z e n í. T o t o o b d o b í s e č a s o v ě s h o d u j e s p ř í c h o d e m p r v n í c h h o m i n i d ů ( t z v. a u s t r a l o p i t e k ů ). P o d l e n á z o r u o d b o r n í k ů b y l z p ů s o b e n t í m, ž e m i n i m á l n ě j e d e n d r u h l i d o o p ů ž i j í c í c h n a s t r o m e c h s e d o k á z a l n a j e j i c h z m i z e n í a d a p t o v a t, n a u č i l s e c h o d i t p o d v o u a z í s k á v a t p o t r a v u n a z e m i. T e n t o o k a m ž i k p r o v ě ř i l a d a p t a b i l i t u a u s t r a l o p i t e k a. P ř e ž i l, p r o t o ž e s e p ř i z p ů s o b i l s i t u a c i, p o s t a v i l s e n a d v ě n o h y, r u k a m a s b í r a l p o t r a v i n y a p ř e n á š e l j e v n i c h. R u c e, k t e r é b y l y p ů v o d n ě u r č e n é k e š p l h á n í p o s t r o m e c h, b y l y s t á l e š i k o v n ě j š í a p o s t u p e m č a s u d o k á z a l y v y r á b ě t i p r i m i t i v n í n á s t r o j e. Z d á s e, ž e n e j h l u b š í b i o l o g i c k ý k o ř e n n y n ě j š í k r i z e s p o č í v á v t o m, ž e

20 j e d e n d r u h p ů v o d n ě s t r o m o v ý c h p r i m á t ů s e p o ú s t u p u p r a l e s n í c h e k o s y s t é m ů d o k á z a l n a p ř í m i t a p ř i z p ů s o b i t ž i v o t u v o t e v ř e n é s a v a n ě. 1 4 ) D r u h é, m n o h e m v ý r a z n ě j š í, g l o b á l n í o c h l a z e n í b y l o j e d n í m z e v o l u č n í c h s t i m u l ů p r o v ý v o j n o v é v ě t v e a u s t r a l o p i t e k ů. T i b y l i p o s t u p n ě ú p l n ě n a h r a z e n i r o d e m h o m o, k t e r ý s e o b j e v i l p o č t y ř e c h k r á t k ý c h, a l e o t o s i l n ě j š í c h, l e d o v ý c h d o b á c h. 1 5 ) T y t o l e d o v é v l n y p ř e d c h á z e l y b e z p r o s t ř e d n ě p o s l e d n í d o b ě l e d o v é a l i d é j i d í k y e v o l u č n í m u v ý v o j i o p ě t p ř e ž i l i. T e n t o k r á t j i m n e b y l o z d o k o n a l e n o t ě l o, a l e r o z v i n u t o m y š l e n í. V o b d o b í č t y ř k r á t k ý c h l e d o v ý c h v l n s e l i d é s t a l y m a j i t e l i v ě t š í c h m o z k ů, a t a k b y l i p ř i p r a v e n i n a ř e š e n í s i t u a c í, k t e r é s s e b o u p ř i n á š e l y n o v é k l i m a t i c k é p o d m í n k y. L i d é d o k á z a l i p ř e d v í d a t a p ř i p r a v i t s e n a z l é č a s y. V ý k y v y p o d n e b í z a č a l y f o r m o v a t i s l o ž i t ě j š í p o d o b u o r g a n i z a c e s p o l e č n o s t i. N u t n o s t z a b e z p e č i t t e p l o, z a j i s t i t p o t r a v u a v y c h o v a t p o t o m k y v e d l a k v y t v o ř e n í m n o h a n e j z á k l a d n ě j š í c h m e c h a n i s m ů l i d s k é s p o l e č n o s t i. V ě d c i s e t a k é d o m n í v a j í, ž e t z v. k u l t u r n í e x p l o z e n á s t r o j ů a š p e r k ů z h r u b a p ř e d l e t y b y l a d ů s l e d k e m n e o b v y k l e t e p l é h o t i s í c i l e t í. Z t o h o t o v š e h o l z e u s u z o v a t, ž e n a v z n i k c i v i l i z a c e n a p l a n e t ě Z e m i m ě l y, k r o m ě j i n é h o, o b r o v s k ý v l i v k l i m a t i c k é p o d m í n k y. K l i m a t i c k é p o d m í n k y o v l i v n i l y n e j e n v z n i k c i v i l i z a c e, a l e i j e j í v ý v o j. M n o h é k u l t u r y z a n i k a l y d í k y b ě s n ě n í ž i v l ů ( n a p ř. m í n ó j s k á c i v i l i z a c e p r a v d ě p o d o b n ě z m i z e l a d ů s l e d k e m v ý b u c h u o s t r o v a S a n t o r i n ). O t e p l e n í k l i m a t u k o l e m r o k u p ř. n. l. z a s e p ř i n e s l o m í r n é o d t á n í l e d o v c ů a u v o l n ě n í h o r s k ý c h p r ů s m y k ů, d í k y č e m u ž e x p a n d o v a l a v A s i i č í n s k á c i v i l i z a c e a v E v r o p ě Ř í m. N á s l e d n ý p á d z h r o u c e n í Ř í m a m o h l b ý t p o d l e e x p e r t ů č á s t e č n ě i d ů s l e d k e m p o s t u p n é h o o c h l a z o v á n í, p r o t o ž e s e n á r o d y z a č a l y s t ě h o v a t n a p ř í z n i v ě j š í m í s t a a p ř i š l o t o, č e m u d ě j e p i s c i ř í k a j í i n v a z e b a r b a r ů

21 O b d o b í o c h l a z o v á n í a o t e p l o v á n í s e v h i s t o r i i l i d s k é c i v i l i z a c e s t ř í d a l a a p ř i n á š e l a s s e b o u r á n y, s e k t e r ý m i s e m u s e l i l i d é v y p o ř á d a t. M e z i n e j h o r š í z k u š e n o s t i p a t ř í h l a d o m o r a d ý m ě j o v ý m o r, k t e r é m u p o d l e h l a t é m ě ř t ř e t i n a e v r o p s k é p o p u l a c e. O c h l a z e n í k l i m a t u v e 1 4. s t o l e t í z p ů s o b i l o v ý s k y t m n o ž s t v í v y d a t n ý c h s r á ž e k, k v ů l i n i m ž h n i l o o b i l í. D í k y n e d o s t a t k u o b i l í t r á p i l E v r o p u n ě k o l i k a l e t ý h l a d o m o r, k t e r ý z p ů s o b i l o s l a b e n í l i d s k é h o o r g a n i s m u a n á c h y l n o s t k n e m o c e m. H l a d o m o r m ě l b ý t v y ř e š e n d o v o z e m o b i l í z M a l é A s i e. V r o c e , r o k p ř e d o b j e d n á v k o u o b i l í z A s i e d o E v r o p y v š a k z a s á h l y Č í n u n e j v ě t š í z á p l a v y s t ř e d o v ě k u, p ř i n i c h ž z a h y n u l o ú d a j n ě 7 m i l i o n ů Č í ň a n ů. L i d s k á t ě l a h n i j í c í v e v o d ě z p ů s o b i l a p ř e m n o ž e n í h l o d a v c ů, k t e ř í z a č a l y t e h d y v z n i k l ý m o r p ř e n á š e t. Z A s i e s e t a k m o r d o s t a l n e j p r v e d o C a ř i h r a d u a p o t o m s e r o z š í ř i l p o c e l é E v r o p ě. P o k u d h i s t o r i k o v é t v r d í, ž e f r a n c o u z s k o u r e v o l u c i z p ů s o b i l a e k o n o m i c k á n e r o v n o s t t e h d e j š í c h t ř í s t a v ů, k l i m a t o l o g o v é j s o u p o n ě k u d j i n é h o m í n ě n í. K f r a n c o u z s k é r e v o l u c i t o t i ž p o d l e n i c h p ř i s p ě l y t e h d e j š í k l i m a t i c k é z m ě n y. D í k y n e ú r o d ě a h l a d o m o r u b y l a s v r ž e n a v l á d a, z e m ě s e p o t ý k a l a s n á r ů s t e m z l o č i n u. P o n á s l e d n ý c h n a p o l e o n s k ý c h v á l k á c h s e F r a n c i e a s p o l u s n í i c e l á E v r o p a v z p a m a t o v á v a l a z v á l e č n é h o b ě s n ě n í a p r o c h á z e l a m n o h ý m i z m ě n a m i. B e z p r o s t ř e d n í p ř í č i n o u t o h o v š e h o u t r p e n í v š a k b y l o n ě c o, o č e m v t é d o b ě n i k d o n e v ě d ě l : g l o b á l n í z m ě n a v e s l o ž e n í a t m o s f é r y p o n e o b v y k l é s é r i i e r u p c í s o p k y T a m b o r a n a I n d o n é s k é m o s t r o v ě S u m b a w a, k n í ž d o š l o n a j a ř e ( ) P r a c h v y v r ž e n ý d o a t m o s f é r y s e r o z p t ý l i l p o c e l é p l a n e t ě a z a č a l p r u d c e o m e z o v a t m n o ž s t v í s v ě t l a d o p a d a j í c í h o n a z e m s k ý p o v r c h a s n i ž o v a t t e p l o t y. 1 6 ) P o d l e t ě c h t o i n f o r m a c í j e z c e l a j a s n é, ž e u d á l o s t n a j e d n é s t r a n ě z e m ě k o u l e v ý r a z n ě o v l i v ň o v a l a t i s í c e k i l o m e t r ů v z d á l e n é m í s t o j i ž o d p r a d á v n a. K l i m a t i c k é z m ě n y m ě l y o b r o v s k ý v l i v n a v ý v o j c i v i l i z a c e, u t v á ř e n í v z t a h ů v e

22 s p o l e č n o s t i i n a k l í č o v é u d á l o s t i v h i s t o r i i. Č l o v ě k j e t e d y p ř í r o d o u v e d e n d o b u d o u c n o s t i, n e u s t á l e s e m u s í p ř i z p ů s o b o v a t a p ř e d v í d a t, j i n a k z e m ř e. T a k o v é m y š l e n k y b y l y v p o d v ě d o m í l i d í z a h n í z d ě n é a ž d o 1 9. s t o l e t í. N ě k d y v t ě c h t o d o b á c h s e r e s p e k t v ů č i p ř í r o d ě a ž i v l ů m z l o m i l V a r o v á n í z p ó l ů V s o u č a s n é d o b ě z a č í n a j í l i d é z n a t e l n ě p o c i ť o v a t o t e p l o v á n í p l a n e t y Z e m ě. K v ý š e u v e d e n ý m v ý k y v ů m k l i m a t u d o š l o p ř i z m ě n á c h t e p l o t, k t e r é n e d o s a h o v a l y a n i 2 s t u p n ě C e l s i a. D n e s ( ) v š a k s m ě ř u j e m e k e g l o b á l n í m u z v ý š e n í t e p l o t o t ř i k r á t n e b o č t y ř i k r á t v ě t š í h o d n o t u a d o p a d t ě c h t o o b r o v s k ý c h k l i m a t i c k ý c h p o s u n ů n a c e l o u c i v i l i z a c i b u d e z ř e j m ě o b r o v s k ý. 1 7 ) I l a i k, k t e r ý n e s l e d u j e m é d i a a n e z a b ý v á s e t o u t o p r o b l e m a t i k o u s i m u s e l p o v š i m n o u t, ž e z i m y u ž n e j s o u t a k t u h é j a k o d ř í v, ž e v l é t a j s o u s t á l e v í c e h o r k á, ž e v u r č i t ý c h l o k a l i t á c h z a č í n á b ý t p r o b l é m s d o s t a t k e m v o d y. S i t u a c e s e z a č a l a z h o r š o v a t v e l k o u r y c h l o s t í a ž b ě h e m n ě k o l i k a p o s l e d n í c h l e t, a v y h r o c u j e s e n a t o l i k, ž e l i d é z a č í n a j í c í t i t o b a v y. A v š a k j i ž d l o u h o p ř e d t í m t o k r i z o v ý m s t a v e m e x i s t o v a l y n á z n a k y a v a r o v á n í, ž e v ý v o j s p ě j e t í m t o s m ě r e m. A n t a r k t i d a, o b r o v s k á m a s a l e d u, j e t o t i ž s c h o p n á p o d a t o s t a v u p l a n e t y v e l i c e c e n n é i n f o r m a c e. A n t a r k t i d a j e v l a s t n ě p o u š ť. S p l ň u j e t o t i ž p o d m í n k y s t a n o v e n é p r o p o u š t ě : r o č n í ú h r n s r á ž e k t a m č i n í j e n d v a c e n t i m e t r y. 1 8 ) T a t o l e d o v á p o u š ť j e n e u t r á l n í m ú z e m í m a v y l u č u j e j a k é k o l i v ú z e m n í p o ž a d a v k y n e b o v o j e n s k é a k t i v i t y. S l o u ž í p ř e d e v š í m k m í r o v é m u v ě d e c k é m u b á d á n í, k t e r é t a m p r o v á d í h n e d n ě k o l i k z e m í. V ý z k u m n í k y d o t ě c h t o m í s t l á k á h l a v n ě s k u t e č n o s t, ž e A n t a r k t i d a j e v l a s t n ě g i g a n t i c k o u, a s i t ř í k i l o m e t r o v o u v r s t v o u l e d u, k t e r ý j e p o s k l á d á n z m n o h a v r s t e v, z n i c h ž t y n e j s t a r š í v z n i k l y p ř e d m n o h a s t y t i s í c i l e t y. S t r u k t u r o u s e t e d y p o d o b á l e d A n t a r k t i d y l e t o k r u h ů m s t r o m ů. V ě d c i d o k á ž í u r č i t, z j a k é d o b y k t e r á v r s t v a l e d o v c e p o c h á z í a z k o u m a j í, k o l i k z n e č i š t ě n í

23 k t e r á v r s t v a o b s a h u j e. I k d y ž j e A n t a r k t i d a t o l i k v z d á l e n á o d p r ů m y s l o v ý c h s t ř e d i s e k s v ě t a, a b s o r b u j e v d n e š n í d o b ě s t á l e v í c e n e č i s t o t. V ě d c i u k á z a l i, ž e v o k o l í j i ž n í h o p ó l u ú r o v e ň z n e č i š t ě n í v z d u c h u z a c h y c e n é h o v l e d u v i d i t e l n ě k l e s l a u ž b r z y p o t o m, c o b y l v r o c e v U S A p ř i j a t z á k o n o č i s t o t ě o v z d u š í ; k d y ž s e d í v á t e n a v r s t v y l e d u, k t e r é s e z a j e d n o t l i v é r o k y u t v o ř i l y, r o z p o z n á t e t e n r o z d í l p o u h ý m o k e m. 1 9 ) O d t é d o b y s e s t a v o v z d u š í z a c h y c e n ý v a n t a r k t i c k é m l e d u d í k y v y p o u š t ě n í C O 2 d o a t m o s f é r y s t á l e z h o r š u j e. T o t o č i s t é m í s t o t e d y v y s l o v i l o s v é v a r o v á n í u ž v s e d m d e s á t ý c h l e t e c h m i n u l é h o s t o l e t í. I s e v e r n í p ó l v y s l a l s v é u p o z o r n ě n í n a z h o r š u j í c í s e s t a v p l a n e t y j i ž d á v n o. A m e r i c k é v á l e č n é n á m o ř n i c t v o c h t ě l o m í t v o b d o b í s t u d e n é v á l k y d o k o n a l e z m a p o v a n o u o b l a s t A r k t i d y a j e j í c h l e d o v c ů. Z a t í m c o a n t a r k t i c k ý l e d o v e c m ě ř í z h r u b a t ř i k i l o m e t r y, A r k t i d u p o k r ý v á a s i t ř í m e t r o v á v r s t v a l e d u, k t e r ý l e ž í n a p e v n é z e m i. O k o l n í v o d y S e v e r n í h o l e d o v é h o o c e á n u j s o u z a m r z l é, n ě k d e j e v r s t v a l e d u s i l n ě j š í, j i n d e z a s e t e n č í. A m e r i c k é v á l e č n é n á m o ř n i c t v o v d r u h é p o l o v i n ě m i n u l é h o s t o l e t í n e u s t á l e z k o u m a l o s í l u l e d u n a r ů z n ý c h m í s t e c h, a b y v ě d ě l o, k d e s e l z e s p o n o r k a m i c o n e j r y c h l e j i v y n o ř i t č i n a o p a k p o n o ř i t. C h t ě l o b ý t n e u s t á l e p ř i p r a v e n é c o n e j h b i t ě j i o d r a z i t p ř í p a d n ý ú d e r ú t o č n í k a. P r o t o j e v l a s t n í k e m d ů l e ž i t ý c h i n f o r m a c í o o d t á v á n í l e d u v o b l a s t i A r k t i d y. V e l i c e d l o u h o s e t ě c h t o t a j n ý c h p o z n a t k ů n e c h t ě l o v z d á t, p r o t o ž e m ě l o s t r a c h, ž e b y j i c h m o h l z n e u ž í t n e p ř í t e l. N a k o n e c v š a k s v o l i l o k e z v e ř e j n ě n í i n f o r m a c í, a n i ž b y h r o z i l o, ž e n e p ř í t e l s e n ě j a k é t a j e m s t v í d o z v í. S i t u a c e s e u k á z a l a b ý t m n o h e m v á ž n ě j š í, n e ž s e v ě d c i d o m n í v a l i. L e d t o t i ž o d t á v a l m n o h e m r y c h l e j i, n e ž s e o č e k á v a l o. K d y ž f a k t a z p o n o r e k z a n ě k o l i k p o s l e d n í c h d e s í t e k l e t d o p l n i l i o ú d a j e z e s a t e l i t ů, v y š l o n a j e v o, ž e l e d o v á č e p i č k a n a s e v e r n í m p ó l u z a č a l a d o s t i r y c h l e t á t v p o l o v i n ě 7 0. l e t 2 0. s t o l e t í. 2 0 ) S i t u a c e j e o t o n e p ř í j e m n ě j š í, ž e a r k t i c k á l e d o v á p o k r ý v k a j e j a k o u s i l e d n i č k o u Z e m ě, u d r ž u j e j e j í t e p l o t u a

24 o d t á n í l e d u, k t e r ý o d r á ž í s l u n e č n í p a p r s k y, b u d e z n a m e n a t, ž e j e p o h l t í v o d a a t e p l o t a n a Z e m i j e š t ě s t o u p n e. O s t a v u l e d o v é p o k r ý v k y v A r k t i d ě s e l z e p ř e s v ě d č i t n a z á z n a m e c h s a t e l i t n í c h s n í m k ů. L i d o v é n o v i n y o k o m e n t o v a l y v s r p n u o z n á m e n í v N e w Y o r k T i m e s o z j i š t ě n í a b s o l u t n í h o m i n i m a l e d o v é p o k r ý v k y A n t a r k t i d y a o t i s k l y i f o t o g r a f i e z a z n a m e n á v a j í c í ú b y t e k l e d o v é p l o c h y o d r o k u ( L i d o v é n o v i n y, r o č. 2 0, č , , s. 9. ). N a p r v n í p o h l e d j e z ř e t e l n é, ž e a s i t ř e t i n a l e d u j e n e n á v r a t n ě p r y č. I v t o m t o p ř í p a d ě v y s í l a l a z e m ě s i g n á l y o h r o z í c í m n e b e z p e č í j i ž s v e l k ý m p ř e d s t i h e m. N a o b r á z k u j e v i d ě t, j a k p o s t u p n ě l e d u v A r k t i d ě u b ý v a l o. O b r á z e k p o c h á z í z L i d o v ý c h n o v i n, r o č. 2 0, č , , s