فرمول هاي مربوط به محلول سازي از جامدات gr=c m ã Mã V lit الف ( زمانی که غلظت بر حسب مولاریته باشد: = M جرم مولکولي ماده و C m مولاريته و V حجم بر حسب ليتر است. مثال : 250 میلی لیتر محلول 0/2 مولار سود (NaOH) بسازید : مرحله ي اول : ابتدا جرم مولکولی NaOH را محاسبه می کنیم. مرحله ي دوم : در فرمول بالا اعداد را جایگزاري کرده و مقدار گرم بدست می آید. 250 0.2 40 2g 100 gr= C ã V lit ب ( زمانی که غلظت بر حسب غلظت معمولی باشد : = C غلظت بر حسب گرم بر ليتر و V= حجم بر حسب ليتر است. مثال : 100 میلی لیتر محلول 0/5 گرم بر لیتر سود (KOH) بسازید : gr C ج) زمانی که غلظت بر حسب مولاریته باشد و درصد خلوص ماده هم داده شده باشد : m M P V lit P= درصد خلوص تقسيم بر صد شود M= جرم مولکولي ماده و C m مولاريته و V حجم بر حسب ليتر است مثال : 250 میلی لیتر محلول 0/2 مولار سود (NaOH) با درصد خلوص 80 بسازید : مرحله ي اول : جرم مولکولی NaOH را محاسبه می کنیم. مرحله ي دوم : اعداد را در فرمول ها جایگزین می کنیم. 250 0.2 40 1000 2.5g 80 100 1
د) رابطه ي بین نرمالیته و مولاریته N=C m ãn n =تغيير عدد اکسايش براي فلزات در معادله ي واکنش نکته : در مورد فلزاتي که تغيير عدد اکسايش ندارند عدد اکسايش فلز ضربدر تعداد فلز در فرمول مولکولي ترکيب ) جزوه تکميلي ( g ه ( محلول سازي از جامدات در صورتي که نرماليته محلول را به ما داده باشند: M N n V lit = M جرم مولکولی و = n تغییر عدد اکسایش در معادله واکنش. 40 100 0.1 0.4 1 1000 100 میلی لیتر محلول 0/1 N از NaOH بسازید. مثال : مثال 100 : 2 میلی لیتر محلول 0/1 N از Na 2 CO 3 بسازید 105.99 100 0.1 0.53 2 1000 2
فرمول هاي مربوط به محلول سازي از مایعات الف ( ساختن محلول با غلظت مشخص از يک ماده ي غليظ با غلظت معين : رقيق غليظ C m1 V 1 = C m2 V 2 ب) ساختن محلول با غلظت مشخص از يک ماده ي غليظ با داشتن درصد خلوص و دانسيته : مرحله ي اول : غلظت ماده ي غليظ را با داشتن درصد خلوص و دانسيته بدست مي ا وريم. a =درصد خلوص و d= دانسيته و = M جرم مولکولي E= اکي والان و = n ظرفيت است که براي اسيد ها وبازها به ترتيب مساوي با تعداد + H و - OH ا زاد شده در محيط مي باشد. روش ساختن محلول با نسبت هاي مشخص : الف ( روش ساخت محلول يک به يک از اسيدها/ بازها : در اين روش حجم داده شده را نصف کنيد. به ميزان يک دوم ا ب ) به عنوان حلال ( و يک دوم اسيد / باز ) به عنوان حل شونده) دريک بشر بريزيد. مثال : ۱۰۰ ميلي ليتر محلول يک به يک هيدروکلريک اسيد بسازيد : ۱) ابتدا حجم را تقسيم بر ۲ مي کنيم ۵۰ ميلي ليتر ا ب و ۵۰ ميلي ليتر اسيد را با هم مخلوط مي کنيم. فراموش نکنيد ابتدا ا ب را در ظرف واکنش بريزيد و اسيد را به ا هستگي اضافه کنيد. ب) روش ساخت محلول ۲ به ۱ از اسيد / باز : عدد اول همواره نسبت اسيد / باز را نشان مي دهد و عدد دوم همواره ميزان حلال را مشخص مي کند. جمع نسبت ها در اين روش برابر با ۳ است بنابراين حجم داده شده را تقسيم بر ۳ مي کنيم و براي بدست ا وردن مقدار اسيد/ باز در عدد ۲ ضرب مي کنيم. 3
مثال : ۱۲۰ ميلي ليتر محلول ۲ به ۱ ا مونياک بسازيد : ۱) ابتدا ۱۲۰ را تقسيم بر ۳ مي کنيم حجم به دست ا مده برابر با ۴۰ مي شود و از ا نجايي که دو حجم ا مونياک لازم داريم بنابراين مقدار ا مونياک برابر با ۸۰ مي شود و حجم ا ب مورد نياز برابر با ۴۰ ميلي ليتر خواهد شد. ۲) ابتدا ا ب را در ظرف واکنش ريخته و ا مونياک را به ا هستگي به ا ن اضافه مي کنيم. ج) روش ساخت محلول ۳ به ۲ اسيد / باز : ۱) همانگونه که اشاره شد نسبت حجم اسيد / باز برابر با ۳ و نسبت حجم حلال برابر ۲ است. بنابراين جمع کل نسبت ها برابر با ۵ خواهد بود حجم داده شده را بر عدد پنج تقسيم مي کنيم. ۲ )عدد بدست ا مده در مرحله قبل را در ۳ ضرب مي کنيم حجم اسيد / باز بدست مي ا يد. ۳) عدد بدست ا مده در مرحله اول را در ۲ ضرب مي کنيم و حجم حلال محاسبه خواهد شد. مثال : ۱۵۰ ميلي ليتر نيتريک اسيد ۳ به ۲ بسازيد. ۱۵۰ را بر ۵ تقسيم نموده و عدد ۳۰ حاصل مي شود. عدد ۳۰ را در ۳ ضرب نموده و ۹۰ ميلي ليتر بدست مي ا يد که حجم اسيد است. عدد ۳۰ را در ۲ ضرب نموده و ۶۰ ميلي ليتر بدست مي ا يد که حجم ا ب است. ا ب را در بشر ريخته و اسيد را به ا رامي اضافه مي کنيم. (۱ (۲ (۳ (۴ د) مخلوط کردن دو ماده با دو درصد مختلف : m ليتر اسيد / الکل %n را به روي p ميلي ليتر اسيد / الکل q% ريخته ايم درصد ماده ي حاصل چقدر خواهد بود : مثال : ۲۰ ميلي ليتر استيک اسيد %۹۰ را به روي ۳۰ ميلي ليتر استيک اسيد % ۸۰ مي ريزيم درصد اسيد حاصل چقدر خواهد شد 20 90 30 80 20 30 84% 4
تبدیل درصد وزنی /وزنی به حجمی / حجمی به عنوان مثال :محلول %۱۰ وزني اتيل الکل چند درصد حجمي / حجمي است همانطور که مي دانيد محلول ۱۰ درصد يع ين در ۱۰۰ گرم محلول فقط ۱۰ گرم اتيل الکل وجود دارد به عبارتي مقدار حلال ) در اينجا ا ب ( برابر با ۹۰ گرم است. زيرا بر طبق رابطه ي زير : حلال + حل شونده = محلول اما همانطور که در ا زمايشگاه مشاهده مي کنيد اتيل الکل مايع است و وزن کردن ا ن کار دقيقي نيست. به همين دليل براي بدست ا وردن وزن ا ن مراحل زيرا دنبال مي کنيم. مرحله اول : از روي ظرف چگالي ماده را مي خوانيم. چگالي (d) برابر است با : d m V همانطور که مشاهده می کنید از تقسیم جرم جسم بر حجم آن چگالی بدست می آید. با جایگذاري در این معادله مقدار حجم را بدست می آوریم. به عنوان مثال براي اتیل الکل مقدار چگالی برابر با 0.794 g/l است و محلول وزنی که ما می خواهیم بسازیم 10 گرم اتیل الکل باید داشته باشد بنابراین خواهیم داشت. 10g 0.794 12.6mL مرحله ي دوم : در کتاب هاي مرجع شیمی چگالی محلول 10 درصد اتیل الکل را پیدا کرده و یادداشت می کنیم. که در اینجا g/ml 0.983 است و از فرمول بالا استفاده می کنیم و اینبار حجم محلول را محاسبه می کنیم. 100g 0.983 101.8mL مرحله سوم : دو عدد بدست آمده در مرحله ي اول و دوم را بر هم تقسیم می کنیم بدین ترتیب درصد وزنی وزنی به حجمی حجمی تبدیل می شود. 12.6 101.8 12.4% 5
به صورت اعداد تواندار به معناي علامت پیشوند (exa ) اگزا E 1000000000000000000 10 18 (peta) پتا P 1000000000000000 10 15 ( tera T ترا ) 1000000000000 10 12 (giga گیگا( G 1000000000 10 9 مگا( mega ) M 1000000 10 6 (kilo ) کیلو k 1000 10 3 هکتو( hector ) h 100 10 2 دکا( deka ) da 10 10 1 1 10 0 (deci ) دسی d 0/1 10-1 (centi) سانتی c 0/01 10-2 (milli) میلی m 0/001 10-3 (micro میکرو( μ 0/000001 10-6 ( nano نانو( n 0/000000001 10-9 (pico پیکو( p 0/000000000001 10-12 (femto فمتو( f 0/00000000000001 10-15 (atto آتو( a 0/000000000000000001 10-18 الف ( تبدیل واحدها : براي تبدیل واحدها می توانید از فرمول زیر استفاده کنید : n: یا توان براي زمانی به کار می رود که کمیت هاي ما به توان 2 یا 3 برسند. مثلا متر مربع یا متر مکعب در اینجا توان آن کمیت را جایگزاري می کنیم. به مثالهاي زیر توجه کنید: 400 mm =? Km 6
مراحل عملی محلول سازي جامدات : تجهیزات مورد نیاز : شيشه ساعت قاشقک قيف همزن شيشه اي ترازو بشر بالون ژوژه پنبه سر بالون ژوژه ا بفشان مرحله اول : محاسبات از يکي از روشهاي بالا انجام مي شود. مرحله ي دوم : تمامي مواد با ا ب مقطر موجود در ا زمايشگاه کر داده مي شود. مرحله ي سوم : شيشه ساعت را با پنبه کاملا خشک مي کنيم. سپس ترازو را روشن کرده و شيشه ساعت را روي ترازو قرار مي دهيم و صبر مي کنيم تا ترازو وزن ثابتي را نشان دهند. در مرحله ي بعد با فشار دادن دکمه Tare صبر مي کنيم تا دستگاه عدد صفر را نشان دهد. وقتي مونيتور ترازو عدد صفر را نشان داد با قاشقک از ظرف جامد مورد نظر را داخل شيشه ساعت مي ريزيم تا به وزن مورد نظر برسيم. توجه : دقت دستگاه را مدنظر قرار دهيد و يادمان باشد که همواره عدد ما ميتواند متناسب با اين دقت کم يا زياد باشد.يعني اگر دقت دستگاه ۰/۰۱ بود وزن اندازه گيري شده مي تواند به اندازه ۰/۰۱ بيشتر يا کمتر از مقدار محاسبه شده اندازه گيري شود. مرحله چهارم: ماده را درون بشر ريخته و در حدود ۲۰ تا ۳۰ ميلي ليتر ا ب مقطر حل مي کنيم. مرحله پنجم : در دهانه ي بالون ژوژه يک قيف گذاشته و ماده را از بشر به بالون ژوژه منتقل مي کنيم. در اين مرحله براي هدايت محلول و عدم پاشش بهتر است در ابتداي کار از همزن شيشه اي استفاده شود. سپس وسايلي که با ا ن کار کرديم با ا ب مقطر کر مي دهيم و ا ب مورد نظر را به بالون منتقل مي کنيم. مرحله شش: بالون را گردنه ي ا ن از ا ب مقطر پر مي کنيم و باقي ا ب مقطر را توسط پيپت به بالون منتقل مي کنيم تا به تقعر ا ب مماس بر خط نشانه باشد. مرحله هفتم : همگن سازي را انجام مي دهيم. 7
نکته اول : چنانچه موقع حل کردن در مرحله سوم دماي محلول بالا بود مطابق شکل زير عمل کنيد. سود آب معمولی یخ نکته ي دوم : اگر در آزمایشگاه همزن مغناطیسی وجود داشت مطابق روش زیر عمل کنید : ماده جامد وزن شده را به بالون منتقل کنید یک سوم حجم بالن را از آب مقطر پر کنید. روش دیگري براي محلول سازي 4 )ماده را روي همزن بگذارید تا کامل حل ( 5 تاخط شود نشانه را با آب مقطر پر کنید. 1) وزن کردن 8