Po stopách J. A. Komenského Jednodenní exkurze autobus, pěší turistika Náročnost: lehká Zaměření: historické, zeměpisné, enviromentální Navržená trasa: Žamberk - Kunvald Brandýs nad Orlicí Růžový palouček Litomyšl - Žamberk Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím Euroregionu Glacensis
Navržená trasa: Ze Žamberka pěšky do Kunvaldu naučnou stezkou Žamberk - Kunvald /začátek naučné stezky: Odborný léčebný ústav Albertinum/, z Kunvaldu autobusem do Brandýsa nad Orlicí a přes Růžový palouček do Litomyšle a odtud zpět do Žamberka Jan Ámos Komenský Jan Ámos Komenský (1592 1670) učitel národů, filozof, poslední biskup Jednoty bratrské. 2
Jednota bratrská Jednota bratrská je domácí církev, vzniklá po husitských válkách. Byla založena skupinou žáků kališnického arcibiskupa Jana Rokycany, která byla nespokojena s výsledkem husitské revoluce. Nespokojenci odmítali násilí, hledali spásu v chudobě, hlásali rovnost, pokoru a přípravu na posmrtný život. Rokycana požádal krále Jiřího z Poděbrad, aby této společnosti našel vhodné místo, kde by mohla žít v souladu se životem prvních křesťanů. Tímto místem se stal Kunvald. Kunvald Kunvald byl založen pravděpodobně ve 2. polovině 13. století. Písemné zmínky se objevují v roce 1363. V roce 1457 zde založil bratr Řehoř Krajčí Jednotu bratrskou. Tuto událost připomíná domek čp. 238 zvaný Na 3
Sboru, ve kterém byla začátkem 17. století škola. V roce 1929 koupila domek českobratrská cirkev evangelická a přebudovala ho na památník Jednoty bratrské. Mezi exponáty je i Bible kralická a pamětní kniha vedená od roku 1910. Ve středu obce roste tzv. Bratrská lípa, kterou zde vysadili čeští bratři v roce 1547, kdy za vlády Ferdinanda I. poprvé museli opustit vlast. Do Kunvaldu se čeští bratři vrátili až po roce 1609, kdy císař Rudolf II. vydal Majestát, který zaručoval svobodu vyznání, avšak v roce 1620 byla Jednota definitivně zakázána. Další památkou je renesanční kostel sv. Jiří ze začátku 17. století, který byl později barokně přestaven. V kostele najdeme velkou křížovou cestu od vídeňského malíře J. Greippela. V obci se nachází i několik roubených chalup a stodol. Brandýs nad Orlicí Brandýs nad Orlicí byl založen začátkem 13. století, byl jedním z prvních sídel Jednoty bratrské, v roce 1474 tady zemřel a je pochován její zakladatel bratr Řehoř. Na náměstí stával zámek, kde 4
se narodil významný státník Karel starší ze Žerotína, protestant, který zůstal věrný císaři, a tak mohl po porážce českých stavů poskytnout azyl 24 bratrským kněžím. V letech 1622 25 u něho pobýval i Jan Ámos Komenský, který zde napsal několik spisů, zejména Labyrint světa a ráj srdce. V roce 1628 definitivně opustil vlast a odešel do polského Lešna, kde žil a pracoval do roku 1656. Na radnici byla v roce 1957 otevřena Pamětní síň J. A. Komenského. Zámek, kde našel azyl Komenský, zanikl po r. 1652 a na jeho místě stojí dnes tři domy. Nový zámek má dnes novobarokní podobu, kterou mu dala v roce 1914 bankéřská rodina Fischerů. Brandýs nad Orlicí se dnes hlásí ke Komenskému i podobou přírodního bludiště a Poutníkovy cesty v Klopotech. Růžový palouček Růžový palouček je památník Českých bratří, arboretum s bronzovým pomníkem, připomínajícím místo, kde se loučili čeští 5
bratři s vlastí. Malý oplocený park s francouzskými růžovými keři Rosa galica se rozkládá na ploše 350 m². K paloučku se váže příběh o tom, že růže vyrostly ze slz českých bratří, kteří je zde prolili před odchodem do ciziny. Pověsti říkají, že neštěstí stihne toho, kdo by růže chtěl vyplenit.. V roce 1921 byl odhalen měděný památník architekta Aloise Meteláka. Litomyšl Litomyšl vznikla jako osada na území Slavníkovců, která ve 13. století přešla pod vládu Přemyslovců. Význam města vzrostl v r. 1344 zřízením druhého biskupství v Čechách, byla zde zbudována biskupská rezidence, katedrála P.Marie a klášter. V 16. století zažila 6
Litomyšl další kulturní a hospodářský rozmach, když panství přešlo do majetku Pernštejnů. Ti si nechali zbudovat zámek v renesančním stylu. Zámecká budova tvoří provázaný celek s přilehlými hospodářskými budovami a okolním stromovým parkem s amfiteátrem. Zámecký areál byl v roce 1999 zapsán na seznam památek Světového kulturního dědictví UNESCO. V zámeckém pivovaře se narodil Bedřich Smetana, budoucí světoznámý hudební skladatel. Na jeho počest se zde od r. 1949 každoročně pořádá mezinárodní hudební festival Smetanova Litomyšl. S městem jsou spojeny i další významné osobnosti. Památník J.A.Komenského od A.Meteláka stojí před pedagogickou školou. Jednou z dominant města je piaristický kostel Nalezení sv. Kříže, z roku 1714. Na kostel navazuje piaristická kolej a gymnázium, v jehož prostorách je dnes městské muzeum. Severovýchodně od 7
kostela Nalezení sv. Kříže stojí původně gotický kostel Povýšení sv. Kříže. Mezi oběma kostely se prostírají klášterní zahrady. Přirozeným centrem města je Smetanovo náměstí s měšťanskými domy s podloubím. Protáhlý tvar náměstí je důsledkem někdejší obchodní stezky. Dalšími památkami jsou barokní radnice, radniční věž s orlojem z počátku 20. století. Zajímavostí je i litomyšlský loket, který sloužil trhovcům k odměřování látek. Kromě historicky velmi cenných domů na náměstí stojí za připomenutí i mariánský sloup z počátku 18. století se sochami Panny Marie, sv. Václava a sv. Jana Nepomuckého, který je dílem G.B.Alliprandiho. Severozápadně od města je naučná stezka Nedošínský háj s jedenácti zastaveními věnovanými zdejší přírodě, lesnictví a historii města. 8
Śladami Jana Ámose Komenskiego Wycieczka jednodniowa: autobusem i pieszo Poziom trudności: lekki Tematyka: historyczna Proponowana trasa: Žamberk - Kunvald Brandýs nad Orlicí Růžový palouček Litomyšl - Žamberk 9
Proponowana trasa: Žamberk Kunvald Brandýs nad Orlicí Růžový palouček Litomyšl - Žamberk (Z Žamberka pieszo do Kunvaldu, autobusem do Brandýsa nad Orlicí i przez Różową polanę do Litomyšle i stąd z powrotem do Žamberka) 10
Jan Ámos Komenský Jan Ámos Komenský (1592 1670) nauczyciel narodów, filozof, ostatni biskup Wspólnoty Braci Czeskich. Wspólnota Braci Wspólnota Braci jest religią czeską, wyłoniła się z husytyzmu po wojnach husyckich. Została założona przez grupę uczniów arcybiskupa kielicha Jana Rokycany, która była nieusatysfakcjonowana wynikiem rewolucji husyckiej. Niezadowoleni zrzekli się przemocy, próbowali znaleźć zbawienie w biedzie, głosili równość, pokorę i przygotowanie na życie po zmartwychwstaniu. Rokycana poprosił króla Jerzego z Podziebrad o przekazanie miejsca, w którym zgromadzenie mogłoby przebywać zgodnie z ideałami pierwszych chrześcijan, tym miejscem stał się Kunvald. 11
Kunvald Kunvald został założony najprawdopobniej w drugiej połowie XIII wieku. Pisemna wzmianka pochodzi z roku 1363. W roku 1457 w tej miejscowości została założona Wspólnota Braci przez brata Rzehorza Krajča. To wydarzenie upamiętnia dom nr 238 zwany Na Sboru, który początkiem XVII wieku służył jako szkoła. W roku 1929 domek został kupiony przez Ewangelicki Kościół Czeskobraterski i przerobiony na muzeum Braci Czeskich. Pomiędzy eksponatami możemy znaleźć Biblię Kralicką oraz pamiątkową księgę z roku 1910. W centrum miasta rośnie tzw. Lipa Bracka, którą tutaj posadzili Bracia Czescy w roku 1547, gdy za panowania Ferdynanda I. musieli po raz pierwszy emigrować. Do Kunwaldu powrócili dopiero po roku 1609, kiedy cesarz Rudolf II. wydał edykt gwarantujący swobodę wyznania, jednak w roku 1620 zostaje Wspólnota Braci ostatecznie zakazana. Następną pamiątką jest renesancyjny kościół św. Jerzego z początku XVII wieku, który został póżniej przebudowany w stylu barokowym. W kościele jest 12
umieszczona wielka droga krzyżowa wykonana przez wiedeńskiego malarza J. Greippela. W gminie zachowało się też kilka budynków konstrukcji wieńcowej. Brandýs nad Orlicí Brandýs nad Orlicí powstał początkiem XIII wieku, został jedną z pierwszych siedzib Wspólnoty Braci, w roku 1474 tutaj zmarł i jest pochowany jej założyciel brat Rzehorz. Na rynku stał pałac, w którym urodził się ważny mąż stanu Karol Starszy z Źerotina, protestant, który pozostał lojalny cesarzowi, dlatego mógł po porażce czeskich stanów udzielić schronienie 24 księżom Wspólnoty. W latach 1622 25 u niego przebywał też Jan Amos Komenski, który tu napisał niektóre dzieła, głównie Labyrint świata i raj serca. W roku 1628 na stałe uszedł z ojczyzny, udał się do polskiego Leszna, w którym żył i pracował do roku 1656. W ratuszu została w roku 1957 otwarta Sala Pamięci J.A. Komenského. Pałac, 13
w którym znalazł Komenski schronienie, zniszczał po roku 1652, a na jego miejscu stoją dziś trzy domy. Nowy pałac w roku 1914 otrzymał od rodziny bankierów - Fischerów nowobarokową twarz. Brandýs nad Orlicí w dzisiejszych czasach nawiązuje do Komenskiego stylem roślinnego labiryntu i Szlaku Wędrowca w Klopotech. Różowa polana Różowa polana upamiętnia Czeskich Braci, arboretum z pomnikiem z brązu, symbolizuje miejsce, gdzie Czescy Bracia pożegnali się z ojczyzną. Mały otoczony płotem park z francuskimi krzakami róży odmiany Rosa galica zajmuje 350 m². Z polaną wiąże się legenda, że róże wyrosły z łez czeskich braci przed odejściem z ojczyzny. Według legendy 14
nieszczęście dopadnie każdego, kdo spróbuje krzaki zniszcyć. W roku 1921 była ufundowana miedziana tablica ku czci architekta Aloise Meteláka. Litomyšl Litomyšl został założony na ziemi należącej do rodu Slawnikowiców, która w XIII wieku przeszła w posiadanie rodziny Przemyślidów. Znaczenie miasta rośnie w roku 1344, gdy powstaje tutaj drugie biskupstwo w Czechach, zostaje zbudowana rezydencja biskupa, katedrała P. Marii oraz klasztor. W XVI wieku miasto nabywają Pernsztejnowie, nadchodzi rozwój kulturalny oraz gospodaczy. Rodzina Pernsztejnów wybudowała pałac w stylu renesansowym. Budynek pałacu tworzy całość z pobliskimi zabudowaniami gospodarczymi i parkiem, w którym znajduje się 15
amfiteatr. Areał pałacu jest od roku 1999 światową pamiątką UNESCO. W pałacowym browarze urodził się Bedřich Smetana, światowy kompozytor. Ku jego czci od roku 1949 odbywa się tutaj co roku międzynarodowy festiwał muzyczny Smetanowa Litomyšl. Z miastem wiążą się również inne ważne osobności. Pomnik J. A. Komenského, dzeło A. Meteláka stoi przed szkołą pedagogiczną. Jednym z zabytków miasta jest kościół pijarów Znalezienia św. Krzyża, z roku 1714. Z kościołem jest połączony internat i gimnazjum, w którym znajduje się muzeum miasta. Gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego stoi w północno-wschodnim kierunku od kościoła Znalezienia Krzyża Świętego. Pomiędzy kościołami rozprzestrzeniają się ogrody klasztorne. Naturalnym centrum miasta jest Plac Smetany z budynkami mieszczańskimi z podcieniami. Wydłużony kształt placu wywodzi 16
się z drogi kupieckiej, która tutaj niegdyś przebiegała. Następne zabytki to barokowy ratusz, wieża ratusza z zegarem astronomicznym z początku dwudziestego stulecia. Ciekawostką jest też litomyšlski łokieć który służył do mierzenia materiału. Oprócz historycznie bardzo cennych budynków stojących na rynku, jest też ciekawa kolumna maryjna z początku XVIII wieku z posągami P. Marii, św. Wacława i św. Jana Nepomucena, dzieło G. B. Alliprandiego. W północno-zachodnim kierunku od miasta jest ścieżka dydaktyczna Nedošínský háj z jedenastoma punktami informacyjnymi o tutejszej przyrodzie, leśnictwie oraz historii miasta. 17