Právnická fakulta Masarykovy univerzity

Právnická fakulta Masarykovy univerzity Katedra pracovního práva a sociálního zabezpečení Diplomová práce Pracovní doba a přestávky v práci Petr Hladký 2007 Prohlašuji, že jsem diplomovou práci na téma: Pracovní doba a přestávky v práci zpracoval sám a uvedl jsem všechny použité prameny.... Petr Hladký 1

Touto c estou c htěl b ych p oděkovat vedoucímu diplomové p r á c e d o c. J UDr. M ilanu Galvasovi, z e jména z a j e ho ochotu, odborné v e d e ní a p ř i p omínky, které mi p oskytl při vypracování mé d i p l omové práce. 2

O b s a h 1 ÚVOD... 5 2 KONCEPCE PRACOVNÍ DOBY... 7 2.1 KVANTITATIVNÍ STRÁNKA PRACOVNÍ DOBY... 7 2.2 KVALITATIVNÍ STRÁNKA PRACOVNÍ DOBY... 8 3 PRACOVNÍ DOBA POJEM... 10 3.1 PRÁVNÍ ÚPRAVA PRACOVNÍ DOBY V ZÁKONÍKU PRÁCE... 12 4 SMĚNA... 14 5 PRACOVNÍ REŽIMY... 15 6 DÉLKA PRACOVNÍ DOBY... 17 6.1 STANOVENÁ (ÚPLNÁ) PRACOVNÍ DOBA... 18 6.2 ZKRÁCENÁ PRACOVNÍ DOBA... 20 6.3 KRATŠÍ PRACOVNÍ DOBA... 21 7 ROZVRŽENÍ PRACOVNÍ DOBY... 24 7.1 OBECNÝ ÚVOD... 24 7.2 ZAČÁTEK A KONEC PRACOVNÍ DOBY... 25 7.2.1 Pojem pracoviště pro účely začátku a konce pracovní doby... 26 7.3 FORMY ROZVRŽENÍ PRACOVNÍ DOBY... 28 7.3.1 Rovnoměrné rozvržení pracovní doby... 28 7.3.2 Nerovnoměrné rozvržení pracovní doby... 29 7.3.3 Pružné rozvržení pracovní doby... 31 7.3.3.1 Formy pružného rozvržení pracovní doby... 33 7.3.3.2 Překážky v práci při pružném rozvržení pracovní doby... 34 7.3.4 Konto pracovní doby... 34 7.3.4.1 Podmínky aplikace konta pracovní doby... 35 7.3.4.2 Účet pracovní doby... 37 7.3.4.3 Účet mzdy zaměstnance... 38 8 PRÁCE PŘESČAS... 41 8.1 PRÁCE PŘESČAS PŘI UPLATNĚNÍ PRUŽNÉ PRACOVNÍ DOBY A U KONTA PRACOVNÍ DOBY 44 8.2 ODMĚŇOVÁNÍ PŘI PRÁCI PŘESČAS... 45 9 PRACOVNÍ POHOTOVOST... 47 10 NOČNÍ PRÁCE... 50 11 EVIDENCE PRACOVNÍ DOBY... 53 12 DOBY ODPOČINKU... 54 12.1 PŘESTÁVKY V PRÁCI... 55 12.1.1 Přestávka na jídlo a oddech... 56 12.1.2 Bezpečnostní přestávky... 59 12.1.3 Přestávky ke kojení... 61 12.2 NEPŘETRŽITÝ ODPOČINEK MEZI DVĚMA SMĚNAMI... 62 12.3 NEPŘETRŽITÝ ODPOČINEK V TÝDNU... 64 12.4 SVÁTKY... 67 13 PRÁVO ES A PRACOVNÍ DOBA A DOBY ODPOČINKU... 72 14 ZÁVĚR... 74 15 SEZNAM POUŽITÉ LITERATURY... 78 15.1 MONOGRAFIE... 78 15.2 ČLÁNKY... 79 3

15.3 PRAMENY Z INTERNETOVÝCH A OSTATNÍCH ELEKTRONICKÝCH ZDROJŮ... 82 15.4 JUDIKATURA... 83 15.5 SEZNAM POUŽITÝCH PRÁVNÍCH PŘEDPISŮ... 83 16 RESUMÉ... 86 4

1 Úvod T é m ě ř k a ž d ý z n á s s e j i ž s e t k a l ( a n e b o h o s e t k á n í v b l í z k é d o b ě č e k á ) s p r a c o v n í m p r á v e m a v j e h o r á m c i s e s o u b o r e m p r á v n í c h n o r e m t ý k a j í c í c h s e p r a c o v n í d o b y a d o b o d p o č i n k u. D ů l e ž i t o s t t ě c h t o p r á v n í c h i n s t i t u t ů s p o č í v á v t o m, ž e n á s p r o v á z e j í p o v ě t š i n u n a š e h o ž i v o t a a p ř i c h á z í m e s n i m i k a ž d o d e n n ě d o s t y k u. J e t e d y v z á j m u k a ž d é h o p r a c u j í c í h o č l o v ě k a, a b y s e t o u t o p r o b l e m a t i k o u z a b ý v a l a b y l s i t a k v ě d o m s v ý c h p r á v a p o v i n n o s t í. M e z i z á k l a d n í p r a c o v n ě p r á v n í v z t a h y n e p o c h y b n ě n á l e ž í p r a c o v n í p o m ě r. I n s t i t u t p r a c o v n í d o b y a d o b y o d p o č i n k u j e s p o j e n s r e a l i z a c í v z á j e m n ý c h p r á v a p o v i n n o s t í, k t e r é p r o z a m ě s t n a n c e a z a m ě s t n a v a t e l e v y p l ý v a j í z p r a c o v n í h o p o m ě r u. V y m e z e n í m p r a c o v n í d o b y a j e j í m r o z v r ž e n í m s e z a m ě s t n a n c i u r č u j e d o b a, v e k t e r é m u s í b ý t k d i s p o z i c i z a m ě s t n a v a t e l i k p l n ě n í j e h o p o k y n ů. Z á r o v e ň m á z a m ě s t n a v a t e l p o v i n n o s t p ř i d ě l o v a t z a m ě s t n a n c i p r á c i. V ý z n a m n ý j e i p o m ě r m e z i p r a c o v n í a m i m o p r a c o v n í d o b o u. A b y z a m ě s t n a n e c m o h l p l n o h o d n o t n ě p r a c o v a t, m u s í m í t d o s t a t e k o d p o č i n k u, k t e r ý m u u m o ž n í r e g e n e r o v a t s í l y, v ě n o v a t s e r o d i n ě č i o s o b n í m z á j m ů m. D n e s j e v š a k z a m ě s t n a n e c o k o l n o s t m i č a s t o d o n u c e n k t o m u, a b y s e v m i m o p r a c o v n í d o b ě d á l e v z d ě l á v a l. P o k u d b y t o m u t a k n e b y l o, m o h l b y p ř i j í t o p r a c o v n í p o z i c i. I n s t i t u t p r a c o v n í d o b y p a t ř í m e z i v ý z n a m n é p r a c o v n í p o d m í n k y. P r á v n í ú p r a v a b y t e d y m ě l a c h r á n i t s l a b š í s t r a n u p r a c o v n ě p r á v n í h o v z t a h u, t j. z a m ě s t n a n c e ( z e j m é n a j e h o b e z p e č n o s t a z d r a v í ). V ú v o d u d i p l o m o v é p r á c e j s e m s e v ě n o v a l k o n c e p c í m p r a c o v n í d o b y, v y m e z e n í m p r a c o v n í d o b y a p o j m u s m ě n a. 5

N á s l e d n ě j s e m p ř i k r o č i l k c h a r a k t e r i s t i c e v l a s t n í ú p r a v y p r a c o v n í d o b y v z á k o n í k u p r á c e. N e j d ř í v e j s e m s e z a b ý v a l p r a c o v n í m i r e ž i m y a d é l k o u p r a c o v n í d o b y. V d a l š í c h č á s t e c h d i p l o m o v é p r á c e j s e m s o u s t ř e d i l s v o j i p o z o r n o s t n a r o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y, p r á c i p ř e s č a s, p r a c o v n í p o h o t o v o s t, n o č n í p r á c i a e v i d e n c i p r a c o v n í d o b y. P o t é j s e m c h a r a k t e r i z o v a l d o b y o d p o č i n k u, k d e s e z a b ý v á m p ř e s t á v k a m i v p r á c i, n e p ř e t r ž i t ý m o d p o č i n k e m m e z i s m ě n a m i, n e p ř e t r ž i t ý m o d p o č i n k e m v t ý d n u a s v á t k ů m. V z h l e d e m k r o z s a h u p r á c e j s e m s e n e z a b ý v a l d o v o l e n o u n a z o t a v e n o u, n e b o ť p ř í m o n e s o u v i s í s v ý k o n e m p r á c e. V z á v ě r u j s e m v y l í č i l ú p r a v u p r a c o v n í d o b y a d o b o d p o č i n k u v p r á v u E S. D i p l o m o v á p r á c e o b s a h u j e p o r o v n á n í p l a t n é p r á v n í ú p r a v y v z á k o n ě č. 2 6 2 / 2 0 0 6, z á k o n í k p r á c e, v e z n ě n í p o z d ě j š í c h p ř e d p i s ů, s p ř e d c h o z í ú p r a v o u o b s a ž e n o u v z á k o n ě č. 6 5 / 1 9 6 5 S b., z á k o n í k p r á c e, v e z n ě n í p o z d ě j š í c h p ř e d p i s ů. 6

2 Koncepce pracovní doby K o n c e p c í p r a c o v n í d o b y s e r o z u m í z p ů s o b p o j e t í p r á v n í ú p r a v y i n s t i t u t u p r a c o v n í d o b y, j a k j e j z v o l i l z á k o n o d á r c e. U z a v ř e n í m p r a c o v n í h o p o m ě r u s e z a m ě s t n a n e c z p r a v i d l a z b a v u j e m o ž n o s t i z c e l a l i b o v o l n ě d i s p o n o v a t s u r č i t ý m č a s o v ý m ú s e k e m s p r a c o v n í d o b o u. B ě h e m p r a c o v n í d o b y m u s í b ý t z a m ě s t n a n e c k d i s p o z i c i z a m ě s t n a v a t e l i, t j. d r u h é m u ú č a s t n í k o v i p r a c o v n í h o p o m ě r u, k t e r ý ř í d í a o r g a n i z u j e p r a c o v n í p r o c e s. V m i m o p r a c o v n í d o b ě j s o u t e d y p o v i n n o s t i v y p l ý v a j í c í z p r a c o v n í h o p o m ě r u s k r y t é, z a t í m c o v p r a c o v n í d o b ě s e s t á v a j í a k t i v n í m i. P ř i o r g a n i z o v á n í m i m o p r a c o v n í d o b y z a m ě s t n a n e c v y c h á z í z e j m é n a z p o m ě r u p r a c o v n í a m i m o p r a c o v n í d o b y v p r ů b ě h u k a l e n d á ř n í c h o b d o b í, k t e r ý j e u r č o v á n r o z v r ž e n í m p r a c o v n í d o b y. P r a c o v n í d o b a b y m ě l a b ý t v y m e z e n a t a k, a b y b y l a z ř e t e l n ě s t a n o v e n a p r a c o v n í i m i m o p r a c o v n í d o b a. D e f i n o v á n í p r a c o v n í d o b y s e p r o v á d í z e j m é n a p o m o c í : k v a n t i t a t i v n í s t r á n k y p r a c o v n í d o b y k v a l i t a t i v n í s t r á n k y p r a c o v n í d o b y. 2.1 Kvantitativní stránka pracovní doby K v a n t i t a t i v n í s t r á n k o u p r a c o v n í d o b y ( s t a n o v e n í m d é l k y p r a c o v n í d o b y ) s e r o z u m í s k u t e č n o s t, ž e r o z s a h p r a c o v n í d o b y j e u r č e n n o r m a t i v n í m p r á v n í m a k t e m, k o l e k t i v n í č i i n d i v i d u á l n í s m l o u v o u 1. D é l k a p r a c o v n í d o b y j e n e j č a s t ě j i s t a n o v e n a p o č t e m p r a c o v n í c h h o d i n v e v z t a h u k r ů z n ý m k a l e n d á ř n í m o b d o b í m, 1 Novotná, E. K základním rysům a tendencím právní úpravy pracovní doby. Praha: Universita Karlova, 1971, s. 40 41. 7

t j. k e d n i, t ý d n u, r o k u P r a c o v n í d o b a j e t a k k v a n t i t a t i v n ě v y j á d ř e n a v j e d n o t k á c h č a s u. T a k t o u r č e n á d é l k a p r a c o v n í d o b y s e n a z ý v á j a k o n o r m á l n í, r e s p. z á k o n n á p r a c o v n í d o b a. M e z i n á r o d n í ú ř a d p r á c e d e f i n o v a l n o r m á l n í p r a c o v n í d o b u j a k o p o č e t p r a c o v n í c h h o d i n z a k a l e n d á ř n í d e n, t ý d e n č i j i n é č a s o v é o b d o b í, n a d n ě j ž j e p r á c e o d m ě ň o v á n a z v ý š e n o u s a z b o u. O d l i š u j e s e t a k n o r m á l n í p r a c o v n í d o b a o d d o b y p ř e s č a s o v é. 2 2.2 Kvalitativní stránka pracovní doby K v a l i t a t i v n í s t r á n k o u p r a c o v n í d o b y s e r o z u m í n á p l ň č a s o v é h o ú s e k u, k t e r ý j e p o v a ž o v á n z a p r a c o v n í d o b u. P o m o c í u r č i t é p o v i n n o s t i, k t e r o u j e z a m ě s t n a n e c v p r ů b ě h u p r a c o v n í d o b y v á z á n, p ř i č e m ž o b s a h t a k o v é p o v i n n o s t i n e n í s h o d n ě v y m e z o v á n, m ů ž e m e r o z l i š i t č t y ř i r ů z n é k o n c e p c e k v a l i t a t i v n í s t r á n k y p r a c o v n í d o b y : a ) k o n c e p c e p r a c o v n í d o b y, b ě h e m k t e r é j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n v y k o n á v a t p r á c i, k t e r o u m u z a m ě s t n a v a t e l p ř i d ě l i l ( t a t o k o n c e p c e t e d y n e n í v s o u l a d u s p r a c o v n ě p r á v n í m i ú p r a v a m i, k t e r é p o v a ž u j í u j e d n á n í o d r u h u p r á c e j a k o p o d s t a t n o u n á l e ž i t o s t p r a c o v n í s m l o u v y ) b ) p r a c o v n í d o b a j a k o d o b a, b ě h e m n í ž j e p r a c o v n í k p o v i n e n v y k o n á v a t p r o z a m ě s t n a v a t e l e s j e d n a n ý d r u h p r á c e ( z a m ě s t n a n e c m á p o v i n n o s t k o n a t j i n ý n e ž s j e d n a n ý d r u h p r á c e p o u z e v e v ý j i m e č n ý c h p ř í p a d e c h, k d y j e j z a m ě s t n a v a t e l m ů ž e p ř e v é s t n a j i n ý d r u h p r á c e ) 2 Pavlasová, M., Šamořil, K. K pojetí pracovní doby. Právní rádce, 1999, č. 3, s. 21. 8

c ) p r a c o v n í d o b a j a k o d o b a, p ř i n í ž j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n b ý t k d i s p o z i c i z a m ě s t n a v a t e l i d ) k o n c e p c e, k t e r á v y m e z u j e p r a c o v n í d o b u j a k o d o b u, p ř i k t e r é j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n n a c h á z e t s e n a u r č i t é m m í s t ě v ý k o n u p r á c e ( p r a c o v n í d o b a z a č í n á o k a m ž i k e m, k d y m á z a m ě s t n a n e c p o v i n n o s t b ý t n a p r a c o v i š t i a k o n č í, j a k m i l e j e z a m ě s t n a n e c o p r á v n ě n o p u s t i t p r a c o v i š t ě ). S t á v a j í c í z á k o n í k p r á c e 3 ( d á l e j e n Z P ) v y c h á z í p ř i d e f i n o v á n í p o j m u p r a c o v n í d o b y v 7 8 o d s t. 1 p í s m. a ) z k o n c e p c e a d. c ), č í m ž v y h o v ě l p o ž a d a v k ů m v y p l ý v a j í c í p r o n á š p r á v n í ř á d z č l. 2 s m ě r n i c e E v r o p s k é h o p a r l a m e n t u a R a d y 2 0 0 3 / 8 8 / E S o n ě k t e r ý c h a s p e k t e c h ú p r a v y p r a c o v n í d o b y. S t a r ý z á k o n í k p r á c e 4 ( d á l e j e n S Z P ) v y c h á z e l v 8 3 o d s t. 1 z k o n c e p c e a d. b ), t a t o ú p r a v a v š a k n e b y l a v s o u l a d u s k o m u n i t á r n í m p r á v e m. 3 Zákon č. 262/2006 Sb., zákoník práce, ve znění pozdějších předpisů. 4 Zákon č. 65/1965 Sb., zákoník práce, ve znění pozdějších předpisů. 9

3 Pracovní doba pojem N e z a s t u p i t e l n o u ú l o h u v l i d s k é m ž i v o t ě z a u j í m á č a s. T í m s e r o z u m í o b j e k t i v n í p r á v n í s k u t e č n o s t, p ř i č e m ž j e h o z á v a ž n o s t j e d á n a t í m, ž e v e š k e r é p r á v n í v z t a h y v z n i k a j í a e x i s t u j í v č a s e. V p r a c o v n í m p r á v u v y s t u p u j e č a s v m n o h a p o d o b á c h, j e d n o u z t ě c h t o p o d o b č a s u j e i p r a c o v n í d o b a. 5 P r a c o v n í d o b a v ž d y v ý z n a m n ě z a s a h o v a l a d o p o d o b y a k v a l i t y l i d s k é h o ž i v o t a. J e j í u r č e n í p r o t o m u s e l o b ý t v ý s l e d k e m k o m p r o m i s u. J e t v o ř e n p o m ě r e m č a s u : v ě n o v a n é m u p r á c i a v y u ž í v a n é m u n a s v o j i f y z i c k o u a d u š e v n í r e p r o d u k c i. Č a s l z e p o j í m a t n e j e n j a k o k a t e g o r i i p r á v n í, a l e i j a k o k a t e g o r i i s o c i o l o g i c k o u a e k o n o m i c k o u. P r a c o v n í a m i m o p r a c o v n í d o b a p ř e d s t a v u j í č a s o v é s f é r y, k t e r é n a s e b e n a v z á j e m n a v a z u j í a v z h l e d e m k r o z d í l ů m v o b s a h o v é n á p l n i m a j í v ž i v o t ě z a m ě s t n a n c e o d l i š n o u ú l o h u. Z p r á v n í h o h l e d i s k a j e p r a c o v n í d o b a v y m e z e n a v 7 8 o d s t. 1 p í s m. a ) Z P j a k o d o b a, v n í ž j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n v y k o n á v a t p r o z a m ě s t n a v a t e l e p r á c i a d o b a, v n í ž j e z a m ě s t n a n e c n a p r a c o v i š t i p ř i p r a v e n k v ý k o n u p r á c e p o d l e p o k y n ů z a m ě s t n a v a t e l e. V s o c i o l o g i c k é m s m y s l u j e v o l n ý č a s j e n č á s t í m i m o p r a c o v n í d o b y. 6 V o l n ý č a s m ů ž e b ý t v y m e z e n j e d n a k p o z i t i v n ě j a k o č á s t m i m o p r a c o v n í d o b y, j e ž z a m ě s t n a n c i z b ý v á p o s p l n ě n í p o v i n n o s t í v y p l ý v a j í c í c h z r o d i n n é h o a s p o l e č e n s k é h o p o s t a v e n í a j e h o ž 5 Galvas, M. In Galvas, M. a kol. Pracovní právo. 2. aktualizované a doplněné vydání. Brno: Masarykova univerzita, 2004, s. 471. 6 Galvas, M. In Galvas, M. a kol. Pracovní právo. 2. aktualizované a doplněné vydání. Brno: Masarykova univerzita, 2004, s. 473. 10

o b s a h o v o u n á p l ň s i m ů ž e l i b o v o l n ě u r č o v a t a j e d n a k n e g a t i v n ě j a k o p r a v i d e l n ě s e o p a k u j í c í s l o ž k y m i m o p r a c o v n í d o b y, k t e r é n e j s o u s o u č á s t í v o l n é h o č a s u. Č a s j a k o e k o n o m i c k á k a t e g o r i e b ý v á v p r a x i o z n a č o v á n j a k o t z v. f o n d p r a c o v n í d o b y, t e d y č a s o v ý ú s e k, k t e r ý j e k d i s p o z i c i, a b y v n ě m m o h l b ý t n a p l ň o v á n v ý k o n p r á c e p r o u r č i t é h o z a m ě s t n a v a t e l e. 7 N e b o l i p r a c o v n í d o b a j e d o b o u, v e k t e r é m á z a m ě s t n a n e c s k u t e č n ě v y k o n á v a t p r á c i. D é l k a p r a c o v n í d o b y p ů s o b í n a i n t e n z i t u p r á c e a l z e j i p r o t o o z n a č i t z a j e d e n z r o z h o d u j í c í c h č i n i t e l ů h o s p o d á ř s k é h o r o z v o j e s t á t u. Č l e n s k é s t á t y E v r o p s k é u n i e, k t e r é p ř i s t o u p i l y k 1. k v ě t n u 2 0 0 4, m a j í o p r o t i s t a r ý m č l e n ů m j e n v e l m i m á l o s p e c i f i c k ý c h n á s t r o j ů a v ý h o d, k t e r é m o h o u b ý t a p l i k o v á n y. J e d n í m z m á l a k o n k u r e n č n í c h f a k t o r ů, k t e r é m o h o u t y t o z e m ě v y u ž í t, j s o u h i s t o r i c k y v z n i k l é v ý r a z n ě j š í r o z d í l y v o h o d n o c e n í p r a c o v n í s í l y, t j. n i ž š í m z d a č i d e l š í p r a c o v n í d o b a. 8 D é l k u p r a c o v n í d o b y a j e j í p ř í p a d n é z k r a c o v á n í t e d y v s o u č a s n o s t i n e m ů ž e m e p o v a ž o v a t z a p r i o r i t n í p r o b l é m č e s k é s p o l e č n o s t i, n e b o ť v Č e s k é r e p u b l i c e p r o t o n e j s o u n a p l n ě n y s u b j e k t i v n í a n i o b j e k t i v n í f a k t o r y. K o b j e k t i v n í m p ř í č i n á m l z e ř a d i t ( i p ř e s p o m ě r n ě v y s o k ý e k o n o m i c k ý r ů s t v m i n u l ý c h o b d o b í c h ) t o, ž e ú r o v e ň i t e m p o r ů s t u p r o d u k t i v i t y p r á c e n e u m o ž ň u j e v ý r a z n ě j i z k r á t i t p r a c o v n í d o b u a z á r o v e ň n e o h r o z i t k o n k u r e n c e s c h o p n o s t Č R. A b s e n c i s u b j e k t i v n í h o f a k t o r u l z e v y j á d ř i t k o n s t a t o v á n í m, ž e v Č R v s o u č a s n é d o b ě v z á s a d ě 7 Kottnauer, A., Jouza, L., Sládek, V. Pracovní doba podle zákoníku práce v praxi. 2. vydání. Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 11. 8 Fassmann, M., Čornejová, H. Pracovní doba v České republice z pohledu kolektivního vyjednávání. Práce a mzda, 2005, č. 7 8, s. 54. 11

a b s e n t u j í v ý r a z n é s u b j e k t y, k t e r é b y p ř e d z v y š o v á n í m m e z d p r e f e r o v a l y v ě t š í m n o ž s t v í v o l n é h o č a s u. 9 P r o ú č e l y o b e c n ě t e o r e t i c k é h o v y m e z e n í o b s a h o v é n á p l n ě p r a c o v n í d o b y l z e v y j í t z c h a r a k t e r i s t i k y p r a c o v n í d o b y j a k o č a s o v é h o p r o s t o r u u r č e n é h o p r o r e a l i z a c i p o v i n n o s t í ú č a s t n í k ů p r a c o v n í h o p o m ě r u a p o v i n n o s t í n a n ě n a v a z u j í c í c h, j e ž s m ě ř u j í k z a j i š t ě n í n á l e ž i t é h o p r ů b ě h u p r a c o v n í h o p r o c e s u. 10 3.1 Právní úprava pracovní doby v zákoníku práce S Z P n i j a k n e d e f i n o v a l i n s t i t u t p r a c o v n í d o b y, p o u z e s t a n o v o v a l d é l k u p r a c o v n í d o b y. T e n t o n e v y h o v u j í c í s t a v t r v a l a ž d o t z v. v e l k é h a r m o n i z a č n í n o v e l y S Z P z á k o n e m č. 1 5 5 / 2 0 0 0 S b., k t e r ý m s e m ě n í z á k o n č. 6 5 / 1 9 6 5 S b., z á k o n í k p r á c e, v e z n ě n í p o z d ě j š í c h p ř e d p i s ů, a n ě k t e r é d a l š í z á k o n y ( n o v e l a n a b y l a ú č i n n o s t i 1. l e d n a 2 0 0 2 ). K v y m e z e n í z á k l a d n í c h p o j m ů v o b l a s t i p r a c o v n í d o š l o z e j m é n a z d ů v o d ů, ž e : a b s e n c e u v e d e n ý c h d e f i n i c č i n i l a v p r a x i p r o b l é m y a p r á v n í z a k o t v e n í u v e d e n ý c h p o j m ů p ř e d p o k l á d á s m ě r n i c e R a d y 9 3 / 1 0 4 / E S. 11 S m ě r n i c e R a d y 9 3 / 1 0 4 / E S o n ě k t e r ý c h a s p e k t e c h ú p r a v y p r a c o v n í d o b y u p r a v o v a l a v č l. 2 p r a c o v n í d o b u j a k o j a k o u k o l i d o b u, b ě h e m n í ž p r a c o v n í k p r a c u j e, j e k d i s p o z i c i z a m ě s t n a v a t e l i a v y k o n á v á s v o j i č i n n o s t n e b o p o v i n n o s t i. S t e j n ý m z p ů s o b e m b y l a d e f i n o v á n a p r a c o v n í d o b a i v e s m ě r n i c i E v r o p s k é h o p a r l a m e n t u a R a d y 2 0 0 3 / 8 8 / E S, k t e r á 9 Fassmann, M., Čornejová, H. Pracovní doba v České republice z pohledu kolektivního vyjednávání. Práce a mzda, 2005, č. 7 8, s. 57. 10 Novotná, E. K základním rysům a tendencím právní úpravy pracovní doby. Praha: Universita Karlova, 1971, s. 50 51. 11 Jakubka, J., Michal, P., Špundová E., Tomandlová, L. Zákoník práce a související právní předpisy s komentářem. Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 145. 12

n a h r a d i l a p ř e d c h o z í s m ě r n i c i. V 8 3 o d s t. 1 S Z P s e p r a c o v n í d o b o u r o z u m ě l a d o b a, v n í ž j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n v y k o n á v a t p r o z a m ě s t n a v a t e l e p r á c i. S r o v n á m e - l i ú p r a v u v e s m ě r n i c i a v S Z P, z j i s t í m e n e s o u l a d d e f i n i c e v n a š e m p r a c o v n í m p r á v u s u v e d e n o u s m ě r n i c í, n e b o ť t a p o d p r a c o v n í d o b u z a h r n u j e n e j e n d o b u, v e k t e r é j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n v y k o n á v a t p r o z a m ě s t n a v a t e l e p r á c i. D e f i n i c e v e s m ě r n i c i j e t e d y š i r š í. P r á v n í ú p r a v a v z á k o n í k u p r á c e 12 p o m í j e l a t u s k u t e č n o s t, ž e s m ě r n i c e 2 0 0 3 / 8 8 / E S k v a l i f i k u j e s i t u a c i, k d y j e z a m ě s t n a n e c k d i s p o z i c i z a m ě s t n a v a t e l i j a k o p r a c o v n í d o b u. 13 D o p r a c o v n í d o b y b y l a t e d y v n a š í ú p r a v ě z a p o č t e n a i p r a c o v n í p o h o t o v o s t z a m ě s t n a n c e n a p r a c o v i š t i, k t e r o u v š a k s m ě r n i c e n e z n á. P r a c o v n í p o h o t o v o s t n a p r a c o v i š t i b y l a u p r a v e n a v s a m o s t a t n é m p r á v n í m i n s t i t u t u v e S Z P v 9 5. V Z P d o š l o k t a k o v é ú p r a v ě d e f i n i c e p r a c o v n í d o b y, a b y v y h o v o v a l a p o ž a d a v k ů m s m ě r n i c e, z á r o v e ň d o š l o k v y p u š t ě n í i n s t i t u t u p r a c o v n í p o h o t o v o s t i n a p r a c o v i š t i. P r a c o v n í d o b a j e t a k v 7 8 o d s t. 1 p í s m. a ) Z P d e f i n o v á n a j a k o d o b a, v n í ž j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n v y k o n á v a t p r o z a m ě s t n a v a t e l e p r á c i a d o b a, v n í ž j e z a m ě s t n a n e c n a p r a c o v i š t i p ř i p r a v e n k v ý k o n u p r á c e p o d l e p o k y n ů z a m ě s t n a v a t e l e. D o p r a c o v n í d o b y s e v š a k n e z a p o č í t á v á d o b a p o s k y t n u t é p ř e s t á v k y v p r á c i n a j í d l o a o d d e c h. 12 Jde o SZP. 13 Sládek, V. Pracovní doba v novém zákoníku práce. Práce a mzda 2006, č. 11, s. 9. 13

4 Směna S m ě n a j e č á s t t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y b e z p r á c e p ř e s č a s, k t e r o u j e z a m ě s t n a n e c p o v i n e n n a z á k l a d ě p ř e d e m s t a n o v e n é h o r o z v r h u p r a c o v n í c h s m ě n o d p r a c o v a t. 14 V p o r o v n á n í s e S Z P j e t o t o p o j e t í s m ě n y š i r š í, n e b o ť S Z P s t a n o v o v a l, ž e s m ě n a j e č á s t s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y. T a k t o n a s t o l e n á d e f i n i c e b y l a z d r o j e m n e j a s n o s t í v t ě c h p ř í p a d e c h, k d y s p o l u z a m ě s t n a n e c a z a m ě s t n a v a t e l v p r a c o v n í s m l o u v ě s j e d n a l i k r a t š í p r a c o v n í d o b u. J e z c e l a z ř e j m é, ž e t e d y n e š l o o s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u. V z n i k l a z d e s i t u a c e, k d y c h o v á n í v p r a x i n e b y l o v s o u l a d u s e S Z P. V r á m c i p ř í p r a v y n o v é h o Z P b y l a v y p r a c o v á n a a p ř i j a t a n o v á d e f i n i c e, k t e r á b y l a š i r š í a o d p o v í d a j í c í j e d n á n í ú č a s t n í k ů p r a c o v n í h o p o m ě r u. J e - l i p r á c e v e s m ě n ě s o u v i s l e p ř e r u š e n a n a a l e s p o ň 2 h o d i n y, a n e b o j e s t l i ž e s o u h r n p ř e r u š e n í p r á c e v e s m ě n ě č i n í a l e s p o ň 2 h o d i n y, h o v o ř í m e o t z v. r o z d ě l e n é s m ě n ě. S o h l e d e m n a c h a r a k t e r č á s t i t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y, k t e r á s e o z n a č u j e j a k o s m ě n a, n e l z e z a r o z d ě l e n o u s m ě n u p o k l á d a t n a h o d i l é p ř e r u š e n í p r á c e v e s m ě n ě, n a p ř. z d ů v o d u p ř e r u š e n í d o d á v k y e l e k t r i c k é e n e r g i e n e b o z d ů v o d u j i n é h a v a r i j n í s i t u a c e. 15 Z a r o z d ě l e n o u s m ě n u, d l e 1 3 0 o d s t. 1 Z P, n á l e ž í z a m ě s t n a n c i p ř í p l a t e k. P ř í p l a t e k z a r o z d ě l e n o u s m ě n u m á d l e d ů v o d o v é z p r á v y k Z P o c e n i t z t ě ž u j í c í v l i v y v y p l ý v a j í c í z v ý k o n u p r á c e v t o m t o s p e c i f i c k é m p r a c o v n í m r e ž i m u. Z a m ě s t n a n c i n á l e ž í p ř í p l a t e k v e v ý š i 3 0 % p r ů m ě r n é h o h o d i n o v é h o v ý d ě l k u z a k a ž d o u t a k t o r o z d ě l e n o u s m ě n u. 16 14 Srovnej 78 odst. 1 písm. c) ZP. 15 Jakubka, J., Michal, P., Špundová, E., Tomandlová, L. Zákoník práce a související právní předpisy s komentářem. 4. vydání. Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 222. 16 Předchozí právní úprava, obsažená v 11a zákona č. 143/1992 Sb., o platu a odměně za pracovní pohotovost v rozpočtových a v některých dalších organizací a orgánech, ve znění pozdějších předpisů, stanovila 14

5 Pracovní režimy M e z i p r a c o v n í r e ž i m y ř a d í m e j e d n o s m ě n n ý, d v o u s m ě n n ý a t ř í s m ě n n ý, d á l e p a k n e p ř e t r ž i t ý p r a c o v n í r e ž i m. N o v ě j e v t é t o o b l a s t i z a k o t v e n i n s t i t u t k o n t a p r a c o v n í d o b y. O j e d n o s m ě n n é m p r a c o v n í m r e ž i m u m l u v í m e, k d y ž z a m ě s t n a n e c m á z a m ě s t n a v a t e l e m p e v n ě s t a n o v e n z a č á t e k a k o n e c p r a c o v n í d o b y p r o j e d n o t l i v é d n y v t ý d n u a s ž á d n ý m j i n ý m z a m ě s t n a n c e m s e n e s t ř í d á. 17 D v o u s m ě n n ý m p r a c o v n í m r e ž i m e m j e r e ž i m p r á c e, v n ě m ž s e z a m ě s t n a n c i v z á j e m n ě p r a v i d e l n ě s t ř í d a j í v e 2 s m ě n á c h v r á m c i 2 4 h o d i n p o s o b ě j d o u c í c h a k o n e č n ě t ř í s m ě n n ý m p r a c o v n í m r e ž i m e m s e r o z u m í r e ž i m p r á c e, v e k t e r é m s e z a m ě s t n a n c i v z á j e m n ě p r a v i d e l n ě s t ř í d a j í v e t ř e c h s m ě n á c h v r á m c i 2 4 h o d i n p o s o b ě j d o u c í c h. U z a m ě s t n a n c ů v e s m ě n n ý c h p r o v o z e c h s e v Z P o p r o t i S Z P s t a n o v í, ž e t i t o z a m ě s t n a n c i s e m u s í s t ř í d a t v e s m ě n á c h n e j e n v z á j e m n ě, a l e i p r a v i d e l n ě. J e d n o z n a č n o s t t o h o t o u r č e n í j e p ř e d p o k l a d e m p r o d i f e r e n c i o v a n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u a d ů v o d e m p r o p ř i z n á n í p ř í p l a t k u z a s m ě n n o s t. 18 C í l e m d i f e r e n c i a c e v e s t a n o v e n í t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y j e z o h l e d n ě n í z h o r š e n ý c h p r a c o v n í c h p o d m í n e k, k t e r é s e p r o m í t a j í z e j m é n a v o b l a s t i o s o b n í h o a r o d i n n é h o ž i v o t a z a m ě s t n a n c ů. Z v ý h o d n ě n á p r a c o v n í d o b a ( v e v z t a h u k 4 0 h o d i n o v é ) s e s t a n o v í n i k o l i j e d n o t n ě v š e m z a m ě s t n a n c ů m, n ý b r ž j e d n o t l i v ý m z a m ě s t n a n c ů m p o d l e r e ž i m u j e j i c h p r á c e. 19 N e p ř e t r ž i t ý p r o v o z z a m ě s t n a v a t e l e s e v y z n a č u j e č i n n o s t í t e c h n o l o g i e v ý r o b y, s l u ž e b a v ý r o b n í h o z a ř í z e n í, k d y v ý r o b a, s l u ž b y a t e c h n o l o g i e j s o u p r o v o z o v á n y n e p ř e t r ž i t ě 2 4 h o d i n zaměstnanci pracujícímu v rozdělené směně příplatek pevnou částkou ve výši 20 Kč za každou takto rozdělenou směnu. 17 Sládek, V. Některé aktuální problémy pracovní doby. Práce a mzda 2005, č. 5, s. 2. 18 Kocourek, J. Zákoník práce, Praha: Nakladatelství Eurounion, 2006, s. 175. 19 Sládek, V. Některé aktuální problémy pracovní doby. Práce a mzda 2005. č. 5, s. 3. 15

d e n n ě p o 7 d n ů v t ý d n u. N e p ř e t r ž i t ý p r o v o z j e z a j i š ť o v á n n e p ř e t r ž i t ý m p r a c o v n í m r e ž i m e m p r á c e. V t o m t o r e ž i m u s e z a m ě s t n a n c i v z á j e m n ě p r a v i d e l n ě s t ř í d a j í v e s m ě n á c h s t a n o v e n ý c h z a m ě s t n a v a t e l e m. T e n u r č u j e p o č e t s m ě n a j e j i c h d é l k u t a k, a b y b y l p o k r y t n e p ř e t r ž i t ý p r o v o z. Z r o z l i č n ý c h p o h n u t e k m ů ž e u j e d n o t l i v ý c h z a m ě s t n a v a t e l ů d o c h á z e t k t o m u, ž e d v ě s k u p i n y z a m ě s t n a n c ů ( n a p ř. r a n n í a o d p o l e d n í s m ě n a ) p r a c u j í p o u r č i t o u d o b u s p o l e č n ě n a s t e j n é m p r a c o v i š t i. V y v s t á v á z d e o t á z k a, z d a t a k o v ý t o p r a c o v n í r e ž i m p o v a ž o v a t z a j e d n o s m ě n n ý č i v í c e s m ě n n ý. T e n t o p r o b l é m ř e š í Z P v 7 8 o d s t. 2 t a k, ž e z a s m ě n n ý p r a c o v n í r e ž i m s e p o v a ž u j e i p ř í p a d, k d y p ř i p r a v i d e l n é m s t ř í d á n í z a m ě s t n a n c ů v e s m ě n á c h d o j d e k s o u b ě ž n é m u v ý k o n u p r á c e n a v a z u j í c í c h s m ě n, a v š a k j e n p o d o b u n e j v ý š e 1 h o d i n y. J e s t l i ž e b y s o u b ě ž n ý v ý k o n p r á c e t r v a l v í c e n e ž 1 h o d i n u, n e j e d n a l o b y s e j i ž o s m ě n n ý p r o v o z, a l e o t z v. p o s u n u t ý ( o d s t u p ň o v a n ý ) n á s t u p s m ě n. 20 I n s t i t u t u k o n t a p r a c o v n í d o b y s e b u d e m e b l í ž e v ě n o v a t n a j i n é m m í s t ě t é t o p r á c e ( v i z. k a p i t o l a 7. 3. 4 ). 20 Kubínková, M. a kol. Nový zákoník práce, Praha: Sondy, 2006, s. 78. 16

6 Délka pracovní doby D é l k a p r a c o v n í d o b y s e n e j č a s t ě j i u r č u j e p o m o c í s t a n o v e n í u r č i t é h o p o č t u p r a c o v n í c h h o d i n z a u r č i t é č a s o v é o b d o b í, j e d n á s e o t z v. l i m i t p r a c o v n í d o b y. S t a n o v e n ý l i m i t p r a c o v n í d o b y p l n í d v o j í ú l o h u : u r č u j e p o č e t h o d i n v e v z t a h u k u r č i t é m u č a s o v é m u o b d o b í, k t e r ý m á b ý t n a p l n ě n r e a l i z a c í p o v i n n o s t í ú č a s t n í k ů p r a c o v n í h o p o m ě r u v y t y č u j e h r a n i c i, o d n í ž j e p l n ě n í p r a c o v n í c h p o v i n n o s t í p o v a ž o v á n o z a p r á c i p ř e s č a s o v o u. 21 S Z P s t a n o v i l p r a c o v n í d o b u m a x i m á l n ě n a 4 6 h o d i n t ý d n ě, z a m ě s t n a n c ů m m l a d š í m 1 6 l e t n e j v ý š e n a 3 6 h o d i n t ý d n ě. T a t o ú p r a v a b y l a r e l a t i v n ě k o g e n t n í, t z n. ž e p r a c o v n í d o b a m o h l a b ý t z k r á c e n a v e p r o s p ě c h z a m ě s t n a n c e. K o n k r é t n í d é l k a p r a c o v n í d o b y v š a k v y c h á z e l a z e z á s a d s t a n o v e n ý c h v l á d o u a b y l a s t a n o v o v á n a v e d o u c í m i ú s t ř e d n í c h o r g á n ů p o p r o j e d n á n í s ú s t ř e d n í m i v ý b o r y o d b o r o v ý c h s v a z ů. 22 U s t a n o v e n í 8 3 o d s t. 3 S Z P, v e z n ě n í z r o k u 1 9 6 5, p o j e d n á v a j í c í o z k r á c e n í p r a c o v n í d o b y, p r o v á d ě l a v y h l á š k a s t á t n í p l á n o v a c í k o m i s e č. 6 2 / 1 9 6 6 S b., o z á s a d á c h p r o z k r a c o v á n í p r a c o v n í d o b y a p r o ú p r a v u p r a c o v n í c h a p r o v o z n í c h r e ž i m ů ( v y h l á š k a u m o ž ň o v a l a z k r á t i t p r a c o v n í d o b u o d 4 4 d o 4 2 h o d i n t ý d n ě d i f e r e n c o v a n ě d l e j e d n o t l i v ý c h p r a c o v n í c h r e ž i m ů ). K p r o v e d e n í v y b r a n ý c h u s t a n o v e n í S Z P t ý k a j í c í s e p r a c o v n í d o b y b y l a v y d á n a v y h l á š k a M i n i s t e r s t v a p r á c e a s o c i á l n í c h v ě c í č. 6 3 / 1 9 6 8 S b., o z á s a d á c h p r o z k r a c o v á n í t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y a p r o z a v á d ě n í p r o v o z n í c h 21 Novotná, E. K základním rysům a tendencím právní úpravy pracovní doby. Praha: Universita Karlova, 1971, s. 79. 22 Kottnauer, A., Jouza, L., Sládek, V. Pracovní doba podle zákoníku práce v praxi, 2. vydání, Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 19. 17

a p r a c o v n í c h r e ž i m ů s p ě t i d e n n í m p r a c o v n í m t ý d n e m ( t a u m o ž n i l a z k r á t i t p r a c o v n í d o b u n a 4 0 a ž 4 2 ½ h o d i n t ý d n ě ). V ý š e u v e d e n é v y h l á š k y b y l y p l a t n é a ž d o 1. l e d n a 2 0 0 1, k d y b y l y z r u š e n y v y h l á š k o u M i n i s t e r s t v a p r á c e a s o c i á l n í c h v ě c í č. 4 9 7 / 2 0 0 0 S b., k t e r o u s e z r u š u j í n ě k t e r é p r á v n í p ř e d p i s y v o b l a s t i p r a c o v n í d o b y. P r o z m ě n y v ú p r a v ě p r a c o v n í d o b y v S Z P b y l a r o z h o d u j í c í s n a h a h a r m o n i z o v a t n a š e p r á v o s p r á v e m E v r o p s k ý c h s p o l e č e n s t v í, z e j m é n a s p o ž a d a v k y s m ě r n i c e R a d y 9 3 / 1 0 4 / E S o n ě k t e r ý c h a s p e k t e c h p r a c o v n í d o b y. V ý z n a m n o u z m ě n o u b y l p ř e c h o d n a t z v. č i s t o u p r a c o v n í d o b u, t j. z k r á c e n í d o s a v a d n í p r a c o v n í d o b y o 2, 5 h o d i n y t ý d n ě, n e b o ť p ř e s t á v k a v p r á c i n a j í d l o a o d d e c h s e p ř e s t a l a z a p o č í t á v a t d o p r a c o v n í d o b y. O d 1. l e d n a 2 0 0 1 m ů ž e m e p r o t o z t o t o ž ň o v a t d é l k u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y s t a n o v e n o u z á k o n e m s e s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b o u. 23 V r á m c i p l a t n é h o Z P m ů ž e m e r o z l i š o v a t s t a n o v e n o u ( ú p l n o u ), z k r á c e n o u a k r a t š í p r a c o v n í d o b u. 6.1 Stanovená (úplná) pracovní doba S r o v n á m e - l i s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u v e S Z P a v Z P, z j i s t í m e, ž e z ů s t a l a n e z m ě n ě n a. R o v n ě ž t a k p ř e t r v a l o i d i f e r e n c i o v a n é s t a n o v e n í p r a c o v n í d o b y, k t e r á j e o d v i s l á o d p r a c o v n í h o r e ž i m u z a m ě s t n a n c e. Z P n a o p a k p o z m ě n i l ú p r a v u t ý k a j í c í s e m l a d i s t v é h o z a m ě s t n a n c e. 24 V s o u l a d u s r e v i d o v a n o u E v r o p s k o u s o c i á l n í c h a r t o u ( č l. 7 o d s t. 4 ) s e z v ý š i l a v ě k o v á h r a n i c e m l a d i s t v é h o 23 Kottnauer, A., Jouza, L., Sládek, V., Pracovní doba podle zákoníku práce v praxi, 2. vydání, Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 24. 24 Viz. 350 odst. 2 ZP. 18

z a m ě s t n a n c e z 1 6 n a 1 8 l e t. V s o u v i s l o s t i s č l. 8 s m ě r n i c e R a d y 9 4 / 3 3 / E S o o c h r a n ě m l a d i s t v ý c h m á z a m ě s t n a v a t e l p o v i n n o s t v t ě c h p ř í p a d e c h, k d y j e m l a d i s t v ý z a m ě s t n á n u v í c e r o z a m ě s t n a v a t e l ů, t y t o p r a c o v n í d o b y s č í t a t. K v ů l i t o m u t o o m e z e n í p a n u j í o b a v y, ž e z a m ě s t n a v a t e l é b u d o u u p ř e d n o s t ň o v a t z a m ě s t n á v á n í l i d í s t a r š í c h 1 8 l e t, a b y p ř e d e š l i n u t n o s t i k r á c e n í s m ě n a z j i š ť o v á n í, j e s t l i z a m ě s t n a n e c u ž t é h o ž d n e n a p ř í k l a d n e o d p r a c o v a l 6 h o d i n u j i n é h o z a m ě s t n a v a t e l e. 25 D é l k a s t a n o v e n é p r a c o v n í d o b y j e u r č e n a s o h l e d e m n a v ě k, d r u h p r á c e a p r a c o v n í r e ž i m z a m ě s t n a n c e. T a k t o s t a n o v e n á t ý d e n n í p r a c o v n í d o b a j e u p r a v e n a v 7 9 Z P a č i n í : O b e c n ě 4 0 h / t ý d n ě u p r a c u j í c í c h v p o d z e m í p ř i t ě ž b ě u h l í, r u d a n e r u d n ý c h s u r o v i n, v d ů l n í 3 7, 5 0 v ý s t a v b ě a n a b á ň s k ý c h p r a c o v i š t í c h g e o l o g i c k é h o p r ů z k u m u u p r a c o v n í k ů s t ř í s m ě n n ý m a n e p ř e t r ž i t ý m p r a c o v n í m r e ž i m e m u p r a c o v n í k ů s d v o u s m ě n n ý m 3 8, 7 5 p r a c o v n í m r e ž i m e m u m l a d š í c h 1 8 l e t ( s m ě n a v j e d n o t l i v ý c h d n e c h n e s m í 3 0, 0 0 p ř e s á h n o u t š e s t h o d i n ) D é l k a s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y n e s m í o b e c n ě p ř e s á h n o u t v í c e n e ž 4 0 h o d i n. M o d i f i k o v a n á t ý d e n n í p r a c o v n í d o b a j e 3 7, 5 n e b o 3 8, 7 5 h o d i n t ý d n ě ( v z á v i s l o s t i n a d r u h u p r á c e a n a p r a c o v n í m r e ž i m u ). C o s e t ý č e s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í 25 Randlová, N., Daněk, M. Co není zakázáno, to se smí. Ekonom, 2007, č. 1, s. 56. 19

d o b y m l a d i s t v ý c h z a m ě s t n a n c ů, n e s m í b ý t d e l š í j a k 3 0 h o d i n t ý d n ě, p ř i č e m ž d é l k a s m ě n y v j e d n o t l i v ý c h d n e c h n e s m í p ř e s á h n o u t 6 h o d i n. Z á r o v e ň p l a t í, ž e m á - l i z a m ě s t n a n e c m l a d š í 1 8 l e t u z a v ř e n o v í c e p r a c o v n ě p r á v n í c h v z t a h ů, n e s m í s t a n o v e n á t ý d e n n í p r a c o v n í d o b a p ř e s á h n o u t v s o u h r n u 3 0 h o d i n t ý d n ě. S t a n o v e n á t ý d e n n í p r a c o v n í d o b a j e v ý z n a m n á p r o s t a n o v e n í p r á c e p ř e s č a s, s t a n o v e n í k r a t š í p r a c o v n í d o b y a t d. 6.2 Zkrácená pracovní doba Z k r á c e n á p r a c o v n í d o b a j e s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b o u s d o d a t k e m, ž e o p r o t i v ý š e u v e d e n é s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b ě j e k r a t š í. D á l e j e n e z b y t n é r o z l i š o v a t m e z i z k r á c e n o u p r a c o v n í d o b o u a k r a t š í p r a c o v n í d o b o u ( v i z k a p i t o l a 5. 3 ). Ú č e l e m z k r á c e n é p r a c o v n í d o b y j e p ř i s p ě t k e z v ý š e n é o c h r a n ě z d r a v í z a m ě s t n a n c ů, k t e ř í v y k o n á v a j í p r á c i z a z v l á š t ě o b t í ž n ý c h, z d r a v í š k o d l i v ý c h n e b o n e b e z p e č n ý c h p o d m í n e k. Z k r á c e n o u p r a c o v n í d o b u l z e o z n a č i t j a k o : z k r á c e n í s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y b e z s n í ž e n í m z d y p o d r o z s a h s t a n o v e n ý v 7 9 o d s t. 1, 2. T a k o v é t o z k r á c e n í p r a c o v n í d o b y j e m o ž n é p o u z e n a z á k l a d ě v n i t ř n í h o p ř e d p i s u z a m ě s t n a v a t e l e n e b o p r o s t ř e d n i c t v í m k o l e k t i v n í s m l o u v y. T í m t o z a m ě s t n a v a t e l e m m ů ž e b ý t j e n z a m ě s t n a v a t e l p r o v o z u j í c í p o d n i k a t e l s k o u č i n n o s t. 26 Z h l e d i s k a p r á v n í j i s t o t y z a l o ž e n ý c h p r á v n í c h v z t a h ů j e p r o z a m ě s t n a n c e v ý h o d n ě j š í k o l e k t i v n í s m l o u v a, k j e j í ž z m ě n ě j e t ř e b a d o s á h n o u t s o u h l a s u s m l u v n í c h s t r a n, t j. z a m ě s t n a v a t e l e a p ř í s l u š n é h o 26 Nikoli zaměstnavatelé uvedení v 109 odst. 3 ZP. 20

o d b o r o v é h o o r g á n u, k d e ž t o v n i t ř n í p ř e d p i s v y d a n ý z a m ě s t n a v a t e l e m l z e c h a r a k t e r i z o v a t j a k o j e h o n o r m a t i v n í i n t e r n í a k t, j e n ž m ů ž e b ý t z j e h o v ů l e k d y k o l i v z m ě n ě n n e b o z r u š e n. 27 Z k r á c e n á p r a c o v n í d o b a p ř e d s t a v u j e s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u, n i k o l i j e n j e j í p o m ě r n o u č á s t, a t o m u o d p o v í d a j í c í p l n o u m z d u. 6.3 Kratší pracovní doba K r a t š í p r a c o v n í d o b a j e u p r a v e n a n ě k o l i k a u s t a n o v e n í m i n a r ů z n ý c h m í s t e c h Z P, č í m ž s e t a t o ú p r a v a s t á v á m é n ě p ř e h l e d n o u. J d e z e j m é n a o 8 0, 7 8 o d s t. 1 p í s m. i ) a 2 4 1 o d s t. 2 Z P. T e n t o d r u h p r a c o v n í d o b y j e v ý z n a m n ý j a k p r o z a m ě s t n a v a t e l e, k t e ř í v z h l e d e m k m n o ž s t v í n e b o c h a r a k t e r u p r á c e n e m a j í p o t ř e b u z a m ě s t n á v a t v š e c h n y z a m ě s t n a n c e n a p l n o u p r a c o v n í d o b u, t a k p r o z a m ě s t n a n c e. N ě k t e ř í z n i c h t o t i ž s o h l e d e m n a j e j i c h z d r a v o t n í s t a v, v y š š í v ě k n e b o p é č i o d ě t i n e j s o u s c h o p n i p r a c o v a t p o s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u, a n e b o b y t o p r o n ě b y l o v e l m i o b t í ž n é. L i d o v ě s e k r a t š í p r a c o v n í d o b a n a z ý v á z k r á c e n ý ú v a z e k 28, t e n t o v ý r a z v š a k n e m á o p o r u v p r á v n í ú p r a v ě. N a r o z d í l o d s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y a o d z k r á c e n é p r a c o v n í d o b y j d e v t o m t o p ř í p a d ě o d r u h i n d i v i d u á l n ě u r č e n é p r a c o v n í d o b y. K r a t š í n e ž s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u l z e s j e d n a t z p r a v i d l a v p r a c o v n í s m l o u v ě, v k o l e k t i v n í s m l o u v ě n i k o l i v. K r a t š í p r a c o v n í d o b u m ů ž e n a v r h n o u t z a m ě s t n a n e c ( z r o d i n n ý c h č i z d r a v o t n í c h d ů v o d ů ) i z a m ě s t n a v a t e l ( z p r o v o z n í c h d ů v o d ů ). N a s j e d n á n í k r a t š í p r a c o v n í d o b y n e m á 27 Kottnauer, A., Jouza, L., Sládek, V. Pracovní doba podle zákoníku práce v praxi, 2. vydání, Olomouc: Nakladatelství ANAG, 2004, s. 37. 28 Tzn., že zaměstnanec má např. v pracovní smlouvě sjednáno, že bude pracovat po kratší než stanovenou týdenní pracovní dobu. Má-li zaměstnanec sjednanou stanovenou týdenní pracovní dobu, jde již o tzv. plný úvazek. 21

z a m ě s t n a n e c p r á v n í n á r o k, n e b o ť z a m ě s t n a v a t e l m á m o ž n o s t, n i k o l i p o v i n n o s t, u j e d n a t s e z a m ě s t n a n c e m k r a t š í p r a c o v n í d o b u. N a o p a k p ř i s p l n ě n í s t a n o v e n ý c h p o d m í n e k m á z a m ě s t n a n e c p r á v n í n á r o k n a z k r á c e n o u p r a c o v n í d o b u. C h a r a k t e r i s t i c k ý m z n a k e m j e i t a s k u t e č n o s t, ž e z a m ě s t n a n c i, k t e r ý p r a c u j e p o k r a t š í p r a c o v n í d o b u, p ř í s l u š í m z d a o d p o v í d a j í c í t é t o d o b ě. P r a c í p ř e s č a s s e z d e r o z u m í a ž p r á c e n a d s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u ( t j. n a d 4 0 h o d i n t ý d n ě ). T ě m t o z a m ě s t n a n c ů m n e m ů ž e z a m ě s t n a v a t e l n a ř í d i t p r á c i p ř e s č a s. 29 Z P p a m a t u j e i n a z v ý š e n o u o c h r a n u n ě k t e r ý c h s k u p i n z a m ě s t n a n c ů, a p r o t o p o ž á d á - l i : z a m ě s t n a n k y n ě n e b o z a m ě s t n a n e c p e č u j í c í o d í t ě m l a d š í n e ž 1 5 l e t t ě h o t n á z a m ě s t n a n k y n ě n e b o z a m ě s t n a n e c, k t e r ý p r o k á ž e, ž e p ř e v á ž n ě s á m d l o u h o d o b ě s o u s t a v n ě p e č u j e o p ř e v á ž n ě n e b o ú p l n ě b e z m o c n o u o s o b u o k r a t š í p r a c o v n í d o b u, m á z a m ě s t n a v a t e l v t ě c h t o p ř í p a d e c h k o n t r a k t a č n í p o v i n n o s t. Z a m ě s t n a v a t e l j e o p r á v n ě n ž á d o s t o d m í t n o u t j e n t e h d y, b r á n í - l i s t a n o v e n í k r a t š í p r a c o v n í d o b y v á ž n é p r o v o z n í d ů v o d y. P o d l e s o u d n í j u d i k a t u r y j e p r o p o s o u z e n í v á ž n o s t i p r o v o z n í c h d ů v o d ů v e s m y s l u u s t a n o v e n í 1 5 6 o d s t. 2 z á k. p r á c e 30 r o z h o d u j í c í z e j m é n a v y h o d n o c e n í, j a k ý ( j a k v ý z n a m n ý ) b y p ř e d s t a v o v a l a z á s a h d o p r o v o z u z a m ě s t n a v a t e l e s k u t e č n o s t, ž e b y z a m ě s t n a n k y n i b y l a p o v o l e n a p o ž a d o v a n á k r a t š í p r a c o v n í d o b a n e b o j i n á v h o d n á ú p r a v a p r a c o v n í d o b y, v e s r o v n á n í z e s t a v e m, k d y p r a c u j e ( b y p r a c o v a l a ) p o s t a n o v e n o u t ý d e n n í p r a c o v n í d o b u. P o u z e v p ř í p a d ě, ž e b y t í m b y l 29 Například u zaměstnavatele se stanovenou týdenní pracovní dobou 40 hodin zaměstnankyně pečující o nezletilé dítě ve věku do 15 let požádá zaměstnavatele o kratší pracovní dobu 6 hodin denně. Zaměstnavatel její žádosti vyhoví. Prací přesčas je až práce konaná nad 40 hodin týdně a nikoliv 31 hodin. 30 Jedná se o ustanovení SZP. 22

z n e m o ž n ě n, n a r u š e n n e b o v á ž n ě o h r o ž e n ř á d n ý p r o v o z ( p l n ě n í ú k o l ů n e b o č i n n o s t i ) z a m ě s t n a v a t e l e, l z e d o v o d i t, ž e v y h o v ě n í ž á d o s t i z a m ě s t n a n k y n ě p e č u j í c í o d í t ě m l a d š í 1 5 l e t n e b o t ě h o t n é z a m ě s t n a n k y n ě o k r a t š í p r a c o v n í d o b u n e b o j i n o u v h o d n o u ú p r a v u p r a c o v n í d o b y b r á n í v á ž n é p r o v o z n í d ů v o d y n a s t r a n ě z a m ě s t n a v a t e l e. 31 D á l e j e z ř e t e l n é, ž e d l e r o z s u d k u K r a j s k é h o s o u d u Ú s t í n a d L a b e m ( z e d n e 2 9. l i s t o p a d u 1 9 6 6, s p. z n. 7 C o 3 7 8 / 6 6 ) j e n á r o k n a ú p r a v u p r a c o v n í d o b y ž e n y v e s m y s l u 1 5 6 z á k. p r á c e n á r o k e m z p r a c o v n í h o p o m ě r u, o n ě m ž r o z h o d u j í o d b o r o v é o r g á n y v r o z h o d č í m ř í z e n í a s o u d y. Ú p r a v a o b s a ž e n á v 1 5 6 S Z P b y l a t r a n s f o r m o v á n a d o 2 4 1 o d s t. 2 Z P. 31 Rozsudek Nejvyššího soudu České republiky ze dne 17.12.2003, sp. zn. 21 Cdo 1561/2003. 23

7 Rozvržení pracovní doby 7.1 Obecný úvod P ř i a p l i k o v á n í s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y j s o u ú č a s t n í c i p r a c o v n í h o p o m ě r u v á z á n i o m e z e n í m i, k t e r á v y p l ý v a j í z ú p r a v y r o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y. T a t o ú p r a v a j e p r a v i d e l n ě s p o j o v á n a s ú p r a v o u d é l k y p r a c o v n í d o b y. R o z v r ž e n í s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y b y m ě l o r e a g o v a t n a b e z p r o s t ř e d n í p o t ř e b y z a m ě s t n a v a t e l e, Z P t u d í ž s t a n o v í j e n p r i n c i p y, n a j e j i c h ž z á k l a d ě z a m ě s t n a v a t e l r o z v r h n e s t a n o v e n o u p r a c o v n í d o b u. Z a m ě s t n a v a t e l t a k č i n í s o h l e d e m n a ú s p ě š n o s t p l n ě n í j e h o ú k o l ů, ú č e l n o u o r g a n i z a c i p r á c e a v y t v á ř e n í d o b r ý c h p r a c o v n í c h p o d m í n e k. P r o z a m ě s t n a n c e j e r o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y d ů l e ž i t é v z h l e d e m k o c h r a n ě j e h o ž i v o t a a z d r a v í, d o j í ž d ě n í d o p r á c e a h a r m o n i z a c i o s o b n í h o a p r a c o v n í h o ž i v o t a. S Z P o p r o t i s t á v a j í c í m u Z P s t a n o v o v a l, ž e p ř i r o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y m á z a m ě s t n a v a t e l p ř i h l í ž e t k m o ž n o s t e m z a b e z p e č e n í p l y n u l é d o p r a v y z a m ě s t n a n c ů d o z a m ě s t n á n í a z e z a m ě s t n á n í. J e l i k o ž t a k o v á ú p r a v a v Z P j i ž n e n í, b y l o b y u z a m ě s t n a v a t e l e, k d e p ů s o b í o d b o r o v á o r g a n i z a c e v h o d n é t u t o o t á z k u u p r a v i t v k o l e k t i v n í s m l o u v ě. V s o u v i s l o s t i s t í m t o p r o b l é m e m l z e z m í n i t t o, ž e z a m ě s t n a v a t e l s i m ů ž e o n á k l a d y v y n a l o ž e n é n a d o p r a v u d o z a m ě s t n á n í a z e z a m ě s t n á n í s n í ž i t z á k l a d d a n ě z p ř í j m ů. 32 D o p r a v a v š a k m u s í b ý t z a j i š t ě n a z a m ě s t n a v a t e l e m v l a s t n í m i n e b o j í m p r o n a j a t ý m i d o p r a v n í m i p r o s t ř e d k y n e b o d o p r a v n í m i p r o s t ř e d k y s m l u v n í h o d o p r a v c e. Z a d o p r a v n í p r o s t ř e d k y s e p r o t e n t o ú č e l r o z u m í m o t o r o v á v o z i d l a p r o p ř e p r a v u d e s e t i a v í c e o s o b. 32 Ustanovení 24 odst. 2 písm. zg) zákona č. 586/1992 Sb., o daních z příjmů, ve znění pozdějších předpisů. 24

P r a c o v n í d o b u z a m ě s t n a v a t e l z p r a v i d l a r o z v r h u j e d o 5 d e n n í h o p r a c o v n í h o t ý d n e. Z a m ě s t n a v a t e l é s t a n o v u j í r o z v r h y s m ě n z á v a z n ý m p o k y n e m d l e 1 1 o d s t. 4 Z P ( n a p ř. v e f o r m ě g r a f i k o n u s m ě n č i p r a c o v n í m ř á d e m ). O b e c n ě l z e k o n s t a t o v a t, ž e r o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y j e v ý s l e d k e m r o z h o d n u t í z a m ě s t n a v a t e l e, z d a p r a c o v n í d o b a b u d e r o z v r ž e n a r o v n o m ě r n ě č i n e r o v n o m ě r n ě, j a k ý b u d e p r a c o v n í r e ž i m, j a k d l o u h ý b u d e p r a c o v n í t ý d e n, o d k d y d o k d y b u d e s t a n o v e n p o č á t e k a k o n e c p r a c o v n í c h s m ě n n e b o j a k ý b u d e n e p ř e t r ž i t ý o d p o č i n e k m e z i s m ě n a m i a v t ý d n u. R o z v r ž e n í p r a c o v n í d o b y j e n u t n é p r o j e d n a t s o d b o r o v o u o r g a n i z a c í, p r o t o ž e j d e o o p a t ř e n í, k t e r é s e t ý k á v ě t š í h o p o č t u z a m ě s t n a n c ů ( 9 9 Z P ). 7.2 Začátek a konec pracovní doby U r č e n í z a č á t k u a k o n c e p r a c o v n í d o b y j e d l e 8 1 o d s t. 1 Z P p l n ě v k o m p e t e n c i z a m ě s t n a v a t e l e ( p o p r o j e d n á n í s o d b o r o v o u o r g a n i z a c í v s o u l a d u s 9 9 Z P ). Z a č á t e k a k o n e c p r a c o v n í d o b y n e m u s í b ý t s t a n o v e n p r o v š e c h n y z a m ě s t n a n c e s h o d n ě. S t a n o v e n ý z a č á t e k a k o n e c p r a c o v n í d o b y m ů ž e b ý t v z á v i s l o s t i n a k o n k r é t n í c h p o d m í n k á c h p r a c o v i š t ě r o z d í l n ý. S t a n o v e n í z a č á t k u a k o n c e p r a c o v n í d o b y v y c h á z í z r o z s a h u s t a n o v e n é t ý d e n n í p r a c o v n í d o b y n e b o z k r a t š í p r a c o v n í d o b y. M e z i p r á v n í d ů s l e d k y p ř e s n é h o z a č á t k u p r a c o v n í d o b y l z e z a ř a d i t s p r á v n é v y u ž i t í c e l k o v é h o r o z s a h u p r a c o v n í d o b y, z j i š t ě n í o k a m ž i k u, k d y z a č a l z a m ě s t n a n e c p r a c o v a t n e b o p o s o u z e n í, z d a k p r a c o v n í m u ú r a z u d o š l o n a p r a c o v i š t i č i m i m o p r a c o v i š t ě. K d o s a ž e n í p l n é h o v y u ž i t í p r a c o v n í d o b y m u s í t e d y 25