Ұлы Жібек жолы қайта жаңғыратын күн жақын

Transkript

1 225 (451) 25 желтоқсан сенбі 2010 жыл Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет 147,14 Хабиба ЕЛЕБЕКОВА: Нағыз әнші анадан әнші болып туады 192,76 4,80 Әрбір жер-су атауында өзіндік сыр бар. Қазақ оны белгілі дүниелерге орайлас қояды. Астарына үңілсеңіз, көптеген деректі кезіктіре алатының ақиқат. Олар жұртты еріксіз өзіне қызықтыра түседі. Ұлан-байтақ даламызда мұндай қастерлі орындар көп. Қашаннан да қазақылық қалпын сақтап келе жатқан Сыр бойында осындай жер-су атаулары жетерлік. Олардың кейбірінің атауы жайлы бірнеше болжам жасауға болады. Өйткені сол атаудың өзінен халқымыздың бай тілінің қоры мол екенін аңғару қиынға соға қоймас. Қызылорда облысында Қазалы атты жер бар. Кішкене ғана елді мекен емес. Ауданның атын иеленіп отыр. Облыстың солтүстік бөлігінде қоныс тепкен. Қазалының атын естіген жан елеңдеп қалады. Ол жайында түрліше болжам жасауы кәдік. Біз де құймақұлақ қарттардан естіген әңгімені елдің есіне тағы бір мәрте салуды қолай көріп отырмыз. - 1, , , ,44 94, Идеядан өндіріске жеткен жаңалық ҚР Премьер-министрі Кәрім Мәсімов Түркияның Ыстамбұл шаһарында өтіп жатқан Экономикалық ынтымақтастық ұйымына мүше елдер мемлекет және үкімет басшыларының 11-саммитіне қатысып, сонымен қатар Үкімет басшысы Түркия Президенті Абдулла Гүлмен келіссөз өткізді. «Мүмкіндікті пайдалана отырып, Қазақстанды Астанадағы ЕҚЫҰ саммитінің табысты өтуімен құттықтаймын», деді Түркия басшысы К.Мәсімовпен болған кездесуде. Тараптар экономика саласындағы өзара байланыстарды тереңдету, өзара инвестициялар мен тауар айналымын арттыру, сондайақ Экономикалық ынтымақтастық ұйымы аясындағы көпжақты қарым-қатынастарды дамыту мәселелерін талқылады. 2-бет Аралдың қаяз балығына қамқорлық жетіспей жүр Құбаш САҒИДОЛЛАҰЛЫ Саммитке қатысушыларға өзінің құттықтау сөзінде Түркия басшысы Абдулла Гүл жер көлемі 7 миллион шаршы шақырым, 400 миллионға жуық халқы бар ЭЫҰ-ның орасан зор әлеуетін атап өтті. «Сонау 2005 жылы Астанада сыртқы істер министрлерінің кеңесі өткізілді. Онда 2015 жылға дейінгі тұжырымдама қабылданды. Маңызды қадам жасалды, бірақ жүріп өткен қашықтық мардымсыз. Біз инвестиция, көлік, коммуникация және өнеркәсіп салаларындағы ынтымақтастықты нығайтуға тиіспіз, өйткені біз өзіміздің алдымызға жоспарлап қойған онжылдықтың тең жартысын өткердік. Жаңа ұсыныстарды біз алдағы жылдың бірінші жартысында дайындауымыз керек және онымен мемлекетаралық комиссия жұмыс жасауы тиіс», деп санайды Түркия Президенті. Сондай-ақ Абдулла Гүл ЭЫҰ бойынша әріптестеріне қаржы саласындағы ынтымақтастықты кеңейте түсіп, ЭЫҰ Сауда және даму банкінің капиталына кіруге ұсыныс жасады. «ЭЫҰ Сауда және даму банкі, Ислам және Азияның даму банктері әріптестік ауқымында біздің аймақтағы маңызды жобаларды бірлесе жүзеге асыра алады», деп мәлімдеді А.Гүл Ыстамбұлда өтіп жатқан ЭЫҰ 11-саммитінде сөйлеген сөзінде. ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ХИКМЕТТЕРІ 22,15 ДАТ! БАСТАМА 2-бет Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ Бұл туралы Астана қалалық бастамашыл тобының жетекшісі, қалалық мәслихат депутаты Владимир Редкокашин мәлімдеді. «Бүгін біз өз өтінішімізді орталық сайлау комиссиясына тапсырдық. Өтінішті бір аптаның ішінде қарайды деп ойлаймын жылдың алғашқы онкүндігінде өтініш тіркеліп, референдумға керекті сауалнама парақтары әзірлене бастайды деп үміттенемін», деді шаһар қалаулысы. Оның айтуынша, референдум өткізуді халықтың басым көпшілігі қолдайтын көрінеді. Елордадағы бастамашыл топтың жетекшісі науқан алдағы жылдың наурыз айында өтеді деп топшылап отыр. Орталық сайлау комиссиясында жалпыұлттық реформа өткізетін қаржы жоқтығын алға тарқан белсенділер басшысы: «Референдумға мемлекет қаржысын жұмсауға болмайды, сондықтан бұл мәселені қор құру арқылы шешетін шығармыз», деді. Референдум өткізу үшін 200 мың қол жинау аса қиын шаруа еместігін алға тартқан Вла димир Редкокашин кезекті Жалғасы 3-бетте науқан қазіргі Президенттің өкілеттілігін 2020 жыл ға дейін ұзартуды мақсат ететінін тілге тиек етті. Бастамашыл топтың өтінішін ОСК өкілдері 27 желтоқсан күні қарайтыны белгілі болды. Естеріңізге сала кетейік, дәл осындай бастамашыл топ бейсенбі күні Өскеменде құрылып, Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың өкілеттілік мерзімін 2020 жылдың 6 желтоқсанына дейін ұзарту туралы ұсыныс айтқан болатын. Бірінші болжам. Аудан дарияның жағасында қоныс тепкен. Өзеннің оң жағасында кішкене өзекшелер бар екен. Ондағы ел-жұрт балық аулауды кәсіп етеді. Ертеде қазіргідей балық аулайтын құралжабдық халықтың қолында қайдан болсын? Қолдағы бармен тіршілік жасайды. Жазда шанышқы, қыста қазамен әрекет етеді. Ертеректе қаза деген балық аулау құралы болған екен. Түнгі мезгілде жер сілкінді ЗІЛЗАЛА Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың өкілеттілігін ұзарту жөнінде референдум өткізу жөніндегі бастамашыл топ орталық сайлау комиссиясына тіркеу туралы өтініш білдірді. Қазалы атауы қайдан шыққан? Жалғасы 2-бетте Референдум тағдыры 27 желтоқсан күні шешіледі Байбатшаев қалай кредит алды? 6-бетте Ұлы Жібек жолы қайта жаңғыратын күн жақын Алматы облысында тағы жер сілкінді. Оның қуаты MSK-64 шкаласы бойынша екі балл болған. ҚР Төтенше жағдайлар министрлігі мамандарының мәліметінше, желтоқсанның 23-і күні сағатта байқалған жерасты дүмпуі Іле Алатауы жоталарынан оянған. Сілкіністің эпицентрі Алматы қаласынан 104 шақырым қашықтықта. Сейсмикалық құбылыс Саты елді мекенінде байқалған. Министрлік мамандары жер сілкінісінің айтарлықтай қуатты болмағанын, зардап шеккендер мен ғимараттардың қирауы туралы деректер жоқ екенін хабарлады. Естеріңізде болса, осыдан екі апта бұрын да Алматы облысында қуаты MSK-64 шкаласы бойынша үш балл болатын жер сілкінісі тіркелген еді. Дүмпудің ошағы Алматыдан 45 шақырымда анықталған болатын. ҚР Білім және ғылым министрлігі Сейсмология институты мамандарының деректеріне қарағанда, дүниежүзінде күніне орташа есеппен 7000-нан астам жер сілкінісі болып жатады екен. Оның ондаған дерегі Қазақстанның аумағында тіркеледі. Мамандардың соңғы болжамына қарағанда, енді желтоқсанның 29-ына дейінгі аралықта сейсмикалық ахуалы тұрақсыз Алматы облысы аумағында MSK-64 шкаласы бойынша жеті баллға жететін жер сілкінісі болмайды. Болатбек МҰХТАРОВ ОЙ-КӨКПАР Мешіттерде орысша уағыз жүргізетін имамдарды ұстау керек пе?...дедiм-ай, ау! 4-бет ИӘ Дмитрий МЕДВЕДЕВ, Ресей Президенті: Мен әріптесіме (Барак Обамаға) жақсы бір демалыс тілеймін. Мен кеше өзіне де айттым «демал Барак» деп. ( Ершат ОҢҒАРОВ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сараптама және талдау бөлімінің меңгерушісі: Діннің асыл мақсатын орыс тілінде жеткізгеніміз дұрыс болады. Себебі өзіміз өмір сүріп жатқан нақты қоғаммен санасу керек. Бізде қазір мектептер орысша, балабақшалар орысша оқытады. Өзге ұлт өкілдерін былай қойғанда, тіпті өзіміздің қазақтардың да көбі орыстілді. Балабақша кезінен орысша тәрбие алған адамдарына дінді қазақтың әдеби тілінде ұғынуы қиынға түсетіні анық. Сондықтан өзге ұлт өкілдері түгіл, өзіміздің қазақтарға діннің кейбір тұстарын орысша баяндасақ, олар әлдеқайда оңай ұғынып жатады. Оның үстіне, мұсылманшылық дегеніміз тек қазаққа ғана тән сенім емес қой. Орыс тілінде де діннің асыл мақсаттары орындала береді. Ислам діні, жалпы, әлемге, адамзатқа түскен ортақ дін болғандықтан, оның қағидаларын барлық ұлттарға жеткізуіміз керек. Православ шіркеулері қазақша үйреніп жатқанда қазақстандық мешіттер де орыстілді қауымның қамын ойлап, дін үйренуде олардың мүмкіндігі шектеулі болып жатқанын сөз етуде. Қазақстан мұсылмандар діни басқармасы орыс тілінде уағыз жүргізе алатын имамдарға сұраныс бар екенін және бұл мәселенің шешіліп жатқанын жиі айтады. Алайда сол орыстілді имамдарға сұраныс бар екеніне күмәнмен қарайтын азаматтар да бар. Олардың ойынша, салыстырмалы түрде азшылықты құрайтын орыстілді мұсылмандар үшін қаржы төгіп, арнайы мамандар дайындауға қажеттілік жоқ. 3-бетте ЖОҚ Қазір біздің мешіттер де орыстандырылып жатыр. Меніңше, бұл жақсылықтың нышаны емес. Құдайға шынайы бет бұрғысы келген адам оған барудың жолын табады. Оған тап қазақ тілі кедергі бола қояды деген пікірмен өз басым келісе алмаймын. Мысалы, қазір барлық мешіттер орыстілді молдалармен жарақтана бастасын делік. Оған қанша қаржы құйылады? Орыстілділердің мешітке бас сұғуының өзі сирек құбылыс. Сол анда-санда мешітке бас сұғатын саусақпен санарлық өзге ұлт өкілдеріне орыстілді молда жалдау үшін де ақша төгетіндей мешіттер бай емес қой. Ортағасырдан бергі қазақтың дін ғұламаларының еңбектері шаң басып архивтерде жатыр. Егер бай болса, сол ақшаны соған неге жұмсамасқа? Өткенде Қожа Ахмет Ясауидің кітабын іздеп, ешбір дүкеннен таба алмадым. Кенесары ҚАПТАҒАЕВ, «Ұлт дабылы» қоғамдық қозғалысының жетекшісі:

2 2 ҚОҒАМ ҚАЗАҚ ЖЕРІНІҢ ХИКМЕТТЕРІ Қазалы атауы қайдан шыққан? Басы 1-бетте Уақыт өте келе бұл кәсіпті меңгерген жұрттың қарасы көбейе береді. Оларды қаза басушылар деп атай ды. Сырттағы ел қаза басқан жерді «Қазалы» деп атап кетеді. Негізінде, бұл жер кім-кімге де қолайлы бол ған екен. Тіпті осы маңайға Бұқара мен Хиуадан, Орынбор мен Қарқара лыдан саудагерлер мен көпес тер келе бастайды. Дарияның жа ғасында баубақша өсірушілер де толайым табысқа кенеліп жата ды. Осының арқасында аталмыш қоныс маңында жиналған жұрттың қа расы жылдан-жылға арта бе реді. Екінші болжам. Қашаннан да халық қара қылды қақ жарған қазылар көмегіне жүгініп келген. Елдің арасында турасын айта білетін адамдар аз болмаған. Осындай төрелігін айтып, төрге озған адамдарды ел ерекше құрмет тұтқан. Қазіргі Қазалы жерінде жұрттың алғысына бөленген бір кісі болған екен. Жергілікті жұрт оны сыйлап, бастарына қиын-қыстау шақ туғанда оған жүгінгенге ұқсайды. Ол да ешкімнің бет-жүзіне қарамаған. Әрдайым әділдік іздеген әлеуметтің сөзін сөйлеген. Қарапайым халыққа тізе батырған төрелер оның алдынан сөзден жеңіліп шыққан дейді көнекөздер. Осындай қазыны ардақ еткен бұл аумақ қазының қарауындағы жер деген дейді. Ол бертін келе өзгеріске ұшыраған. Одан Қазалы деген атау шыққан деген болжам айтушылар да бар. Үшінші болжам. Елдің аузында әлі күнге дейін сақталған тағы да бір ескі әңгіме бар. Қазалы қонысының маңайында бұрындары айдыны шалқыған көл болған деседі. Онда көптеген көл құстары мекен еткен. Көлдің беті аққу мен қаздан көрінбеген екен. Осындай табиғат байлығына сүйсінген ел-жұрт аз болмаған. Қаздың көптігіне байланысты «Қаз елі» деген атау шыққан көрінеді. Бертін келе ол елдің аузында Қазалы аталып кеткен екен. Төртінші болжам. Қазалы ауданынан жақын жерде Жанкент деген көне шаһар бар. Аталмыш қаланың тарихы жайлы айтылар әпсана аз емес. Солардың бірі Бегім сұлу оқиғасына байланысты. Көрікті жарын қызғанған Санжар оның бір қолы мен бұрымын қырқып тастайды. Өзінің ақтығын дәлелдеген Бегімнің қолы мен бұрымы бұрынғы қалпына қайта келген екен. Қызының жазықсыз зәбір көргеніне көзі жеткен Қарабура әулие күйеу баласына ренішін білдіреді. Осы наланың салдарынан Санжар хан билеген Жанкент қаласына жыландар шабуыл жасайды. Қайғылы оқиға салдарынан қаза болғандар көп болған екен. Сондықтан бұл аймақ Қазалы аталып кеткен деседі тағы бір дәлел айтушылар. Қазалы өңірдегі іргелі ауданның бірі. Ауданда 80 мыңнан астам халық тұрады. Ондағы ағайындар егін өсіріп, төрт түлікті түлетіп отыр. Сондай-ақ дария бойындағы елдің тағы бір кәсібі балық аулауға көңіл бөлген көпшілік те бар. Бұл болжамның қайсысы шындыққа жанасады? Қай-қайсысына да назар аударуға болатын секілді. Дегенмен толық қорытынды жасауға нақты дерек жоқтың қасы. Әйтсе де қазақтың қай жері де осындай бағзы заманның қатпарлы құпиясын қойнауына жасырып жатыр. Әділжан ҮМБЕТ, Қызылорда облысы МӘСЕЛЕ ИННОВАЦИЯ Идеядан өндіріске жеткен жаңалық Келесі жыл келелі мерекелер жылы, бабаларымыз ғасырлар бойы аңсаған тәуелсіздікке қол жеткізгенімізге жиырма жыл. Семей ядролық полигонында сынақ тоқтатылғанына жиырма жыл. Бір кездері тұрмысы түзу, тынысы алымды Қазақстан картасында жоқ қалалардың күйі қашып, өңі кете бастаған-ды. Осы кезде егемендігіне қол жеткен Қазақ елі жаңа серпілістің қуат ты күшін қайта оятып, Курчатов сияқты қа лаға жан бітірді. Осыдан бес жыл бұрын Кур чатовта Қазақстан Үкіметінің қаулы сымен «Ядролық технологиялар паркі» акцио нерлік қоғамы құрылды. Міне, аталған парк кезең-кезеңімен іске кірісіп, инновация лық дамудың жаңа жобаларын біртіндеп жүзеге асыра бастады. Курчатовтағы бұ рынғы атом полигонының ғылыми әлеуетін енді бейбіт мақсатта пайдалану үшін ядролық технопарк жұмыс істей бастады. Ал міндет жеделдетіліп жүзеге асырылып жатқан шақта енді сол ғылым жетістіктерін іс жүзінде пайдалану қажеттілігі туындады. Мәселе алғаш рет Елбасының 2003 жылғы Қазақстан халқына арнаған Жолдауында көтерілді. Елбасының осыдан үш жыл бұрынғы кезекті Жолдауында алдағы он жылдың басты отыз бағыты белгіленіп, соның он екінші бағытында электр энергети ка лық ресурстарды дамыту және атом энер ге тикасының негіздерін жасау нақтылан ды. Яғни Жолдауда атом энергетикасын дамыту, елімізде атом электр стансысы құрылысының негіздемесін жасау қажеттігі ай тылды. Курчатовта шоғырланған ғылыми әлеуеттің салмағы өте зор. Бүгінде мемлекетіміз әлемдегі бәсекеге барынша қабілет ті 50 елдің қатарына кіруге талпыныс жа са ған шақта, ядролық технопарк жетістік терін оның мүмкіндіктерін заман ағымына сай пайдалану іскерлігімізді танытса кер ек. Елімізде үш негізгі және өңірлік үш тех нопарк құрылысы қатар қолға алынды. Кур чатовтағы ядролық технопарк солардың ең бастысы. Оның негізін алғашқы сәтінен бастап, техника ғылымының канди даты Абзал Құсайынов ұйымдастырып, өріс ті өркендету үстінде. Ұтымды істердің ұйт қысы бола білген басшы заманауи Сырдағы ау сүзген ағайын қаяз балығы жайлы жиі айтады. Аталмыш «су маржаны» айдынды Аралдың айбынын асырды. Тіпті оны теңіздің төлқұжаты болған балықтың түрі ретінде бағалайды. Солай боларлық жөні бар секілді. Өйткені қаяз тек Аралға тән балық түрі саналады. Әрине, төрткүл дүниеде оған ұқсас түрлері жетерлік. Дегенмен қаяздың олардан ерекшелігі көп. Өкінішке қарай, өткен ғасырдың ортасына дейін теңізде аталған балық молынан кездесіп қалатын. Сол кезеңде тонна шамасында қаяз ауланған. Бұл теңізден сүзілген балықтың біршама бөлігін құраған екен. Одан бергі уақытта қаяздың азаюы байқалды. Тұқымы тұздай құрып кетуге де шақ қалған. Әділжан ҮМБЕТ идеяларды нақты өндіріске айналдыруда білікті де іскер маман екендігін таныта алды. Оның дәлелін ядролық технопарктегі қысқа мерзімдегі жаңалық-өзгерістерден көруге болады. Осыдан тура екі жыл бұрын радиациялық технологиялар кешені және биыл қолдануға берілген әкімшілікөндірістік ғимараты қосылды. Жер-жерден мұнда келіп түсіп жатқан инновациялық ұсыныстар саны уақыт өткен сайын артуда. Бүгінде аумағы 7 мың шаршы метр жерді алып жатқан кәсіпорында бизнес-орталық пен бизнес-инкубатор ұйымдастырылды. Соның нәтижесінде өндірілген өнімді сырт қа шығаруға мүмкіндік молайды. Технопарк қызметкерлері үшін 50 пәтерлік үй және 4 пәтерлік екі үй пайдалануға берілді. Курчатов қаласының өсуі мен өркендеуіне ядролық технопарктің қосар рөлі ерекше. Қазақстанның бәсекеге қабілетті әлеуетін арттыруға «Қазақстанда жасалған» деген белгімен өндірілетін заманауи тауарды осы ядро лық технопаркте өндіру басталып та кетті. Қазіргі таңда Радиациялық техноло гия лар кешенінде ЭЛВ-4 электронды өнді ріс тік жеделдеткішінің көмегімен мате риал дардың физикалық көрсеткіштері мен молекулярлық деңгейде құрамын өзгертуге атом талшықтарын пайдалану өнім нің сапасын арттыру үшін қолданылып ке леді. Ал 2012 жылы радиациялық тазарт қыш корпусының іске қосылатындығын ескерер болсақ, елімізде медициналық бұйым дар мен дәрі-дәрмектерді өңдеуде іргелі жолдардың бірі ашылмақ. Технопарк құрылып, іске кіріскеннен ке йін мұнда инновациялық жаңалықтарға негізделген бірнеше бірлескен кәсіпорын пайда болды. Мысалы, қазақстандықкореялық Kaz-Kor Nu Tech Companу біріккен ком паниясы «Казкор» суоқшау лағыш жа бын материалын шығарып жатыр. Оның да беріктігі мен пайдалану ұзақтығы қасиет тері ерекше. Мұндай материал, негізі нен, ғимараттардың төбесін жабу мен бас сейн құрылысында пайдаланылады жылы құрылған қазақстандықресейлік Xsen on компаниясы радиациялық-тігін дел ген фармпрепараттар мен Аралдың қаяз балығына қамқорлық жетіспей жүр емдік-ас хана лық минералдық су шығарады жылдан бастап «Ядролық технологиялар паркі» АҚ украиндық «Демпург» әріптес компаниямен «Демпург- PNT» ЖШС-ның бірге теміржол құрамалары үшін тежегіш жабдықтар өндірісіне кірісті. Бүгінгі таңда «Демпург-PNT» ЖШС-мен шығарылатын өнім мол сұранысқа ие. Өнімге басты тапсырыс берушілердің ішінде «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясын атап кету ге болады. Бірлескен қазақстандық-ресейлік Kazfoam кәсіпорны ЭКОИЗОЛ кө піршік полиэтилен шығарумен айна лы суда. Бұл өнімнің артықшылығы жылу оқ шау лағыш, шулы дыбыстар мен су өткіз беу, оны пайдаланудағы қолайлылық пен қа уіп сіздікті, пайдалану мерзімінің ұзақты ғын атап айтуға болады. Материалды аза маттық және өнеркәсіптік құрылыста, жылу жү йесінде, автомобиль және кеме жасау ісін де, халық тұтыну тауарлары өндірісінде жә не басқа толып жатқан шаруада кеңінен пай далануға болады. Ядролық технопарктің тікелей қатысуымен ғылыми жаңалықтың өндіріске ара ласуы негізінде бірер жылдан соң технопарк кәсіпорындарында шамамен 1200 жұмыс орны ашылады деп жоспарланып отыр. Балық шаруашылығының қыр-сырына қанық мамандар олардың кеміп кету салдарын былайша болжайды. Қаяз уылдырық ты өрістеп барып шашатын көрінеді. Яғни оған біраз аумақ қажет етіледі. Табиғат тың құндылығына қол сұғудан тартына қоймаған кезең болды. Дария бойынан қан шама тоспа мен бөгет салынды. Айналып келгенде, бұл жағдай қоршаған ортаға орасан зор апат алып келді емес пе? Ай надай жалтыраған Аралдың аңқасы кепті. Оның су астындағы тіршілік иелеріне де зия ны аз болған жоқ. Осының салдарынан қаяз балығы мүлдем азайды. Оған теңіз суы ның тұзды болғаны да залал келтірді. Атал мыш «су маржанының» кеміп кетуі ғалымдарды да алаңдатқан. Қазір еліміздің «Қызыл кітабында» қаяз қорғауға алынған балықтың бірі болып отыр. Дария жағасындағы ел қаяздың дәмді лігін әлі күнге дейін жыр етеді. Аузыңнан ақ май ағызған балық дастарқанның төрінен орын алатын. Оған қоса, ол өте ірі балық есебінде де бағаланады. Ұзындығы 1 метрге жуық. Салмағы келіні шамалай ды. Ең майдасы 4-5 келіден кем емес. Әрине, бұл балықшы қауымға мол табыс алып келері даусыз. Саны азайған қаяздың орнына камбала деген балық түрін өсіруге де көңіл бөлінген. Камбала Даниядан жеткізілген еді. Сол елдің балықшылары да аралдық ағайынға оны өсірудің қырсырын үйретуге тырысқан. Негізінен, ащы суды мекен ететін камбала қаяздың орнын баса алған жоқ. Таңдайыңа татырлық дәмі бар қаязға қайдан жете қойсын? Айдыны тарыла бастаған жаралы Арал дың тамырына қайта қан жүгірте бас таған алып жобаның алғашқы кезеңі аяқ тал ғаннан кейін қаязды көбейту жолдары қарастырыла бастады. Дегенмен бас-аяғы төрт-бес жылдың ішінде оның санын бұрынғы деңгейіне жеткізуге мүмкіндік кем. Ауқымды істі атқаруға жергілікті бас шылықтың шамасы қаншалықты жетеді? Оны алдағы уақытта көре жатармыз. Атал мыш балық тек бір өңірдің ғана байлығы емес қой. Өз деңгейінде жұмыс жасалса, елі міздің де беделін биіктете түседі. Өкі ніш ке қарай, Қазақстандағы құзырлы орын дар тарапынан мұндай жылы ықылас білі нер түрі жоқ. Кезінде балық шаруашылығы министрі болған Құдайберген Саржанов ағамыз кезекті жиынның бірінде осы тұрғыда өз қын жылысын білдірген еді. Құзырлы орын дар тарапынан қаяз балығына әлі күнге дейін дұрыс көңіл бөлінбей отыр ға нын тілге тиек етті. Бір қызығы, еліміздің ба лық шар уа шылығы бойынша қолданы ла тын түрлі заңдылықтарында оны қор ғауға байла ныс ты ешқандай ескертпе жоқ екен жылдан бері «Ядролық техно логия лар паркі» АҚ британдық жабық ядролық орталықтар бойынша бағдарламасымен тығыз байланыста екендігін айта кет кен жөн. Негізінен, аталмыш бағдарлама инновациялық белсенділікті дамытуға және ғалымдардың жасалымдарын ком мерцияландыруға бағытталған. Ол ядро лық зерттеулермен айналысатын Қазақстан, Ресей, Өзбекстан, Армения, Гру зия, Украина сияқты елдердің басын бірік тіру де. Осы ынтымақтастықтың жемісі ретін де «Ядролық технологиялар паркі» АҚ даму стратегиясы мен жұмыс бағдарла масын, британдық бағдарламаның қазақ стандық «ИнТехнос» ЖШС құрудағы қар жы лық үлесін атап айтуға болады. Уақыт өте келе, Ядролық технопарк қана тын кеңге жайып, күллі әлемге белсенді жо баларды коммерцияландырушы компания болып танылған шақта, Курчатов қа ласының келбеті тұтасымен өзгеріп, түлеп, жайнап сала беретіндігіне еш күмән бол майды. Сайлау АБЫЛАЕВ, Шығыс Қазақстан облысы, Курчатов қаласы Қазіргі күні Қазақстанда бекіре балығын қорғауға баса назар аударылып отыр. Кәрі Каспийдің басты байлығы көздің қара шығындай қорғалады. Өте дұрыс іс. Деген мен осындай ерекше мәнге ие өзге де балық түрлеріне неге нем кетті көзқараста бола мыз? Осы жағы түсініксіз. Қазақ жерін дегі өзен-көлдің бар байлығы барша жұрт қа ортақ емес пе? Ендеше, осыған орай тағы да бір мәрте ой талқыға салу қажет екені айдан анық. Оразбай ҚОСАНОВ, биолог, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі: Қаяз Аралдағы бұрыннан келе жатқан балық түрі. Ол маңызы жөнінен теңізде пілмай (шип) деген балық түрінен ке йінгі екінші орынды алады. Жалпы, қаяздың бірнеше түрі болғанмен, Арал қаязының олардан ерекшелігі аз емес. Аталмыш балық Сырдария және Әмудария қаязы деп екіге бөлінеді. Табиғаттың бұзылуы сал дарынан оның биологиялық түрі сарқы ла бастады. Қазір олардың саны бұрынғыдан өте аз. Кезінде ол еліміздің бірқатар өңір леріндегі суқоймаларға жеткізілген. Атап айтқанда, Қапшағай суқоймасы мен Іле өзендеріне жерсіндірілді. Дегенмен қазір ондағы қаязды өсіру жөнінде тап басып ай та алмаймыз. Әйтеуір аталмыш балықтың мүлдем құрып кетпегеніне шүкірлік ет кеннен басқа амал жоқ. Задында бізде табиғат тартуына жанашыр лық жетіспейді. Өйткені елімізде қоршаған ортаны тілге тиек еткенде еріксіз кү мі лжіп қаламыз. Әрбір іске жауапты қара сақ, ондай олқы тірліктің алдын алар едік. Қысқасы, балық та аялы алақанды, қам қор пейілді қажет етеді. Қызылорда облысы АЛАШ-АҚПАРАТ Жаяу жүргіншіден 1 миллион теңге... Жуырда Жамбыл облысында «Назар аударыңыз, жаяу жүргінші!» жедел алдын алу ісшарасы өткізілді. Жол полициясы басқармасының инспекторы, полиция капитаны Бақытжан Жолдасбековтің айтуынша, жол полициясының жеке құрамы қызмет көрсетудің күшейтілген түріне ауыстырылған. Қала және елді мекендердегі көше-жол жасақтарының беріктігі күшейтіліп, облыстағы және аудандағы көлік жолда рын торуылдау қамтылған. Операция кезінде 25 рейдтік үгіт-насихаттық алдын алу ісшарасы өткізілді, оның ішінде 13 мүдделі мемлекеттік орган мен ІІД басқа да қызметтері жұмылдырылды. Жол қауіп сіздігі ережелерін бұзғаны үшін қаңғыбас тығы мен қайыр тілегендігі үшін АІІБ органдарына 52 жаяу жүргінші жеткізілді, оның 23-і кәмелетке толмағандар. Бұл күндері 1103 түрлі ЖҚЕ бұзылуы анықта лып, жолы кесілді, оның ішінде көлікті мас күйінде басқарудың 32 дерегі, қарсы бағытқа шығып, апат жағдайын туындатқан 33, көлік құралын құжатсыз басқарған 27 дерек анықталды. «143 жаяу жүргіншіге әкімшілік хаттама құжаттары толтырылып, жалпы құны 1 ми л- лион теңгеге айыппұл салынды. Ере же бұзған тұлғалардың құжаттары өздерімен бірге болмағандарының үйлері не барып хаттама толтырылды. Ереже бұз ған жаяу жүргіншілерге салынатын ең төменгі айыппұл құны 7 мың теңгеден аса ды. Гүлжан КӨШЕРОВА, Жамбыл облысы Өскеменде 70 мұзайдын ашылды Аядай Өскеменде бір күнде 70 мұзайдын ашылды. Бұл әсіресе хоккеймен айналысатын балалар үшін ең үлкен қуаныш болды. Ашылған мұзайдындардың көпшілігі әрбір мектептің сыртқы спорт алаңдарында орналасса, 25 сырғанау орны шағын аудандарда орналастырылған. Жалпы, мұзайдын салуға атсалысқандардың барлығына ортақ бір ғана қиындық облыс орталығына қардың аз түскендігі. Оның үстіне күн де жылы қабақ танытуда. Сондықтан көк мұзайдын жасау қиындау болыпты. Дегенмен бұл уақытша құбылыс екені анық. Қазір өздерінің ойын алаңы дайын тұрғандықтан, қалада кішігірім шайбалы хоккей жарыстары өтіп те жатыр. Бұл алда келе жатқан қалалық чемпионатқа да йын дық. Қалалық чемпионат қаңтар айында басталып, жаңа жылдың наурызын да мәресіне жетеді деп жоспар ла нуда. Елмейір АХМЕД Өскемен Қыс қаһарынан құстарды қорғайды Былтыр шығыстағы қытымыр қыстың қаһарына шыдамаған кейбір құстар қырылып қалған еді. Биылғы қыстың қандай болатыны белгісіз. Сондықтан қанаттылардың қатары сиреп кетпес үшін оларға қамқорлық көр сету бағытында эколог мамандар Өскемендегі орта мектеп оқушыларына «Құстар біздің досымыз» атты семинар өткізді. Ұйымдастырушылар бұл бастама бүлдіршіндердің табиғатты қорғауға деген ықыласын тудыратынына сенімді. Құстарға ұя жасап, оны ағашқа ілу балалар үшін қыста таптырмас ермек. Ал құстарға бұл қаһарлы қыстың ызғары кеткенше жандарын сақтауға сеп болады. Айару НЕСІПХАН, Өскемен Артық ақша қалай қайтарылады? Біздің мекемеде жұмыс істейтін қызметкердің әлеуметтік сақтандыру шотына артық ақша аударылып кетті. Бұл жөнінде біз Қостанай облыстық Зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығына бүкіл құжаттарды жинап, үш-төрт ай бұрын жібердік. Енді артық ақшаны қайтаруы үшін тағы не істеуіміз керек? Айдос, Қостанай облысы, Амангелді аудандық ауруханасының есепшісі Қостанай облыстық Зейнетақы төлеу мемлекеттік орталығы маман дарының айтуынша, Төлеушінің (жұмыс бе рушінің) артық төлеген әлеуметтік ау дарымдар сомасын «Мемлекеттік әлеу меттік сақтандыру қоры» АҚ (бұдан әрі Қор) жұмыс берушінің өтініші не гізінде қайтарады екен. Артық төлен ген әлеуметтік аударымды қайтару үшін өтінішті зейнетақы төлеу жөніндегі мемлекеттік орталыққа (бұдан әрі ЗТМО) жіберуіңіз керек. ЗТМО үш банк тік күн ішінде аударылған әлеумет тік аударымдарды тексереді. Онан соң сол төлем бойынша деректемелерді қо сып, Қорға жібереді. Қор өтінішті өң деп төлем тапсырмасын жасайды, со нан соң үш банктік күн ішінде ЗТМО шо тына ақша аударуды жүргізеді. Қай таруға жатпайтын сома бойынша Қор ЗТМО-ға қайтарылмау себебін көр сетіп шешім жібереді. Бұл ретте өті ніш Қазақстан Республикасы Үкіметінің ж. 683 қаулысында көрсетілген өтініш түрінде толтырылуы қажет. Сәби қабіріне тас қоюға бола ма? Менің білгім келгені, егер сәби шетінеп немесе басқа жағдайда қайтыс болса, оның басына тас қоюға бола ма? Үші, жетісі беріле ме? Әбдімүтәліп ДӘУРЕНБЕКОВ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы оқу-ағарту бөлімінің меңгерушісі: Жалпы, қабірге тас қою, оған қайтқан адамның атын, туған күні мен қайтқан жылын жазу жа йында ғалымдардың арасында пі кірталас бар. Бірі харам десе, енді бірі мәкрүһ дейді, ал енді бір Берік ӘЛІМБЕТОВ,Оңтүстік Қазақстан облысы топ атын жазуға болатындығына рұқ сат еткен. Алайда ас беру шариғатымыздың міндетті түрде атқарылуы тиіс парыз амалда рына жатпайды. Яғни жасалмаған жағдай да ешбір адам күнәһар бол майды. Бірақ, жалпы алғанда, жұрт қа тамақ таратудың сауапты іс екенін хадистерден және кейбір Құран аяттарынан байқаймыз. Сондықтан жетісі, қырқы, жылы деп нақты күндерді санап жатпайақ, кез келген күні сауабын қайтыс болған кісіге бағыштап жоқ-жі тіктерге, мұқтаж жандарға тамақ таратып, ас беру абзал. Ал мұқтаж жандар қатарына жатпаса да, туған-туыс, жора-жолдаста рын жинап ас беруге де шариғат қарсы емес. Дінімізде міндетті түр де қарызданып немесе өзіңе қа жетті қаржыңды жұмсап, өлі аты нан үлкен мал сойып, садақа бер деген үкім жоқ. Ас ысырапқа жол беріл местен атқарылуы тиіс.

3 САЯСИ БЮРО 3 САММИТ Ұлы Жібек жолы қайта жаңғыратын күн жақын Басы 1-бетте Ыстамбұлда өтіп жатқан ЭЫҰ аясында ұйымның төрағалығы Ираннан Түркияға беріліп, Иран басшысы М.Ахмадинежад төрағалықты Түркия Президенті А.Гүлге табыс етті. Саммит барысында Премьер-министр К.Мәсімов ЭЫҰ-ға қатысушы елдерге жұмыс тиімділігін арттыру үшін көп жақты келісімдерді жүзеге асыруда жаңа тәсілдерді қолдануды ұсынды. «Біздің ұйымымыз түрлі мүдделі топтардан, түрлі саяси пікірлерден тұрады. Экономикалық ынтымақтастық ұйымына мүше елдер дамудың түрлі экономикалық деңгейінде тұр. Бірақ алға қарай жылжу үшін бізге көпжақты келісімді жүзеге асыруда жаңа тәсілдерді қолдану керек, бұл шара жұмыс тиімділігін жақсартуға, біздің ресурстарымызды жұмыл дырып, бірлескен жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді», деді К.Мәсімов. Сондай-ақ К.Мәсімов ЭЫҰ елдерін аймақтағы табиғи апаттардың салдарын бірлесіп жоюға шақырды. «Энергия жеткізілімінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жаһандық күн тәртібіндегі біздің негізгі басымдықтарымыздың бірі болып табылады. Қазақстан Экономикалық ынтымақтастық ұйымы елдерінің энергия жеткізілімінде ортақ мүддесі бар екенін түсінеді және жаһандық энергияны тұтынушылар да осынау мәселеге үлкен мән беріп отыр. Қазақстан энергия көздерінің нарықтарға қауіпсіз жеткізілімін, бірінші кезекте өз көршілерімізді жанжақты қорғайтын болады», деген Қазақстан Премьер-министрі ұйым елдерін Ауғанстанды бірлесіп өркендетуге шақырды. Қазақстанның ауған елін өркендету жөніндегі сегіз өте маңызды бағдарламаны жүзеге асырып отырғанын атап көрсеткен Үкімет басшысы: «Біз Карзайды қолдаймыз және бейбіт өмірге бағытталған оның ісіне барлық жақсылықты тілейміз», деді. Қазақстан Үкімет басшысы ұйым ауқымындағы сауда-саттықты жандандыру мәселесіне назар аударды. «Жолдар мен көлік инфрақұрылымын жақсарта отырып, біз нарықтардың адамдарға қолжетімді болуы үшін бәрін жасаймыз. Біз сауданың әлеуетін күшейтеміз. Кейбір елдер, соның ішінде Қазақстан да теңізге шыға алмайтындықтан, әлем нарықтарына шығу қиын болып табылатынын ескергенде, бұл өте маңызды. Біз транзит көлігі бойынша шеңберлі келісімді қолдаймыз және кедергілерді оңтайландыруға бағытталған қимылдар дың бәрін қолдаймыз. Сондай-ақ ЭЫҰ-ның аймақтық сауданы дамыту жобаларын да қолдаймыз. Бұл салада елдеріміздің арасында диалог орнату керек деп есептейміз. Бізге тұрақты түрде форумдар, талқылаулар өткізіп тұру қажет», деді ол. Премьердің айтуынша, Қазақстан транс шек аралық сауданың көлемін арттырып, сауданың дамуына ықпал ету үшін үш жобаны іске қосты. Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан «Батыс Еуропа Батыс Қытай» автокөлік жобасы ұйым шеңберін дегі тасымал көлемін арттыруға септігін тигізеді. Осылайша, Орталық Азия елдері оңтүстікшығыстағы көршілерге жақындай түспек. Премьер атап өткендей, бұл жоба аяқталғанда, Еуропадан Қытайға жету үшін қазіргі 45 күннің орнына 10 күн ғана жеткілікті болады. Сонымен қатар ҚР Үкімет басшысы таяуда мұнай тасымалдаудың қазақстандық каспийлік жүйесінің жобасы жүзеге асырылатынын мәлімдеді. «Біз Баку-Тбилиси-Жейхан» құбыр желісімен мұнай жеткізетін тасымалдау жүйесін құру бойынша айтарлықтай табыстарға ие болдық. Бұл жақын арада аяқталатын болады. Жалпы құны 4 миллиард долларға бағаланған бұл ірі жоба әлемдік нарыққа 25 млн тоннадан 38 млн тоннаға дейін «қара алтын» тасымалдауға мүмкіндік береді. Түркия Президенті, ЭЫҰ төрағасы А.Гүл ұйым елдерін трансазиялық теміржол магистралі бойымен жүк және жолаушы пойыздары қозғалысын қайта қалпына келтіруге шақырды. «Ыстамбұл-Тегеран- Исламабад» теміржол тармағын қайта қалпына келтіру қажет және ол ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттерді бір-бірімен бай ланыстырып отыруы шарт. Біздің бағалауымыз бойынша, осы бағыттағы тауар айналымын бес есе арттыруға болады. Біз ежелгі Жібек жолы бойымен қатынайтын пойыздарды қалпына келтіріп, біздің елдеріміздің дамуына үлес қосқанын қалаймыз. Ол энергетика, сауда-саттық, коммуникациялар мен көлік дәлізіне айналуы тиіс. Осы орайда ЭЫҰ шеңберінде транзиттік көлік қатынасы жөніндегі келісімнің маңызы өте зор және оны жүзеге асыру қажет», деп қорытты Түркия Президенті. Құрамына 10 мемлекет мүше болып саналатын іргелі ұйым тарихи Ұлы Жібек жолының бойында орналасқан. Демек, осы ұйым арқылы тарихи ұлы дәлізді қайта жаңғыртуға мол мүмкіндік бар. Саммит барысында сөз сөйлеген Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмон ұйым елдерін өз еліне инвестиция салуға шақырып, онда бұл үшін барлық жағдай жасалғанын, Тәжікстанның тұрақты экономикалық дамуға көшкенін атап өтті. Ыстамбұлда өткізілген Экономикалық ынтымақтастық ұйымы (ЭЫҰ) саммитіне қатысу шеңберінде Қазақстан Премьерминистрі К.Мәсімов бірқатар кездесу өткізді. Атап айтар болсақ, ҚР Үкімет басшысы К.Мәсімов ЭЫҰ саммиті аясында Қырғызстан Президенті Роза Отынбаевамен кездесіп, оны жаңа үкіметтің жасақталуымен құттықтады. Сондай-ақ Премьер-министр К.Мәсімовтің Түркітілдес мемлекеттер ынтымақтастығы кеңесінің бас хатшысы Халил Ақынжымен келіссөздері болып өтті. Бұдан басқа ҚР Үкімет басшысы түрік бизнесмендерімен де бірнеше кездесу өткізді. АЛАШ-АНЫҚТАМА 1985 жылы құрылған Экономикалық ынтымақтастық ұйымы аймақтың ынтымақтастығын дамытуды мақсат етеді. Алғашқы кезде ЭЫҰ-ға Иран Ислам Республикасы, Пәкістан Ислам Республикасы және Түркия Республикасы құрылтайшы болып, Измир шартының келісімі бойынша қол қойылған жарғы шеңберінде әрекет жасады жылдан бастап ұйым қызметі жаңа жеті мемлекеттің: Қазақстан, Әзірбайжан, Тәжікстан, Түрікменстан, Ауғанстан, Қырғызстан және Өзбекстанның қосылуына байланысты белсенді түрде дамып келеді. ЭЫҰ ресми тілі ағылшын тілі. Басы 1-бетте ЗЕРАЙНА ОЙ-КӨКПАР Мешіттерде орысша уағыз жүргізетін имамдарды ұстау керек пе? Ершат ОҢҒАРОВ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының сараптама және талдау бөлімінің меңгерушісі Шариғат тұрғысынан қарағанда, дінді орыс тілінде уағыздау қателік болып санал майды. Меніңше, бұл қазақ тілінің өркен жаюына қандай да бір кедергі келтірмей ді. Алайда орыстілді, қостілді имамдар ОЙ-ТҮЙІН Қазақстандық блоггерлердің ықпалы қаншалықты? Біздіңше, белгілі бір ақпараттан қоғамдағы азаматтардың көпшілігі құлақтанып, сол оқиғаны талқыға салып, көпшілік арасына тараған кезде ғана қоғамдық пікір қа лыптасады. Ал біздің қоғамда пікір қалыптастыратындай блогосфера әлі дамыған жоқ. Шыны керек, ортамызда қоғам дық пікір қалыптастыруда үрей ту ғыз бақ түгіл, блог жайында қарапайым тү сі нік бере алмайтындар көп. Бұл жерде қа зақ тілді блоггерлердің саусақпен санарлық екенін айта кеткен жөн. Себебі қазақтардың көпшілігі интернеттің иісі мұрны тұрмақ, төңірегіне де бара бермейтін ауыл-ай мақ тарда күнелтіп жатыр. Ал елімізде мем ле кет құраушы ұлттың басым екенін және күн санап көбейіп келе жатқанын ескерсек, орыс тілді блоггерлер қоғамды жарып жі бе ретіндей пікір қалыптастырып, ой туғызады дегенге сену қиын. БАТЫСТА БЛОГГЕРЛЕРДІҢ ЫҚПАЛЫ НЕГЕ КҮШТІ? Себебі виртуалды күнделік Батыс өр кениетіндегі мемлекеттерде пайда болды. Батыс тың белді басылымдарының бірі Was hington Profile ең алғашқы блог ашып, оны жүргізген Тим Бернес-Ли деген азамат деп көрсетеді. Аталған блоггер виртуалды күн делігін 1992 жылы жүргізе бастаған. Ал мәселесі Қазақстанның барлық аймақтарын да шешілген деп айта алмаймын. Әсіресе Алматы мен Астанадан басқа аймақтарда бұл мәселе кенжелеп тұр. Кейбір жерлерде ислам жайында білгісі келетін орыстілді азамат қайда барарын білмейді. Дегенмен үлкен қалаларда, әсіре се Алматы қаласында бұл мәселе шешіл ген. Мысалы, орталық мешітте бір жыл да өзге діндердің ондаған өкілі исламды қабылдап жатады. Әрине, ондай үлк ен орталықтарда орыстілді мамандар мә селесі қарастырылған. Сондай-ақ солтүстік аймақтарда да мұндай қиындық бар деп ойламаймын. Себебі ондағы мешіт мол далары орыс тілін жетік біледі. Жалпы алғанда, еліміздің өзге аймақтарында да исламды үйренгісі келген адамдар орысша кітапшалар арқылы білім ала алады. Себебі бізде мұсылманшылық жайындағы орысша кітаптар өте көп. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы соның біршамасын мақұлдаған. Яғни осы сараптаудан өткен кітаптардың кез келгеніне қол жеткізіп, дінмен танысуына мүмкіндік бар. Қысқасы, ислам дінін орыстілді қауым ға жеткізу мәселесі уақыт өткен сайын өз шешімін тауып жатыр. Ал орыстілді имам дарға әлі сұраныс бар. Орыстілді азаматтың да исламға бет бұруға құқы бары айдан анық нәрсе. Дегенмен қазіргі жағдайда, қоғам қайраткері Кенесары Қаптағаев айтпақшы, Қазақстанда орыстілділерден гөрі қазақтілді қауымның дін үйренудегі мүмкіндігі шектеулі сияқты. Мұны, ең алдымен, орыстілді әдебиеттердің айқын басымдығымен айғақтауға болады. Ал қазақ тіліндегі кітаптардың басым бөлігін шала сауатты аудармалар құрайды. Сондықтан мешіттерді жарыса орыстандырып, мұны да сәнге айналдырып жібермесек болғаны. Дайындаған Сәкен КӨКЕНОВ Қоғамда «блог» ұғымы кең таралып келеді. Батыста басталған бұл дәстүр қазіргі таңда инфрақұрылымдық жүйесі жедел дамып келе жатқан мемлекеттердің көпшілігіне қолжетімді дүниеге айналды. Оның ішінде қазақстандықтар да бар. Жуырда өткен кезекті бір жиын барысында Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының әлеуметтік-саяси зерттеулер бөлімінің меңгерушісі Антон Морозов «қоғамдық пікір қалыптастыруда журналистерден гөрі блоггерлер қауіпті» деген пікір айтты. Бұл көзқарасқа айтар уәжіміз бар. Жарқын ТҮСІПБЕКҰЛЫ интернетті өзгелерден ертерек меңгерген мемлекеттерде блог жүргізу 1996 жылдан бас тап кең таралды. Одан бері 15 жыл өтіпті. Әр сағатта таңдай қақтырарлық талай жаңалық ашылып жатқан уақыт пен кеңістіктің қазіргідей өлшеміне қарап, 15 жыл деген мерзімнің мүмкіншілігі қаншалықты екенін сана таразысына тарта беріңіз. Әлбетте, батыста блоггерлердің беде лі де, ықпалы да жоғары болуы заң ды лық. Себебі АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Германия сияқты мемлекеттерде блогпен жұмыс істеу әлдеқашан жалпықоғамдық іске айналып кеткен. Жыл ада мы ретінде Facebook әлеуметтік желі сінің негізін қалаған Марк Цукербергті таңда ған қоғамда интернетке жақын жанның бе делі қандай екенін аңғару аса қиын емес. Айтпақшы, 23 жасында миллиардер атанған Цукербергтің ақтық сында ақпараттық технологияның тағы бір өкілі атышулы Джулиан Ассанждан асып түскенін де айта кет кен жөн шығар. Джулиан Ассанжды қазір өзі өмірге келген Австралияның Квинс ленд штатының тұрғындары ғана емес, тұтас әлем жазбай таниды. Бізден жыл бұрын ин тернетке икемделген мемлекеттерден шыққан блоггерлердің әлемдік саясатқа қалай ықпал етіп отырғанын байқаймыз. Саяси сарапшылар «Қазақстандағы блог герлер журналистерді ақпарат кеңістігінен ығыстырады» деген пікір айтады. Бірақ қазіргі отандық блоггерлердің дені журналистер. Жуырда оn.kz атты қазақ Сол құнды байлықты қазіргі тілімізге икем деп, халыққа ұсынсақ, мұнан үлкен са уап бар ма? Қазір исламға бет бұрғысы кел ген орыстілді азамат кез келген кітап дүкенінен құшақ-құшақ сапалы орысша дін кітаптарын сатып ала алады. Яғни ке рісінше, қазақтілді сенім иелерінің құқығы қор ғалмай отыр. Себебі қазақтілді қауым со лай істей ала ма? Бүгінгі молдалардың ғана пәтуасы берілген саусақпен санарлық жа рияланымдардан басқа түк таппайсыз. Біз дің өзіміздің аталарымыздың жазған еңбектері қайда? Міне, артық ақша болса, соған жұмсайық. Кеңес Одағы кезінде тіл мәселесі қалай шешіліп еді? Біз орыс мектептерінде оқыдық, дүкенге барсақ та, құжат жөндетсек те, орысша сөйлеуіміз керек болды. Яғни мәжбүрліктен үйрендік. Бірақ біз бү гін бәрін керісінше істеп жатқан сияқтымыз. Орыстілді қауым сөз түсінбей, «обал» болып қал масын деп мешітті де қостілді жүйеге көшіріп жатырмыз. Негізі, осы уақыт қа де йін мемлекеттік тілді өз деңгейін де жүзеге асы рып келген бірден-бір орталық осы ме шіттеріміз еді. Енді соны да көп көріп, орыс тіліне ауыстырып жатырмыз. Ағайын дар-ау, тіпті кеңес өкіметінің кезінде де ме шіттер қазақ тілінде сөйледі ғой. Мен бұған әу бастан-ақ қарсы болып жүр ген адаммын. «30 адам отырсақ, бірекі орыс келсе, бәріміз орысша сөйлеп кетеміз» деп өзімізді жиі сөгеміз ғой. Бұл бастама да сол сияқты іс. Мысалы, Петер бор да, Мәскеуде, Челябіде, қысқасы, орыс тың ірі қалаларында мешіттің негізгі тілі татар тілі. Онда орысша уағыз жүргізіл мейді, бәрі татарша. Сауд Арабиясына бар саңыз, араб тілінде, Түркияға бар саңыз, түрік тілінде уағыз тыңдайсыз. Ен деше, неліктен Қазақстанда өзге тілде уа ғыз жүр гізілуі керек? Менің айтарым, ме шіт тер де, басқа мемлекеттік қызмет көрсету орталықтары да қазақ тілінде жұмыс істеуі керек. Сонда ғана мемлекеттік тіл мә селесі ті лін дегі тұңғыш әлеуметтік желі іске қосылған-ды. Аз уақытта біршама қолда нушымен толыққан желіге бас сұғып, жалпы блоггерлердің қандай тақырыпқа қалам сілтейтінін зерделеген едік. Аталған әлеуметтік желіде жеке блогпен жұмыс істеп жүрген журналистердің дені жеке шығармашылықпен айналысады. Әнші, әртістер сахнадағы жаңалықтарымен бө ліседі. Қазіргі қазақ журналистикасында, қазақ шоу-бизнесінде түрлі проблемалар бол са да, блогшылар тереңге бара бермей ді. Бір сөзбен айтқанда, шағын аудиторияға арналған тақырыптар көтеріледі. Ол ақпараттарды газет-журналдар мен теле-радио жаңалықтарынан да естіп-біліп, көріп жүр міз. Артур НЫҒМЕТОВ, журналист-блоггер: Қазақстандықтартың пайызы ғана интернетпен қамтамасыз етілген деген статистикалық деректер бар. Ал оның ішінде блогпен жұмыс істейтіндер некен-саяқ. Қазақстандық блоггерлер қоғамдық пікір қалыптастыратындай әлеуетке ие деп айта ал маймын. Мысалы, Ресейдің жастары блог мәселесіне үлкен көңіл бөліп жатыр. Кенесары ҚАПТАҒАЕВ, «Ұлт дабылы» қоғамдық қозғалысының жетекшісі шешімін табуға бет бұрады. Қазір кей бір мешіттер ғимараттың сыртына орыс шалап жазу жазып қойыпты және сонысын мақтан етеді. Сенбесеңіздер, Ал ма ты дағы Таугүл мешітіне барып қараңыз дар. «Біз орыс тілінде де уағыз жасай ала мыз» деп мақтанып отырған молдаларды көр дім. Бұл мақтанатын нәрсе емес қой. Өз де рінің бір кездегі КПСС-тің «наглядная аги та циясын» жалғастырып жатқанын біл мейтін сияқты. Бізде тағы бір жаман тенденция жүріп жатыр. Еліміздегі өзге ұлт өкілдері өз алдына мешіт салып алады. Біреуі ұйғыр ме ші ті, ол жерге тек ұйғырлар барады, уағыз да ұйғыр тілінде жүргізіледі. Енді біреуі күрдтердің немесе шешендердің мешіті. Түр кістанда қазір түріктердің мешіті салынып жатыр. Сонда әрқайсысы өзінің кішігірім мемлекетін орнатып жүре бере ме? Ме ніңше, бұған жол беруге болмайды. Олар қоғаммен араласып жүріп, келеңсіздік терді бейнекамераларға түсіріп, таспаны блогтарына дер кезінде қояды. Яғни қо ғамға ортада не болып жатқанынан бүкпесіз, шынайы ақпараттарды жеткізіп отыра ды. Ресейдің облыстарында тіпті мемлекет тік деңгейде блог арқылы қоғамдық пікір қалыптасып отырады. Бізде саясат, экономика, коммуникация салалары бойынша батысқа жету үшін бірнеше жыл керек деген қасаң пікір қалыптасқан. Біз басымыздан кешкен алғашқы қауымдық құрылыс, құлиеленушілік, феодалдық кезеңдерді батыс елдері де өткерді. Бірақ қа зір гі даму көрсеткіштеріміз жер мен көктей. Меніңше, қазір блогты ойлап тапқан елдер мен біздегі блогосфераның дамуы деңгейін салыстыруға келмейді. Бірақ батыстағыдай ықпалды күшке айналдыру үшін, баз біреулер айтып жүргендей, бірнеше жыл керек емес. Тек қана ашық қоғам құру ға, интернетке қолжетімділікке жағдай жа сау керек. Ал енді «блоггерлер қоғамдық пі кір тудыруда қауіпті» деген пікірмен тіпті де келіспеймін. Мұны мен блоггерлерге тұ сау салайық деген ұсыныс деп білемін.? АЛАШТЫ АЛАЃДАТЋАН САУАЛ ЖОО-лардың білім стандарттарына сай болмауы оқу сапасына кедергі жасап отырған жоқ па? Майра АЙСИНА, Мәжіліс депутаты: ЖОО-ларға Білім және ғылым министрлігі тарапынан лизенция берілген кезде олардың арнайы квалификациялық талаптары болады. Ол талаптар негізінен ЖОО студенттерінің жоғары сапалы білім алуына бағытталған. Бүгінгі таңда ЖОО бұл талаптардың деңгейінен көріне алмай отырған болса, онда міндетті түрде оқу сапасы деңгейінің төмендеуіне әкеліп соғады. Естуімше, лизенция алып, үш бөлмелі ғимаратта да білім беріп жатқан ЖОО бар екен. Үш бөлмелі мекемеде қандай сапалы білім болуы мүмкін? Сондай-ақ кейбір ұстаздар үш-төрт ЖОО-да сабақ береді екен. Ұстаз үш-төрт ЖОО-да сабақ беретін болса, оның бәріне бірдей ізденіп, лекциясына үлкен дайындықпен келе алуы мүмкін бе? Осы орайда айта кетер жайт, ЖОО-ны жаңа бітіріп келген жастардың мекемелерге тәжірибе алмасу үшін келген кездерінде сауатсыздығын, білімсіздігін байқап қалып жатамыз. Бұл ЖОО-ның бүгін талапқа сай білім бере алмай отырғанының айғағы. Ондай жастар ертеңгі күні маман болып та қарық қылмайды. Ал бұл қоғам үшін өте қауіпті нәрсе. Сондықтан тез арада ЖОО-лардағы оқу сапасына кедергі келтіріп отырған кемшіліктерді қалыпқа келтірген жөн. Шәмшадин КЕРІМ, Египет Ислам мәдениеті университетінің проректоры: Қоғамда сапалы мамандар ғана мемлекеттің өркендеуіне үлес қосады. Ал жоғары деңгейлі маман қалыптастыру үшін ЖОО сапалы білім беруі қажет. Алайда бүгін көптеген ЖОО-ның талапқа сай білім бере алмай отырғанының куәсі болып отырмыз. Кейбір ЖОО-лардың тұрақты білім беретін ғимараттары да жоқ екенін, студенттер санының қалыпты деңгейден екі-үш есе көп екенін де естіп жатырмыз. Осы орайда Білім және ғылым министрлігінің талабы өте орынды. Қоғамда сапасыз мамандар қалыптастырмау үшін мұндай ЖОО-ларды жауып, білім саласында бәсекелесе алатын дарын ғана қалдыруымыз қажет. Әлима СҚАҒИҚЫЗЫ, филология ғылымының кандидаты, доцент: ЖОО-лардың білім стандарттарына сай бол мауы оқу сапасына кедергі жасап отырғаны сөзсіз. Осы орайда Білім және ғылым министрлігінің ұдайы ЖОО-ларды тексеріп, егер талапқа сай болмаса, лицензияларын уақытша тоқтатуын қолдаймын. Белгілі бір уақыттан кейін де бұл кемшіліктер орындалмаса, онда оларды мүлдем жауып тастау керек. Өйткені бүгін ЖОО-лардың барлығында ақылы бөлімде оқитын студенттер саны жетерлік. Егер талапқа сай білім берілмейтін болса, соңғы ақшасын баласының білім алып, мамандануы үшін жұмсап отырған ата-аналарға обал болары анық. Дайындаған Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

4 4 ҚЫЗЫҚТЫ ЭКОНОМИКА Осы аптада Байбатшаевтың шағын ғана фирмасы үшін елеулі жағдай болды жеті ай бойы жүгіріп, ақырын да несиеге қол жеткізді! Бірақ қалай, қанша уақытта, қандай еңбекпен? Әңгіме міз толымды болу үшін оны бірінші жақтан баяндайық. Бірден нақтылап қояйын: менің фирмам 1994 жылы құрылған, әлі несие алып көрмеген, кредиттік кінәраты жоқ, қажет етіп отырған қаржысы көп емес (25 миллион теңге), кепілге қойып отырған мүлкі бұл соманы үш орап алатындай құнды, айналымы орташа, шаруасын осы кезге дейін мүлтіксіз дөңгелентіп келген шағын және орта бизнес субъектісі. Сатып алатын мүлкі де алыпсатарлық үшін емес, фирманың бизнесін дамытуға мүмкіндік беретін, табыс та әкелетін, өзіндік құнын да жоймайтын коммерциялық нысан. Оны өзім сатып алуға мүмкіндігім жоқ болғасын, несие іздеуге тура келді. БІРІНШІ БАНК Несие алуға банк таңдап, алдымен, фирмам соңғы 12 жылдан бері әріптес болып, қызметіне жүгініп келген «өз банкіме» бардым. Әрине, пайыздары аспандап тұр (16 пайыз), әрине, қоятын талаптары тым жоғары. Несие комиссарымен әңгімеміз былайша өрбіді: Алатын жылжымайтын мүлкіңіз жеке тұлғаның иелігінде ме? Әрине. Біз тек коммерциялық мүлікті ғана қаржыландырамыз. Бұл жай да алғашында тұрғын үй болмаған, тек жеке тұлға оны жекешелендірген кезде «тұрғын үй» деп рәсімдеген. Қазір де сол қалпында тұр, бизнеске қолайлы. Сатып алғаннан кейін «коммерциялық мүлік» статусына ауыстыруға болады. Жоқ, ол дұрыс емес. Сатып алмай тұрып рәсімдеу керек. Бұл мүмкін емес қой. Ол қазір менің мүлкім емес. Қазіргі қожайыны оны тұрғын үй қорынан шығарып, коммерциялық мүлік деп қайта рәсімдесін. Оған қанша уақыт кететінін білесіз бе? Кемінде бір жыл керек. Иесіне ондай әуре неге керек, бір жыл әуреленгенше кез келген басқа алушыға сата салмай ма? Бұл біздің проблемамыз емес. Әңгіме осымен тамамдалды, алдын ала дайындап алып барған құжаттарыма көз қырын да салмады. ЕКІНШІ БАНК Қош делік, енді өзін «халықтық» деп позициялайтын екінші бір банкке келдім. Бірақ олардың пайыздық ставкасы «антихалықтық» болып шықты: «бизнес-ипотека» өнімі бойынша жылына 19 (!) пайыз! Бір айдан кейін оны 17 пайызға дейін түсір ді, бірақ бұл да бәрібір қазіргі банк жүйесіндегі ең бір жоғары өсімдердің бірі. Бір ай бойы олар талап еткен құжаттардың бәрін жүгіріп жүріп жинадым (жалпы саны 21), бір ай бойы «жарғақ құлағым жастыққа тиген жоқ», айтқандарын жинақтап, бір шабадан құжатты құшақтап алдарына келдім. Сатып алатын «жылжы майтын мүлік нысанын» тәуелсіз бағалау дан өткіздім. Банктің өзі көрсеткен фирма оған 50 мың алды. Бірақ мені «жетелейтін» менед жер бикеш сонша уақытымды алған өзге құжаттарға көңіл бөлмеді, алдыма ысыра салды. «Мына үйдің бағасы кепіл үшін жеткіліксіз, басқа кепіл табыңыз, оны тағы бағалаудан өткізіңіз, тағы мынадай құжаттар керек» дейді. Енді кепілге қоятын мүлікті жаңадан сараптан өткізіп (оған тағы 65 мың теңге, тағы екі апта уақыт кетті) қайтып келсем, бикешім демалысқа кетіп қалыпты. Жаңа менеджерім де ша руаны мандыта қоймады, пайыздық өсім кө ле мі де көңілден шығып тұрған жоқ, не керек, аты ғана «халықтық» банк пен қош айтысуға тура келді. ҮШІНШІ БАНК Енді биылғы шілде айында ең төмен пайыз ұсынып отырған, шетелдік жарылқаушысы бар, өзін сенімді де ақшалы деп жарнамалайтын келесі бір банкке жүгінуге тура келді. Мұндағы пайыздық ставка дұрыстау екен жылына 10 пайыз. Бірақ оған Kazprime деп аталатын индикатордың көрсеткіші тағы қосылады. Kazprime банкаралық депозиттердің қазақстандық нарығындағы ақша орналастырудың орташа көрсеткіші. Яғни банктердің бір-біріне депозитке салатын қаржысының жылдық орташа өсімі. Қазіргі күні бұл көрсеткіш, құдайға шүкір, төмен деңгейде 1,98 пайыз. Бірақ индикатордың тарихына көз жүгіртсек, кей жылдары оның өте жоғары деңгейде болғанын байқаймыз. Мысалы, дағдарыс дүмпуі басталған 2007 жылдары ол 12 пайызға жетсе, 2009 жылы дағдарыс әлі де күшінде болып, ақша тапшылығы НАРЫҚ Байбатшаев қалай кредит алды? байқалған кезде оның көрсеткіші15 пайызға дейін шарықтапты! (1-кесте). Әлемдік нарықта LIBOR дейтін осы тәрізді көрсеткіш бар, халықаралық қаржыландыруда ол көп жағдайда есепке алынады. Мына банкіміз осы үрдісті алғашқы болып қазақ топырағына жерсіндіріп тұрған сыңайлы. «Бұл көрсеткіштің несиеге қанша қатысы бар, әлде несиеге беретін ақшаны өзге банктердің сіздерге депозитке орналастырған ақшасынан бөлесіздер ме?» деген сұрағым жауапсыз қалды. Амал жоқ, «қазір әлемдік жаңа қаржы дағдарысы аяқасты туындайды деуге негіз жоқ» деген сарапшылардың пікіріне құлақ асып, тәуекелге барып көрелік дедім де, оған да келістім. Бұрынғы жүгіріс тағы басталды. ОРЫНСЫЗ ТАЛАПТАР Бір қызығы бұрынғы жылжымайтын мүлікті бағалаудың қорытындылары (әрқайсысы беттен) мұнда жарамсыз болып шықты! Оны тек банк көрсеткен басқа бір фирма арқылы жүргізу керек екен. «Мына фирма да Тәуелсіз бағалаушылар ассоциациясына кіреді, бірталай банктермен жұмыс істейді, сенімді компания, тағы шығындалып не керек» деген уәжіме келіспеді. «Жазған құлда жазық жоқ», енді екі жылжымайтын мүлікті тағы да 110 мыңға сараптан қайта өткізуге тура келді! Одан бөлек, нотариус арқылы рәсімделетін құжаттарға кеткен шығынның өзі 23 мың теңгеден асты. Мұнда негізгі кепілге қойылған үйден бөлек, тағы қосымша кепілдер керек екен. «Қиын жағдай туа қалса, өзімнің айлығымды құйып отырамын» деп мен кепілдік бердім, әйелім өзінің жарымаған 60 мың теңгесін құйып отыратын болып қосымша кепілдікті ол берді, не керек, үрім-бұтағымыз бен осы несиеге жауапты болып шықтық. Несиегердің ешқандай құқы қорғалмаған келісімшартты оқысаң, төбе шашың тік тұрады: анаған да жауаптысың, мынаған да жауаптысың, төлемді кешіктірсең, айыппұл мынадай, оның өсе беретін қосар лы айыппұлы тағы бар, банк үйді ешкім нің келісімінсіз тікелей сата алады, тағы сын тағылар... толық оқып шығудың өзі психикаңа әжептеуір күш түсіретін құжат екен. «Тәуекел деп тас жұту» керек шығар деп оған да көндік. БАНКТЕР АШ ЕМЕС ЕКЕН Несін айтасың, мұндағы рәсімдеу тағы үш айдан астам уақыт алды. Біресе бір анықтама жарамайды, екіншісі ескіріп кеткен, бірде бухгалтерлік есеп тура келмей ді дегендей (бұл жерде өз бұғал тырым ның да біліктілігі төмен болғанын мойын дауым керек), шапқылап жүріп Несие комитетінің қарауына ұсынылатын күнге жеттік дегенде, алатын жайдың қожайыны қоңырау шалды. «Байбатшаев жолдас, осылай да осылай, күткеніме төрт ай болды, енді бұдан артық қарап отыра алмаймын. Егер ертең ақшаңды алып келсең ал, болмаса, басқа алушым келіп тұр, соған сатамын, ренжімегейсің» дейді әлгім. Не керек, қала ортасына таман орна ласқан, өзіміз үшін қолайлы, бағасы да қолжетімді, сапасы жақсы, жер телімі кең сондай бір жақсы нысаннан осылай айырылып қалдым. Енді не істеу керек? Банкке келсем, менеджерім «кредит комитетінен сәтті өтке німмен» құттықтап отыр. Не дерсің оған? Менеджерім болса: «Басқа нысан іздеңіз, ақшаңыз дайын тұр ғой», дейді. Олардың кепілінде тұрған, сатылуға шығарылған мүліктерін көрдім, талабымызға сай келетін бірі жоқ. Өзге банктердің сайттарындағы тізімдерге біраз үңілдім, мұнда да жарамды ештеңе таппадым. Негізінде, «банктер дағдарыстан қатты қиналды» деген бос сөз. Егер шынымен қиналса, кепілдегі мүліктерін қазіргі бағамен сатуға шығарып, активтерін тазалап алар еді. Олар болса, дағдарыс алдындағы шарықтаған бағамен кепілге алған үйлерін сол құнымен (қазіргі қалыптасқан бағадан 2-3 есе артық) сатуға шығарып қойып қара-ап отыр. Қарындары аш болса, сөйтер ме еді!? БАНККЕ ҚАЛАЙ КӨМЕКТЕСТІМ Дайын несиеден бас тартпай, өзімізге қолайлы мүлікті қарастырып жүргенде тағы бір ай өтті. Бір күні банктен тағы «зван дап» тұр: «Басқа нысан таптыңыз ба, тапсаңыз, тез келіп, қарашаның соңына де йін несиеңізді алып үлгеріңіз», дейді менеджерім. Түсінікті болды. Шамасы, банк несие беру жоспарын, белгілі бір қаржы көлемін жыл соңына дейін игеру жоспарын орындай алмай жатқан тәрізді! «Жарайды, енді банкке мен көмектесейін» дедім де, тағы бір үйді көріп жүргенімді, бизнеске жайлы, бағасы да оңтайлы екенін айта бастасам, менеджерім: «Оны тағы да тез арада бағалаудан өткізіп, қорытын дысын тез әкеле қойыңыз», деп тызарақтайды. Бұл жолы сыпайы сөйлесіп жатуға шыдамым жетпеді: «Айналайындар! Сендердің әуендеріңе төңкеріліп жүргенде жарты жыл өтті, бастапқы бизнес-жоспарымның күл-талқаны шықты! Бизнесте «бұйырмаған табыс» деген түсінік бар, оны сендерден талап етіп жатқан жоқпын ғой, соған рақмет айтыңдар. Қайта-қайта бағалатып жататын уақытым да жоқ, қаржы да қимай мын. Егер сендерге жақсы несиегер керек болса ақшаларыңды ешқандай талап қоймастан, ешқандай есеп сұра мастан бірден беріңдер. Болмаса, қызметтеріңе рақмет! Жылжымайтын мүлік нарығында қолма-қол ақшасыз «делать нечего!» дедім де, қолфонымды жауап қойдым. Не керек, бір аптадан соң банк қайта хабарласып, ешқандай қосымша талапсыз ақша беретінін айтты. Дайын келісімшартты жүзеге асыруға (өз мүлкімді кепіл ретінде рәсімдеуге) екі апта тағы кетті. Сақтандыруға 75 мың теңге және жұмсалды. САУЫН СИЫР Сонымен қолма-қол ақшаны алатын да күн туды. Бұйырған қаржыны алуға барсам, алдымен, «банктің комиссиясы» деп 1 пайыз 250 мың теңгені бір ұстап қалды. «Конвертация үшін» деп жарты пайыз 125 мың теңгені екі ұстады. Оның үстіне, ол соманы шоттағы ақшадан алып қалуға келіспейді, өз қалтамнан құюға мәжбүр болдым. «Шотта жатуы керек» деп 250 мың теңгені және алып қалды. Арзымайтын комиссиялары тағы бар. Екі күн жүріп бір дорба ақшамды алдым-ау, әйтеуір! Не керек, есептеп отырсам, алдын ала шығын 320 мың, кейінгі шығын 380 мың, барлығы 700 мың теңгеге жетіп жығы лыпты! Ал мына ақшаны жеті жылда үстіне тағы 25 миллион қосып, 50 миллион теңге қайтаратыным туралы айтпай-ақ қояйын. Несие нарығының төңірегінде жүр гендерге сауын сиыр болдық, әйтеуір. КЕЛЕСІ ӘҢГІМЕ Қалай десем де, уақытында несиесін ұсынған банкке шын рақметімді айтамын. Бұл әңгімені несие алуға ниеттеніп жүрген кәсіпкерлерге қандай шығынға дайын болу керек екенін, қандай уақыт жұмсайтынын біліп жүрсін деп айтып отырмын. Енді, Құдай қаласа, алдымда мына нысанды бұзуға, орнына кеңсе ғимаратын салуға рұқсат алу, оны қалалық комму никацияларға қосу, «пажарниктері» бар, басқасы бар, ондаған инстанциядан өту жұмыстары тұр. Ол туралы келесі жолы әңгімелеп бере мін. Бірақ оны бір жыл күтуге тура келетін шығар, бәлкім... Жазып алған Берік ТҰРҒАНБЕКҰЛЫ info@alashainasy.kz САЛЫҚ САЯСАТЫ Жемқорлық әлеуметтік қатер Алматы қаласының Медеу аудандық салық басқармасы таяуда арнайы семинар өткізіп, қатысушыларға Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Жалпыұлттық жемқорлыққа қарсы күрес жоспары қабылданған республикалық жемқорлыққа қарсы форумында сөйлеген сөзі жеткізілді. Елбасы онда мемлекеттік органдар, «Нұр Отан» партиясы, құқық қорғау органдары мен қоғамдық ұйымдардың алдына жемқорлықтың қатерлерінен тиімді сақтандыру механизмін қалыптастыруға мүмкіндік беретін нақты жұмыстар аясын белгілеген болатын. Сондай-ақ жиында Салық басқармасының барлық қызметкерлеріне жемқорлықпен күрестің жеті шарасы айқындалған жалпыұлттық жоспар таныстырылды. Президент мұнда әр мемлекеттік органға қатаң нұсқаулар беріп, оның ішінде, қаржы лық органдардың алдына ірі көлем дегі ақша айналымына қаржылық мониторинг жасауды ұйымдастыруды, жергілікті бюджеттер мен мемлекеттік органдардың бюджетінің шығындарына қатаң қадағалау жасауды тапсырған болатын. Мұндағы басты назар аударатын нәрсе қаржылықэкономикалық сектордағы жемқорлықтың алдын алу. «Біз өтірік банкрот болу, шетелге капиталды заңсыз шығару тәрізді түрлі айла-шарғылардың тамырына балта шабуы мыз керек. Банк саласындағы заңдылық тың сақталуы мен ашықтықты қамтамасыз ету, азаматтардың меншігі мен са лым дарын қорғау тиісті органдардың алдында тұрған бүгінгі күннің басты мақсаттарының бірі», деген болатын мемлекет басшысы. Медеу аудандық салық басқармасы прокуратура мен өзге де құқық қорғау органдарының қызметкерлерінің қатысуымен тағы да бірқатар шаралар өткізді. Онда 2010 жылы салық органындағы заңдылықтар мен тәртіптің сақталуы мәселелері талқыланып, жемқорлыққа байланысты тәртіпбұзушылықтар мен қылмыстардың алдын алу жұмыстарының барысы қаралды. Соңғы жылдары салық органдарының жұмысының ашықтығын қамтамасыз ету барысындағы жұмыстардың тиісті деңгейде жүргізіліп отырғанын атап өту керек. Бүгінгі күні мемлекеттік қызметкерлердің 2010 жылғы Салық декларациясын тапсыруын қадағалау жұмыстары атқарылып жатыр. Декларациялар 2011 жылдың 31 наурызына дейін қабылданады. Салық қызметінде мәліметтерді қабылдау мен өңдеуді жеделдету үшін салықтық әкімшілік процедуралары автоматтандырылып, электронды қызметтердің тізімі кеңейтілді, тапсырылатын декларация формаларын қабылдау терминалдары орнатылды. Мұндағы айта кететін нәрсе, кейде мемлекеттік қызметкерлер жекешелендірілген пәтерлердегі үлестік қатынастарын, сондай-ақ сату құқығы бар сенімхат арқылы автомобильдер мен жер телімдерін сатқандарын көрсет пейді, декларацияға енгізбейді. «Жемқорлықпен күрес туралы» Қазақстан Рес публикасының Заңында қарастырылғанына қарамастан, өзінің жарына да декла рация тапсырмайды. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамала рында белгіленген тәртіпке сәйкес, жылжымайтын мүлікке меншік құқығы тиісті органдарда мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін ғана күшіне енеді. Бұл жерде толық және шынайы мәліметтер тапсырмаған мемлекеттік қызметкерлерге әкімшілік жауапкершіліктер қарастырылғанын еске салуға мәжбүрміз. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Салық комитеті жалпыұлттық жемқорлықпен күрес бағдарламасын жү зе ге асыру барысында 2007 жылы «Қазақ стан Республикасының салық қызметі ор ган дарында жемқорлықпен күрес ст рате гиясын» қабылдаған болатын. Жемқорлық, әлеуметтік құбылыс ретінде қазіргі кезде барлық мемлекеттік органдарда көрініс тауып отырғандығы ешкімге құпия емес. Сондықтан да бүгінгі күні салық орган дарының жемқорлықпен күресі жүйелі және кешенді сипатта жүргізіліп, негізгі басымдықтардың бірі ретінде қаралуда. Жемқорлыққа байланысты тәртіпбұзушылықтар мен қылмыстарға себеп болушы жайлардың алдын алу, күресті белсенді түрде жүргізу мәселелері Салық басқармасының жиындарында ұдайы қаралып, құрылымның өз ішіндегі және де өзге де мемлекеттік органдардағы жемқорлыққа қарсы күреске ерекше назар аударылады. Салық органдарындағы жемқорлыққа қатысты тәртіпбұзушылықтардың алдын алу мен жол бермеу мақсатында біз ең бір жемқорлыққа бейім тұстарды сараптан өткізіп, жыл сайын арнайы күрес жоспарын құрудамыз. Салық басқармасының әкімшілік жұмыс тарымен байланысты қызметкерлеріне арнап «Әкімшілік өндірістің кезеңдері» Семинарда мемлекеттік қызметкерлерге олардың басшылыққа алып, қатаң ұстануы тиіс сегіз этикалық норма таныстырылды: 1. Мемлекеттік қызметкер билік пен құзырын орынды пайдаланып, қызметіне адал болуы тиіс; 2. Мемлекеттік қызметте өзінің пайдасына емес, мемлекеттің игілігіне жұмыс істеп, мемлекет қазынасын өз қалтасымен шатастырмауы керек; 3. Мемлекеттік қызметкер «қандай табысқа өмір сүріп жатырсың» деген сұрақ тығырыққа тіремейтіндей өмір сүріп, оның биік қамалмен қоршалған қымбат вилласы, бағалы көліктері туралы сауалдардың туындауына негіз болмауы тиіс; 4. Заңдардың талаптарына толықтай сәйкес өмір сүру өте маңызды; 5. Кез келген лауазымда, қай қызметте болмасын, халықтың, өз елінің азаматтарының сенімін жоғалтпайтындай болып жұмыс істеуі керек; 6. Қазақстандық қызметкер әділдіктің, қарапайымдылықтың үлгісі болып, қауымда өзін тиісті дәрежеде ұстауы тиіс; 7. Ұжымды басқармас бұрын, ол өзі бағыныштылықтың үлгісін көрсетіп, өз қызметкерлеріне қоятын талаптардың бәрін алдымен өзі орындай алуы керек; 8. Мемлекет мүддесіне зиян келіп жатқанын, жемқорлық әрекеттің дайындалып жатқанын байқаған болса оған жедел қарсы шығып, тиісті шаралар қолдануы керек. Бұл мемлекеттік басқару органдарының қызметкерлеріне қойылатын моральдық талаптардың азғантай бөлігі ғана. қарастырылған жадынама жасалды, әкімшіліктік заңнамалықтың нормаларын қолдану бойынша ұдайы сабақтар өткізі леді. Салық департаментінің ғимаратында салық салудағы құқықбұзушылықтарға тағайындалған әкімшілік айыппұлдың көлемі көрсе тілген хабарламалар орналастырылып, пара берудің қылмыстық жауапкершілігі туралы ақпараттар бар «стикерлер» ілінген. Салық органдарындағы жемқорлықпен күрестің басты міндеттерінің бірі өз қатарының тазалығын сақтау. Салық органдарының қызметкерлерінің пара алу дерек тері де кездеседі, алайда көптеген салық төлеушілер салық қызметінің қызмет кер лерін пара алуға өздері азғыратыны бар. Жемқорлық тәрізді қатерді тек мемлекеттік және құқық қорғау органдарының күшімен ғана жеңу мүмкін емес. Сондықтан да бұл мәселеде азаматтық қоғам институттарымен, сондай-ақ сөзсіз, бұқаралық ақпарат құралдарымен тығыз өзара байланысты жолға қою керек. Қорытындылай келе айтарым, жемқорлыққа байланысты тәртіпбұзушылықтар мен қылмыстардың алдын алатын превентивті шаралардың кешенді жүйесімен қатар, салық органдарының әр қызметкері еліміздің салық органдарының қызметін реттейтін заңнамалық және өзге де нормативтік-құқықтық актілерінің барлық талаптарын орындап қана қоймай, сонымен қа тар жемқорлықты туындатуы мүмкін барлық факторлардың алдын алудың шараларын өз бетінше қолдана білуі де қажет. Г.Б.САПИЕВА, Алматы қаласы Медеу аудандық салық басқармасының Салықтық есеп форма ларын қабылдау және өңдеу орталығының бас салық инспекторы «Көксарай» су реттегіші қанша су жинайды? Таяуда Оңтүстіктегі «Көксарай» су реттегішінің іске қосылатынын естідім. Аталмыш су реттегіш қанша шақырымдық су жинайды? Расымен де, оңтүстіктегі «Кө к- са рай» су реттегіші бір айдан соң жұмысқа кірісетін болды. Қойма 3 миллиард текше шақы рым су жинауға әзір. Енді Сырда рияның артық суы алдағы қаң тар дан бастап «Көксарайға» жинақталады. Стратегиялық ны сан дағы жұ мыстардың барысы мен таныс қан Төтенше жағдайлар минис трі ел-жұртқа, бұдан бы- Арсен АБЫЛАЙҰЛЫ, студент лай көктемдегі су тасқыны мен жаз дағы су тапшылығынан қауі п- тену ге еш негіз жоқ екенін ескертіп отыр. Қазір «Көксарайда» басты гидроқұрылғының құрылысы толық біткен. Бірнеше бөгеттен тұратын бұл нысан ағыс деңгейін қалыпты ұстаумен бірге, судың қажетті мөлшерін канал арқылы қоймаға жіберетін болады. Сондай-ақ сол маңдағы елді мекен дерге қатынайтын екі көпір мен қоймаға суды бағыттайтын каналдың және суды ағызып жібе ретін нысан құрылысы да аяқталған. Олардың барлығы бұған дейін гидравликалық сынақтан өткізіліп, беріктігі тексерілді. Алдағы қаңтар айының 25-інен бас тап, Сырдариядан «Көксарайға» секундына 500 текше метр су жіберіле бастайды. Оның мөлше рі бірте-бірте көбейтіліп, көктемнің соңына дейін қоймаға 3 мл рд текше шақырым су жиналады деп күтілуде. Ғимараттар жылына қанша жылу тұтынады? Қазір жылу көзін, қуат көзін үнемдеу туралы жиі айтылады. Білейін дегенім, осы еліміздегі алып ғимараттар жылына қанша жылу тұтынады? Жандарбек МҰРАТОВ, Алматы облысы Деректерге жүгінсек, еліміздің ғимарат тары жылына шамамен 1 шаршы метріне 280 квт-тан 380 квтқа дейінгі аралықта жылу тұтынады. Бұл туралы бүгін Bnews.kz порталы арқылы өткен онлайн-конференция барысында Құрылыс және тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері агенттігі департаментінің директоры Василий Маслов мәлім етті. Оның айтуынша, Халықаралық энергетикалық қауымдастықтың мәлімет те ріне сәйкес, қазіргі күні Қазақстандағы ғи ма рат тардың жылу энергиясын тұтыну көле мі жылына 1 шаршы метр ге шамамен са ға ты на 240 квт-ты құрап отыр. Дегенмен «Қазақстанның тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығын дамыту және жаңғырту орталығы» АҚ-ның түрлі климаттық аумақ тағы, әртүрлі конструкциялық құрылымдағы ғимараттарға, әсіресе, негізінен тұрғын үй лер ге жүргізген аудитінің нәтижесі халы қаралық қауымдастықтың мәліметтерінен де көп тұтынатынымызды көрсетті. «Ал іс жүзінде біздің аудитке сәйкес, жекелеген кейбір ғимараттарда 1 шаршы метріне 280-нен 380 квтқа дейінгі аралықта жылу тұтынылады», деді ол. Оның атап өтуінше, еліміздегі тұрғын үй секторы мен әлеуметтік нысандар, атап айтқанда, мектептер, ауруханалар жылу энергиясын көбірек ысырап ететін тұтынушы ларға айналып отыр.

5 ӨРКЕНИЕТ 5 ЖИЫН Президенттік шырша алауын жақты Кеше Астананың «Думан» ойын-сауық отауында президенттік шырша өтті. Астанада ғана емес, бүкіл Қазақстан бойынша болды. Президенттің атынан ұйымдастырылып отырған кешке Аста надағы балалар үйінен, «SOS- Киндерсдорф» қала шығынан және қаланың білім беретін меке мелерінен 9-13 жас аралығындағы 150-ге жуық жетім бала қатысты. Жанарларынан жетім діктің табы байқалатын балалардың жүздері дәл осы кеште ерекше балбұл жанып, көңіл күйлерінің арнасынан та сығанын көрдік. Шыр ша ке ші өте жоғары дең гейде өтті. Мансұр ХАМИТ (фотолар) ШАРА Салтан СӘКЕН Бір байқағанымыз, мерекелік кеш ұлтаралық бейбітшілікті насихаттауды мақсат еткен. Елбасының «ұлтаралық татулықты келер ұрпаққа аманат ету қа жет» деген өнегесі дәл осы шыршадан бас талғандай. Шыршаға жиналған ба ла лар қазақ, орыс, ағылшын, швед, не міс, Қазақ әуені Израиль аспанында асқақтады Тәуелсіздік мәні сарылып жеткен қазақ үшін аса құнды. Сондықтан оны қалай қастерлесек те жарасады. Қазірде Қазақстан өз Тәуелсіздік мерекесін әлемге паш етуде жер жүзінің түкпір-түкпіріне ресми сапарлап қана емес, әр университеттен өнерпаз студенттерді апарып, ұлттық өнерін насихаттау арқылы да көрсетіп келеді. Соның бірі республи камыз дың жетекші білім ордасы әл-фараби атындағы Қазақ ұлт тық университеті студенттерінің Израильде қойған концерті. Оның мақсаты қазақтың Тәуелсіздік күні мерекесі қарсаңында шетел діктерге ұлттық өнеріміздің мәуелі мәйегін таныту. Қазақ өнеріне шетелдіктер кезекті рет тәнті болды. Бір айырмашылығы, бұл жолы оларға біз қонаққа бардық. Желтоқсанның сы аралығында ҚазҰУ-дың өнерпаз сту денттері уни верситет ректоры Ғалым қайыр Мұтановтың қолдауымен, бірінші про ректор Мұ хамбет қали Бүркітбаевтың бас тауымен Израиль де іссапармен болып қайт тық. Басты мақсат Қазақстан Тәуел сіз дігі ме ре кесіне орай ұйымдастырылған ісшараларға қатысу, сонымен қатар ұлттық өнерімізді паш ету. Ол жағынан таңдай қақтырарымызға күмән бол ма ды. Себебі Ғалия Есмұханбетованың же текші лігіндегі «Бақыт» би ансамблі, әнші Мөлдір Бақыт жан қызы, қобызшы әрі біздің жетекшіміз Зита Сыбанбаева осыған дейін шет мем ле кеттерден жүлдесіз орал ған емес. Оған Ер ғали Әнесов екеуміз домбырашы болып қосыл дық. Әлқисса... Қазақстаннан ұшқан алғаш қы күндегі бірінші бағытымыз Украи на бол ды. Өйткені Израильге тура ба ратын біз ден ұшақ жоқ. Бес сағатқа же тер-жетпес уақ ытта Киевтің төрінен кө ріндік. Әуежайда үш сағаттай аялдап, ары қарай ұштық. Ал дымызда Израиль... Алматының қысынан Тель-Авив тің жаз маусымына бірден топ ете қал дық. Қазақстандық делегацияны ел ші лік тен күтіп алып, дәл Жерорта те ңі зінің жағасындағы екі қабатты үйге ор на лас тырды. Біз келген сенбі күні қатты таңғал ғанымыз жергілікті барлық дүкен жабық, кө ліктер мен сапырылысқан адамдар да кө рін бейді. Жанымыздағы жол бастау- шы дан сұрасақ, бұл еврей халқының жұмасы 16:01- ден 17:15-ке дейін дем алатын «Ша бат» дәстүрі болып шықты. Осы уақыт ара лығында әркім өз үйінде дұға қылып не месе кітаптар оқып, бір сөзбен айтқанда, дема лады екен. Бұл елде жылына кем де генде екі рет қай таланатын атаулы ерекше күн бар. Ол күндері барлық көлік қозғалысы толықтай бір күнге тоқтайды. Осы кезде ата-аналарымен үйден шыққан бүлдіршін дерге тас жолда әй, бір еркін көсі лудің сәті түседі екен. Екінші әсеріміз, тұрғындар Иерусалим мен Тель-Авив қалалары арасындағы жол дың екі қапталына ағаштарды өз қолда ры мен отырғызып шыққан. Және бір қызығы, сонда өткізген алты күннің ішінде біздегідей қымбат Hummer, Lexus көліктерін көрмедік. Себебі жанармай қымбат. Есепке қай жа ғынан болмасын жүйрік еврей халқы на ры қта есесін жібермейтінін осыдан-ақ бай қатты. Келесі күні Иерусалим қаласындағы Аль-Акса мешітінде, Иса пайғамбардың дұға қылған, жауларынан жасырынған үңгірінде болдық. «Жартас үстіндегі күмфран цуз және түрік кейіпкерлерін та маша лап, солардың әнін айтып, биін биледі. Мерекенің маңызды бөлігі Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бала лар ды құттықтап сөйлеген бейнежолдауы болды. Президент өз сөзінде бала лар дың білім алып, елге адал қызмет етуіне мемлекет барлық жағдай жасап отыр ғандығын атап өтті. «Еліміз асыл ар ман дарыңды шындыққа айналдыру үшін да рынды балаларға арналған мектептер без» деп аталатын жердегі әуеде ешбір тіреу сіз қалқып тұратын тасты ұстағанда, кімнің де болса қатты толқитыны рас. Бір айта кетерлігі, мешітке кіре берісте мұздай қаруланған жауынгерлер тұрады. Сенен Құран сүресін, мұсылман не мұсылман еме сің ді сұрайды. Мұсылман еке ніңді дә лел десең ғана ішке ене аласың. Мұндай сақтықтың болуы, кезін де мешіт тің ішіне кіріп, жары лыс жаса ғандар бол ған екен. Жа нымызда Елші ліктің ада мы бол ған дықтан, ондай тексеріске түс педік. Сол күні кешке Иерусалим қаласында есімін өнерімен бағалайтын шет мем лекет терге таныс Ерболат Төлепбайдың сурет көр ме сі болды. Қазақтың тұрмыстір ші лі гі нен, да ла тынысы, сұлулығынан Сапар соңында көзіқарақты израильдіктер мен елшіліктегі отандастарымыз Қазақстан халқына, өнерлі студенттерін жіберіп отырған ҚазҰУ-дың басшылығына, ректор Ғалымқайыр Мұтанұлына үлкен алғысын айтып, дұғай-дұғай сәлемін жеткізіп қала берді. Ал біз шетелге шығуға мүмкіндік жасаған ағаларымызға шексіз алғысымызды білдіре отырып, аңсарымыз ауған туған жерімізге масаттана аттанып кеттік. мыз «та лаптыға нұр жауар» дейді. Сендер талапты да талантты, батыл да ал ғыр, зерек те зерделі болып өсіңдер», деді Елбасы бүлдіршіндерге зор үміт ар тып, асқақ арман тудырып. Балалар Ел ба сының сөзін ерекше ықыласпен тыңдады. Мерекелік кеш барысында Елбасы атынан ноутбук секілді бағалы сый лықтар табысталды. Артынша дастарқан жайылып, зор қуанышқа кенелді. Астана ашуда. Еліміздің барлық өңірлерінде думанды орталықтар салынуда. Данышпан бабамыз Абай аталарың: «Адам баласы адам баласынан ақыл, ғылым, ар, мінез деген қасиеттерімен озады», деп айтқандай, сендер барынша жақ сы оқып, сапалы білім алып, туған Ота нымызды шын сүйетін үлгілі, еліміздің келешегіне үлес қосатын үлкен азамат болыңдар. Ұлағатты ұлт ұрпағына тән ұқып тылық көрсетіңдер. Біздің халқысыр ше р тетін оның туындылары көрмеге кел ген қонақ тар дың үлкен қы зы ғу шылығын тудырды. Кеш ті ашқан Қазақ станның Израильдегі ел шісі Ғалым Ора з бақов екі ел арасындағы мә дениет пен ын тымақтастық дамуының айқын көрінісі осындай рухани байла ныстан бас тала тынын атап өтті. Ертеңіне Тель-Авив қаласында Қазақстан Тәуелсіздігінің мерейтойына орай ұйым дастырылып отырған негізгі іс-ша раның легіне біз де қосылдық. Ұлттық өне рімізді айқындайтын би билеп, күй тартып, қа зақ әндерін шыр қа ға нымыз да залдағы қонақтардың өздігінен делебесі қо зып кеткендей болды. Тіпті Украинадан келген бір ағамыз Қара теңіздің жа ға сында өнер көрсетуге арнайы шақырды. Кеш соңы банкетке ұлас ты. Бұл қазақ өнерінің Израиль аспа нында асқақтаған күні болды. Тәуелсіз дік мерекемізді ұлықтауға Из раиль хал қы да ризашылығын білдірді. Мұндай ру хани құндылықтар әрқашанда ұлттың ме рейін асыратын шара екені ақиқат. Асқарбек ҚАЗАНҒАП, ҚазҰУ-дың журналистика факультетінің студенті Алматы Тель Авив Иерусалим Алматы БАЙЛАНЫС Өскеменде сандық жүйеге көшу науқаны аяқталды Облыс орталығы Өскемен қаласында АТС-47 және АТС-62 аналогтық телефон стансыларындағы соңғы абонентті NGN жаңа заманғы цифрлы желіге қайта қосу жұмыстары толықтай жүзеге асты. Енді өскемендіктердің жоғары сапалы жаңа телекоммуникация қызметтерінің түрлерін пайдалануына мүмкіндіктері бар. Мұндай жұмыстар Өскемен қаласында ғана емес, аймақтың барлық өңірінде жүргізіліп жатқан көрінеді. Бүгінде Өскемен қала сын да нөмірлік сыйымдылығы ны құрайтын 71 циф рлы АТС ор натылған. Сон дай-ақ 7 CDMA ба за лық стансысы WLL сымсыз радиоқатынау тех но логиясы бойынша 18,5 мың нөмірге қызмет көрсетеді. Айта кетерлігі, абоненттерді қайта қосу кезінде бұрынғы нөмірлердің сандарын ба рын ша сақтауға үлкен көңіл бөлініп отыр. Өңірдегі компания өкіл дері нөмір ауыс тырудан 10 күн бұрын әр абонентке жүр гізілетін жұмыстар жайында ескертіп, жа ңа нөмір туралы және оны ауыс тыру күні туралы ақ па рат тар берген. Жаңа жүйенің ерекшелігі, қалааралық және халықаралық бай ланыс қызметінің мүлтіксіз жұмысын қамтамасыз етумен қатар, өзге де бір неше қызметті пай далануға мүмкіндік береді. Со нымен қатар абоненттер қоңырауды қайта бағыттау және күту, халықаралық және қала ара лық байла нысты жеке пароль арқылы шек теу, қоңырау шалған абоненттің нөмірін анық тау сияқты қосымша қызмет түрлеріне қол жет кізеді. NGN байланыс желісінің көздеген негізгі мақсаттарының бірі ақпараттың барлық түрлерін басқаруға мүмкіндік беретін әмбебап желі құру. NGN бірыңғай интерфейс (бір ро зет кадан) арқылы бір мезетте барлық қызметті ұсынуға мүмкіндік береді: дауыс, мәліметтерді беру және бейне (Triple Play концепциясы). Атал мыш желі қолда бар және жаңа қызметтер, аналогтық және цифрлы телефон аппараттары, факстер, ІР-хаттама арқылы жұмыс істейтін теле фония терминалдары, кабельді модем дер мен жұмыс істейді. Эрнест ЕСПЕНБЕТОВ, Шығыс Қазақстан облыстық телекоммуникация дирекциясының бас директоры: Өскемен қаласында АТС-47 және АТС-62 аналогтық телефон стансыларындағы соңғы абонентті NGN жаңа заманғы цифрлы желіге қайта қосу жүзеге асты. Сөйтіп, облыс орталығында «Қазақтелеком» АҚ желілерін цифрландыру науқаны толығымен аяқталды. Сәйкесінше, абоненттерге жоғары сапалы әрі жаңа телекоммуникация қызметтерінің түрлерін ұсынуға мүмкіндік пайда болды. Телекоммуникация желілерін жаңғырту Шығыс Қазақстан облысының барлық өңірінде жүріп жатыр. Мәселен, Семей шаһарында аналогтық телефон стансыларының абоненттерін қайта қосу 2011 жылы басталады. Ал Аягөз, Шар, Зайсан және Шемонаиха қалаларында цифрландыру деңгейі 100%-ды құрап отыр. Қазіргі уақытта Шығыс Қазақстан облысы абоненттерінің 88%-ы цифрлы АТС-ке қосылған. Әлмира ЖҰМАБАЕВА, қала тұрғыны: Бұған дейін бізде басқа нөмір еді. Ал биыл жаңа нөмір қойдық. Соның арқасында интернетке де қосылдық. Бұл жақсы болды бізге. Тахмина БАЙДЕЛДИНА, қала тұрғыны: Бұрын телефон шалған уақытта тұтқаның ішінен бөгде дыбыстар естіліп, кедергі келтіретін еді. Жақында нөміріміз ауысты. Енді басқа қалаға телефон соқсақ та, сөйлескен адамың қасыңда отырғандай ап-анық естіледі. Оның үстіне өзімізге нөмірді анықтау және таңертең ояту қосымша қызметтерін де қостырып алдық. Азамат ӘБІЛҰЛЫ, Өскемен Рихард Вагнер кім болған? Алматыда неміс халқының атақты классигі Рихард Вагнердің «Тангейзер» атты операсының тұсауы кесілді. Жалпы, Р.Вагнер өнердің қай саласында көбірек танымал болған? Нұржігіт БЕКЖІГІТҰЛЫ, Шымкент қаласынан Немістің атақты композиторы, дирижер, драматург Вильгельм Рихард Вагнер ( ) Венецияда туылған. Опера музыкасының аса ірі реформаторы. Ға сыр лар бойы Еуропа мә дениетіне ықпа лын тигізіп келеді. Дирижер ретінде көп теген сахна қойылымдарын қойды. Р.Вагнердің музыкадан тыс айналысқан 16 томдық әдеби-публицистикалық шығар ма лары бар. Одан тыс 17 томдық хаттары сақталған. Вагнердің мұрасын зерт теу шілер оның өнер тану саласына аса қы зы ғу шылықпен қарағанын айтады. Вагнер үшін өнер ол адам ойынан жаратылған дүниелер болды. Оның ең басты еңбектері «Искусство и революция», «Сущности не мецкой музыки», «Паломничество к Бетховену» деп аталады. Рихард Вагнер 70 жасында дүниеден өтті. Дулатидің «Тарих-и Рашиди» атты еңбегі не жайлы? Жақында «Алаш айнасы» газетінің бір санында Мұхаммед Хайдар Дулати жайлы мақала жарық көрді. Жалпы, ғалымның «Тарих-и Рашиди» атты еңбегі не жайлы? Ұлықбек ЖАРҚЫНҰЛЫ, Алматы қаласы Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» атты еңбегінің қазақша атауы «Хақ жолындағылар тарихы» деп аталады. Еңбек XIV ғасырдан XVI ғасырдың орта кезеңіне дейін, яғни бірнеше ғасырды қамтитын энциклопедиялық сипатта жазылған. Бұл кітаптың жазылу мәдениеті, ғы лыми маңызы, тың әрі бізге беймәлім де рек те рінің молдығы, этнографиялық, эт никалық географиялық, археологиялық мәліметтерінің сонылығы, тарихи оқиғаларды нақты әрі айқын баяндауы оқыр ман ды да, зерттеу шілерді де тәнті етеді. Дулати өзіне дейін Тұраннан шыққан та ри хи тұлғаларды толық дерлік қамтыған. «Тарих-и Рашиди» ақын дық қуат, жа зу шылық шеберлікпен, көркем де айшықты тілмен жазылған мемуар лық туынды. Онда ғалым Орталық Азия, Қазақстан, Шы ғыс Түркістан, Пәкістан, Үндістан т.б. ел дердің халықтары, олар дың мәдениеті, әдет-ғұрпы туралы танымдық мәліметтермен таныстырады.

6 6 АЛАШ АЗАМАТЫ ЖЫЛ ҚОРЫТЫНДЫСЫ Биылғы бағындырған белестеріміз Биылғы жыл Қазақстан спортшылары үшін табысты болды ма, жоқ па, оны өздеріңіз бағалаңыздар. Ал біз Олимпиада ойындары бағдарламасына енетін спорт түрлерінен әлем және Азия чемпионаттарында қанша жүлде алғанымызға тоқталып өтейік. Биыл бізден үш әлем чемпионы шықты. Ольга Рыпакова наурыз аралығында Дохада (Катар) өткен жабық иммараттағы әлем біріншілігінде үш қарғып секіруден алдына жан салмай, әлем чемпионы атанды. Ал қыркүйек аралығында ауыр атлетикадан Антальяда (Түркия) өткен әлем чемпионатында екі қызымыз сенімді ақтап, топ жарды. Майя Манеза 63 келі салмақ дәрежесінде бірінші орынға ие болса, Светлана Подобедова 75 келі салмақ та теңдессіз екендігін дәлелдеп шықты. Үш алтын көп пе, аз ба? Оны өздеріңіз тара зылай жатарсыздар, біз тек 2009 жылы Олимпиада ойындары бағдарламасына енетін спорт түрлерінен алты алтын алғаны мызды естеріңізге сала кетейік. Жалпы, биыл әлем чемпионаттарынан жеңілатлеттеріміз бен ауыратлеттеріміз ғана медаль алған жоқ, тағы бес спорт түрі нен жүлде алдық. Мәскеуде күрес түрлерінен өткен әлем чемпионатында қыздарымыз бір күміс алса (Е.Шалыгина), грек-рим күресі шеберлері екі қола (А.Кебісбаев және Н.Тыналиев), ал еркін күрес балуандары бір қола (А.Шапиев) еншіледі. Боксшы қыздарымыз Барбодоста өткен әлем чемпионатынан бір күміс (М.Вольнова) және бір қола (Н.Боранбаева) олжалады. Нысана көздеушілер арасындағы Мюнхенде өткен әлем чемпио натынан құралайды көзге атқан ме р гендеріміз екі қола медальмен оралды (О.Довгунь және В.Подлесный). Енді алып құрлықтың шығыс бөлігіне ойыссақ, биыл Азия чемпионаттарынан 11 алтын алыппыз. Шатысып қалмас үшін әр спорт түріне жеке тоқталайық. Мамыр айының аяғында бокстан Астанада ұйымдастырылған Азия чемпионатынан төрт алтын, бір күміс, үш қола жеңіп алдық. Жай на Шекербекова, Саида Хасенова, Дариға Шәкімова және Марина Вольнова сынды аруларымыз алтынмен апталды. Жеңіл атлетикадан Тегеранда жалауы желбіреген Азия чемпионатынан екі алтын, сегіз күміс, төрт қола иелендік. Марина Аи то ва биіктікке секіруден, ал Людмила Гранковская ұзындыққа секіруден үздік шық ты мамыр аралығында таэквондодан Азия чемпионатын Астанада өткізгенбіз. Алқашқы күні пумсе бойынша чем пи о н- дар анықталып, жас аралы ғын да Бақытжан Аязбаев және Наталья Югай жұбы алтын медаль иеленді. Дәл осы күні спортшыларымыз ел қоржынына бір алтын, екі күміс, екі қола салды. Бұдан соң екі күн бойы таэквондодан жекелей сында ғы жекпе-жектер өтіп, Қазақстан қырандарына бір алтын, бір күміс, үш қола бұ й ы р- ды. Жалқы алтынды әйелдер ара сын дағы 73 келі салмақта бақ сынаған Феруза Ергешова жеңіп алды. Күрес түрлерінен Үндістанда өткен «Сарықұрлық» біріншілігінен де бірнеше медаль иелендік. Еркін күрестен бір алтын (Марид Муталимов), екі күміс, екі қола олжаласақ, еркін күрестен бір күміс пен екі қоланы қанағат тұттық. Ал әйелдер күресінен бір алтын (Гузел Манюрова), бір күміс, бір қола медальға қол жеткіздік. Велоспорттан БАӘ-де ұйымдастырылған Азия чемпионатынан бұйырғаны бір алтын (Андрей Мизуров) және бір күміс болды. Ал велотректе бір күміспен шек телдік. Ескекшілер слаломынан Қытайда өткен Азия біріншілігінде бір күміс пен екі қоланы көңілге медеу тұттық. Семсерлесуден Оңтүс тік Кореяда жалау желбіреткен Азия чемпионатынан бір қолаға шүкіршілік еттік. Шпагадан командалық есепте үшінші орын алғанбыз. Ал регбиден Қытайда өткен Азия чемпионатында қыздарымыз дың екінші орын алуларын жетістік деп бағалаған дұрыс шығар. Осы біріншілікте екінші орын алған қыздарымыз төрт айға жуық уақыттан соң Азия ойындарының чемпиондары атанды. Ал жазғы Азия ойындарындағы жетістіктерімізді білесіздер, 18 алтын, 23 күміс, 38 қола медаль еншілегенбіз. Нұрғазы САСАЕВ ДАТ! Хабиба ЕЛЕБЕКОВА, ҚР еңбек сіңірген әртісі: Нағыз әнші анадан әнші болып туады Хабиба апа, сіз «әннің Абайы» атанған Жүсіпбек атамыздың жары ғана емес, қазақ өнеріне еңбегіңіз сіңген актриса, сондай-ақ бірнеше қазақ әнін бүгінгі күнге жеткізушісіз де. Былтырғы жылы жарық көрген белгілі күйші Мұрат Әбуғазының «Сарыарқа әндері» антологиясына сіздің айтуыңызбен үш ән кіріпті. Бұл әндерді кімдерден үйрендіңіз? Ел білмейтін тағы қандай әндерді білесіз? Мағжанның «Сен сұлуының» Мағжанның өзі шығарған әуенін ешкім білмейді. Оны осыдан 40 жыл бұрын Әбікен Қасенов Жүсекеңе үйреткен. Дәлила тәтем де айтушы еді, содан менің де миымда қа лып қойыпты. Бұл әнді алғаш осыдан бір не ше жыл бұрын Ерлан Рысқалиға айтқан едім. Содан өзің айтқан кітапты шығарарда күйші бала Мұрат пен Еркін Шүкіманов екеуі маған келіп, өздерің секілді ел білмейтін, ескі әндер жайын сұрады. Мен онда Жаяу Мұсаның «Ләйлім» атты әнін айттым. «Мынау тамаша ән ғой» деп таңданып кетті олар. Осындай қазақтың әндерінің әлі менде бірнешеуі бар. Бірақ керемет ән болмаған соң, мен оларды айтпаймын. Бала кезімізде әнді көп естідік. Көбі сол бетімен қалып қойған. Мұхаң айтқан ғой: «Абайдың қарасөзінен қалған ештеңе жоқ. Ал әнінен әлі де болса айтылмай қалып қойған нәрселер бар деп білемін», деп. Ол рас. Абайдың «Сегіз аяғының» әні менің бала күнімде басқаша айтылатын. Қазір орындалып жүрген нұсқасы Шәкәрімнің «Ең қызық жастық» өлеңінің әні. Әкем әнші, сері адам болатын. Қайда жақсы әнші бар десе, оны алдыртып тыңдайтын. Қайда жақсы ән шықты десе, соны үйреніп алатын. Есімде, тоғыз-он жастағы бала кезімде әкем Зәрубай атты інісін Шәкәрімнің бір әнін үйреніп келуі үшін үш-төрт күндік жердегі білетін біреуге жіберген болатын. Сол Зәрубай аға мыз, шынында да, ерінбей барып, әнді үйреніп келді де, бәрімізге үйретті. Қазіргі әнін ызаланып айтуға болады, ал ана әнде мұң бар, ойлану бар (ыңылдап отырып, «Се гіз аяқты» Абайдың өз әнімен айтып берді). Айтпақшы, «Ақылбайдың әнін» ең алғаш рет Мұхтар Әуезовтің жеткізгенін осы күні көпшілік білмей ді. Сол әнді Мұхаң айтып берген де, Жүсіпбек атамызбен бірге өзіңіз де болған екенсіз ғой. Сол туралы айтсаңыз. Шараның (Жиенқұлова. -автор) Болат дейтін баласы үйленіп жатқанда, тойдан соң бір топ адам қалып қойды. Мұхаң марқұм: «Сендер өңшең әншілер жиналып отыр екенсіңдер, мен сендерге бір ән үйретейін», деді. Мұхтардың ән салғанын әлі ешкім естіген жоқ қой, елдің бәрінің есі шығып кетті. «Қайсың бұрын үйренсеңдер, соған бәйге береміз», деп күлді. Сөйттідағы алдымен әннің туу тарихын баяндап берді. «Абайдың әншісі Әлмағамбеттің бір баласы дәулетті қайын жұртына барғалы жатып: «Оларды дүние апарып таңғалдыра алмаймыз, бір жақсы ән шығарып беріңіз, соны айтып барайық», деп Ақылбайға қолқа салыпты. Тегінде Ақылбай Абайдың өзі ең осал санаған баласы болса керек. Сол осалдау баласының өзі небәрі бес-он минутта осы әнді шығарып тастапты», деп Мұқаң шырқай жөнелді. Менің нені болсын, тез қағып ала қоятын зеректігім бар. Жүсекең оны біледі, сол үшін де «есіңде сақтап ал» деген ниетпен мені түртіп қалды. Ортамызда Күләш пен Құрманбек те бар. Әнді Мұқаң екі рет айтқанда, алдымен солар қағып алды. Үшінші айтқанда Жүсекең, төртінші айтқанда Манарбек үйренді. Қазір ойлап қарасам, егер сол кезде Мұқаң әнді айтпағанда, «Ақылбайдың әні» бұл күнге жетер ме еді, жетпес пе еді, кім білсін?!. Қазақты әлемге танытқан біртуар әнші Әміре мен Жүсіпбек атамыздың кездескендігі жайлы бір тамаша аңызға бергісіз әңгіме бар. Соның анық-қанығын, шын мәнінде қалай болғанын сіз білесіз ғой. Айтып берер ме екенсіз? Жүсекең ең алғаш Семейге келгенде он алты-ақ жаста екен. Жас та болса, керемет әнші. Семейде бір жақындарының үйінде жатқанда көршінің әйелі босанып, шілдехана болыпты. Ол уақытта шілдеханаға шақырмайды, жұрт өзі келе береді. Жапжас бала Жүсекең домбырасын алып шілдеханаға барады, басында мән бермей отырғандар ән салғаннан кейін «өй, айнала йын, жоғары шық» деп төрге шығарыпты. Семейде 1920 жылдары ашылған «Есаймақ» деген театр, концерттерді ұйымдас тыратын ұйым болған. Жиналған жұрт ішінде сол ұйымның мүшелері де отырса керек, ертеңінде-ақ Жүсекеңді концертке шығарыпты. Алғаш сахнаға шыққан сәтін Жүсекең былай айтып отыратын: «Сахна дегенді білмеймін, бойым шарқы болатын, орындыққа отырып едім, аяғым жерге тиме ді. Аяғыма қарап едім, ел ду күлді. Соған қысылып қалдым». Жас кезінде даусы тіпті ащы болатын. Айқайлап әнге басқанда алдыңғы қатардағылар құлағын басыпты. Соған қарап Жүсекең «мыналар менің әнімді ұнатпады-ау» деп көңілі пәсейіп қал са керек. Әмірені Жүсекең сол «Ес-аймақ та» жүргенде көріпті. «Әміренің әнін тыңдауға жиналған жұрт тіпті орын жетпеге ніне қарамастан, жағалап кеп, қаумалап тұратын. Ал ән салғанда, тамағында құдды бір қалта бар сынды, толып кететін», дейтін Жүсекең. Ұйғыр, Кеген, Нарынқол үшеуі бір аудан болған тұста, Әміре, Жүсіпбектерге тағы екі әнші қосып, төртеуін сол аудандағы бір жиналысқа жіберіпті. Алматыдан аудан ға жеткенше Жүсекең Әмірені ұйықтатып, демалдырып барыпты. Клуб жоқ, далада ән салыпты. Ең бірінші Әміре шығып, әуелете әнге басқанда, дүбірлеген аттар тұяғының дыбысы естіліпті. Ел «қарақшылар келді ме?» деп шошып кеткен көріне ді. Сөйтсе, сегіз шақырымдай жерде жыл қы зауыты бар екен. Сондағы кісілер Әмі ре нің үнін ести салысымен, бірден атқа қонып, шауып келген беті екен. Біржанның «Қозы көш» деген әні бар ғой. «Қозыкөш жерге дауыс қалай жетеді? Сегіз шақырым қозы көш болмайды да ғой», деп Жүсекең таң да ныпты. Мінеки, сол Әмірені Жүсекең те ң дес сіз әнші деп бағалап, қатты сыйлайтын. Қайран, Әміре! Елубай Өмірзақов, Қапан Бадыров, Жарқын Шәкәрім барлығы Мәс кеуге бірнеше рет барып жүріп, Әміре нің даусын тапты. Бірақ ол әбден тозы ғы жеткен таспа, сондықтан ондағы даусына қарап, Әміренің әншілігіне баға беру қателік. Жарқынның арқасында, әйтеуір, Әміренің басына белгі қойылды, әйтпесе, болашақ ұрпақ Әміренің кім еке нін де білмей қалар ма еді?.. Театр бірде гастрольдік сапармен Ташкент қаласына барғанда, Хадиша, Шол пан, Бикен үшеуі өзбектің атақты бишісі Тамара ханумның музейіне соғыпты. Үйін музей ғып қойған екен. Қазақ деген халықты дүниежүзі халқы білмейтін еді ғой жылы Парижде өткен дүниежүзілік көрмеге барып, ән салған Әміре арқылы алғаш қазақтай халықтың барын әлем халқы білгенін әлі күнге аңыздай қылып айтамыз. Міне, сол көрмеге Тамара ханум да барған. Ертең концертке шығамыз деп отырғанда, оның ыстығы көтеріліп, дірілдеп-қалшылдап қатты ауырып қалады. Сонда Әміренің өзіне жаны қалмай қарап, ыстық шай бергені жайлы Тамара біздің Хадиша, Шолпан, Бикен үшеуіне айтып беріпті. Қайран Әміре сонда биші қызға: «Тамара, тұр, біз өзіміз үшін емес, елімізді танытамыз деп келдік», деп намысын жанып, жігерін оятыпты. Сол сөздерден кейін Тамара бірден-ақ бойын тіктеп, жазылып кеткенін білмей қалса керек. Сондықтан сол кездесуде біздің актриса қыздарымызға өзбек бишісі көзіне жас алып тұрып: «Мен Әміренің арқасында концертке шықтым. Дүниежүзілік байқауда Әміре қазақтың абыройын қорғап, атын шығарды. Сол үшін Әміренің басына алтыннан ескерткіш қоятын да жөндерің бар еді, бірақ, әттең, қазақтар Әмірені ұмыттыңдар ғой!» депті. Айтса, айтқандай, біз, қазақ Әміренің алтын басын сыйламақ түгіл, «Парижде Шоқаймен кездесті» деп, оны жау қылып шығардық емес пе? Қазақ десе, өзімізге тиеді, бі рақ, шыны керек, біз өзіміздің барымызды қадірлей алмайтын халықпыз ғой... Қазақ әнін жеткізуде Манарбек Ержанов атамыздың да еңбегі ерен. Бірақ кейінгі кездері қазақта сондай бір дарынды әншінің болғандығы туралы тіпті ауызға да алынбайтын болды. Сондықтан да кейінгі ұрпақ Манарбек Ержанов тұлғасын танымауы да ғажап емес. Қали Байжанов сынды әнші атамыз да ұмыт болып барады. Көзкөрген адамнан бүгінде сіз ғана қалған сияқтысыз ғой, сондықтан реті келгенде сол аталары мыз жайлы айта отырсаңыз. Жүсіпбек үнемі: «Манарбектің ән салғаны Әміренің ән салғанындай», деп оты рушы еді. Мысалы, «Манарбек әнді әуе ле те шырқап, кілт үзетін, Әміре де тура солай шырқаған», дейді Жүсекең. Паһ, шіркін, Манарбектің үні керемет еді ғой. Өмірінің соңғы кезінде ғана жүрегі дертке шалдықты да, содан тыныс алуы нашарлап қалды. Әлі есімде, 1936 жылы қазақтың АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... «Ғасыр қасіреттері» деп атап, қазақ халқының өткен ғасырда көрген нәубетін жазған едім, сол іске аспай жатыр, соған қатты қиналамын. Сендер оны көрген жоқсыңдар. Ал мына мен қазақ қасіретінің бәрін дерлік көрдім. Ашаршылықта шөберелес інім бір әулеттегі 33 жаннан жалғыз өзі қалса, мен өзім де екі әулеттегі 17 жаннан жалғыз қалдым жылғы аштық, 1937 жылғы репрессия. Бір ауыз сөз үшін талай арыстарымыз абақтыға жабылды. Арыдағы ол қасіретті айтпағанда, бертін келе Семей полигоны қандай қасірет?! Абайдың кіндік қаны тамған қасиетті жерге ядролық сынақ жасап, бірнеше дүркін болған улы жарылыстан балалар қалай боп туып жатты? Өзіне-өзі қол жұмсап, асылып өліп жатқан жігіттерді көрдік. Бір ауыз сөз айтуға шама келді ме? «Ғасыр қасіреттері» дегенде, мен осыларды қозғадым. Бір журналистің «мұрағаттан ашаршылық уақытында адам адамның етін жеп жатқан кадрларын көзіммен көрдім» дегенін естідім. Сондықтан қасіретті шақтарымыз телебағдарлама арқылы халыққа жетсін деген оймен «Қазақстан» арнасының басшысына барғанмын. Ол: «Мұндай тарихи деректі хабарларды Ғафудың баласы Бақыт Қайырбеков қояды», деді. Бақытқа барсақ: «Ондай кадрлар бізде жоқ, Мәскеуден, Украинадан алдырту керек, оған қырғын ақша қажет», деді. «Президенттің өзіме тағайындаған стипендиясын өліп қалсам, қонағасыма керек деп жинап жүргем, соны берейін», дедім. «Ол жетпейді, оның үстіне Хабиба апаның ақшасын алған адамшылыққа жатпайды», депті. «Бағдарламаны теледидардан бере ме, жоқ па?» деген бір ауыз сөзді айту үшін, қанша рет телефон соқтым. Қашып, жауап бермеді. Сонда ел бастап отырған қазақтың азаматтарының барлығы өтірікші болғаны ма? Содан кейін қатты ауырып, жатып қалдым. Іске аспаған іс үшін өзіме қатты ренжіп жүрмін. бі рін ші дека да сында Манарбек «Қыз Жібектегі» Шеге нің ариясын шырқағанда, бір ғана Базар байдың байлығы емес, бүкіл қазақтың кең дігін айтып тұрғандай сезілуші еді. Бейнелеп айтсақ, үлкен тайқазанды үш бұты ұстап тұрады емес пе, сол онкүндікті тайқазан десек, үш бұтының біреуі Манар бек, екіншісі Күләш, үшіншісі Құрманбек сияқты еді. Манарбек ұмытылып барады, Манарбектің еңбегін ешкім айтпайды. Неге айтпайды? Қазақтың кім екенін танытқан әншінің бірі Манарбек емес пе? Нота деген болмаған уақытта Біржан, Ақандардың әндерін солар үйреніп алып келмесе, бүгінгі ұрпақ қайдан алар еді? Батыстың әнін жеткізген Ғарифолла болса, Арқаның әнін алып келген Жүсіп бек пен Манарбек. Сондықтан бүгінде Манарбек жайлы айтылмайды деп жүрегім ауырады. Ал Қалидың әнін көп естігенім жоқ. Қали Шәкен Аймановқа жезде болып келетін. Қалидың әйелі Кенжетайдың апасы. Қали бала сияқты қызық адам еді ғой. Жүсіпбек: «Қалеке, әнді бұзбау керек дейсің де, бірінші айтқаныңда басқаша, екінші айтқаныңда ән бұзылып кетті ғой», десе, Қали: «Қойшы, Жүсеке, соны өзім де байқамай қаламын, сөйттім бе?», деп өзі аң-таң болатын. Әйтпесе, әр әнші ішкі толқынысына, жанының сүюіне қарай әнді әр кезде әрқалай құбылтып айта беруіне болады ғой. Жақсы әнші өзі композитор да болуы керек, бірдеңесі жетпей тұрғанын сезсең, қосып жібер, онда тұрған ештеңе жоқ. Қазіргі «Жиырма бесті» Қалидың ай туы ұнайтын маған. Бұрынғы айтылуын қойып, Жүсекең кейінгі кезде Қалидың нұс қасын айтып жүрді. Апа, Кеңес үкіметі тұсында халық композиторларының әндерін де мұсылмандық, дінге қатысты сөз болса, оны мүлдем айтқызбайтын не сөзін өзгертіп тастаған ғой. Қазақтың көп әнін сіз баяғыда бас тапқы қалпында тыңдаған ада м сыз, қазір қай әнді сондай қат ты бұрмалауға ұшыраған дер едіңіз? Жаяу Мұса өзінің жары Сапар дүниеден өткенде, қабірінің басында зарлап тұрып Сапарға ән арнаған. Сол әндегі қазір айтылып жүрген «қайғыға қайғы қосылды» деген жолдың орнында «Әптиек басы ясин ді» деген болатын. Ясин деген Құранның сүресі ғой. Сондықтан оны діншілдікті уағыздайды деп бұрмалап жіберген. Сол секілді «Қанатталды» әнінің де өз сөзі басқа болатын. Тау қалқып, тамылжыған шілде күні, Ызылдап шыбын-шіркей шықпайды үні. Жалғыз-ақ сорғалаған бұлбұл күйі, Дауыстан естілгенде өмір жыры, деген жолдардағы «шыбын-шіркей» дегенді кедей лерге арналған сөз деп айтқызбай тастаған. «Әнім еді сүйіп салған «Қанаттал ды» деген қазіргі айтылып жүрген өлең сөзін Қанабек Байсейітов жазған. Біраз әндердің сөзін Қанабек жазды ғой. Қазақта Керекуден шыққан Тоқбай деген әнші болғанын бүгінгі буын мүлдем білмейді. Сол Тоқбайды Жүсекең қатты жақсы көрген, қамқорлығына алған екен ғой. Тоқбай туралы айтсаңыз. Тоқбай бай болған деп, оны жер аударған екен. Сол Тоқбайды Жүсекең тауып алып, филармонияға кіргізген. Үй бермеді, жағдайы болмады, қайта кетіп қалған. Оқиға былай болған: Бұрынғы жүрген жері Белағаштан сұрастырса, Тоқбай жоқ, ешкім білмейді мен 60-жылдар аралығында, 23 жыл өткен соң Жүсекең тағы ойда-жоқта тауып алған. Іссапармен жүрген уақта машинамен ағызып келе жатып, жолдың арғы бетінде бір салт аттыны көріп, көлікті дереу тоқтатқан екен. «Анау кетіп бара жатқан Тоқбай», десе, елдің бәрі: «Қойыңыз шы, Жүсеке, оның түрін көріп тұрған жоқсыз ғой, мықырайған бір шал, қайдағы Тоқ бай?!», деп күлген екен. Көлікті бұрып, қай та барса, әлгі адам, шынымен, Тоқбай болып шығыпты. Тоқбайды Алматыға алып келді жылы осы үйге кірген жылымыз болатын, Ғылым академиясына, радиоға барып, әнін жаздыртты. Әлі есімде, ән жаздыртқаны үшін 300 рубль ақша алып берген болатын. Кейіннен Тоқбайдың әнші екенін біліп, павлодарлықтар іздеп келіп әнін сұраса, бірін де таба алмапты, барлығының үстінен жазып тастаған. Бір күні «Тоқбай өлді» деген хабар келді. Жүсекеңнің жылағанын көрсең. «Ол өзінің әнші екенін еліне түсіндіріп айта алмай кетті ғой», деп, қатты жылады. Тоқбай әнді балалайкамен айтатын. Жүсекең: «Балалайканы тастасаң шы», деп, домбыра алып берген. «Жоқ, Жүсеке, мұны тастамаймын. Күзетші болып жалғыз өзім отырғанда, осымен ызыңдап отырып ән салатынмын, серігім еді ғой. Домбыраға қалай көшем?!» депті. Жүсекең қызық өзі. Бір-екі ай жол жүріп келгенде: «Мен осы сендердің түрлеріңді ұмытып қаламын. Ұмытпайтын екі-ақ адамым бар: кенжем Естай мен Тоқбай. Тоқбайды есіме алсам болды, мұрны қоңқиып көз алдыма тұра қалады», дейтін. «Қайран, Тоқбай-ай» деп есіне алып, өксіп жылайтын (даусы дірілдеп, өзі де көзіне жас алды). Апа, сіз бір сұхбатыңызда «атақты адамдар, атақты әншілер жерге байланысты туа ма?» депсіз, осының мәнін ашып айтсаңыз... Оған сөз жоқ. Мысалы, Көкшетауды алып қарасаңыз: Ақан, Біржан, Үкілі Ыбырай бәрі сол жерден шықты ғой. Көкшенің жеріндей жер бар ма? Бойыңда өзің де білмейтін жасырынып жатқан тырнақтай бірдеңе болса, Көкшеге барсаң, көтеріліп шығып кетеді. «Арқада Бурабайға жер жетпейді», деп Мағжан тек айтпаған ғой. Жақсы жер адамға еріксіз ой салады. Ақан, Біржандар дың жүрегін тербеп, ән шығарған Көкше ғой. Егіндібұлақтың тауы Балқан таудың айналасынан көп әнші шыққан ғой. Жүсіпбек, ағасы Жақыпбек, Қуан Лекеров, Нығыман Әбішев, Ғаббас Айтбаев. Құдайдың құдіреті, сол Ғаббастың тұқымдарының бәрі әнші екен!.. Ғаббасты: «Ақын-әнші, ол ән айтқанда, өзі шығарып тұрғандай айтады», деп Затаевич айтқан екен ғой жылы шақыртумен он бір әнші Москваға барды, солардың бірі Ғаббас. Ол уақытта ол театрда жоқ, елде болатын. Елден алдыртқан екен. Қазіргі дәстүрлі әншілерге көңіліңіз тола ма, апа? Өнердің ішінде адамға ең тез жететіні, асылы ән. Бірақ әншілердің барлығы әнді түсініп айта бермейді. Мысалы, Жаяу Мұсаның «Хаулау» әнінде: «Мінгенім қаз мойын мен майда жалды, Мекенім Баян тауы, шіркін-ай, артта қалды», деп зарланып айту керек қой. Қайғылы әнді желпілдетіп, ле пір тіп айтады. «Та-та-та» деп айтсаң, күлкілі ғой. Жүсіпбек атамыздың қазақ әнінің көсегесін көгерткен, маңдайалды шәкірті Жәнібек балаңыз туралы не айтар едіңіз? Тегінде тек ән жайында Жәнібектен басқа ешкім жазған емес. Оның сөз тапқырлығы, шешен сөйлеуі, әншілігінен де мін таба алмаймын. Мәселе, балам, дауыстың күштілігінде емес. Күшті дауыс есекте де бар. Даусым бар екен деп, елдің бәріне «әншімін» деп айтуға болмайды. Түйені де үйретіп, билетіп қоюға болады екен ғой. Сол сияқты адамды да үйретіп, еріксіз әнші қылып шығаруға болады. Ал нағыз әнші Алланың жазуымен, анадан солай әнші боп туады деп білемін. Мен әнші емеспін, бірақ әнді жақсы түсінемін. Ең мықты әнші деген Жүсіпбегім: «Дұрыс айттым ба?», деп, мені мен ақылдасып отыратын. Абай: «Сұлулық ол дененің берген сыйлығы, бет сұлулы ғын елдің бәрі таниды, ал сұлу сөз бен әдемі ән жан сыйы. Жан сыйын елдің бәрі тани бермейді», дейді. Жәнібек тің артық шылығы осында. Өзі қайтыс болған соң, әйелі Тоты Жәнібектің Жүсіпбек туралы «Әніңнің халық жетпес бұрмасына» деген кітабын шығарды. Әннің қасиетін тек қана Жәнібек біледі десем, қателеспес едім. Екі ауыз ән адамды жылатып жібереді. Мұны Жәнібек ғана ашқан. Адамның өнері мен адамгершілігі бірдей бола бермейді. Өнері бар, адамгершіліктен жұрдай адамдар қаншама?! Жәнібекте екеуі де бар: нағыз адам, нағыз әнші, нағыз жазушы, нағыз адамның жанын түсінуші (көзіне жас алды). Былтыр 60 жылдық еске алу кешінде Қай рат «Айбозымды» айтқанда мен жылап отырдым. 60 жылдығын Жәнібектің өзі өткізгенде қалай болар еді? Баласы Шәкәрім тамаша жігіт болып өскен екен. Соған қуандым. Тоты да жақсы. Жақсы азаматтардың жолдастары жақсы кездессе, өнері өсе береді. Әйелдері ақымақ болса, құри береді. Құдай тағаладан өнерлі жігіттердің жолдастары жақсы болса екен деп тілеймін. Жәнібек Тотыны «нағыз мыстан, тәте» дейтін. «Мыстаны несі?», деймін ғой. «Мыстан дар барлығын біледі ғой, Тотының да біл мейтіні жоқ», дейтін. Жәнібекті туған ба лам дай жақсы көретінмін. Әңгімелескен Жадыра ЖҰМАКҮЛБАЙ Биыл үздік жаттықтырушы анықталған жоқ Биыл Нұрбол Жұмасқалиевтің еліміздің үздік футболшысы атанғандығын естіп (оқып), қуанып жатырмыз. Жылда үздік бапкер де анықталушы еді. Бірақ биыл үздік жаттықтырушы атанған маман жайлы естімедік. Қай бапкер үздік болып танылды екен? Сіздің сұрағыңызға жауап беруі үшін Қазақ стан футбол федерациясының вицепрезиденті һәм Ұлттық футбол лигасы дирек торы Михаил Гурманмен хабарласпақ бо лып едік, Қытайда іссапармен жүрген маманмен тілдесудің сәті түспеді. Сондықтан Қазақстан футбол федерациясының тұжырымы бойынша үздік футболшыны анықтау ба ры сын да пре мьер-лига клубтарының бас шы лары мен бап кер лері арасында Қадыр ҚАНАТ, Жетіқара сауал нама жүргізген Александр Кеплинге жүгіндік: Ұлттық футбол лигасы сауал на ма сының қорытындысы жарияланды ғой. Сонда жоқ болса, болмағаны... Нақтырақ айтқанда дейсіз бе? Сауалнаманы жүргізгенде, онда «үздік бапкер» деген номинация болған жоқ. Яғни биыл үздік бапкер анықталған жоқ, деп жауап берді, Қазақстан футбол фе де ра ция сының баспасөз қызметкері. Месси қыздарға жол берді Мен «Барселона» футбол клубының шабуылшысы Лионель Мессидің ойынын қатты ұнатушы едім. Дегенмен жақында Месси Аргентинаның үздік спортшысы атана алмай қалды деп естідім. Сол рас па? Мессидің алдын кім орап кетті екен? Дария КЕРІМОВА, Алматы қаласы Мессидің талантты ойыншы екені рас. Оған еш кімнің дауы болмаса керек-ті. Дегенмен «Барселона» футболшысы биыл Аргентинаның үздік спорт шысы номинациясында үздік атанбады. Спорт журналистері арасында өткен сауалнамада Лио нель Месси екінші орынға тұрақтады. Ал сауалнаманың қорытындысында бірінші орынды көгалдағы хоккейден әйелдер арасындағы Аргентина құрамасының капитаны Лусиано Аймар жеңіп алды. Айта кетейік, көгалдағы хок кейден Аргентина құрамасы биыл әлем чемпионы атан ған болатын. Ал футболдан ширек финалда сү рінген-ді. Сондай-ақ Лусиано Аймарды Халықаралық көгалдағы хоккей федерациясы биыл жетінші мәрте үздік спортшы атағын беріп отыр. Дегенмен Аргентинаның үздік спортшысы атана алмаған Месси бұған бола қайғырып отырмаған болар. Жақында 100 миллион АҚШ долла рына бағаланған бұл футболшы әлемнің ең қым бат ойыншысы атағын жеңіп алды. Бұған дейін трансферлік бағасы 85 миллион долларды құраған Месси бұл атақты Криштиану Роналдумен бірге бөліскен болатын. Сондай-ақ Месси әлемнің үздік футболшысы атануға да үміткер.

7 ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯЛАР 7 ҒАЛАМТОР Кеңжолақты қолжетімділік немесе Jet дегеніміз не? Online бола тұрып, интернет арқылы достарыңмен, жанұяңмен араласу, фильмдер көріп, жаңалықтар тыңдау, көптеген адамдарға хат жіберу күнделікті өмірдің бөлшегі болып табылады, бірақ дәстүрлі жалғаушы қатынауға қол жеткізе алмайтын немесе үнемі кеңседен тыс жерде, ісса парда жүретін миллиондаған қазақстандықтар дың бірі бола тұра, сізге интернетке қосылу міндетті түрде қажет болса, не істеу керек? Оған жауап кеңжолақты мобильді қатынау! Бұл дегеніміз не? Ең бірінші кезекте мобильді кеңжо лақ ты қолжетімділік дегеніміз интер нетке сымсыз, қолайлы және тез қол жет кізу мүм кіндігі. Биылғы жылы Қа зақстанда опе ра тордың кез келген қамту аймағында, үйде, көшеде, кафеде, әуе жайда, кон фе ренцияда, жолда және т.б. интернет же лі сіне сымсыз қолжетімділікті қамтамасыз ететін (JET Брендімен) қызмет пайда бол ды. Қызмет жайлы толығырақ айтпас бұрын терминологияға тоқтала кетейік. Соңғы кездері БАҚ шенеуніктер, жетекші және басқа да алға жылжытылған ин тер нетті қолданушылар, жалпы, бүкіләлем дік телекоммуникация және біздің елі міздің инновациялық дамуын тұспалдайды. Біз олардың қайда қолданылатынын және бір-бірінен қандай айырмашылығы бар екенін түсінуге тырыстық. 3G термині дауыс сапасының неғұрлым басымдылығын, сонымен қатар жоғары жылдамдықтағы мультимедиялық қызметтер мен интернет-байланысты қамтамасыз ететін келесі (үшінші) буынға мобильді бай ланыс қызметін сипаттау үшін қолданы лады. Үшінші буынның мобильді же ліле рінің (3G) екінші буын (2G) желісінен айырмашылығы бар. Мысалы, GSM мобильдік байланыстың сандық үлгісі мен (2.5G) өтпелі кезең буыны, GPRS көрсететін қызметтер сапасының жоғарылығы және жоғары жылдамдықпен деректер тарату. 3G (ағылшын тілінен third generation үшінші буын), 3-буын мобильді бай ланыс технологиясы интернет желісінің қыз меттерімен жоғары жылдамдықтағы мобильді қолжетімділікті деректер тарату арнасын құрайтын радиобайланыс технологиясын біріктіретін қызметтер терімі. 3G бұл шын мәнінде бірнеше үлгі лердің, негізгісі CDMA2000 (1xEV-DO rev.0 и 1xEV-DO rev.a) және UMTS (W-CDMA) болып табылатын буын. EVDO (1x Evolution-Data Optimized EV- DO және 1xEV-DO) технологиясы атауының толық мәні «мәліметтерді оңтайлы жеткізу» болып табылады. Бұл технологияның тарихы 1999 жылы Qualcomm компаниясы секундына екі мегабит және одан жоғары жылдамдықты қамтитын мобильді байланыс жүйесінің халықаралық талаптарына жауап беретін (International Mobile Telecom munications) өңдеп шығарғаннан басталады. Халықаралық мобильді байланыс жүйе сінің басты мақсаттарының бірі ұялы байланыс технологиясында базала на тын мультимедиялық қызметтер және интернетке қолжетімділік, деректер тарату, жоғары жылдамдықтағы мобильді дауысты байланыс үшін көпшілік мақұлдаған ере же қабылдау болып табылады. Байланыс әлеміндегі негізгі тенден цияларды анықтаған соң, Қазақстанға да тоқтала кететін кез келді. Біздің елімізге технологиялық эволюция қандай деңгейде жеткенін қарап шығайық. Бұрын-соңды біз жазғандай, осы жылға дейін ҚР мобильді деректер тарату қызметін дамытудан тек дамыған елдерден ғана емес, сонымен қатар 3G 2007 жылы іске қосылған Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан сияқты ТМД елдерінен де кейін қалып қой ған. Осы жылдың сәуірінде 3G лицензиясын беруге байланысты республика Үкіметі және GSM операторларының араласуымен «Алтел» АҚ «Қазақтелеком» АҚ пен бірге JET қызметін алға жылжытты. «Алтел» АҚ Қазақстан Респуб ликасының нарығында төрт брендпен Dalacom, PAThWORD, City және Jet танылған бірінші ұлттық ұялы оператор. Dalacom, PAThWORD, City және Jet жазып алудың ең жоғарғы жылдамдығына 3,1 Мб/сек ұлғайту мүмкіндігін беретін 3G (EV-DO Revision A) жоғары жылдамдықта мобильді деректер тарату пайдалануды іске қосты. Интернетке қолжетімділік қызметі Jet сауда белгісімен көрсетіледі. Қазіргі кезеңде қызметті келесі қалаларда пайдалануға болады: Астана, Алматы, Қарағанды, Өскемен, Ақтөбе, Атырау, Ақтау, Риддер, Теміртау. Интернетке қатынау компьютеру/ ноутбук/нетбук-ке қосылған CDMA EV-DO Revision A үлгісіндегі мобильді USB-модемді қолдану арқылы іске асырылады. Бүгінгі күнге 3G технологиясы бойынша мобильді интернет ұсынысы Қазақстан нарығында біре гей ұсыныс болып табылады. Жоғарыда көрсетілген қалалардың кез келген тұрғыны немесе қонағы, ал келешекте Қазақстанның басқа қалаларының тұрғын дары біздің клиентіміз бола алады. Қазіргі кезде бұл қызмет интернет желісін қол да нушылардың арасында танымал жылы компания сұранысқа сүйене отырып, қызмет көрсету аумағын кеңейтуді және елді жоғары жылдамдықтағы мо бильді интернетпен қамтамасыз ете оты рып, Қазақстанның қалған облыс орталықтарын қамтуды жоспарлап отыр. Бұдан басқа «АЛТЕЛ» компаниясы Қазақстанда осы сияқты қызметті бірінші болып көрсете отырып, мобильді деректерді тарату қызме тін көрсетуде үздік болуға үміт артып отыр. Әрбір кез келген жаңа технологияны іске қосу үшін қаражат қажет. Бірақ мұндай қа ражат ресурстарды тиімді қолдана отырып, өз абоненттеріне бәсекеге қабілетті және алдыңғы қатарлы қызметтер көрсету үшін операторға да, сондай-ақ ақпараттық жо ғары технологиялық қызметтерге қажетті лігі күннен-күнге асатын пайда лану шыларға да қажет. Әлемдік тәжірибе мен шетелдік және отандық зерттеу агенттіктерінің болжам дары бойынша, болашақта өсу динамикасын жо ғары жылдамдықты интернетке қол жетім ділік қызметінен күтуге болатынын айта ды. Осыған байланысты бизнесті тиімді жүргізу үшін компания осы бағытта дамуға ерекше көңіл бөлуде. Едәуір қаражат салуына қарамастан, «Алтел» компаниясы қолжетімді және сапалы қызмет көрсету саясатын ұстанады. Бұл дәстүр Jet қызметін ұсынуда да сақ талады. JET ШЕШУШІ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Jet тауарлы маркасымен «Алтел» компаниясы оның базасында қызмет көрсететін EV-DO Rev A үшінші буындағы техноло гиялардың артықшылығы пайдаланушылар үшін келесі бірнеше мүмкіндіктер береді: Деректерді таратудың жоғары жылдамдығы: абонентке 3,1 Мб/сек дейін, ал абоненттен 1,8 Мб/сек де йін. «Деректерді тарату» алдында «дауыс» ба сымдылығының жоқ болуынан туындайтын деректерді таратудың тұрақты жыл дамдығы. Бір базалық стансыдан басқа стан сыға (жұмсақ handover) қосу кезінде қосылулардағы үзілістердің жоқ болуы. Интернетке қосылудың қарапа йым - дылығы: USB модемдар қосымша драйверлерді қажет етпейді. Деректерді қозғалыс кезінде тара ту (мысалы, автокөлікте). Мобильді қолжетімділік «сым дар ға» тәуелді болмау. Қосылулардың тұрақтылығы. Жұмыс барыстарын тездету, мобильді интернетке, электронды поштаға және интер нет-мессенджерлерге үнемі қолжетім ділік, кез келген жерде, кез келген уақыт та жұмыста, үйде немесе демалыста кор поративтік желіге алыстан үнемі қо л жетімділік мүмкіндігі. Бір сөзбен айтқанда, жұмыс бабы немесе өмір сүру салты, немесе қарапайым тәсілмен деректерді жеткізу мүмкіндігі болмайтын дамыған телекоммуникация инфрақұрылымынан алыста орналасқан мобильді қолжетімділік ті қажет ететін абоненттер мобильді ин тернетке қол жеткізе алады. Үшінші буындағы технологиялардың (EV-DO) артықшылығы мобильді деректер ді таратуға негізделген жаңа қызмет көр сетулерді құруға мүмкіндік береді, нақты жағдайда «Алтел» желісі тасымалдау ортасы ретінде пайдаланылады, ол клиент тің орналасқан жеріне негізделген қыз меттер, банк саласындағы әртүрлі сала лық шешімдер, алыстан медициналық диагностика жасау, интерактивтік оқыту, бейнебақылау мобильді жүйелерін құру, телеметрия, мобильді мультимедия қызме тінің кең спектрі және басқалары. EV-DO технологияларын қолдану заңды тұлғалар үшін қорғалған және қара пайым шешімдер көмегімен барлық жерде кез келген уақытта корпоративтік деректер ге қолжетімділік есебінен қызмет керлердің еңбек өнімділігін едәуір арттыру, ағым дағы бизнес-процестерді жетілдіру және өз бизнесін құру, сондай-ақ пайдала ну процестерін және клиенттер мәселелерін жедел түрде шешу. Әрине, қызметтерді көрсету техно логиясы радио қолжетімділікте негізделуіне байланысты сигнал тұрақтылығына әсер ететін кейбір бөгеуілдерді болдырмау мүмкін емес. Сапаның төмендеуіне байланыс ты шағымдар келіп түскенде, мәселені тех никалық мамандар қосымша антен налар орнату арқылы тез арада ше шеді. Жаңа технологиялармен танысу әрдайым қиындықтар туғызады, компания пай даланушылардың жағдайын түсіне оты рып, қызметті тестілік режимде қолдану мүм кіндігін ұсынады. Яғни кез келген клиент модем немесе мобильді интернеттің кез келген бір пакетін сатып ала алады, сонымен, осы қызмет оны қанағаттандыра ма, жоқ па, соны айыра алады. Егер қандай да бір себеппен абонент осы қызметті қажет етпеген жағдайда, ол екі апта ішінде мобильді интернеттің пайдаланылған трафигіне ғана төлем жүргізіп, модемнің ақшасын қайтара алады. JET ТАРИФИКАЦИЯСЫ ҚАНДАЙ? «Алтел» компаниясы әрдайым сапалы және қолжетімді байланыс ұсыну саясатын ұстанып келеді. Мұндай дәстүр Jet қызметін ұсынуда да сақталады. Пайдаланушының өмір салты, мінезқұлқы, қажеттілігіне байланысты компания үш тарифтік жоспар ұсынады: «Меговый» тарифтік жоспары жұ мыс бабы немесе өмір сүру салтына бай ланысты мобильді интернет қажет және абоненттік төлем жүргізуді қала майтын, яғни тек қана нақты пайдаланылған тра фик үшін төлеуге дағдыланған пай дала нушылар үшін. Бұл санаттағы абоненттер үшін 1 Мб интернет трафиктің бағасы 5 теңгені құрайды. «Гиговый» тарифтік жоспары электронды пошта және интернет серфингтен басқа әлеуметтік желілерде белсенді қа рым-қатынас жасайтын, блог жүргізетін өзіне-өзі сенімді пайдалану шылар үшін. «Трехгиговый» тарифтік жоспары интернетті көбіне үйде қарым-қатынас жасау үшін, жұмыс үшін және музыка тыңдау, ролик көру үшін пайдала натын абонент тер үшін. Интернет трафиктің бағасы 1 мегабайт үшін 1,4 теңгеден 5 теңгені құрайды. Интернетке қосылатын USB-модемнің бағасы 2400 теңгеден басталады. Бүгінгі күнде Jet желісінде қолданылатын EVDO тарату технологиясы CDMA стандарты желісі бар көптеген мемлекеттерде белгілі, оған көптеген себептер бар, оның ең бастысы, бұл технология DSL ( абоненттік телефон желісі бойынша жоғары жылдамдықты сандық қолжетімділік) салыстыратын және жалғанатын қосылу жылдамдығынан асатын үнемі интернетке сымсыз қосылу жылдамдығын қамтамасыз етеді. Бұдан басқа Jet қызметіне жазылу, жабдықтар, қосылу өте қымбат емес. Jet қызметінің тағы бір ерекшелігі әртүрлі соттар арасындағы білінбейтін роуминг жатады, сондай-ақ 1х стандартындағы кері қолдау: ол көбінесе ұялы байланыс EVDO байланысын қамтамасыз етпейтін жерлерде 1х ақырын байланысын пайдалануға болады (CDMA 1х деректерді 153 кбит/с жылдамдықпен таратуды қамтамасыз етеді). Jet іскери адамдар үшін таптырмайтын шешім: желінің өткізу қабілеті тек қана «әрдайым байланыста» болуға мүмкіндік береді және электронды пошта мен интернет-мессенджерлерге үнемі қолжетімділік, сондай-ақ ұялы байланыс операторының желісі жұмыс істейтін кез келген жерде толық бейнеконференция жүргізу. Дала жағдайында мобильді офис құру үшін EVDO қолдайтын ноутбук және ұялы телефон жеткілікті. Форм факторда орындалған сыртқы USB-модем немесе РСкарта арнайы сымсыз модем сатып алып, ұялы телефонсыз да жұмыс істеуге болады. Астана мен Алматы арасында қосымша пойыз қатынайды Желтоқсанның 28-іне Астанаға жүруіміз керек еді. Бірақ теміржол кассасындағылар «әзірше билет жоқ, мейрамға қосымша пойыз шығарып жатса ғана болуы мүмкін» деп еді. Сол қосымша пойыз қашан шығарылады екен? Дәулет РЫСҚҰЛОВ, Астана қаласы «Жолаушылар тасымалы» АҚ мамандарының мәліметінше, желтоқсанның 24-і мен қаңтар айының 4-і аралығында Алматы Астана бағытында 35/36 қосымша жүрдек пойызы қатынайтын болады. Кестеге сәйкес, Алматыдан желтоқсанның 24, 26, 28-і және қаңтардың 2-сі күні кешкі сағат те шығатын теміржол көлігі Астана қаласынан оңтүстік астанаға 25, 27, 29 желтоқсан және 3 қаңтарда сағат түнгі те қатынайды. 11 вагоннан тұратын жедел пойызда жеті бөлмелі, 1 СВ және 3 плацкарт вагон бар. Мамандардың айтуынша, мереке күндері шығатын жедел пойыз қосымша 3 мыңға жуық жолаушыны тасымалдауға мүмкіндік береді. Қажет болған жағдайда әр бағыттағы жолаушылар пойыздарына қосымша вагондар тіркеу де қарастырылған. Әртіс балаларды іріктеу әлі жүріп жатыр «Қазақфильмде» «Мың бала» атты тарихи киноның кастингі жүріп жатыр деп естіп едім. Кастинг қай кезге дейін болады және қайда хабарласу керек? Жеңіс ЕСМАҒАМБЕТОВ, Алматы қаласы Киностудияның баспасөз қызметінің хабарлауынша, «Мың бала» картинасы қазіргі қазақ киносындағы ең ірі тарихи жоба болғалы отыр. Бұл фильм үшін жарияланған кастинг желтоқсанның 31- іне дейін жалғасады. Киноның аты айтып тұрғандай, тарихи туындыға өте көп қарадомалақ қатысуы қажет. Бүгінде бұл фильмге түсуге 10 мыңнан астам адам ниет білдіріп отыр. Олар еліміздің әр аймағынан таңдалды. Кинода алты негізгі рөл болады. «Мың бала» бұғанасы қатпай жатқанына қарамастан, ел шетіне келген жау жоңғарларға тойтарыс беруге ұмтылған намысшыл жеткіншектер жайлы оқиға. Айта кетейік, қазіргі мезгілде «Қазақфильмде» бұдан бөлек, «Солнечные дни», «Әсел, оның достары мен құрбылары» атты картиналарға да кастинг жүріп жатыр.

8 8 РЕСПУБЛИКАЛЫҚ (451) (451) жыл, сенбі жыл, сенбі ҚҰБЫЛЫС Жаңа жылда Күн тұтылмақ Қаңтардың 4-і күні Күн тұтылады. Еліміздің оңтүстікшығысының тұрғындары, оның ішінде, алматылықтар күн дискісінің Аймен жабылуын анық бақылай алады. Күннің тұтылуы бұл жолы жаңа жылдың алғашқы күндерімен сәйкес келіп отыр. Алматыдағы В.Г.Фесен ков атындағы астрофизика институтының қызмет керлерінің хабарлауынша, Күн бетін Айдың басуы Астана уақыты бойынша ден ге дейін созылады. Сағат шамасында тұтылудың белсенді фазасы байқалады. Оңтүстік-шығыста Айдың Күн бетінің 34 пайызға жабылғаны анық көрінеді. Ал солтүстік пен солтүстік-батыста Күн беті пайызға жабылады. СІЗ ЕСТІДІҢІЗ БЕ? Глазго университетінің ғалымдары әлемдегі ең кішкен тай жаңажылдық ашық хатты жасап шы ғар ды. Құттықтау карточ касы пошта саласына енгізілген алғашқы нанотех но логиялық өнім. BBC News-тің хабар лауын ша, ашық хаттың көлемі 200х290 мик рон. Ол тіпті пошта мар ка сының ішіне сыйып ке те алады. Ерекше құттықтау хатында түрлі-түс ті шарлармен бе зен дірілген жа ңа ж ыл ды қ Болатбек МҰХТАРОВ Ең кішкентай жаңажылдық ашық хат жасалды шырша бейнеленген. Шотландиялық маман дар дың айтуынша, өні м ді жасауға бар болғаны 30 минут уақыт жұмсалыпты. Ашық хаттың дизайны үшін мониторлар өн дірісіндегі әдістәсілдер қолданылған. ДУМАН «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: Алматы қаласы,050051, Бегалин көшесі, 148/1 А Телефон: 8(727) , факс: 8(727) info@alashainasy.kz ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ info@alashainasy.kz info@alashainasy.kz Бөтелкедегі суық шай бүйрекке зиян екен Бөтелкеде сақталған шай бүйректің қызметіне кері әсер етуі мү м кін. Америкалық ғалымдар бөтелкедегі шайлардың құрамында тас түзу ші оксалат концентрациясының жоғары болатынын анықта ды. MIGnews.com медициналық ақпараттық порталының хабарлауынша, ғалымдар бүйрек ауруына бейім адамдарды суық шай ішуден бас тартуға шақырып отыр. Бөтел кедегі шайды қарапайым таза ауызсумен ауыстырған жөн. Көпшілік суық шайды сыра мен газдалған сусындардан көрі пайдалы деп есептейді. Алайда америкалық дәрігерлер бөтелкеде сақталатын шайлардың аталған сусындарға қарағанда әлдеқайда қауіпті екенін дәлел деп шығарды. Мұндай шай құрамындағы химиялық заттар бүйрекке тас жиналуына себепші болады. Сондықтан суық шайды тұтынуға тура кел ген жағдайда оған лимон тілімін салған дұрыс. Әзіл-шыны аралас Жаңа жыл кешінен соң: Кеше ит болғаным-ай... Көп ішіп қойдың ба? Жоқ, ит болып киініп барғанымды айтамын... *** Бір асабаның саусақтары ісіп, икемге келмей қалыпты: Қолыңа не болған? Кеше мылқау жігіттердің кешін басқа рып едім. Олардың тілін ептеп білуші едім. Таңға дейін ән айтып едік... *** Концерттен кейінгі әңгіме: Қазір күйеуі мен әйелі де бірдей әнші болып алыпты ғой? Бөлек-бөлек ақша шашқанша, дыбыс жазу, ән әрлеу, клип түсіру үшін бір адамға төлегендей боласың... *** Тойдың ертеңінде: Ішуді қоймайсың ба? Бүгіннен бастап қойдым. «Қойдым» деген сөзді қою керек қой... *** Базарда: Нарынқолдың картобы бар ма? Бар. Шымкенттен жаңа ғана әкелдік. «Алаш айнасы» газетiне жазылу индексi: Редакцияның мекенжайы: info@alashainasy.kz Алматы қаласы, Бегалин көшесі, 148 а Телефон: 8(727) , Факс: 8(727) БҮГІН: ЖЕЛТОҚСАН Сн Жк Дс Сс Сн Жк Дс Сс Сн Жк Дс Сс Сн Жк Дс Сс Желтоқсанның 25-і Алаштың атаулы күні Алаш қозғалысының даңқты қайраткері, Түркістанның, бүкіл Орталық Азияның ұлы күрескері Мұстафа Шоқайдың ( ) ту ғаны на 120 жыл. 50 жыл бұрын ( ) ақын Нұрлан Мәукенұлы дүниеге кел ді. Туған күн иелері Фариза Оңғарсынова (1939) «Тұмар» журналының бас редакторы, Халық жазушысы, ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты; Аманкелді Момышев (1943) Мәжіліс депутаты; Айтқожа Биғалиев (1945) биология ғылымының докторы, профессор, академик; Оңалбай Аяшев (1950) педагогика ғылымының докторы; Марат Шымырбаев (1950) техника ғылымының докторы, профессор; Ақас Тәжутов (1955) «Экономика» газетінің бас редакторы; Серікбай Ерімбетов (1956) Солтүстік Қазақстан облысы прокурорының орынбасары, ІІІ дәрежелі мемлекеттік әділет кеңесшісі; Азат Нүкішев (1956) «Қазақстан жолдары» АҚ басқарма төрағасы; Нұрлан Ысқақбаев (1961) Алматы қаласы Алатау ауданы Салық басқармасының бастығы; Сәкен Балбаев (1964) Қазақстан баспасөз клубының атқарушы директоры. Желтоқсанның 26-сы Алаштың атаулы күні Мемлекет және қоғам қайраткері, Түркістан Республикасы Халық комис сарлары Кеңесінің төрағасы, Түріксіб құрылысының негізін са лушы лардың бірі Тұрар Рысқұловтың ( ) туғанына 115 жыл жылы Қазақстан мен АҚШ арасында дипломатиялық қатынас орнады. 15 жыл бұрын (1995) Қазақстан Республикасының Президенті туралы Конститу циялық заң қабылданды. Туған күн иелері Зайырқан Ашитов (1923) заң ғылымының докторы, профессор, академик, әділет полковнигі; Шафағат Тастанов (1927) тарих ғылымының докторы, профессор; Бақытжан Муртазин (1938) профессор, академик; Төленді Кәрімов (1939) С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университетінің ректоры, медицина ғылымының докторы, профессор, академик; Қараболат Нұртазин (1948) Президент Әкімшілігінің бас инспекторы; Шәріп Сәрсембаев (1950) Павлодар облыстық жер қатынастары басқармасы бастығының орынбасары; Амантай Өтегенов (1951) ақын, аудармашы; Құлбек Ергөбек (1952) Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ вице-президенті, сыншы, әдебиеттанушы, халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері; Сәуле Айсина (1954) Астана қалалық сотының судьясы; Григорий Марченко (1959) Ұлттық банк төрағасы; Мұхтар Байбатшанов (1977) ауыл шаруашылығы ғылымының кандидаты. Желтоқсанның 27-і Алаштың атаулы күні 100 жыл бұрын ( ) әдебиет сыншысы, жазушы, ғалым, филология ғылымының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері Мұхамеджан Қаратаев дүниеге келді. 95 жыл бұрын ( ) көрнекті ғалым, техника ғылымының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының екі мәрте лауреаты Әбілқас Сағынов дүниеге келді. 5 жыл бұрын (2005) Елбасының Жарлығымен Қазақстан Республикасы Парламен тінің 10 жылдығы құрметіне арналған мерекелік медаль белгіленді. 3 жыл бұрын (2007) Ақтөбеде КСРО Халық әртісі, композитор Ғазиза Жұбанованың ( ) ескерткіші ашылды. Туған күн иелері Зұлқарнай Сейітов (1924) ғалым-биохимик, биология ғылымының докторы, профессор, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым қайраткері; Болат Ахметқалиев (1936) Каспий қоғамдық университетінің профессоры; Кеңес Аухадиев (1938) Алматы обком партиясының бұрынғы бірінші хатшысы, мемлекет қайраткері; Есімқан Есенбаев (1947) Ақтөбе облысы Әйтеке би ауданының әкімі; Сәттібек Оңғарбаев (1949) Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі төрағасының орынбасары, үшінші дәрежелі мемлекеттік әділет кеңесшісі; Лесбек Тәшімов (1949) Қ.А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің президенті, техника ғылымының докторы, профессор, академик; Хайролла Нышанбаев (1953) Қызылорда облысы бойынша ҰҚК департаментінің бастығы, генерал-майор; Темірхан Момбекұлы (1953) жазушы; Олжас Тоғызбаев (1968) Сыртқы істер министрлігі Консулдық қызмет департаменті директорының орынбасары. Мерейлі күндеріңіз мерекеге ұласып, мәртебелеріңіз арта берсін! «Алаш айнасы» СКАНВОРД Балаларға арналған домбыра Су маманы Зәңгі Сусыз жерде дәрет алу Рим, Византия алтын ақшасы Ізет «Парасат», «Айбын» Мешіттегі имам орны Болгар биі Көп Көзілдірік түрі Шахмат термині Дзюдо ұпай Жапон дойбысы Кіші қажылық Жасы келген Бидегі қадам Құрастырған Айтқазы МАЙЛЫБАЙ Ұсақ бөлшек Орта ғасыр. өлең өлшемі Америка. тау Қойбұршақ Мәтке белағаш Сүт, айран Қылқан жапырақты ағаш ОАР ақшасы Грузин шахматшы қызы Тән Жалау Алматы қаласы «Дәуiр» РПБК ЖШС Қалдаяқов көшесi, 17-үй. Тел.: 8 (727) , Тапсырыс 1089 Құрылтайшысы және меншiк иесi «ТОЛҒАУ» ЖШС Директор Александр Филимонович АН Газет 2008 жылдың 17 қарашасында ҚР Мәдениет және ақпарат министрлiгiнде тiркелiп, бұқаралық ақпарат құралын есепке қою туралы 9650-Г куәлiгi берiлген. Редакция авторлар мақаласы мен жарнама мазмұнына жауап бермейдi. Авторлар қолжазбасы өңделмейдi және керi қайтарылмайды. Көлемi екi компьютерлiк беттен (14 кегль) асатын материалдар қабылданбайды. «Алаш айнасында» жарияланған материалдар мен суреттердi көшiрiп немесе өңдеп басу үшiн редакцияның жазбаша рұқсаты алынып, газетке сiлтеме жасалуы мiндеттi. Айдын ҚАБА жауапты хатшы Бас редактор Серiк ЖАНБОЛАТ Астана қаласы «Астана-Полиграфия», Брусиловский көшесi, 87-үй. Тел.: 8 (7172) Тапсырыс 2048 Талғат КIРШIБАЕВ жауапты хатшының орынбасары Нұрлыбай ИТЕКБАЕВ тех.редактор Мұратқали ДҮЙСЕНБАЕВ Бас редактордың бiрiншi орынбасары Таралымы дана Шымкент қаласы «Оңтүстiк полиграфия» баспалар үйi» ЖШС Байтұрсынұлы көшесi, 18-үй. Тел.: 8 (7252) , Тапсырыс Тарату қызметi тел.: 8 (727) Газет сейсенбi, сәрсенбi, бейсенбi, жұма, сенбi күндерi шығады. Күләш НАҚЫПОВА аға корректор, тел.: Мақсат ӘДIЛХАН Бас редактордың орынбасары Кезекшi редактор Ләззат БЕКТЕМБЕКОВА Бағасы келiсiмдi Жарнама бөлімі тел.: 8 (727) Аймақтағы тiлшiлер: Атырау Нарғыз ҒАБДУЛЛИНА, тел.: Қарағанды Серiк САҒЫНТАЙ, тел.: Жамбыл Гүлжан КӨШЕРОВА, тел.: Қызылжар Ербақыт АМАНТАЙ, тел.: Қызылорда Әділжан ҮМБЕТ, тел.: Өскемен Елмейір АХМЕД, тел.: Шымкент Шадияр МОЛДАБЕК, тел.: Астана бюросы: Мекенжайы: Сейфуллин көшесi, 31, офис 215 Тел.: 8 (7172) aa_astana@mail.ru Айбын ШАҒАЛАҚОВ Астана бюросының жетекшiсi Салтан СӘКЕН тiлшi Бүркiт НҰРАСЫЛ тiлшi Қанат ТОҚАБАЕВ тілші Эльвира ЕРКІНБЕКОВА үйлестіруші Бөлiм редакторлары: Құбаш МЕҢДIҒАЛИЕВ саяси бюро, тел.: Берiк ӘШIМОВ нарық, тел.: Қалдар КӨМЕКБАЕВ қоғам, тел.: Алмат ИСӘДIЛ өркениет, тел.: Нұрғазы САСАЕВ дода (спорт), тел.: Болатбек МҰХТАРОВ жаңалықтар, тел.: Дархан БЕЙСЕНБЕКҰЛЫ меншiктi тiлшiлер қосыны, тел.: Бегалин көшесі «АЛАШ АЙНАСЫ» Бегалин көшесі, 148 а Бегалин көшесі Коккинаки көшесі Байтасов көшесі Луганский көшесі Республика сарайы Сәтбаев көшесі Достық даңғылы Абай даңғылы Құрманғазы көшесі Қабанбай батыр көшесі 3 кіші ғаламшар Азаматтықты таңдауға құқылы адам Тығыз өскен қу шөп Газетіміздің 224 (450) санында жарияланған сканвордтың жауабы КӨЛДЕНЕҢІНЕН: Кіре. Опық. Лена. Шіби. «Отан». Мал. Киви. Орал. Тегене. Экран. Ацетон. Мәди. Арам. Якудза. ТІГІНЕН: Кісікиік. Әл. Рад. Делимитация. Ене. Монолог. Тау. Пат. Рекорд. Ауан. Наз. Ақын. Лек. Ма. Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет