Příloha č. 1: Mapy Iberského poloostrova znázorňující vývoj muslimsko-křesťanského

Transkript

1 Seznam příloh 1. Mapy Iberského poloostrova znázorňující vývoj muslimsko-křesťanského rozdělení území. S Ukázka rukopisu Judy Haleviho z káhirské genizy. S Překlad Jiřího Langera. S Diwan vydaný S. D. Luzzatem v roce 1840 v Praze. S Překlad básně Vzdálená holubice, zpívej sladce 6. Hebrejské originály několika básní (v textu práce jsou překlady). S

2 Přílohy 60

3 Příloha č. 1: Mapy Iberského poloostrova znázorňující vývoj muslimsko-křesťanského rozdělení území 1 Rozdělení Iberského poloostrova v roce Vyznačena místa související s životem Haleviho, včetně dvou měst aspirujících na místo jeho narození, Tudela na severu a Toledo jižněji. Na severu ze západu na východ: království Leónu (červená), království Navarrské (oranžová), království aragonské (zelená), Barcelonské vévodství (žlutá) a na jihu muslimské emiráty (Zaragoza, Toledo, Granada, Valencie, Córdoba, Sevilla, Bajadoz - šedá). Na další mapě je vidět změněná situace okolo roku Toledo už je součástí křesťanského království Leónu a Kastilie (od roku 1085, kdy město pro křesťany dobil Alfonso VI Kastilský). 1 Velhagen & Klasing Neuer Volks- und Familien-Atlas. Leipzig: Verlag von Velhagen & Klasing, S

4 Rozdělení Iberského poloostrova v roce 1150 po nástupu Almohadů. 62

5 Příloha č. 2 : Ukázka rukopisu Judy Haleviho V káhirské genize se zachovalo několik vlastnoručních dopisů Haleviho. Dopis je adresovaný Chalfonovi ha-levimu. Zabývá se záchranou rukojmí. Halevi žádá Chalfona, aby osobně intervenoval ve prospěch zajaté židovské dívky. Dívka byla zřejmě zajata nájezdníky z křesťanského Toleda, když cestovala na muslimském území. Dopis svědčí o tom, že se Halevi aktivně podílel na záležitostech židovské komunity. Je psaný na papíře, v judeoarabštině. Exemplář je archivován pod označením T-S 8J (Španělsko, počátek 12. století) a je součástí sbírky The Taylor-Schechter Genizah Research Unit v Cambridge Univerity Library v Cambridge (Anglie). Znění dopisu: Můj pane a mistře, nechť B-h učiní vaše ctěné místo trvalým. Obdržel jsem dopis od našeho mistra a učitele Judy ben Ghiyatha, mého pána a vašeho obdivovatele, kéž Vás B-h oba vyvýší, a rozhodl jsem se to ve spěchu přeposlat Vám, abyste se mohl potěšit nechť mi B-h dovolí těšit se z Vaší společnosti. V mém předchozím dopise jsem Vám děkoval za vaši námahu ve věci zajaté ženy. Laskavě dejte vědět jejímu otci, aby k nám přišel, protože její záležitost se blíží 2 Zdroj: ( ) 63

6 úspěšnému zakončení: my tady v našem městě zaplatíme 10 mithqal, Turci, Ghuzzové poslali asi 4, plus jeden mithqal 3 darovaný Vámi. Z Malagy očekáváme 6, a jakmile její otec přinese 10 z Luceny, celá záležitost bude uzavřena a může se nám podařit získat dívku ještě před svátky. Protože ta zkažená žena 4, si to rozmyslela a už nám nedovoluje brát si dívku z vězení na šabaty a svátky. Jestliže on (její otec) chce raději, abychom my poslali, co jsme dosud vybrali a jet sám do Granady, aby zajistil, co dosud chybí ze 32, ať tak učiní. Ale já se domnívám, že nejlépe bude dosáhnout jejího propuštění co nejdříve. Kéž nás B-h vede k tomu, co je nejlepší. Konečný termín dohodnutý s tou zkaženou ženou je konec měsíce tišri, a nedává nám ani hodinu navíc. Laskavě mi sdělte, jak se daří vašemu tělu i duši, kéž je oba B-h obklopí Jeho milostí. A šalom! Zadní strana (adresa): Znamenitému učenci, váženému vůdci, našemu mistru a učiteli Chalfonovi ha Levimu, kéž Milosrdný uchová jeho, syna jeho důstojnosti, našeho mistra a učitele Natanela ha- Leviho, kéž odpočívá v ráji. 5 Pozn.: Standardní suma výkupného byla 33⅓ dinárů. Sečtené částky dávají dohromady 22 dinárů. Je tedy možné předpokládat, že chybějící 1⅓ dináru dodával sám Halevi. 3 Jednotka rovná zhruba 4,25 g zlata. Jeden (zlatý) dinár se rovnal 1 mithqalu. 4 Jedná se s největší pravděpodobností o Urraku, nelítostnou vládkyni Toleda v letech GOITEIN,S.D. A Mediterranean Society. S

7 Příloha č. 3: Překlad Jiřího Langera 6 V roce 1939 vydal Jiří Langer, pražský básník a spisovatel, svoji sbírku překladů básní hebrejských básníků Zpěvy zavržených. 7 Sbírka obsahuje dvacet básní autorů od 10. až do 19. století, od Šmuela ibn Nagdely 8 a Šlomo ibn Gabirola 9, až po Efrajima Wehleho 10. Ze současníků Haleviho se objevují ještě Moše ibn Ezra a Abraham ibn Ezra. Jehúdá Haléví (Kastilie XI. Století) Večer, kdy odhalila mi zlato svých vlasů má laňka líbezná, fontána topasů padala na skráně z alabastru, na líček žár, na očí vlahou krásu A byla jako slunce za svítání, když zaplaví oblohu znenadání nachovým mořem jasu. 11 V poznámkovém aparátu je malý medailonek Haleviho: Jehúdá Haléví je nejslavnější hebrejský básník. Napsal tisíce překrásných básní, nejen milostných, ale vůbec všech druhů. Některé z jeho duchovních zpěvů se staly součástí synagogální liturgie (např. Zpěv Sijónský). Arabsky napsal teologicko-filosofickou obhajobu, apologii židovského náboženství Kuzari (Chazaři), jejímž rámcem je historická událost přestoupení knížete Bulana II. S jeho národem Chazarů k židovství (Krym, r. 730). Jehúdá Haléví putoval do Svaté země a zemřel v Damašku, neznámo kdy. Povoláním byl lékař. K slovům zlato svých vlasů : Barvení vlasů do zlatova či do ruda je starý zvyk orientálních krásek. Některé básně Halévího, Gabirola a jiných hebrejských básníků španělských byly přeloženy do 6 Jedná se pravděpodobně o jediný publikovaný překlad Haleviho básně v češtině. 7 Jiří Langer: Zpěvy zavržených (Malá antologie hebrejského básnictví X.-XIX. století). Vytiskla knihtiskárna Orbis v Praze v počtu 800 výtisků pro Akademický spolek Kapper v Praze Vévoda granadský ( ). 9 (Malaga Valencie 1070). 10 E. Wehle (Praha ), prezident Židovské náboženské obce pražské. 11 Jiří Langer ( ) Zpěvy zavržených (Malá antologie hebrejského básnictví X.-XIX. století), Edice Verše, Svazek 1. Vybral a do hebrejštiny přeložil Jiří Langer. Vydání překladů čtvrté, ve Vyšehradu první. Praha: Vyšehrad Stran 80. ISBN S

8 němčiny. Nejzdařilejší jsou překlady od pražského básníka Seligmanna Hellera 12, spolužáka Nerudova. 13 Obálka prvního vydání z roku Autorem obálky je Josef Sonberg S.Heller ( ), básník a novinář, rodák z Roudnice nad Labem, zemřel ve Vídni. Učil také na pražské Obchodní akademii. 13 Tamtéž, S Antikvariát U 108 Buddhů. [Online] ( ) 66

9 Příloha č. 4: Diwan vydaný S. D. Luzzatem v roce 1840 v Praze Titulní strana prvního vydání diwanu B tulat bat jehuda vydaného Davidem Luzzatem 15 v roce 1840 v tiskárně Mošeho Jisraele Landaua 16 v Praze. Kniha má doplňkový titulní list v latině. Na titulní straně stojí: B tulat bat Jehuda / Likutej širim /Me-diwan r. Jehuda Halevi, zt l. / im / ha-kadama v-he arot / m-et Šmuel avid Luzzato (Kniha obsahuje úvod, poznámky a komentáře Davida Luzzata). Výtisky tohoto vydání jsou také ve sbírkách Knihovny Židovského muzea v Praze. 15 S. D. Luzzato ( ). 16 M. J. Landau ( ), pražský tiskař a vydavatel. 67

10 Příloha č. 5 Překlad básně Vzdálená holubice, zpívej sladce / יו נ ת ר חו ק ים נ ג נ י ה יט יב י Vzdálená holubice, zpívej sladce a odpověz správně tomu, kdo tě volá. Hle to tvůj B-h volá, tak pospěš, ukloň se k zemi, předlož obětinu. Nasměruj své mladé zpět na cestu do svého Stanu, na Sión, a označ svoji cestu. Tvůj milující, který tě poslal do exilu pro tvoje zlé skutky, je nyní tvým spasitelem, tak proč si stěžovat? Připrav se k návratu do Země gazely, znič lány Edomu 17 a Arábie: Srovnej se zemí dům svých ničitelů a vystav dům lásky pro svého milovníka. 18 Tato báseň patří do okruhu básní národnostních, nasměrovaných k návratu na Sión. V básni vystupují Izrael (am Israel popř. kneset Israel) a B-h v rolích obvyklých v liturgické poezii. Izrael jako holubice zpívá svoje nářky a básník ho nabádá ke změně, k radosti, protože vykoupení je blízko. Je čas, aby se holubice (Izrael) vrátila do svého hnízda, Jeruzaléma. Neboť jak se praví v Žalmu 84 Blaze těm, kdo bydlí ve tvém domě, mohou tě zde vždycky chválit 19. Básník tedy oslovuje holubici a apeluje na ni, aby se vrátila na Sión, do hnízda svého starobylého národa. Argumentuje porovnáním nepřátel, kteří ničí a hubí a společenství přátel, kteří budují a posilují. Na konci básně proto básník radí holubici, aby se vrátila do nádherné země, země gazely, a odvrátila se definitivně od trosek a zmaru křesťanského a muslimského světa. Používá na jedné straně velice poetický jazyk, když porovnává společenství Izraele k holubici a Erec Jisra el k zemi gazely, na druhé straně ale použije velice ostrá slova při popisu aktivit Židů v momentě, kdy budou odcházet ze zemí nepřátel: vyhladit (zničit), srovnat se zemí (zbořit). 17 Edom je označení pro křesťanskou zemi 18 Jedná se o velice jednoduchý (ani doslovný, ani básnický) překlad do češtiny z anglických překladů J.Yahaloma a R.P.Scheindlina (s přihlédnutím k hebrejskému originálu) v jejich knihách, viz YAHALOM, J. Yehuda Halevi a SCHEINDLIN, R. The Distant Song of the Dove. 19 Žalm 84:4 (ČEP) 68

11 S. D. Luzzatto, redaktor Haleviho Diwanu byl břitkostí těchto negativních výrazů poněkud pohoršen, protože soudil, že nejsou hodna hebrejského básníka a hodí se spíše do poezie arabské, která je plna bojů, pomsty a nesmiřitelnosti k jiným náboženstvím. Soudil tedy, že Halevi snad napsal tuto báseň ještě v mládí a že byl pod vlivem momentálního rozrušení v době, kdy Židé očekávali brzké vykoupení. Haleviho záměrem bylo přesvědčit ostatní, že je čas vrátit se do Erec Jisra el. 20 Na druhé straně je ale také pravda, že Halevi ztratil iluze o životě Židů v křesťanském i muslimském Španělsku až postupem času. Bohužel nemáme k dispozici žádnou dataci jednotlivých básní Haleviho. Raymond Scheindlin 21 si všímá toho, že Halevi ve svých básních používá velice často, přesto velice rozmanitým a vysoce básnickým způsobem obrazy holubice a jiných ptáků. Zastupují nejčastěji lid Izraele, ale také duši. Obrazy ptáků však nemají svůj původ v přírodě, ale v Bibli a v arabské literární tradici. Tak ona vzdálená holubice, popř. holubice v dáli, v prvním řádku této básně odkazuje na poněkud zvláštní nadpis Žalmu 56: Pro předního zpěváka, podle Němé holubice dálek. Pamětní zápis, avidův, když se ho v Gatu zmocnili Pelištejci. 22 Halevimu tato němá holubice dálek 23, tedy spojení ticha a vzdálenosti ukazovalo na Židy v exilu. Tiší tváří v tvář útlaku a ponižování a vzdálení od své domoviny. Halevi odkazuje právě na začátek tohoto žalmu termínem jonat r chokim ve svých básních opakovaně. Tomuto pojetí nakonec odpovídá i komentář v Bibli (v ČEP), který je u tohoto verše (u slova dálek) uveden a zní: pro lid, který je od svatých vzdálen. Tón této Haleviho básně je velice naléhavý, navozuje pocit časové tísně (protože okamžik vykoupení se podle přesvědčení autora blíží), má až mesiášskou urgenci. Jakoby Halevi naléhal, aby lidé už už nasedli do lodí a vydali se na cestu do Země zaslíbené. Takto silný tón ve vztahu k druhým je však v poezii Haleviho výjimečný. Později už na druhé neapeloval, věnoval se svým individuálním myšlenkám a pocitům, které ovšem nebyly o nic méně naléhavé a intenzivní. Zdál se smířený s tím, že se na cestu vydá sám. Co se týká formálního hlediska má báseň 12 řádek. Deset z nich končí na slabiku vokalizovanou chírkem. Jedná se o tirádový rým (typu aaaa) 24. Konkrétně v případě naší 20 YAHALOM,J.. Yehuda Halevi. Poetry and Pilgrimage. Chapter 2 (In the Thralls of Nationalism), S SCHEINDLIN,R. The Song of the Distant Dove. Chapter 2 (The National problém), S Bible: Písmo svaté Starého a Nového zákona (ČEP). ל מ נ צ ח, ע ל-יו נ ת א ל ם ר ח ק ים V angličtině se nazývá monorhyme. Tento typ rýmu je typickým rýmem pro klasickou arabskou poezii. 69

12 básně jde o tvary sloves ve 2. osobě feminina (je oslovována holubice), a to v imperativu, proto koncový chírek ve tvarech zpívej, odpověz, spěchej, klaň se atd. Tato slovesa jsou umístěna na konce veršů. Jen dva řádky (verše) končí odlišně (pátý a sedmý) a to shodně na koncovku přivlastňovacího zájmena ve 2. osobě feminina [ ech]. יו נ ת ר חו ק ים נ ג נ י ה יט יב י ול ק ר א ך ט וב ט ע מ ך ה ש יב י ה נ ה א לה י ך ק ר א ך מ ה ר י ה ש ת ח ו י א ר ץ ו ש י ה ק ר יב י ופ נ י א ל י ק נ ך ל ד ר ך אה ל ך צ יו ן ו צ י ון ב ע ד ך ה צ יב י דו ד ך א ש ר ה ג ל ך ל ר ע פ ע ל ך ה וא ג א ל ך ה יו ם ומ ה ת ר יב י ה ת י צ ב י ל ש וב ל א ר ץ ה צ ב י וש ד ה א דו ם וש ד ה ע ר ב ה כ א יב י ב ית מ ח ר יב י ך ב אף ה ח ר יבי 25 ול א ה ב ך ב ית אה ב ה ה ר ח יבי. 25 Zdroj internet: ( ) 70

13 Příloha č. 6: Hebrejské texty básní 26 Mé srdce je na východě ל ב י ב מ ז ר ח ו אנ כ י ב סו ף מ ע ר ב ל ב י ב מ ז ר ח ו אנ כ י ב סו ף מ ע ר ב א י ך א ט ע מ ה א ת א ש ר א כ ל ו א י ך י ע ר ב א יכ ה א ש ל ם נ ד ר י ו א ס ר י, ב עו ד צ יו ן ב ח ב ל א דו ם ו א נ י ב כ ב ל ע ר ב י ק ל ב ע ינ י ע ז ב כ ל ט וב ס פ ר ד, כ מו 27 י ק ר ב ע ינ י ר או ת ע פ רו ת ד ב יר נ ח ר ב. Óda na Sion צ יו ן ה לא ת ש א ל י ל ש לו ם א ס יר י ך יו ן ה לא ת ש א ל י ל ש לו ם א ס יר י ך דו ר ש י ש לו מ ך ו ה ם י ת ר ע ד ר י ך מ י ם ומ ז ר ח ומ צ פו ן ו ת ימ ן ש לו ם ר חו ק ו ק רו ב ש א י מ כ ל ע ב ר י ך וש לו ם א ס יר ת א ו ה נו ת ן ד מ ע יו כ ט ל ח ר מו ן ו נ כ ס ף ל ר ד ת ם ע ל ה ר ר י ך ל ב כו ת ע נ ות ך א נ י ת נ ים ו ע ת א ח לם ש יב ת ש ב ות ך א נ י כ נו ר ל ש יר י ך ל ב י ל ב ית א ל ו ל פ נ יא ל מ א ד י ה מ ה ול מ ח נ י ם ו כ ל פ ג ע י ט הו ר י ך ש ם ה ש כ ינ ה ש כ נ ה ל ך ו ה יו צ ר ך פ ת ח ל מ ול ש ע ר י ש ח ק ש ע ר י ך וכ בו ד א ד נ י ל ב ד ה י ה מ או ר ך ו א ין ש מ ש ו ס ה ר ו כו כ ב ים מ א יר י ך א ב ח ר ל נ פ ש י ל ה ש ת פ ך ב מ קו ם א ש ר ר וח א לה ים ש פ וכ ה ע ל ב ח יר י ך א ת ב ית מ ל וכ ה ו א ת כ ס א א ד נ י ו א י ך י ש ב ו ע ב ד ים ע ל י כ ס או ת ג ב יר י ך מ י י ת נ נ י מ שו ט ט ב מ קו מו ת א ש ר נ ג ל ו א לה ים ל חו ז י ך ו צ יר י ך 26 Jde o několik básní, které jsou v textu práce celé (nebo jejich část) přeložené do češtiny. 27 Zdroj [online] ( ) 71

14 מ י י ע ש ה ל י כ נ פ י ם ו אר ח יק נ דו ד אנ יד ל ב ת ר י ל ב ב י ב ין ב ת ר י ך א פ ל ל א פ י ע ל י אר צ ך ו א ר צ ה א ב - נ י ך מ א ד ו א ח נ ן א ת ע פ ר י ך אף כ י ב ע מ ד י ע ל י ק ב רו ת א ב ת י ו א ש - תו מ ם ב ח ב רו ן ע ל י מ ב ח ר ק ב ר י ך א ע ב ר ב י ע ר ך ו כ ר מ ל ך ו א ע מ ד ב ג ל- ע ד ך ו א ש תו מ מ ה א ל ה ר ע ב ר י ך ה ר ה ע ב ר ים ו ה ר ה ה ר א ש ר ש ם ש נ י או ר ים ג דו ל ים מ א יר י ך ומו ר י ך ח י י נ ש מו ת א ו יר אר צ ך ומ מ ר ד רו ר אב ק ת ע פ ר ך ו נ פ ת צ וף נ ה ר י ך י נ ע ם ל נ פ ש י ה ל ך ע ר ם ו י ח ף ע ל י ח ר בו ת ש מ מ ה א ש ר ה י ו ד ב יר י ך ב מ קו ם א רו נ ך א ש ר נ ג נ ז וב מ קו ם כ ר ו- ב י ך א ש ר ש כ נ ו ח ד ר י ח ד ר י ך אג ז ו א ש ל י ך פ א ר נ ז ר י ו א ק ב ז מ ן ח ל ל ב א ר ץ ט מ אה א ת נ ז יר י ך א י ך י ע ר ב ל י א כ ל וש תו ת ב ע ת א ח ז ה כ י י ס ח ב ו ה כ ל ב ים א ת כ פ יר י ך או א י ך מ או ר יו ם י ה י מ תו ק ל ע ינ י ב עו ד א ר א ה ב פ י ע ר ב ים פ ג ר י נ ש ר י ך כו ס ה י גו נ ים ל אט ה ר פ י מ ע ט כ י כ ב ר מ ל א ו כ ס ל י ו נ פ ש י מ מ רו ר י ך ע ת א ז כ ר ה אה ל ה א ש ת ה ח מ ת ך ו א ז - כ ר אה ל יב ה ו א מ צ ה א ת ש מ ר י ך צ יו ן כ ל יל ת י פ י אה ב ה ו ח ן ת ק ש ר י מ אז וב ך נ ק ש ר ו נ פ שו ת ח ב ר י ך ה ם ה ש מ ח ים ל ש ל ו ת ך ו ה כו א ב ים ע ל שו מ מ ות ך ובו כ ים ע ל ש ב ר י ך מ בו ר ש ב י שו א פ ים נ ג ד ך ומ ש ת ח ו ים א יש מ מ קו מו א ל י נ כ ח ש ע ר י ך ע ד ר י ה מו נ ך א ש ר ג ל ו ו ה ת פ ז ר ו מ ה ר ל ג ב ע ה ו לא ש כ ח ו ג ד ר י ך ה מ ח ז יק ים ב ש ול י ך ומ ת א מ צ ים ל ע לו ת ו ל א ח ז ב ס נ ס נ י ת מ ר י ך ש נ ע ר ופ ת רו ס ה י ע ר כ ו ך ב ג ד ל ם ו א ם ה ב ל ם י ד מ ו ל ת מ י ך ו א ור י ך א ל מ י י ד מ ו מ ש יח י ך ו א ל מ י נ ב י- 72

15 28 אי ך ו א ל מ י ל ו י י ך ו ש ר י ך י ש נ ה ו י ח לף כ ל יל כ ל מ מ ל כו ת ה א ל יל ח ס נ ך ל עו ל ם ל דו ר ו דו ר נ ז ר י ך א ו ך ל מו ש ב א לה י ך ו א ש ר י א נו ש י ב ח ר י ק ר ב ו י ש כ ן ב ח צ ר י ך א ש ר י מ ח כ ה ו י ג יע ו י ר א ה ע לו ת או ר ך ו י ב ק ע ו ע ל יו ש ח ר י ך ל ר או ת ב טו ב ת ב ח יר י ך ו ל ע לז ב ש מ - ח ת ך ב ש וב ך א ל י ק ד מ ת נ ע ור י ך א לה י, מ ש כ נו ת י ך י ד ידו ת Můj B-že, jak krásný je tvůj příbytek א לה י, מ ש כ נו ת י ך י ד ידו ת ו ק ר ב ת ך ב מ ר א ה לא ב ח ידו ת ה ב י אנ י ח לו מ י מ ק ד ש י א ל ו ש ר ת י מ ל א כו ת יו ה ח מ ודו ת ו ה עו ל ה ומ נ ח ת ה ו נ ס כ ה ו ס ב יב ת ימ רו ת ע ש ן כ ב דו ת ו נ ע מ ת י ב ש מ ע י ש יר ל ו י ם ב סו ד יה ם ל ס ד ר ה ע ב דו ת ה ק יצו ת י ו עו ד י ע מ ך א ל 29 ו הו ד ית י, ו ל ך נ א ה ל הו דו ת 28 Zdroj [online] ( ) 29 Zdroj [online] ( ) 73