U N I V E R Z I T A P A L A C K É H O V O L O M O U C I P e d a g o g ic k á f a k u lt a Ú s t a v s p e c iá l n p e d a g o g ic k ýc h s t u d i í

U N I V E R Z I T A P A L A C K É H O V O L O M O U C I P e d a g o g ic k á f a k u lt a Ú s t a v s p e c iá l n p e d a g o g ic k ýc h s t u d i í D I T A D E R K O V Á 2. r o n ík n a v a z u j íc í p r e z e n n í s t u d iu m O b o r : S p e c iá ln í p e d a g o g ik a PRIMÁRNÍ PREVENCE V MATE SKÝCH KOLÁCH D ip lo mo v á p r á c e V e d o u c í p r á c e : p r o f. P a e d D r. M i l a n V a l e n t a, P h. D. O lo mo u c 2 0 1 2

P r o h la u j i, e js e m d ip lo mo v o u p r á c i v yp r a c o v a la s a mo s t a t n a p o u i la p o u z e u v e d e n ýc h p r a me n a lit e r a t u r y. V O lo mo u c i d n e 3 0. 3. 2 0 1 2... D it a D e r k o v á

M o t t o : N e j ú i n n j í a n e j l e v n j í p r e v e n c í j e z d r a v á v ý c h o v a d t í v r o d i n a v e k o l e. ( K u r ik u lu m p o d p o r y z d r a v í v ma t e s k é k o le )

D k u j i p r o f. P a e d D r. M i la n o v i V a l e n t o v i, P h. D. a M g r. J a n V o e c ho v é z a o d bo r n é v e d e n í mé d ip lo mo v é p r á c e a p o s k yt o vá n í u it e n ýc h r a d. D á le b yc h c h t la p o d k o v a t u it e lk á m, d t e m a r o d i m d t í, k t e í s e p o d íle l i n a v yt vo e n í p r a k t ic k é á s t i t é t o p r á c e.

OBSAH Ú V O D 7 T E O R E T I C K Á Á S T 9 1 P r i m á r n í p r e v e n c e r i z i k o v é h o c h o v á n í 1 0 1. 1 H is t o r ie p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é h o c ho v á n í v e s k é r e p u b l ic e 1 0 1. 2 V y me z e n í p o j mu r iz ik o v é ho c ho v á n í 1 4 1. 3 le n n í p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é h o c ho v á n í 1 5 1. 4 Z á k la d n í p o je t í a c í le p r o g r a m p r i m á r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í 1 7 2 M a t e s k á k o l a 2 1 2. 1 R á mc o v ý v z d lá v a c í p r o g r a m 2 1 2. 1. 1 H l a v n í p r i n c i p y r á m c o v é h o v z d l á v a c í h o p r o g r a m u p r o p e d k o l n í v z d l á v á n í 2 2 2. 1. 2 C í l e p e d k o l n í h o v z d l á v á n í 2 2 2. 1. 3 V z d l á v a c í o b s a h v r á m c o v é m v z d l á v a c í m p r o g r a m u p r o p e d k o l n í v z d l á v á n í 2 4 2. 2 R á mc o v ý v z d lá v a c í p r o g r a m p r o p e d k o ln í v z d lá v á n í v k o nt e xt u p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é h o c h o v á n í 2 4 2. 3 k o ln í v z d lá v a c í p r o g r a m 3 0 2. 4 T ýd e n n í v z d lá v a c í p r o g r a m 3 0 2. 5 K u r ik u lu m p o d p o r y z d r a v í v ma t e s k é k o le 3 1 2. 5. 1 Z á s a d y p o d p o r y z d r a v í v m a t e s k ý c h k o l á c h : p o d m í n k y f o r m á l n í h o k u r i k u l a p o d p o r y z d r a v í 3 1 3 P r i m á r n í p r e v e n c e r i z i k o v é h o c h o v á n í v m a t e s k ý c h k o l á c h 3 4 3. 1 P r i má r n í p r e v e n c e ik a n y v ma t e s k ý c h k o lá c h 3 6 3. 2 P r i má r n í p r e v e n c e z n e u ív á n í n á v yk o v ýc h lá t e k v ma t e s k ýc h k o lá c h 4 0 3. 3 D t s k á hr a ja k o no s it e lk a iv o t n íh o r o z vo jo v é ho p r in c ip u 4 5

P R A K T I C K Á Á S T 4 9 4 K v a n t i t a t i v n í v ý z k u m 4 9 4. 1 C í le v ýz k u mu, v ýz k u mn é o t á z k y a h y p o t é z y 4 9 4. 2 U it í v ýz k u mn ýc h me t o d 5 0 4. 2. 1 V ý b r v ý z k u m n é h o v z o r k u 5 0 4. 2. 2 M e t o d a s b r u d a t 5 0 4. 2. 3 M e t o d a p r o s t é h o v ý t u 5 1 4. 3 R e a l iz a c e v ýz k u mu 5 1 4. 4 P o p is v ýs le d k v ýz k u mu 5 2 4. 5 Z á v r y e t e n í 6 5 4. 5. 1 M e t o d a p r o s t é h o v ý t u 6 5 4. 5. 2 S t a t i s t i c k á m e t o d a p r o a n a l ý z u n o m i n á l n í c h d a t : t e s t d o b r é s h o d y - c h í k v a d r á t 6 6 Z Á V R 6 9

ÚVOD T é ma d ip lo mo v é p r á c e P r i má r n í p r e v e n c e v ma t e s k ýc h k o lá c h js e m s i z v o l i la s o h le d e m n a mo j i d o s a v a d n í p r o f e s n í p r a x i ( t e t ím r o k e m p s o b í m v M a t e s k é k o le v B ys t r o v a n e c h n a p o z ic i u it e lk y) a z k u e no s t i z ís k a n é v p r b h u s t u d ia S p e c iá ln í p e d a g o g ik y z a m e n é n a d r a ma t e r a p i i. T é ma p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í v ma t e s k ýc h k o lá c h v n í m á m ja k o v e l m i d le it é, a le z á r o v e o p o mí je n é. P r i má r n í p r e v e n c e je v d o k u me n t e c h p r o p e d k o ln í v z d lá v á n í u v á d n a ja k o v e l m i d le it á, a le n e p í mo je z m i o v á n a v e v z t a h u k r iz ik o v é mu c h o v á n í. V p o s le d n í d o b je a s t o o d bo r n ík y d is k u t o v á n a v z r s t a jíc í a g r e s e me z i d t m i, a n a t o s e v á íc í n e z d r a v é v z t a h y u v n it t íd n íc h k o le k t iv v ma t e s k ýc h k o lá c h. N k t e í o d bo r n íc i m lu v í i o ik a n ja k o t a k o vé. C í le m k a d é ma t e s k é k o ly je v yt v o it p r o s t e d í, k d e s e c ít í d t i b e z p e n, p a n u je a t mo s f é r a k a ma r á d s t v í a d v r y. O p o mí je n ý m i o b la s t m i js o u d a l í je v y s p a d a j íc í d o r iz ik o v é h o c h o v á n í, ja k o n a p. z á v is lo s t n í c h o v á n í, n e t o lis mu s ( z á v is lo s t n a v ir t u á ln íc h d r o g á c h - t e le v iz e, p o ít a o v é hr y), a d a l í. S it u a c e s e s ys t e ma t ic k ý m a s y s t é mo v ý m z a a z e n í m p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é h o c h o v á n í d o p e d k o ln í h o v z d lá v á n í je d is k u t a b i l n í z e s t r a n y u it e l i r o d i. Z á le í n a k a d é ma t e s k é k o le, ja k o u in ic ia t iv u v t o mt o s m r u v yv í j í. V r á mc i k o ls t v í z á k la d n í h o js o u mo n o s t i mn o h e m v t í. J e v yv i n u t ý s ys t é m p r imá r n p r e v e n t iv n í h o p s o b e n í, k t e r ý z a j i u j í s a m i p e d a g o g o v é, n e bo z vo u e xt e r n í o r g a n iz a c e ( s t á t n í i n e s t á t n í), k t e r é p í mo z a j i u j í p r o g r a m y p r e v e n c e r iz ik o v é ho c h o v á n í. Z p r o s t e d k o v a t e l i i n f o r ma c í z t é t o o b la s t i js o u v ma t e s k ýc h k o lá c h u it e lk y. V p o d s t a t n e e x is t u je k v a l it n í a d o s t a t e n á n a b íd k a p r o g r a m z a m e n ýc h n a p r o b le ma t ik u p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í p r o c í lo vo u s k u p in u p e d k o ln íc h d t í ( p r o r e g io n P r a h a je d o s t u p n á a v e l m i z a j í ma v á n a b íd k a o. s. F i l ia ). 7

D ip lo mo v á p r á c e je le n n a n a á s t t e o r e t ic k o u a p r a k t ic k o u. T e o r e t ic k á á s t v y me z u je p r i má r n í p r e v e n c i r iz ik o v é ho c ho v á n í, je j í h is t o r i i v e s k é r e p u b l ic e, p r o g r a m y p r imá r n í p r e v e n c e, ma t e s k o u k o lu ja k o in s t it u c i, r á mc o v ý v z d lá v a c í p r o g r a m p r o p e d k o ln í v z d lá v á n í a d v o b la s t i r iz ik o v é ho c ho v á n í - ik a n u a n á v yk o v é lá t k y v e v z t a h u k p r i má r n í p r e v e n c i v ma t e s k é k o le. T e o r e t ic k á á s t je v ýc h o d is k e m p r o á s t p r a k t ic k o u. N o s n ý m c e lk e m p r a k t ic k é á s t i je k v a n t it a t iv n í v ýz k u m, je h o c í le m je p r o s t e d n ic t v í m d o t a z n ík o v é ho s b r u d a t z j is t it, z d a je v ma t e s k ýc h k o lá c h o lo mo u c k é ho r e g io n u p r e f e r o vá n a p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c h o v á n í v e v z t a h u k ik a n, n e b o n á vyk o v ý m lá t k á m. D iv a d e ln í z k u e n o s t i z ís k a n é v p r b h u s t u d ia js e m z ú r o ila p i z k o mp o no v á n í p o a d u p r o d t i, k t e r ý s e v n u je p r imá r n í p r e v e n c i r iz ik o v é ho c ho v á n í. V la s t n í t vo r b a a n á s le d n á r e a liz a c e p r o g r a mu v ma t e s k é k o le n e n í v d ip lo mo v é p r á c i p o ja t a ja k o e t e n í n e b o v ýz k u m, a l e ja k mo n ý p o d n t r o z v í je t p r imá r n í p r e v e n c i v ma t e s k ýc h k o lá c h e f e k t iv n í f o r mo u p r o s t e d n ic t v í m h e r a in t e r a k c í. J s e m p e s v d e n a, e p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é h o c h o v á n í v ma t e s k ýc h k o lá c h je p o t e b n á a s m ys lu p ln á, b u d e - l i o v e m p r o vá d n a o d bo r n ík y a v p o a d o v a n é k v a l it. 8

TEORETICKÁ ÁST T e o r e t ic k á á s t s e le n í n a t i k a p it o l y: P r v n í k a p it o la v y me z u je p r e v e n c i r iz ik o v é ho c ho v á n í, o b s a h u je n á s t in h i s t o r ie, v y m e z e n í p o j mu, le n n í a z á k la d n í p o je t í p r o g r a mu p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í. D r u h á k a p it o la s e v n u je s ys t é mu p e d k o ln í h o v z d lá v á n í, t e o r e t ic k y v y m e z u je r á mc o v ý v z d l á v a c í p r o g r a m ma t e s k ýc h k o l, je h o p r in c ip y, c í le p e d k o ln íh o v z d lá v á n í, k o ln í v z d lá v a c í p r o g r a m, t ýd e n n í v z d l á v a c í p r o g r a m, k u r ik u lu m p o d p o r y z d r a v í v ma t e s k é k o le, je h o z á s a d y a p o d mí n k y. Z á v r e no u k a p it o lu t e o r e t ic k é á s t i t vo í s je d n o c u j íc í p o h le d n a p r i má r n í p r e v e n c i r iz ik o v é h o c ho v á n í v ma t e s k ýc h k o lá c h. O b s a h u je p o d k a p it o ly z a m e n é n a p r imá r n í p r e v e n c i ik a n y a p r i má r n í p r e v e n c i n á v yk o v ýc h lá t e k v ma t e s k ýc h k o lá c h, d á le p a k p o d k a p it o lu o d t s k é h e v s o u v is lo s t i s p r imá r n í p r e v e n c í. 9

1 Primární prevence riziko vého chová ní P r i má r n í p r e v e n c e b y m la z a ít v p e d k o ln í m v k u. P e d k o ln í v k je v ýz n a m n ý m o b d o b í m p r o r o z vo j r e la t iv n t r v a l ýc h o s o b no s t n íc h c h a r a k t e r ist ik. J e t o d le it é o b d o b í p r o p o lo e n í z d r a v ýc h n á v yk v e t n z ís k á v á n í o d m ít a v ýc h p o s t o j. D t i n e m e me a n i v t o mt o o b d o b í u c h r á n it p e d p r o b lé m y, a le m e me j i m p o mo c i p o z n a t a p o c h o p it s v t, n a u it je e l it r iz ik m. 1. 1 H i s t orie pr i m ár ní p r e v e nce r i zi kov é h o c h ov á ní v e s ké r e p ub l i c e Z ma p o v á n í h is t o r ie p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í ( d á le je n P P R C H ) v n a í z e m i n e n í je d no d u c h é. V s o u a s n é d o b je t a t o p r o b le ma t ik a n e jk v a l it n j i z p r a c o vá n a v M o no g r a f i i p r imá r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í v e k o ls t v í. 1 M o no g r a f ie s e s t a la h la v n í m v ýc h o d is k e m p r o z p r a c o vá n í t é t o á s t i. O bt í n o s t z p r a c o v á n í h i s t o r ie p r i má r n í p r e v e n c e je z p s o be n a t e ma t ic k o u a k o n c e p n í n e h o mo g e n i t o u p r e v e n c e, d á le t r e n d y, d o má c í m i p o l it ic k ý m i a s p o le e n s k ý m i u d á lo s t m i. P e d e v í m t a k é d is p r o p o r no s t í je d n o t li v ýc h o b la s t í p r e v e n c e, k t e r é s e v yv í j e l y r z n ý m t e mp e m. N e jr yc h le j i s e v y v í j e la a v yv í j í p r e v e n c e n á v yk o v ýc h lá t e k. P r á v t a t o o b la s t s e s t a la ja k ý ms i" t v r c e m a h yb a t e le m p r o c e s u v ýv o je p r e v e n c e ja k o c e lk u. P e d r o k e m 1 9 8 9 n e lz e m lu v it o n ja k é m je d n o t n é m k o n c e p n í m s ys t é mu P P R C H. T a t o o b la s t s p a d a la p o d M i n is t e r s t vo z d r a vo t n ic t v í. V z á s a d n e e x is t o v a l á d n ý d o k u me n t, k t e r ý b y p r e v e nt iv n í s ys t é m n a n á r o d n í ú r o v n i d e f in o v a l. T a t o o b la s t n e m la u t vo e n ý á d n ý k o n c e p n í, e k o no mic k ý a t e c h n ic k ý r á me c, v ý j i mk u t vo i l d o k u me n t B o j p r o t i n e g a t iv n í m je v m m lá d e e ", k t e r ý b y l n a v lá d n í ú r o v n i p r o je d n á n a s c h v á le n. D le n á z o r u n k t e r ýc h a u t o r b y l v íc 1 Miovský a kol., 2010 10

mo r a liz u j íc í a id e o lo g ic k ý n e o d b o r n ý a p o p is u j íc í k o n k r é t n í o p a t e n í. L é k a i a s e s t r y p r o v á d l i n a h o d i lé a k t iv it y, k t e r é i n f o r mo v a l y p o mo c í p la k á t a le t á k, d r a z b y l k la d e n n a a lk o ho l a t a b á k, s p o r a d ic k y s e o b je v o v a lo t é ma z n e u ív á n í lé i v, p íp a d n t é ma t a t ýk a j íc í s e n e le g á ln íc h lá t e k. T i t t c h t o a k t i v i t b y l o p e v á n v k o n c e p t u p r e v e n c e p o s t a v e n é m n a p r i n c i p u o d s t r a o v á n í. O b e c n ý m r y s e m s p o l e e n s k é h o p o s t o j e k n á v y k o v ý m l á t k á m b y l a b a g a t e l i z a c e, z k r e s l o v á n í a z a m l o v á n í n k t e r ý c h v ý z n a m n ý c h s k u t e n o s t í. V p o p u l á r n í i p o p u l á r n n a u n é r o v i n d o l o k o t e v e n í p r v n í v á n j í s p o l e e n s k é d i s k u s e p r o s t e d n i c t v í m f i l m a k n i h. R a d e k J o h n v y d a l s v é M e m e n t o ( J o h n, 1 9 8 6 ), Z d e n k Z a o r a l n a t o i l f i l m P a v u i n a ( 1 9 8 6 ) a v y e l t a k é p e k l a d k n i h y M y, d t i z e s t a n i c e Z O O ( C h r i s t i a n e, 1 9 8 7 ), k t e r á v z b u d i l a n e m a l o u p o z o r n o s t. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 1 5 ) P e s t o e d o p o z a d í u s t o u p i l y p r o b le ma t ic k é o b la s t i a lk o ho lu, t a b á k u a lé i v, z n a me n a l u v e d e n ý p r o c e s p o s u n d o p e d u. T í m, e n e e x i s t o v a l o n i c j a k o k o l n í p r e v e n c e a n e e x i s t o v a l á d n ý u c e l e n ý s y s t é m, n e e x i s t o v a l i s a m o z e j m a n i s p e c i a l i s t é v p r e v e n c i. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 1 5 ) T é ma t e m p r e v e n c e s e z a b ý v a l i p e d e v í m p s yc h o lo g o v é a p s yc h ia t i. P e d r o k e m 1 9 8 9 d o lo k n á r s t u p r o b lé m s p o je n ýc h s u ív á n í m a lk o ho lu, lé k, t k a v ýc h a n e le g á l n íc h lá t e k, ja k o je n a p ík la d me t a mfe t a m in a d a l í. P e s t o s t á le n e d o c h á z e lo k e v z n ik u a r o z vo j i s ys t e ma t ic k é ho p ís t u p u p r imá r n í p r e v e n c e. V r o c e 1 9 9 3 b y l M i n is t e r s t v e m v n it r a v yt vo e n d o k u me n t, S t r a t e g ie p r o t id r o g o v é p o l it ik y, je h o s o u á s t í b y la i p r i má r n í p r e v e n c e. Z d e b y l p o k u s d e f in o v a t, c o je t e b a z m n it, a b y mo h la z a ít f u n g o v a t s í p r e v e nt iv n íc h a lé e b n ýc h p r o g r a m. P r k o p n ic k o u p r á c i o d v e d lo t a k é N á r o d n í c e n t r u m p o d p o r y z d r a v í p r o v á d j íc í s e m i n á e u r e né p e d e v í m p r o p e d a g o g y z á k la d n íc h k o l. S e m i n á e b y l y z a m e n é n a u í v á n í d r o g, z á k la d n í t e o r e t ic k é p o jm y v p r e ve n c i a v y b r a n é t e ma t ic k é 11

o k r u h y t ýk a j íc í s e z p s o b u p r á c e s d t mi. V 9 0. le t e c h z a a l y v z n ik a t n e z is k o v é o r g a n iz a c e, k t e r é p r o v á d l y s y s t e ma t ic k é a k t iv it y v o b la s t i ja k p í m ý c h p r e v e n t iv n í c h p r o g r a me c h, t a k v o b la s t i k o le n í a t r é n i n k u p e d a g o g ( v B r n j i p s o b i lo s d r u e n í P o d a n é r u c e, v r o c e 1 9 9 3-1 9 9 5 b e l y p r v n í s ys t e ma t ic k é a k t iv it y, v ú z k é s p o lu p r á c i s P e d a g o g ic k o - p s yc h o lo g ic k o u p o r a d no u m s t a B r n a, d á le n a d a c e F i l ia o d r o k u 1 9 9 4 p o á d a la t r é n i n k y p r o p e d a g o g y a z a a l y s e p id á v a t d a l í o r g a n iz a c e ). O b d o b í m e z i l e t y 1 9 9 5-1 9 9 7 l z e o b e c n o z n a i t z a o b d o b í, k d y s e p o p r v é z a í n á v á n j i d i s k u t o v a t o p r o b l é m e c h p r i m á r n í p r e v e n c e u í v á n í n á v y k o v ý c h l á t e k a o z p s o b u, j a k j i k o o r d i n o v a t a p r o v á d t. Z h l e d i s k a p r i m á r n í p r e v e n c e v e k o l á c h a k o l s k ý c h z a í z e n í c h b y l o v o b d o b í z a á t k u d r u h é p o l o v i n y 9 0. l e t d l e i t é, e s e v o d b o r n ý c h k r u z í c h z a a l a f o r m o v a t u r i t á p e d s t a v a o t o m, j a k á b y p r i m á r n í p r e v e n c e u í v á n í n á v y k o v ý c h l á t e k m l a b ý t a j a k j i p r o v á d t. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 1 7 ) V p o lo v i n 9 0. le t v z n ik á n k o l ik d le it ýc h p u b l ik a c í, n a p ík la d p u b l ik a c e N e p o r a a C s é m y h o ( 1 9 9 3 ) n e b o D vo á k a ( 1 9 9 5 ). D á le p a k p vo d n p r a c o v n í p u b l ik a c e P e d a g o g o v é p r o t i d r o g á m", k t e r o u p o z d j i v yd a lo M M T v r o c e 1 9 9 9. N a s t u p u j íc í o b r a t k le p í mu z a a l y k o mp l ik o v a t p o lit ic k é a e k o no mic k é s k a n d á l y. O b je v i l y s e p r v n í f i n a n n í p r o b lé m y z a ín a j íc í v r o c e 1 9 9 6 a d o z á n ik u p r o g r a mu A lk o ho l a d r o g y N á r o d n í h o c e nt r a p o d p o r y z d r a v í r e a l iz o v a n é h o v r á mc i p r o je k t u M a já k. D a l í n e a s t n á s it u a c e n a s t a la o k o lo k a mp a n S t o p d r o g y, k d y s e v p r i má r n í p r e v e n c i o b je v i l y n a d lo u h ý a s n e s ys t e ma t ic k é a ma s o v é p r e v e nt iv n í p r o g r a m y, k t e r é m l y o b e c n v e l m i n í z k o u e f e k t iv it u a s p í e d is k r e d it o v a l y s n a h y p r o f e s io n a l iz o v a t p r imá r n í p r e v e n c i. S e m p a t i l y n a p ík la d p r o g r a m y, k t e r é n e s m ys l n s p o j o v a l y d r o g o vo u p r e v e n c i s v ýk o n no s t n í m s p o r t e m, n a p. v yu í v á n í p s o vo d s e s p e c iá ln 12

v yc v i e n ý m i p s y n a v y h le d á n í d r o g, k a mp a p r o S v a z l y a. P e n íz e u r e n é n a c íle n é p r e v e nt i v n í p r o g r a m y p o s lo u il y k f i n a n c o v á n í s p o r t o v n íc h a k t iv it. T yt o p r o g r a m y m l y p r a k t ic k y n u lo v ý p r e v e nt iv n í d o p a d p r o o b la s t d r o g o vé p r e v e n c e. A n i v e l m i p o p u lá r n í p u b l ik a c e N o in y n e p in e s la v ýr a z n ý p o s u n v le p í m p o p is u a s ys t e ma t iz a c i p r e v e n c e. M íc h á t é ma t a p r imá r n í, s e k u n d á r n í a t e r c iá r n í p r e v e n c e d o t a k o v é m ír y, e n e n í r o z p o z n a t e ln á h r a n ic e me z i n i m i. N á s le d n é o b d o b í me z i le t y 1 9 9 8-2 0 0 1 p o va u je me z a k r o k z p t. V r o c e 2 0 0 7 d o lo k p e r u e n í v ý v o je p r i má r n p r e v e nt iv n íc h p r o g r a m, d ík y n e a s t n é mu r o z ho d n u t í t e h d e j í m i n i s t r yn k o ls t v í D a n y K u c h t o v é. M in is t e r s t vo v y já d i lo z m n u v p o s t o ji v i p r i má r n í p r e v e n c i p e n e s e n í m n a o d bo r. 5 p r o m lá d e a t lo v ýc h o v u. T e n t o k r o k m l v ý z n a m n é s t e d n d o b é n e g a t i v n í d s l e d k y. D o l o k d e s t r u k c i o b t í n s e r o d í c í h o k o n c e p t u s t r a t e g i e t z v. s p e c i f i c k é p r i m á r n í p r e v e n c e a k j e d n o s t r a n n é m u p í k l o n u k t z v. n e s p e c i f i c k é p r i m á r n í p r e v e n c i. D í k y e l e m e n t á r n í m n e z n a l o s t e m a n e p r o f e s i o n a l i t t a k v z n i k l d o k u m e n t o b s a h u j í c í m n o s t v í c h y b n ý c h a n e p r a v d i v ý c h t v r z e n í : K o n c e p c e p r e v e n c e z n e u í v á n í n á v y k o v ý c h l á t e k a d a l í c h s o c i á l n p a t o l o g i c k ý c h j e v u d t í a m l á d e e n a o b d o b í 1 9 9 8-2 0 0 0. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 1 8 ) T e nt o d o k u me n t n e s p l o v a l z á k la d n í o d bo r n é p o a d a v k y, n e o b s a ho v a l p o p is k o n k r é t n íc h a d o s a it e ln ýc h c í l, k o n k r é t n í z o d p o v d no s t k o n k r é t n íc h in s t it u c í z a p ln n í t c ht o ú k o l. D o k u me n t d o k o n c e o z n a i l z a p r i má r n í p r e v e n c i ú p l n c o k o li v, í m lz e v yp l n it v o ln ý a s. P it o m e f e k t iv n í e e n í r i z ik o v é ho c ho v á n í je z á v is lé n a r o z vo j i c í le n ýc h p r e v e nt iv n íc h i n t e r v e n c í. S n á s l e d k y t o h o t o t e h d e j í h o k r o k u s e p o t ý k á m e d o d n e s, k d y s e v m é d i í c h o b j e v u j í l á n k y t y p u B o j o v ý m s p o r t e m p r o t i d r o g á m n e b o B a s e b a l l i s t é p r o t i d r o g á m a m n o h o d a l í c h. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 1 8 ) S t á le p e v lá d á ma lá in f o r mo v a no s t a v z d la n o s t v t é t o o b la s t i me z i ú e d n ík y, p o lit ik y i ir í v e e jn o s t í. K la d e s e ma l ý 13

d r a z n a k o nt r o lu k v a l it y, e f e k t iv it y a v yv o z o v á n í o d p o v d no s t i. N e p is p ív á t a k é v ýr a z n ý p o p u lis mu s s l i b u j íc í z c e la n e s p ln it e ln é, n e r e a l is t ic k é c í le a r o z i o v á n í n e p r a v d iv ýc h a z á m r n z k r e s lo v a n ýc h s k u t e no s t í. D á le s e s t á le í í j i d á v n o p e k o n a n é p r e v e nt iv n í mo d e l y. M e z i n p a t í n a p ík la d p r o je k t R e vo lu t io n t r a in, k t e r ý v yc h á z í z p e d s t a v y n e g a t iv n í h o z á it k u, k t e r ý b u d e m ít e f e k t iv n í p r e v e nt iv n í d o p a d. J i d á v n o v í m e, e t e nt o p ís t u p e f e k t iv n í n e n í. M e me je t u v é s t a k t iv it y, k t e r é z ís k á v a j í n e ma l o u v e e jn o u p o d p o r u, n a p. z e z d r o j V e o be c n é z d r a vo t n í p o ji o v n y. T yt o p r o g r a m y n e v la s t n í c e r t if ik á t k v a l it y M M T a z t o ho d vo d u b y n e mo h l y á d a t n a p ík la d o p o d p o r u v b n ýc h d o t a n íc h p r o g r a me c h. V s o u a s n é d o b je s n a h a s y n c h r o n iz o v a t v ýv o j v e c h o b la s t í n a v z á je m a v yt vo it je d n o t n o u k o nc e p c i o d p o v íd a j íc í t r e n d m u n á s i v z a h r a n i í. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0 ) 1. 2 V y m e ze ní p oj m u r i zi k ov é ho c ho v á ní P r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c h o v á n í ( P P R C H ) p e d s t a v u je s o u bo r r z n ýc h p ís t u p a in t e r v e n c í, k t e r é jso u d n e s o b s a e n y v n k o l ik a r z n ý c h r e z o r t n íc h k o n c e p c íc h ( M M T 2, M P S V 3, M Z 4, M S 5 ). N e n í v yt y e n á h r a n ic e me z i t í m, c o s e je t p o v a u je z a t z v. k o ls k o u p r e v e n c i, z d r a vo t n ic k o u p r e v e n c i a p r e v e n c i k r i m i n a l it y. V e c h n y t i s e v z á je m n d o p l u j í. P o d p o j m e m r i z i k o v é c h o v á n í r o z u m í m e c h o v á n í, v j e h o d s l e d k u d o c h á z í k p r o k a z a t e l n é m u n á r s t u z d r a v o t n í c h, s o c i á l n í c h, v ý c h o v n ý c h a d a l í c h r i z i k p r o j e d i n c e n e b o s p o l e n o s t. ( M io v s k ý, Z a p le t a lo v á, 2 0 0 6, s. 2 3 ) 2 3 4 5 Ministerstvo kolství, mláde e a t lovýchovy Ministerstvo práce a sociálních v cí Ministerstvo zdravotnictví Ministerstvo spravedlnosti 14

1. 3 l e n ní pr i m ár ní pre ve nc e r i zi k ov é ho c hov á ní V m i n u lo s t i d o c h á z e lo k r z n ý m d e s i n t e r p r e t a c í m p o j mu p r imá r n í p r e v e n c e, p r o t o M in i s t e r s t vo k o ls t v í, m lá d e e a t lo v ýc h o v y ( d á le je n M M T ) p is t o u p i lo k r o z d le n í p r i má r n í p r e v e n c e n a s p e c if ic k o u a n e s p e c if ic k o u f o r mu. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0 ) V r á mc i p e d k o ln í h o v z d lá v á n í n e n í le n n í p r i má r n í p r e v e n c e ja s n v y me z e n o. Z n á mé l e n n í p r e v e n c e n a p r i má r n í, s e k u n d á r n í a t e r c iá r n í je p r o p o t e b y p e d k o ln í h o v z d lá v á n í n e o p o d s t a t n n é. V d o k u me n t e c h, k d e je z m í n n a p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í v ma t e s k ýc h k o lá c h, s e u v á d í p o u z e p r e v e n c e p r i má r n í. T a s e d á le le n í n a s p e c i f ic k o u a n e s p e c if ic k o u. D a l í le n n í je n a s e le k t iv n í a in d ik o v a no u. S p e c i f i c ká p r e v e n c e S p e c i f ic k á f o r ma p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í s e z a m u je s v ý m i p r o g r a my a a k t iv it a m i p í mo n a k o n k r é t n í f o r mu r iz ik o v é ho c ho v á n í. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0 ) S p e c i f i c k á f o r m a j e z a m e n a n a u r i t o u f o r m u n e á d o u c í h o c h o v á n í, k t e r é m u s e s n a í p e d c h á z e t n e b o o m e z i t j e h o r s t. C í l e m j e z a b r á n i t v z n i k u p o r u c h y z d r a v í, o d r a d i t o d p r v n í h o u i t í d r o g y n e b o a l e s p o c o n e j d é l e o d l o i t p r v n í k o n t a k t s d r o g o u. S p e c i f i c k á p r i m á r n í p r e v e n c e m á s v é f o r m y, j e j í s p e c i f i n o s t j e d á n a n u t n o s t í z a m i t s e n a u r i t é c í l o v é s k u p i n y, o h r o e n j í i r i z i k o v j í. J e d n á s e o t a k o v é p r o g r a m y, k t e r é b y n e e x i s t o v a l y, k d y b y n e e x i s t o v a l y n a p. d r o g y. ( M a je r a k o l., 2 0 0 4, s. 1 9 ) S p e c i f ic k á P P R C H s e z a m u je n a : a ) v e o b e c no u p r i má r n í p r e v e n c i u r e n o u b n é p o p u la c i, b ) s e le k t iv n í p r i m á r n í p r e v e n c i u r e n o u je d i n c m, k t e í ma j í z v ý e n é r iz ik o p ít o mno s t i r iz ik o v é ho c ho v á n í, 15

c ) in d ik o v a no u p r i má r n í p r e v e n c i u r e no u je d i n c m, u k t e r ýc h je v e z v ý e n é m í e p ít o mn o r i z ik o v é c ho v á n í. ( Z a v a d i l, E x n e r o v á, 2 0 1 1 ) P r e v e n c e s e l e kt i v n í J e z a c í le n a n a o h r o e n é s k u p in y, u k t e r ýc h lz e p e d p o k lá d a t z v ý e n o u mo no s t r iz ik o v é ho c ho v á n í, n e n í p o s k yt o v á n a p lo n v e m d t e m. T a t o h la d i n a p r e v e n c e v y a d u je u r it o u v y í e r u d ic i a k v a l i f ik a c i p o s k yt o v a t e le p r e v e nt iv n í a k t iv it y. P r o g r a m y v y a d u j í in d i v id u á ln í p ís t u p a js o u n á r o n j í n a a s. ( P ib y lo v á, 2 0 0 8 ) P r e v e n c e i n d i ko v a n á P r e v e n c e in d ik o v a n á s e z a b ýv á j i v z n ik l ý m i p o t í e m i n a p. v t íd ma t e s k é k o l y. J e z a c í le n a n a o hr o e n é je d i n c e, k t e í v yk a z u j í z n á mk y r iz ik o v é ho c h o v á n í ( n e z d r a v é v z t a h y v e t íd ). C í le m je s n í it v ýs k yt r iz i k o v é ho c ho v á n í a z m ír n it v z n ik lé n á s le d k y. V r á mc i i n d i k o v a n é p r e v e n c e b ý v a j í p o s k yt o v a t e l i p r e v e nt iv n íc h a k t i v it n a p. p e d a g o g ic k o - p s yc h o lo g ic k é p o r a d n y. ( P ib y lo v á, 2 0 0 8 ) N e s p e c i f i c ká p r e v e n c e N e s p e c i f ic k á f o r ma p r e v e n c e r iz ik o v é h o c ho v á n í s e p o d le M a je r a a k o l. ( 2 0 0 4 ) z a m u je n a p o d p o r u z d r a v é h o iv o t n íh o s t y lu, o b e c no u p r e v e n c i k r i m i n a l it y a r iz ik o v é ho c ho v á n í. T yt o p r o g r a m y b y e x i s t o v a l y a b y l y á d o u c í i v p íp a d, e b y n e e x is t o v a l y n a p ík la d d r o g y. J e n e j a s t j i s m o v á n a d o v o ln o a s o v ýc h a k t iv it. Z a je j í c í l m e me p o v a o v a t v yt vo e n í s ít d o s t u p n ýc h a t r a k t iv n íc h s l u e b, k t e r é p is p j í k e s m y s lu p ln é mu a e f e k t iv n í mu t r á v e n í v o l n é h o a s u d t í a mlá d e e. Z a v a d i l a E x n e r o v á ( 2 0 1 1 ) n a v íc u v á d j í p r e v e n c i v r o d in. 16

D le M M T ( 2 0 1 0 ) je p r i má r n í p r e v e n c e v ýc h o v a k e z d r a v é mu iv o t n í mu s t y lu a k r o z v o j i p o z it iv n í h o s o c iá l n í h o c h o v á n í a r o z vo j i p s yc h o s o c iá l n í c h d o v e d no s t í a z v lá d á n í z á t o v ýc h s it u a c í o s o b no s t i. D le M M T ( 2 0 1 2 ) : P r i m á r n í p r e v e n c í r o z u m í m e v e k e r é k o n k r é t n í a k t i v i t y r e a l i z o v a n é s c í l e m p e d e j í t p r o b l é m m a n á s l e d k m s p o j e n ý m s r i z i k o v ý m i p r o j e v y c h o v á n í, p í p a d n m i n i m a l i z o v a t j e j i c h d o p a d a z a m e z i t j e j i c h r o z í e n í. S n a ho u je z a me z it u c o n e jv y í h o p o t u o s o b t o mu, a b y s e u n ic h v ýr a z n j í p r o je v y r iz ik o v é h o c ho v á n í v b e c o b je v i l y. ( M M T, 2 0 0 5 ) 1. 4 Z á kl a d ní p oj e t í a c íl e p r og r a m p r i m ár ní p r e v e nce r i zi kov é h o c hov á ní P r i m á r n í p r e v e n c e p r o l a v n a í z e m i p o r o c e 1 9 8 9 v e l m i r y c h l ý m i a v ý r a z n ý m i z m n a m i. O u r i t é s t a b i l i z a c i a s y s t e m a t i z a c i m e m e h o v o i t a v p o s l e d n í c h p i b l i n 6 l e t e c h ( 2 0 0 2-2 0 0 8 ) P o j m e m r i z i k o v é c h o v á n í n a h r a z u j e m e d o p o s u d p o u í v a n ý t e r m í n s o c i á l n p a t o l o g i c k é j e v y. ( M io v s k ý a k o l., 2 0 1 0, s. 2 3 ) D o k o n c e p t u r iz ik o v é ho c ho v á n í m e me z a h r n o u t : ik a n u a n á s i l í v e k o lá c h v e t n d a l íc h f o r e m e x t r é mn a g r e s iv n í h o je d n á n í, z á k o lá c t v í, u ív á n í n á v yk o v ýc h lá t e k, n e lá t k o v é z á v is lo s t i ( g a mb l i n g, n e t o lis mu s, a t d. ), u ív á n í a n a b o l ik a s t e r o id, o b e c n k r i m i n á ln í je d n á n í, s e x u á ln í r iz ik o v é c h o v á n í, v a n d a l i s mu s, x e n o f o b i i, r a s is mu s, i n t o le r a n c i a a nt is e m it is mu s, k o me r n í z n e u í v á n í d t í, t ýr á n í a z n e u ív á n í d t í a t d. Z a p r e v e n c i r iz ik o v é ho c ho v á n í p o v a u je me p o d le M io v s k é ho ( 2 0 1 0, s. 2 4 ) : J a k é k o l i t y p y v ý c h o v n ý c h, v z d l á v a c í c h, z d r a v o t n í c h, s o c i á l n í c h i j i n ý c h i n t e r v e n c í s m u j í c í c h k p e d c h á z e n í v ý s k y t u r i z i k o v é h o c h o v á n í, z a m e z u j í c í c h j e h o d a l í p r o g r e s i, z m í r u j í c í c h j i e x i s t u j í c í 17

f o r m y a p r o j e v y r i z i k o v é h o c h o v á n í n e b o p o m á h a j í c í c h e i t j e h o d s l e d k y. E f e k t iv n í p r i má r n í p r e v e n c e u mo u je d o s á h n u t í ma x i má l n í k v a l it y p r e v e nt iv n í h o p s o b e n í s c í le m p e d c h á z e t p r o b lé m m a n á s le d k m s o u v is e j íc í c h s e v z n ik e m r iz ik o v é ho c h o v á n í. ( Z a v a d i l, E x n e r o v á, 2 0 1 1 ) K r it é r ia e f e k t iv n í h o p r o g r a mu v e o b e c n é p r e v e n c e u v á d í N e p o r a C z é m y ( 1 9 9 8 ). J e d le it é, a b y p r o g r a m o d p o v íd a l v k u. ím je v k á k a n i í, t í m b y m la b ýt p r e v e n c e mé n s p e c if i c k á a v íc e z a m e n á n a o b e c no u o c hr a n u z d r a v í. I nt e r a k t iv n í p r o g r a my js o u ú in n j í n e v z d lá v a c í. M e n í p o e t ú a s t n n ýc h o s o b p is p í v á k v t í e f e k t iv it p r o g r a mu n e v e lk ý p o e t. P r o g r a m b y m l o b s a h o v a t a v é s t k z ís k á v á n í s o c iá ln íc h d o v e d n o s t í: u it d t i k o mu n ik o v a t, v é s t k v yt v á e n í p á t e ls k ýc h v z t a h, v yt v á e t z d r a v é s e b e v d o m í, z le p o v a t s e b e o v lá d á n í, z v lá d a t k o n f l ik t n í s it u a c e. N a p o d o b o v á n í j e o s v d e n ý p o s t u p p o u í v a n ý j a k v p s y c h o t e r a p i i, t a k v p e d a g o g i c e. P r o t o m a j í v p r e v e n c i v ý z n a m p o z i t i v n í m o d e l y, z e j m é n a t a k o v é, s e k t e r ý m i s e m e c í l o v á s k u p i n a z t o t o n i t a j e j i c h z p s o b y r e a g o v á n í m e u p l a t n i t v s i t u a c í c h s v é h o k a d o d e n n í h o i v o t a. ( N e p o r, C z é m y, 1 9 9 8, s. 2 9 8 ) T í mt o mo d e le m je v n a e m p íp a d r o le u it e le v ma t e s k é k o le. U it e lk a je n o s it e lk o u p o s t o je k e z d r a v í. D t i s e u í n á p o d o bo u. V n í ma j í u it e l in y r e a k c e n a s it u a c e, z p s o b y e e n í k o n f l ik t n íc h s it u a c í. M la b y s v o u o s o b no s t í p o z it iv n p s o b it n a s v é o k o lí. ( H a v l ín o v á a k o l., 2 0 0 0 ) N a p r o s t á v t in a k v a l it n íc h z a h r a n i n íc h p r o g r a m v e o b e c n é p r e v e n c e u r e n é d t e m z a h r n u j e l e g á ln í i i l e g á l n í n á v yk o v é lá t k y. J e t o z t o ho d vo d u, e le g á ln í d r o g y z v y u j í r iz ik o p e c ho d u k i le g á ln í m d r o g á m. P r e v e n c e k o d li v é h o u ív á n í le g á ln íc h n á v yk o v ýc h lá t e k m e b ýt u it e n á p i p r e v e n c i i l e g á l n íc h lá t e k. 18

E f e k t iv it a p r o g r a mu v z r s t á, je s t l i e je s o u s t a v n ý a d lo u ho d o b ý. Z p s o b ja k ý m je p r o g r a m p r e z e nt o v á n, m e o v l iv n it je h o e f e k t iv it u. J e t e d y d le it é v n o v a t p o t e b no u p o z o r no s t p íp r a v s a mo t n é ho p r o g r a mu, s t ím s o u v is í k v a l it n í p íp r a v a r e a l iz á t o r p r o g r a mu. E f e k t iv it a s e z v y u je p i k o mp le x n o s t i p r o g r a mu. T a z a h r n u je r e a liz a c i p r o g r a mu s d t mi, s p o lu p r á c i me z i p e d a g o g y, v ýc v i k y p e d a g o g, s p o lu p r á c i s r o d i i. ( N e p o r, C z é m y, 1 9 9 8 ) C í le m e f e k t iv n í P P R C H je p e d c há z e t p r o b lé m m n e b o o d d á l it p r v n í k o nt a k t s r iz ik o v ý m c h o v á n í m. D á le, a b y c í lo v á s k u p in a z ís k a la t a k o vé z n a lo s t i, d o v e d no s t i a p o s t o je p o d p o r u j íc í z d r a v ý iv o t n í s t y l, k t e r é b y i p o s k o n e n í p r o g r a mu n a d á le u p la t o v a la v e s v é m c h o v á n í. T y p y p r e v e n t i v n í c h p r o g r a m E x is t u j í r z n á le n n í p r e v e nt iv n íc h p r o g r a m, p r o p o t e b y t o ho t e xt u u v á d í me n á s le d u j í c í le n n í. N o v á k o v á D. ( in K a l i n a, 2 0 0 3 ) r o z d lu je p r o g r a m y n á s le d o v n : a ) p e d n á k y a b e s e d y P e d n á k a je r e a l iz o v a n á je d n í m n e b o d v ma le k t o r y. a s o v é r o z p t í je v h o r iz o nt u p i b l i n 9 0 m i n u t ( b n é n a z á k la d n íc h k o lá c h, v ma t e s k é k o le p ib l i n 4 5 m i n u t ). P e d n á k y js o u r e a l iz o v á n y p r o je d n u i v íc e t íd. L e k t o i p e d n e s o u p e d n á k u, p o t é d a j í d t e m p r o s t o r k o t á z k á m. C í le m je a k t iv n z a p o jit d t i v p r b h u c e lé p e d n á k y. V t a h u j í je d o p r o b le ma t ik y p o mo c í r z n ýc h " p s yc h o h r á t e k ", k t e r é jso u z a m e n y n a s e b e p o z n á n í, e mp a t i i, p o z it iv n í n á c v ik c h o v á n í. V t in o u je p e d n á k a z a m e n á n a je d e n s p e c i f ic k ý p r o b lé m r iz ik o v é ho c ho v á n í. b ) k o m p o n o v a n é p o a d y K r o m m lu v e n é h o s lo v a p e d n á e j íc í c h je v yu í v á n o p r o mít á n í f i l m, d r a ma t ic k ýc h i h u d e b n íc h v s t u p a h e r d iv á k. D o t é t o k a t e g o r ie m e me z a a d it i s a mo s t a t n ý d r a ma t ic k ý ú t v a r. 19

c ) d l o u h o d o b é p r o g r a m y p r o p e d ko l n í v k T yt o p r o g r a m y js o u p o ja t y v c e lk o v é m k o nt e xt u p o d p o r y z d r a v í a r á mc o v n a v a z u j í n a b n p o u ív a n é v ýc h o v n é n á p l n p e d k o ln íc h z a íz e n í. V ma t e s k ýc h k o lá c h v a k n e n í o b v yk lé, e b y p i j í d l i o d bo r n íc i s b e s e d a m i. N e e x is t u je k o mp le x n í n a b íd k a p r e v e nt iv n íc h p r o g r a m z a m e n ýc h n a r iz ik o v é c ho v á n í. Z á le í n a p e d k o ln í m z a íz e n í, z d a s i d o k o ln íh o v z d lá v a c í h o p r o g r a mu z v o l í z a c í l s p e c i f ic k y z a m e n o u p r e v e n c i. N á s le d n s a ma p o t é o r g a n iz u je je j í r e a l iz a c i, v y h le d á v á o d bo r n ík y. V s o u a s n é d o b js o u b n o u p r a x í p o h á d k o v á d iv a d e l n í p e d s t a v e n í, k t e r á v a k n e ma j í z a c í l s p e c i f i c k o u p r imá r n í p r e v e n c i. L e k t o i, k t e í r e a l iz u j í p r o g r a my p r i má r n í p r e v e n c e r iz ik o v é ho c ho v á n í v ma t e s k ýc h k o lá c h, b y m l i z n á t : - v ý v o jo v é z v lá t no s t i c í lo v é s k u p in y, - p o e t d t í a v k o v é r o z me z í s k u p in y, - r z n é p r e v e nt iv n í mo d e l y a p ís t u p y, - b ýt s c ho p n i z r e a l iz o v a t k o mp le x n í p r e v e nt iv n í p r o g r a m, - v z d lá v a t s e, - b ýt p o d d o h le d e m s u p e r v iz o r a, - s p o lu p r a c o v a t s o d bo r n ík y, - v p íp a d z ji t n í R C H z a j is t it o p a t e n í, - z n á t z a íz e n í z a m e n é n a P P R C H. 20