Od hradu ke hradu Dvoudenní exkurze autobus, pěší turistika Náročnost: lehká Zaměření: historické, zeměpisné, environmentální Navržená trasa: Žamberk Litice Potštejn Žamberk (Ze Žamberka vlakem do Litic, z Litic pěšky podél Divoké Orlice do Potštejna a vlakem zpět do Žamberka ) Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím Euroregionu Glacensis
Navržená trasa: Ze Žamberka vlakem do Litic, z Litic pěšky podél Divoké Orlice do Potštejna a vlakem zpět do Žamberka Litice nad Orlicí Litice nad Orlicí je vyhledávaným výletním místem. Zdejší dominantou je středověký hrad Litice na strmém zalesněném kopci nad meandrem Divoké Orlice. Díky přirozené skladbě smíšeného porostu lesa s bylinným podrostem byl Hradní kopec Litice vyhlášen přírodní památkou. K zajímavostem patří průkop masivem Hradního kopce zvaný "Myší díra", který byl vybudován v 16. století, aby zamezil záplavám v obci, a malá vodní elektrárna z roku 1931. Protější svah poznamenala těžba tzv. litické žuly a objekty pro její 2
zpracování. Na okraji Litic směrem od Záchlumí byla v minulosti vyhloubena štola Orlice pro plánovanou, ale nerealizovanou těžbu barytu. Nejvyšším kopcem nad Liticemi je Chlum (603m ) nad pravým břehem Divoké Orlice, na kterém je zdaleka vidět telekomunikační věž. Hrad Litice Původně gotický hrad byl založen rodem Drslaviců kolem roku 1300 na strategicky výhodném místě vysokého ostrohu obtékaného ze tří stran řekou. Majestátní a nedobytné sídlo z něj vybudoval Jiří z Poděbrad, který nechal hrad přestavět a opevnit. Až do začátku 19. století patřil hrad Mikuláši z Bubna a jeho rodu, který ho koupil v roce 1562, ale už v druhé polovině 17. století byl hrad opuštěn, začal chátrat a panství se přesouvá do Žamberka. V roce 1815 koupil panství John Parish. Historickou památkou je zachovalá dřevěná zvonička u cesty k hradu. Z vnitřního hradu se zachovalo jižní křídlo s hranolovou věží, která je nejpozoruhodnějším objektem hradu. 3
V prostorách jižního paláce jsou uloženy ukázky archeologických nálezů z 15. až 17. století a dobové pohlednice. Cesta z Litic do Potštejna Litice jsou spojeny šestikilometrovou červenou turistickou trasou s Potštejnem, která vede úzkým a hlubokým údolím Divoké Orlice se strmými skalnatými svahy a balvanitým řečištěm.většinou granodioritové skály jsou modelované říční erozí a mrazovým zvětráváním. Na pravém břehu řeky najdeme i pískovcové slepencové balvany. U chaty Kamarád na levém břehu řeky spadá příkrým skalnatým svahem Tovaryšský potok a vytváří přes 7 metrů vysoký dvoustupňový vodopád. Potštejn Potštejn je obec při Divoké Orlici v nadmořské výšce 315 m s přibližně 900 obyvateli. Již od druhé poloviny 18.století městečko proslulo coby vyhledávané klimatické lázně. V historickém jádru stojí klasicistní kostel sv. Vavřince postavený v letech 1815 1821 a 4
pozdně barokní nedávno zrekonstruovaný zámek. Hlavní dominantou Potštejna je zřícenina stejnojmenného hradu, který dal obci název. Gotický hrad Potštejn byl postaven koncem 13. století na kuželovitém kopci Půtou z rodu Drslaviců. Odtud název Půtův kámen, německy Puttenstein, zkomoleně Potštejn. Půtův syn Mikuláš se stal po zavraždění otce loupeživým rytířem, proto král Jan Lucemburský poslal na Potštejn syna Karla s královským vojskem a roku 1339 byl hrad dobyt a zpustošen, Mikuláš byl zabit a od té doby se traduje pověst o loupežnickém pokladu na Potštejně. V první polovině 18. století získal Potštejnsko rod Harbuval Chamaré. Jeho představitel Jan Antonín uvěřil pověsti o pokladu a 35 let po něm intenzivně pátral. Nic nenašel, ale jeho příběh inspiroval známého českého 5
romanopisce Aloise Jiráska k napsání povídky Poklad. Díky němu se Potštejn dostal do širokého povědomí a byly započaty záchranné práce. Od roku 1999 vlastní hrad obec Potštejn. Vlastní hrad má kruhový půdorys a chránily jej tři podkovovitě soustředěné hradební zdi. V areálu hradu se nachází kaple sv. Jana Nepomuckého z roku 1766, kaple svatých schodů, poslední zastavení k hradu vedoucí křížové cesty Boží hrob z roku 1754 a pamětní deska Jiráskova Pokladu, ve vstupní čtvrté bráně je připravena expozice o historii hradu. Zámek Potštejn Přestavět původní objekt na pozdně barokní zámek nechal v letech 1749 1755 hrabě Jan Ludvík Harbuval Chamaré jako náhradu za zpustlý starý hrad. Tento nový majitel panství vybudoval v Potštejně také plátenickou manufakturu, jejíž produkty byly vyváženy i do zámoří. Zámek sloužil jako rodinné sídlo, správní středisko velkostatku a administrativní budova manufaktury. Byl obklopen zahradou a parkem s vzácnými dřevinami. Po rodu Chamaré získali panství Dobřenští z Dobřenic. Po roce 1945 byl zámek na základě Benešových dekretů zestátněn a později zde bylo zřízeno odborářské školící středisko, pro jehož účely byly provedeny velmi necitelné stavební úpravy degradující barokní památku. 6
Dnes je zámek v soukromém vlastnictví a jeho majitelé po náročné rekonstrukci objekt v roce 2006 otevřeli pro veřejnost. Modlivý důl Přírodní rezervace Modlivý důl zahrnuje svahy zalesněné rokle 1,5 km jižně od Potštejna. Název této lokality pochází od zdejšího shromaždiště Českých bratří, kteří se tu scházeli k modlitbám. Svědčí o tom kamenný památník na přístupové cestě k rezervaci. Geologickým podkladem jsou především tmavé krystalické vyvřeliny granodiority a křemenné diority. Květenu tvoří hodnotný bukový porost s charakteristickým bylinným podrostem. Roste tu např. samorostlík klasnatý (Actaea spicata), řeřišnice nedůtklivá (Cardamine impatiens), kyčelnice devítilistá Dentaria enneaphyllos), kyčelnice cibulkonosná(dentaria bulbifera), zimolez černý (Lonicera nigra), kapradina laločnatá (Polystichum aculeatum), vrbina hajní (Lysimachia nemorum), rozrazil horský (Veronica montana), pryskyřník kosmatý 7
(Ranunculus lanuginosus) aj. Zástupcem fauny je mlok skvrnitý (Salamandra salamandra), hnízdí tu typické lesní druhy, např. holub hřivnáč Columba palumbus), puštík obecný (Strix aluco), strakapoud velký (Dendrocopos major), brhlík lesní (Sitta europaea). Hmyz zastupují např. střevlík kožitý (Carabus coriaceus) a s. vrásčitý (C. intricatus). 8
Od zamku do zamku Wycieczka jednodniowa: pociągiem i pieszo Poziom trudności: lekki Tematyka: historyczna, geograficzna, środowiskowa, biologiczna Proponowana trasa: Žamberk Litice nad Orlicí Potštejn Tento projekt je spolufinancován z prostředků ERDF prostřednictvím Euroregionu Glacensis 9
Proponowana trasa: Ze Žamberka pociągiem do Litic, z Litic pieszo wzdłuż Divoké Orlice do Potštejna a pociągem z powrotem do Žamberka Litice nad Orlicí Litice nad Orlicí są ulubionym celem wycieczek. Na stromym zalesionym pagórku nad meandrami rzeki Divokej Orlicy wznosi się średniowieczny zamek Litice. Z powodu naturalnego lasu mieszanego i rzadkich roślin zostało Wzgórze Zamkowe uznane Pomnikiem Przyrody. W XVI wieku wykonano przekop przez wzgórze zwany Myszą dziurą, który ma zapobiegać powodziąm. Następną ciekawostką jest mała elektrownia wodna z roku 1931. 10
Wygląd przeciwległego zbocza odmieniło wydobywanie tzw. Litickych gnejsów i budynki do ich obróbki. Sztolnia wykonana niedaleko Litic w kierunku od Záchlumí miała służyć do wydobywania barytu, ale ten zamiar nie został zrealizowany. Najwyższym pagórkiem na obszarze Litic jest Chlum (603m n.p.m.) nad prawym brzegiem Dzikej Orlicy, na którym z daleka widać wieżę telekomunikacyjną. Zamek Litice Pierwotny gotycki zamek został zbudowany przez ród Drslawiców około roku 1300. Zamek jest umiescowiony na strategicznie korzystnym miejscu, gdyż rzeka omija z trzech stron wysokiej urwisko, na którym jest zbudowany. Jiří z Podziebrad obrał zamek za swoją siedzibę i stworzył z niego twierdzę nie do zdobycia. Do początku XIX wieku zamek pozostawał w posiadaniu rodziny Mikuláše z Bubna, który go kupił w roku 1562, lecz już w drugiej połowie XVII wieku został zamek opuszczony i popada w ruinę, siedziba rodu została przeniesiona do 11
Žamberka. W 1815 roku kupił ziemię John Parish. Pamiątką historyczną jest zachowana drewniana dzwonnica obok drogi do zamku. Ze środkowego zamku zachowało się południowe skrzydło z najciekawszym obiektem zamku, wieżą o przekroju graniastosłupa. W pomieszczeniach południowego pałacu umieszczono znaleziska archeologiczne z XV-XVII wieku oraz widokówki. Droga z Litic do Potštejna Sześciokilometrowej długości czerwony turystyczny szlak wiodący wąską i głęboką doliną rzeki Dzikiej Orlicy, ze stromymi zboczami i korytem z głazami łączy Litice z Potštejnem. Przeważnie skały granodiorytowe zostały modelowane przez erozję rzeczną i wietrzenie mrozowe. Na prawym brzegu rzeki możemy znaleźć też piaskowcowe, zlepiencowe głazy. Na lewym brzegu rzeki przy chacie Kamarád (Kolega) spada stromym skalistym zboczem Tovaryšsky strumyk tworząc dwustopniowy wodospad, o wysokości 7 metrów. 12
Potštejn Wioska Potštejn leży nad rzeką Diwoka Orlica, na wysokości 315 m n.p.m., zamieszkuje ją około 900 osób. Miasteczko, już od drugiej połowy XVIII wieku, zasłynęło jako uzdrowisko. W historycznym centrum znajduje się kościół św. Wawrzyńca w stylu klasycystycznym, zbudowany w latach 1815 1821 i niedawno odnowiony pałac w stylu późnego baroku. Nad wioską dominują ruiny zamku, od którego wzięła swą nazwę. Zamek gotycki Potštejn Zamek gotycki Potštejn został zbudowany na wzgórzu pod koniec XIII wieku, przez Půtę z rodu Drslawiców. Stąd nazwa Půtůw kamień, po niemiecku Puttenstein, czasem Potštejn. Syn Půty, Mikuláš został po śmierci ojca rycerzem rabusiem, dlatego król Jan Luksemburski wysłał na Potštejn syna Karola z królewskim wojskiem i w roku 1339 zamek został zdobyty i zniszczony, Mikuláša zabito, i od tej pory znana jest legenda o skarbie w zamku. W pierwszej połowie osiemnastego stulecia otrzymała Potštejn w posiadanie rodzina Harbuwal Chamare. Jej przedstawiciel Jan Antonín uwierzył w legendę o skarbie i 35 lat go intensywnie szukał. Nic nie znalazł, ale opowieść o nim była inspiracją dla znanego czeskiego powieściopisarza Aloisa Jiráska do napisania powieści 13
Skarb (Poklad). Dzięki niej Potštejn stał się popularny i zostały rozpoczęte prace renowacyjne. Od roku 1999 zamek jest w posiadaniu gminy Potštejn. Zamek ma przekrój kręgu, chroniły go trzy mury o przekroju podkowy. Na terenie zamku jest umieszczona kaplica św. Jana Nepomucena z roku 1766, kaplica świętych schodów, i ostatní przystanek drogi krzyżowej Boży grób wiodącej do zamku, z roku 1754 i tablica upamiętniająca,,skarb Jiráska, w wejściowej czwartej bramie znajduje się ekspozycja o historii zamku. Pałac Potštejn W latach 1749 1755 kazał hrabia Jan Ludwik Harbuwal Chamare przebudować stary obiekt na pałac w stylu póżnobaroko wym w miejsce popadłego w ruinę zamku. Nowy właściciel wybudował w Potštejnie również manufakturę tkacką, której produkty były eksportowane także za morze. Pałac 14
słóźył jako siedziba rodu, siedziba zarządcy majątku i administracja manufaktury. Otaczał go ogród oraz park z rzadko spotykanymi drzewami i krzewami. Następnym właścicielem zostali Dobřenští z Dobřenic. Po roku 1945 na podstawie dekretów Benesza pałac przejęło państwo, następnie służył jako ośrodek szkoleniowy. Z tego powodu został przebudowany, przy okazji tracąc barokowy styl. Dzisiaj pałac jest własnością prywatną, jego właściciele po rekonstukcji otworzyli go dla zwiedzających w 2006 roku. Modlivý důl Rezerwat przyrody Modlivý důl rozprzestrzenia się na zboczach zalesionej kotliny 1,5 km na południe od Potštejna. Nazwa Modlivý důl wywodzi się od tutejszego miejsca zgromadzeń Czeskich braci, którzy tutaj zbierali się na modlitwę. Świadczy o tym kamienny pomnik znajdujący się na drodze do rezerwatu. W budowie geologicznej przeważają ciemne skały magmowe krystalyczne - granodioryty i kwarcowe dioryty. 15
Rośnie tutaj las bukowy z rzadkimi roślinami. Rośnie tu np. Czerniec gronkowy (Actaea spicata), Rzeżucha niecierpkowa (Cardamine impatiens), kyčelnice devítilistá Dentaria enneaphyllos), kyčelnice cibulkonosná(dentaria bulbifera), zimolez černý (Lonicera nigra), kapradina laločnatá (Polystichum aculeatum), vrbina hajní (Lysimachia nemorum), rozrazil horský (Veronica montana), pryskyřník kosmatý (Ranunculus lanuginosus) i inne. Żyją tutaj mlok skvrnitý (Salamandra salamandra), gniazdują tu typowo leśne ptaki, np. holub hřivnáč Columba palumbus), puštík obecný (Strix aluco), strakapoud velký (Dendrocopos major), brhlík lesní (Sitta europaea). Z owadów m.in. występują: střevlík kožitý (Carabus coriaceus) a s. vrásčitý (C. intricatus). 16