JIŘÍ SKŘIČKA VI. ročník kombinované studium. Obor: pedagogika-správní činnost. DĚJINY STŘEDNÍHO ŠKOLSTVÍ V PŘEROVĚ Diplomová práce

Transkript

1 U N I V E R Z I T A P A L A C K É H O V O L O M O U C I P e d a g o g i c k á f a k u l t a Ú s t a v p e d a g o g i k y a s o c i á l n í c h s t u d i í JIŘÍ SKŘIČKA VI. ročník kombinované studium Obor: pedagogika-správní činnost DĚJINY STŘEDNÍHO ŠKOLSTVÍ V PŘEROVĚ Diplomová práce V e d o u c í p r á c e : P h D r. J i t k a P l i s c h k e, P h. D. O L O M O U C

2 P r o h l á š e n í P r o h l a š u j i, ţ e j s e m d i p l o m o v o u p r á c i v y p r a c o v a l s a m o s t a t n ě a p o u ţ i l j e n u v e d e n ý c h p r a m e n ŧ a l i t e r a t u r y. V P ř e r o v ě d n e

3 P o d ě k o v á n í D ě k u j i P h D r. J i t c e P l i s c h k e, P h. D., z a o d b o r n é v e d e n í d i p l o m o v é p r á c e a p o s k y t o v á n í r a d. D ě k u j i L u b o m í r u V y ň u c h a l o v i z O d d ě l e n í d ě j i n š k o l s t v í M u z e a K o m e n s k é h o v P ř e r o v ě z a v s t ř í c n o s t p ř i b á d á n í a r c h i v á l i í.

4 O b s a h Ú V O D M Ě S T O P Ř E R O V P o l o h a m ě s t a P r e h i s t o r i c k é o b d o b í N e j s t a r š í z m í n k y o P ř e r o v ě P ř e r o v k r á l o v s k ý m m ě s t e m v l e t e c h P ř e r o v p o d d a n s k ý m m ě s t e m v l e t e c h P ř e r o v m ě s t o J a n a B l a h o s l a v a a J a n a A m o s e K o m e n s k é h o O b d o b í r o z v o j e o d p o l o v i n y 1 9. s t o l e t í d o 1. s v ě t o v é v á l k y P ř e r o v z a p r v n í r e p u b l i k y O b d o b í 2. s v ě t o v é v á l k y O d o s v o b o z e n í k s o u č a s n o s t i S T R U Č N Ý C H A R A K T E R V Ý V O J E S T Ř E D N Í H O Š K O L S T V Í V Č E S K Ý C H Z E M Í C H S t ř e d n í š k o l s t v í v o b d o b í o d M a r i e T e r e z i e d o k o n c e 1. s v ě t o v é v á l k y S t ř e d n í š k o l s t v í z a p r v n í r e p u b l i k y S t ř e d n í š k o l s t v í o d o k u p a c e k s o u č a s n o s t i V Ý V O J A H I S T O R I E S T Ř E D N Í H O Š K O L S T V Í V P Ř E R O V Ě S t r u č n ý p ř e h l e d š k o l s t v í v P ř e r o v ě H i s t o r i c k ý v ý v o j g y m n á z i a S t ř e d n í p r ŧ m y s l o v á š k o l a S t ř e d n í z e m ě d ě l s k á š k o l a O b c h o d n í a k a d e m i e U č i t e l s k é v z d ě l á v á n í S o u k r o m ý ú s t a v k e v z d ě l á v á n í u č i t e l e k P e d a g o g i c k á š k o l a N O V O D O B É S T Ř E D N Í Š K O L Y G y m n á z i u m J a n a B l a h o s l a v a S o u k r o m á s t ř e d n í o d b o r n á š k o l a ţ i v n o s t e n s k á S t ř e d n í š k o l a t e c h n i c k á S t ř e d n í š k o l a g a s t r o n o m i e a s l u ţ e b Z Á V Ě R P o u ţ i t á l i t e r a t u r a a p r a m e n y P ř í l o h y A N O T A C E

5 ÚVOD N e m i l o v a t k n i h y z n a m e n á n e m i l o v a t m o u d r o s t. N e m i l o v a t m o u d r o s t v š a k z n a m e n á s t á v a t s e h l u p á k e m. ( J a n A m o s K o m e n s k ý ) N a r o d i l j s e m s e, s t u d o v a l j s e m a ţ i j i v P ř e r o v ě, k t e r ý j e ú z c e s v á z á n s o d k a z e m a d í l e m J a n a A m o s e K o m e n s k é h o. P ř e r o v s k é M u z e u m K o m e n s k é h o j e d ŧ k a z e m t o h o, ţ e o d k a z K o m e n s k é h o j e i v d n e š n í p ř e t e c h n i z o v a n é d o b ě s t á l e a k t u á l n í. J a k o p ř e r o v s k ý r o d á k s e c e l ý s v ŧ j ţ i v o t z a j í m á m o h i s t o r i i s v é h o r o d n é h o m ě s t a. C í l e m t é t o d i p l o m o v é p r á c e j e p o p s a t h i s t o r i i s t ř e d n í h o š k o l s t v í v P ř e r o v ě, k t e r é m á s v é k o ř e n y h l u b o c e z a p u š t ě n é a ţ v o b d o b í d r u h é p o l o v i n y 1 8. s t o l e t í. V p r v n í k a p i t o l e s e z a m ě ř í m n a p o p i s p o l o h y m ě s t a a j e h o h i s t o r i i, k t e r á s a h á a ţ d o p r e h i s t o r i c k é h o o b d o b í. B e z p o v š i m n u t í n e z ŧ s t a n o u a n i d a l š í h i s t o r i c k é e t a p y v ý v o j e m ě s t a j a k o i j e h o s o u č a s n o s t. V e d r u h é k a p i t o l e s e b u d u v ě n o v a t v š e o b e c n é c h a r a k t e r i s t i c e s t ř e d n í h o š k o l s t v í o d d o b y M a r i e T e r e z i e do s o u č a s n o s t i. D a l š í k a p i t o l y b u d o u v ě n o v á n y j e d n o t l i v ý m s t ř e d n í m š k o l á m, u k t e r ý c h s e z a m ě ř í m n a z a c h y c e n í v š e c h p o d s t a t n ý c h s k u t e č n o s t í, k t e r é h r á l y v ýz n a m n o u r o l i v j e j i c h h i s t o r i c k é m v ý v o j i. S a m o s t a t n á k a p i t o l a b u d e v ě n o v á n a i n o v o d o b ý m s t ř e d n í m š k o l á m, k t e r é v z n i k l y n a p ř e l o m u 2 0. a 2 1. s t o l e t í. P o d k l a d y k e s v é d i p l o m o v é p r á c i j s e m z í s k a l p ř e d e v š í m b á d á n í m v ý r o č n í c h z p r á v a š k o l n í c h k r o n i k, s t u d i e m k n i h, k t e r é p o p i s u j í h i s t o r i i m ě s t a P ř e r o v a. B ě h e m t o h o t o j s e m s e o s o b n ě s e t k a l s n ě k o l i k a k r o n i k á ř i, p r a c o v n í k y M u z e a K o m e n s k é h o a S t á t n í h o o k r e s n í h o a r c h i v u v P ř e r o v ě. H o v o ř i l a s p o l u p r a c o v a l j s e m s n ě k o l i k a ř e d i t e l i, u č i t e l i a z a m ě s t n a n c i p ř e r o v s k ý c h s t ř e d n í c h š k o l, v y u ţ i l j s e m s p o l u p r á c e s v e d e n í m O d b o r u š k o l s t v í, m l á d e ţ e a t ě l o v ý c h o v y O l o m o u c k é h o k r a j e. 5

6 H l a v n í m p ř í n o s e m d i p l o m o v é p r á c e p r o o b l a s t š k o l s t v í j e s k u t e č n o s t, ţ e z d e budou v u c e l e n é f o r m ě z a c h y c e n y t y n e j v ý z n a m n ě j š í o k a m ţ i k y a f a k t a, k t e r é o v l i v n i l y p ř e r o v s k é s t ř e d n í š k o l s t v í. P r á c e r o v n ě ţ p o u k á ţ e na u r č i t o u p r o v á z a n o s t j e d n o t l i v ý c h š k o l, k t e r á b yl a v ţ d y o b r a z e m s v é d o b y. 6

7 1 MĚSTO PŘEROV 1. 1 P o l o h a m ě s t a M ě s t o P ř e r o v s e s p o l u s P ř e d m o s t í m r o z p r o s t í r á v j i h o z á p a d n í č á s t i B e č e v s k é b r á n y, p ř e d s t a v u j í c í s o u č á s t o r o g r a f i c k é h o c e l k u M o r a v s k é b r á n y, k t e r á j e o h r a n i č e n a s v a h y O d e r s k ý c h v r c h ŧ n a s e v e r o z á p a d ě a P o d b e s k y d s k é p a h o r k a t i n y n a j i h o v ý c h o d ě. M í s t n í p o d l o ţ í t v o ř í p ř e v á ţ n ě j í l, š t ě r k a p í s e k, c o ţ j s o u u s a z e n i n y t ř e t i h o r n í h o m o ř e, k t e r é p ř e d 1 7 m i l i ó n y l e t z a p l a v i l o M o r a v s k o u b r á n u a s e t r v a l o z d e a s i 1 m i l i ó n l e t. ( 8, s t r. 1 ) D í k y s v é z e m ě p i s n é p o l o z e 4 9 s e v e r n í z e m ě p i s n é š í ř k y a 1 7 v ý c h o d n í z e m ě p i s n é d é l k y l z e P ř e r o v p o k l á d a t z a s r d c e M o r a v y. M ě s t o P ř e r o v s e r o z k l á d á p o o b o u b ř e z í c h ř e k y B e č v y. N a d m o ř s k á v ý š k a P ř e r o v a č i n í m e t r ŧ. V s o u č a s n é d o b ě m á P ř e r o v p ř i b l i ţ n ě č t y ř i c e t s e d m t i s í c o b y v a t e l. N a t o m t o p o č t u s e p o d í l í i o b yv a t e l é ţ i j í c í v m í s t n í c h č á s t e c h m ě s t a, k t e r ý c h j e c e l k e m t ř i n á c t : P ř e r o v m ě s t o, P ř e d m o s t í, L o v ě š i c e, K o z l o v i c e, D l u h o n i c e, Ú j e z d e c, Č e k y n ě, H e n č l o v, L ý s k y, P o p o v i c e, V i n a r y, Ţ e r a v i c e a P e n č i c e. O k r e s P ř e r o v j e s p o l e č n ě s ú z e m í m o k r e s ŧ O l o m o u c, P r o s t ě j o v, Š u m p e r k a J e s e n í k s o u č á s t í O l o m o u c k é h o k r a j e. ( 74, 75) Ú r y v e k z V l a s t i v ě d n é h o s b o r n í k u, s v a z e k 1 0, P ř e r o v : P o h á d k o v ě k r á s n o u a v á b n o u j e n a š e m i l á H a n á. J e j í š i r o k é, z l a t ě s e v l n í c í m o ř e k l a s ů, p r o s t o u p e n é z e l e n ý m i o s t r o v y k v e t o u c í c h z a h r a d a k v ě t n a t ý c h l u k, n a n i c h ţ p a s o u s e r o z p t ý l e n á s t á d a, j e s t p l n o č a r o v n é h o a p ů v a b n é h o k o u z l a, j í m ţ p r o c h v í v a j í t k l i v é a roz t o u ţ e n é p í s n ě h a n á c k ý c h d ě v č a t, h l a h o l í c í p o c e l é m k r a j i, k t e r á n a p o d z i m h a l í s e r o u c h e m t e s k l i v ý c h m l h. V e v ý c h o d n í č á s t i H a n é, v m í s t e c h, k d e ř e k a B e č v a o p o u š t í h o r n a t é s t r á n ě, j i m i ţ p r o h l o u b i l a s i c e s t u, l e ţ í p o o b o u j e j í c h b ř e z í c h p ř í v ě t i v é h a n á c k é m ě s t o P ř e r o v, j e ţ v m i n u l ý c h d o b á c h v ě r n ě h á j i l o H a n o u p r o t i ú t o k ů m n e p ř á t e l o d v ý c h o d u a p r o d ě l a l o v š e c k y v á l e č n é b o u ř e, j e ţ z t é t o s t r a n y s e p ř i v a l i l y d o M o r a v y. ( 72) 7

8 1. 2 P r e h i s t o r i c k é o b d o b í O s u o s í d l e n í v y t v á ř e l d o l n í t o k ř e k y B e č v y, o d d ě l u j í c í o d s e b e d v ě k r a j i n n é d o m i n a n t y. K o l e m t ě c h t o d o m i n a n t s e v p r a v ě k u k u m u l o v a l o l i d s k é o s í d l e n í. P r o p r e h i s t o r i c k é o b y v a t e l e b yl a n e j v ý z n a m n ě j š í n a p r a v é m b ř e h u ř e k y s i t u o v a n á n á v r š í z v a n á H r a d i s k o a S k a l k a. N á v r š í H r a d i s k o m ě l o v e l k ý s t r a t e g i c k ý v ý z n a m i z d ŧ v o d u p ř í t o m n o s t i n e z a m r z a j í c í c h p r a m e n ŧ m i n e r á l n í v o d y. O b ě l o k a l i t y s e s t a l y j e d n ě m i z n a š i c h n e j v ý z n a m n ě j š í c h a r c h e o l o g i c k ý ch l o k a l i t. ( 2, s t r. 6 ) V t é t o l o k a l i t ě b y l y t a k é v m i n u l o s t i n a l e z e n y n e j s t a r š í l i d s k é s t o p y. V o k o l í n á v r š í H r a d i s k o b y l y n a l e z e n y k a m e n n é n á s t r o j e z o b d o b í s t ř e d n í h o p a l e o l i t u. J e j i c h t v ŧ r c e m b y l p r a v d ě p o d o b n ě n e a n d r t á l e c ( H o m o s a p i e n s n e a n d e r t h a l e n s i s ). Z a r c h e o l o g i c k é h o h l e d i s k a j e v š a k v ý z n a m n ě j š í n á v r š í S k a l k a, k t e r é s v ě t o v ě p r o s l u l o o b j e v e m n e j v ýz n a m n ě j š í h o s t ř e d o e v r o p s k é h o t á b o ř i š t ě l o v c ŧ m a m u t ŧ z o b d o b í m l a d é h o p a l e o l i t u. ( 8, s t r. 2 ) N e j s t a r š í p í s e m n é z m í n k y o a r c h e o l o g i c k ý c h n á l e z e c h v o b l a s t i n á v r š í H r a d i s k o a S k a l k a, v m í s t ě d n e š n í h o P ř e d m o s t í, j s o u z n á m y jiţ z d r u h é p o l o v i n y 1 6. s t o l e t í. T y t o n á l e z y z a p s a l J a n B l a h o s l a v t a k t o : J e š t ě v e l i k é k o s t i o b r ů v v e v r š k u p o d s k a l k o u P ř e d m o s t s t k o u v y k o p á v a j í, z u b y t a k v e l i k é j a k o p ě s t, j a k o h l a v a č l o v ě č í e c t, ţ e b r a j a k o b ř e v e n c e i r o h y v e l i k é t é ţ n a l e z á v a l. ( 4, s t r. 15) O s í d l e n í n a l e v é m b ř e h u ř e k y B e č v y s e s o u s t ř e ď o v a l o v m í s t ě, k d e s e d n e s n a c h á z í h i s t o r i c k é j á d r o P ř e r o v a, d n e š n í H o r n í n á m ě s t í. ( 4, s t r. 15) 1. 3 N e j s t a r š í z m í n k y o P ř e r o v ě O s h r n u t í v y s v ě t l e n í n á z v u P ř e r o v s e p o k u s i l F r a n t i š e k S t r u š k a, k t e r ý b y l p r v n í h i s t o r i k m ě s t a. E x i s t u j í t ř i z á k l a d n í t e o r i e, k t e r é v y s v ě t l u j í p ŧ v o d n á z v u P ř e r o v. 8

9 P ŧ v o d p r v n í h o z n i c h l z e n a j í t v K r o n i c e č e s k é z r , k d e j e n á z e v P ř e r o v ú z c e s p o j o v á n s p o j m e m p r v n í h r o b. T e n t o v ý k l a d, k t e r ý s e p ŧ v o d n ě v z t a h o v a l k d n e š n í m u P ř e r o v u n a d L a b e m v Č e c h á c h, p ř e v z a l J a n B l a h o s l a v. V e d l y h o k t o m u z ř e j m ě n á l e z y p o z ŧ s t a t k ŧ p r a v ě k ý c h z v í ř a t v l o k a l i t ě d n e š n í h o P ř e d m o s t í. ( 8, s t r. 9 ) D r u h á t e o r i e v y p r á v í o u r o z e n é m S l o v a n o v i, k t e r ý s e r o z h o d l, ţ e p ř e r u b e p r a l e s m e z i ř e k a m i O s l a v o u a O d r o u. K d yţ s e d o s t a l k ř e c e B e č v ě, t a k z d e z a l o ţ i l m ě s t o, k t e r é p o j m e n o v a l P ř e r u b. O d t o h o t o b yl d á l e o d v o z e n n á z e v P ř e r o v. ( 8, s t r. 9 ) H l a v n í p o s t a v o u t ř e t í v e r z e o v z n i k u P ř e r o v a j e s v. V o j t ě c h. P o v ě s t ř í k á, ţ e s e p o s v é m v y h n á n í z P r a h y u s í d l i l v P ř e r o v ě, k d e v y u č o v a l a k á z a l m r a v y. Z d e v š a k d l o u h o n e p o b yl, P ř e r o v a n y b y l t o t i ţ r o v n ě ţ v y h o š t ě n. Z t é t o p o v ě s t i j e p a t r n é, ţ e m e z i o b y v a t e l i v l á d l y n e u s t á l é s v á r y a p ř e, o d t u d j m é n o P ř e r o v. ( 8, s t r. 10) J s o u z n á m y d v ě l i s t i n y, v e k t e r ý c h s e o b j e v u j e j m é n o m ě s t a P ř e r o v a. V o b o u p ř í p a d e c h s e v š a k j e d n á o s t ř e d o v ě k á f a l z a. P r v n í l i s t i n a s e v z t a h u j e k r o k u a d r u h á k r o k u T e p r v e o t ř e t í l i s t i n ě, p o c h á z e j í c í z 1 2. s t o l e t í, l z e ř í c i, ţ e j e p r a v á. J d e o t z v. t r a n s l a č n í l i s t i n u, j e j í m ţ o b s a h e m j s o u s k u t e č n o s t i t ýk a j í c í s e o l o m o u c k é h o b i s k u p s t v í. ( 8, s t r. 11) V t é t o l i s t i n ě, k t e r á s e d a t u j e k l e t ŧ m , z m i ň u j e o l o m o u c k ý b i s k u p J i n d ř i c h Z d í k š e s t h l a v n í c h m o r a v s k ý c h k o s t e l ŧ. J d e o k o s t e l o l o m o u c k ý, p ř e r o v s k ý, b ř e c l a v s k ý, s p y t i h n ě v s k ý, b r n ě n s k ý a z n o j e m s k ý. T y t o k o s t e l y b y l y n a z ý v á n y j a k o k o s t e l y k r s t s k é, p r o t o ţ e j e n t yt o k o s t e l y b y l y p l n o p r á v n é a m o h l y v n i c h b ý t u d í l e n y v š e c h n y s v á t o s t i. ( 8, s t r. 12) 9

10 1. 4 P ř e r o v k r á l o v s k ý m m ě s t e m v l e t e c h M ě s t s k á p r á v a b y l a P ř e r o v u u d ě l e n a č e s k ý m k r á l e m P ř e m y s l e m O t a k a r e m I I v r o c e P ř e r o v b yl d o t é d o b y z m i ň o v á n p o u z e j a k o t r h o v á v e s. O p ř i d ě l e n í m ě s t s k ý c h p r á v s e z a s l o u ţ i l t e h d e j š í k o l o n i z á t o r S m i l z O b ř a n, k t e r ý m ě l z a úkol c h r á n i t m o r a v s k o u h r a n i c i p r o t i U h r á m. N a z á k l a d ě j e h o ţ á d o s t i v y d a l P ř e m y s l O t a k a r I I. d n e 2 8. l e d n a v O l o m o u c i l i s t i n u, v e k t e r é z m í n i l s t a t e č n o s t o b y v a t e l P ř e r o v a a u d ě l i l j i m m ě s t s k é p r á v o. ( 4, s t r ) P ŧ v o d n í l i s t i n a s e b o h u ţ e l n e d o c h o v a l a, e x i s t u j e n ě k o l i k j e j í c h l a t i n s k ý c h o p i s ŧ. Ú r y v e k z k n i h y P ř e r o v - P o v í d á n í o m ě s t ě, k d e j e o t i š t ě n a č á s t p ř e l o ţ e n é l i s t i n y: B u d i ţ t e d y z n á m o j a k s o u č a s n ý m t a k b u d o u c í m, ţ e p r o v ě r n o s t a l á s k u m i l ý c h n a š i c h m ě š ť a n ů p ř e r o v s k ý c h a p r o v š e o b e c n é p o h u b e n í n a š í z e m ě m o r a v s k é, m i l o s t i v ě v y š e t ř i v š e j e j i c h t ě ţ k o s t i a t r á p e n í, c h c e m e p r o j e j i c h u ţ i t e k a p r o s p ě c h n a š i m i l o s t r o z m n o ţ i t i z v l á š t ě n a p r o s b u a p r o z á s l u h y v ě r n é h o n a š e h o p u r k r a b í S m i l a z B r u m o v a ; r o z h o d l i j s m e p r o k á z a t i j i m t u m i l o s t, a b y s e t r v a l i a z ů s t a l i n a t é m ţ e p r á v ě a v t é ţ e s v o b o d ě, j í ţ s e z m i l o s t i n a š e h o p o v o l e n í d o s u d t ě š i l i n a š i m ě š ť a n é o l o m o u č t í, p ř í s n ě n a ř i z u j í c e, a b y s e n i k d o n e o d v á ţ i l r u š i t i t é t o j e j i c h s v o b o d y. ( 8, s t r. 1 6 ) V s o u v i s l o s t i s u d ě l e n í m m ě s t s k é h o p r á v a d o š l o v P ř e r o v ě k n o v é m u v ym ě ř e n í s t a v e b n í c h p a r c e l. V e m ě s t ě v z n i k l o č t v e r c o v é n á m ě s t í. P ř e r o v d á l e z í s k a l i p r á v o s a m o s p r á v y, c o ţ z n a m e n a l o z a l o ţ e n í m ě s t s k é r a d y v č e l e s p u r k m i s t r e m. N e m é n ě d ŧ l e ţ i t é b yl o v š a k i p r á v o t r ţ n í, p r á v o v a ř e n í p i v a a p r á v o m í l o v é, k t e r é z n a m e n a l o, ţ e s e v e v z d á l e n o s t i j e d n é m í l e o d P ř e r o v a n e m o h l i u s a d i t ţ á d n í ř e m e s l n í c í k r o m ě k o v á ř e. P ř e r o v z í s k a l i p r á v o o p e v n ě n í, k t e r é v š a k m ě s t o c h r á n i l o j e n p ř e d b a n d a m i l o u p e ţ n í k ŧ. O p e v n ě n í b y l o j e n v e l m i p r i m i t i v n í a n e m o h l o t a k č e l i t p ř í p a d n é m u d e l š í m u o b l é h á n í. ( 4, s t r ) Z h l e d i s k a s p o l e č e n s k é h o a k u l t u r n í h o v ý v o j e b y l o p r o P ř e r o v v ýz n a m n é o b d o b í h u s i t s k ý c h v á l e k. P ř e r o v b y l j a k o k r á l o v s k é m ě s t o 10

11 o b s a z e n u h e r s k o u p o s á d k o u k r á l e Z i k m u n d a. M ě s t o b y l o n u c e n o p ř i s p í v a t n a z á s o b o v á n í s o u s e d n í O l o m o u c e a r o v n ě ţ n a p o b y t u h e r s k é p o s á d k y v e m ě s t ě. H u s i t s k á v o j s k a v š a k m ě s t o o p a k o v a n ě d o b y l a v l e t e c h a ( 2, s t r. 2 2 ) O s u d P ř e r o v a b y l b ě h e m 1 5. s t o l e t í o v l i v ň o v á n t í m, ţ e s e o p a k o v a n ě s t á v a l p ř e d m ě t e m z á s t a v y, k č e m u ţ d o c h á z e l o v d ŧ s l e d k u c e l k o v é s i t u a c e n a M o r a v ě a f i n a n č n í c h p o t ř e b p a n o v n í k ŧ. V d ŧ s l e d k u t o h o t o s e č a s t o m ě n i l i v l a s t n í c i p a n s t v í. V r o c e z í s k a l z á s t a v n í l i s t i n y n a P ř e r o v V i l é m z P e r n š t e j n a. T o m u t a k é v r o c e k r á l V l a d i s l a v J a g e l l o n s k ý p o t v r d i l v š e c h n y l i s t i n y, k t e r é h o o p r a v ň o v a l y k d r ţ b ě P ř e r o v a. ( 2, s t r. 3 4 ) 1. 5 P ř e r o v p o d d a n s k ý m m ě s t e m v l e t e c h V r o c e p o t v r d i l k r á l V l a d i s l a v J a g e l l o n s k ý d ě d i c k é d r ţ e n í P ř e r o v a V i l é m e m z P e r n š t ě j n a. T í m t o k r o k e m p ř e s t a l b ýt P ř e r o v m ě s t e m k r á l o v s k ý m a s t a l s e m ě s t e m p o d d a n s k ý m. J e š t ě p ř e d t í m, v r o c e , o b d r ţ e l V i l é m z P e r n š t e j n a o d k r á l e p o v o l e n í v y b u d o v a t v P ř e r o v ě z á m e k. V i l é m z P e r n š t e j n a s e t a k s t a l z a k l a d a t e l e m p ř e r o v s k é h o H o r n í h o m ě s t a, k d e n e c h a l z á m e k v y s t a v ě t. J e š t ě p ř e d t í m, v r o c e , v d o b ě, k d y v l a s t n i l z á s t a v n í l i s t y n a P ř e r o v, m o t i v o v a l m í s t n í o b y v a t e l e k t o m u, a b y s e u s a d i l i n a m í s t ě z v a n é m K o p e c. M o t i v a c í k v ý s t a v b ě d o m ŧ n a H o r n í m m ě s t ě b y l o h l a v n ě t o, ţ e k a ţ d ý, k d o s e z d e u s a d í, b u d e o s v o b o z e n o d p l a c e n í d a n í a t o n a d o b u d e s e t i l e t. P ř e r o v s k é H o r n í m ě s t o n a b y l o n a s v é m v ýz n a m u t a k é t í m, ţ e s e z d e z a č a l i u s a z o v a t č l e n o v é j e d n o t y b r a t r s k é. P ř e r o v s e s t a l j e d n í m z n e j s t a r š í c h a n e j v ýz n a m n ě j š í c h s í d e l j e d n o t y b r a t r s k é. ( 2, s t r. 3 6 ) V r o c e r o z d ě l i l v e s v é z á v ě t i V i l é m z P e r n š t e j n a c e l é p a n s t v í n a d v a d í l y. M l a d š í s y n V o j t ě c h, k t e r ý m ě l p r á v o s i v y b r a t, s i z v o l i l č e s k ý d í l p a n s t v í. M o r a v s k ý d í l, v č e t n ě p ř e r o v s k é h o p a n s t v í p ř i p a d l s t a r š í m u s y n o v i J a n o v i. ( 4, s t r ) 11

12 J a n z P e r n š t e j n a p o s m r t i s v é h o b r a t r a V o j t ě c h a, k t e r ý z e m ř e l r o k u , z d ě d i l i j e h o d í l, č í m ţ s e s t a l d r ţ i t e l e m š e s t n á c t i p a n s t v í v Č e c h á c h a d v a c e t i č t y ř n a M o r a v ě. ( 4, s t r ) I p ř e s s n a h y J a n a z P e r n š t e j n a, k t e r ý p o k r a č o v a l v e z v e l e b o v á n í m ě s t a, b y l P ř e r o v s t á l e v e s t í n u n e j e n b l í z k é O l o m o u c e, a l e i n e d a l e k é K r o m ě ř í ţ e. M ě s t o s e v t é d o b ě s k l á d a l o z H o r n í h o m ě s t a, D o l n í h o m ě s t a a Š í ř a v y. K t o m u j e š t ě p a t ř i l y p ř e d m ě s t s k é u l i c e T r á v n í k, K o z l o v s k á a D l á ţ k a, k t e r á v š a k b y l a n a p r a v é m b ř e h u ř e k y B e č v y. P o č e t d o m ŧ v t é d o b ě d o s a h o v a l p o č t u ( 2, s t r. 3 6 ) P o t o m c i r o d u P e r n š t e j n ŧ b yl i m a j i t e l i p ř e r o v s k é h o p a n s t v í a ţ d o r o k u , k d y b y l a u z a v ř e n a s m l o u v a, n a z á k l a d ě k t e r é d o š l o k p ř e v z e t í p a n s t v í m ě s t e m P ř e r o v e m. Sna h u p ř e r o v s k ý c h o t o, a b y s e P ř e r o v s t a l o p ě t k r á l o v s k ý m m ě s t e m, v š a k t e h d e j š í p o m ě r y n e u m o ţ n i l y. N a z á k l a d ě d ř í v e u d ě l e n ý c h p r i v i l e g i í s i v š a k m o h l i z v o l i t s v o u n o v o u v r c h n o s t, k t e r o u s e s t a l r o d p á n ŧ z e Ţ e r o t í n a. P r v n í m p ř e r o v s k ý m p á n e m b yl F r i d r i c h s t a r š í. T e n p o d v o u l e t e c h d n e 3 1. k v ě t n a u m í r á a p a n s t v í z í s k á v á v d ě d i c t v í j e h o s yn o v e c K a r e l. ( 2, s t r. 3 6 ) K a r e l z e Ţ e r o t í n a b y l p r á v e m p o v a ţ o v á n z a j e d n u z n e j v z d ě l a n ě j š í c h o s o b n o s t í s v é d o b y. B y l v ýz n a m n ý m š l e c h t i c e m, p o l i t i k e m, s p i s o v a t e l e m, č l e n e m j e d n o t y b r a t r s k é a c t i t e l e m č e s k é h o j a z y k a. J e h o p ř í t o m n o s t s e d o h i s t o r i e P ř e r o v a z a p s a l a n e s m a z a t e l n ý m p í s m e m. P r o v e d l d o s t a v b u z á m k u, k t e r á s p o č í v a l a p ř e d e v š í m v e v y b u d o v á n í d r u h é h o p a t r a. M i m o t o b y l a z v ý š e n a o k r o u h l á v ě ţ a p r o v e d e n a v ý s t a v b a z á m e c k é k o n í r n y. O s v é p ř e r o v s k é p a n s t v í p e č o v a l, j a k n e j l é p e m o h l. V e d l e t o h o, ţ e s e ř á d n ě s t a r a l o c h o d s p r á v y m ě s t a, v ě n o v a l n e m a l o u p o z o r n o s t t a k é s v ý m p o d d a n ý m. P r o t o j e t a k é č a s t o v y s í l a l d o j i n ý c h m ě s t, a l e i do c i z i n y, a b y z í s k á v a l i n o v é z k u š e n o s t i v e s v é m ř e m e s l e. ( 4, s t r ) K a r e l z e Ţ e r o t í n a s e d o P ř e r o v a n a p o s l e d y v r á t i l n a p o d z i m r o k u a n a p ř e r o v s k é m z á m k u ţ i l a ţ d o s v é s m r t i v r o c e

13 S j e h o ú m r t í m s k o n č i l a j e d n a d ŧ l e ţ i t á a a s i t a k y s l a v n ě j š í e t a p a v h i s t o r i i m ě s t a, n e ţ t a, k t e r á n á s l e d o v a l a. ( 2, s t r. 3 0 ) P o s m r t i K a r l a z e Ţ e r o t í n a j e h o d ě d i c i p ř e r o v s k é p a n s t v í v r o c e p ř e n e c h a l i B a l t a z a r o v i z e Ţ e r o t í n a, č í m ţ b yl o z a p o č a t o o b d o b í ú t i s k u o b y v a t e l m ě s t a. V n a d c h á z e j í c í c h d e s e t i l e t í c h p ř e r o v s k é p a n s t v í n ě k o l i k r á t z m ě n i l o s v é h o m a j i t e l e, c o ţ v ţ á d n é m p ř í p a d ě n e p ř i s p ě l o k j e h o r o z k v ě t u a r o z v o j i. M ě s t o b y l o p o z n a m e n á n o v e l k ý m p o ţ á r e m, k t e r ý v r o c e z n i č i l j e h o v ě t š í č á s t, v č e t n ě k o s t e l a s v. M a r k a. P o ţ á r y n e b y l y t í m j e d i n ým, c o s u ţ o v a l o m ě s t o. V l e t e c h s e v P ř e r o v ě r o z p o u t a l a e p i d e m i e m o r u. ( 3, s t r ) 1. 6 P ř e r o v m ě s t o J a n a B l a h o s l a v a a J a n a A m o s e K o m e n s k é h o J a n B l a h o s l a v s e n a r o d i l v P ř e r o v ě d n e 2 0. ú n o r a a z d e t a k é z a č a l p o p r v é c h o d i t d o š k o l y. Z á k l a d n í v z d ě l á n í m u z d e p o s k yt l J a n W o l f. B l a h o s l a v b y l j e d n o u z n e j v ýz n a m n ě j š í c h o s o b n o s t í j e d n o t y b r a t r s k é. P o z d ě j i s e s t a l j e j í m b i s k u p e m, b y l v š a k t a k é h i s t o r i k e m, d i p l o m a t e m, p e d a g o g e m a j a z y k o v ě d c e m. P ř e r o v n e b y l j e n j e h o r o d i š t ě m, a l e i m í s t e m, k d e z í s k a l p r v n í z k u š e n o s t i s e š k o l o u. V P ř e r o v ě p o b ý v a l v r o c e , k d y m u s e l z d ŧ v o d u n e m o c i p ř e r u š i t s v á z a h r a n i č n í u n i v e r z i t n í s t u d i a. B ě h e m s v é h o z d e j š í h o p o b y t u v yt v o ř i l j e d n o z e s v ý c h l i t e r á r n í c h d ě l, S p i s o z r a k u, j e h o ţ o b s a h e m j s o u z e j m é n a o t á z k y p r a k t i c k é h o n á b o ţ e n s k é h o ţ i v o t a. ( 2, s t r. 7 0 ) B l a h o s l a v p o v z n e s l č e s k ý j a z y k n a t o l i k, ţ e m u b e z e s p o r u p a t ř í n e z a p o m e n u t e l n é m í s t o v n a š i c h d ě j i n á c h. J e d n o u z d o m i n a n t d n e š n í h o p ř e r o v s k é h o H o r n í h o n á m ě s t í j e j e h o p o m n í k, k t e r ý s t o j í n a m í s t ě p ŧ v o d n í h o u m í s t ě n í s o c h y J a n a A m o s e K o m e n s k é h o. P o m n í k, k t e r ý j e d í l e m a k a d e m i c k é h o s o c h a ř e F r a n t i š k a B í l k a, b y l o d h a l e n v r o c e u p ř í l e ţ i t o s t i v ýr o č í n a r o z e n í J a n a B l a h o s l a v a. ( 2, s t r. 9 8 ) ( P ř í l o h a č. 1, 2 ) 13

14 J a n a B l a h o s l a v a l z e p o v a ţ o v a t z a p ř e d c h ŧ d c e J a n a A m o s e K o m e n s k é h o, k t e r ý s e d o h i s t o r i e P ř e r o v a z a p s a l j e š t ě n e s m a z a t e l n ě j š í m p í s m e m. K o m e n s k ý s e n a r o d i l 2 8. b ř e z n a a z e m ř e l 1 5. l i s t o p a d u P ř e d s v ý m p o b y t e m v P ř e r o v ě ţ i l p o s m r t i r o d i č ŧ u s v é t e t y v e S t r á ţ n i c i. D o P ř e r o v a p o p r v é p ř i c h á z í v r o c e , k d e s e h o u j a l J a n L a n s k ý, k t e r ý b yl p ř e r o v s k ý m b r a t r s k ý m b i s k u p e m. P o d j e h o v e d e n í m s t u d o v a l n a p ř e r o v s k é l a t i n s k é b r a t r s k é š k o l e. K o m e n s k ý p a t ř i l k n e j l e p š í m s t u d e n t ŧ m p ř e r o v s k é š k o l y. S n a d i p r o t o m o h l b ý t č a s t ý m h o s t e m u b i s k u p a L a n s k é h o v j e h o d o m ě, k d e t r á v i l m n o h o č a s u s j e h o d c e r o u J o h a n k o u. J a n u L a n s k é m u s e d o s t á v a l o v e l k é v á ţ n o s t i a u z n á n í z e s t r a n y K a r l a z e Ţ e r o t í n a, k t e r ý v i d ě l, j a k ý c h v ý s l e d k ŧ d o s a h u j e š k o l a p o d j e h o v e d e n í m. D í k y t o m u m o h l K o m e n s k ý z a p o d p o r y Ţ e r o t í n a a L a n s k é h o o d e j í t v r o c e n a d a l š í s t u d i a d o N ě m e c k a. ( 6, s t r. 2 2 ) K o m e n s k ý, k t e r ý s e p o s v ý c h s t u d i í c h v H e r b o r n u a H e i d e l b e r k u v y d a l n a s t u d i j n í c e s t u d o A m s t e r d a m u, s e d o P ř e r o v a v r á t i l v r o c e , a b y z d e z a h á j i l s v o u u č i t e l s k o u d r á h u n a t é s a m é š k o l e, k d e p ř e d n ě k o l i k a l e t y s á m s t u d o v a l. K o m e n s k ý s e o s v é m p o b y t u v P ř e r o v ě n ě k o l i k r á t z m í n i l v e s v ý c h d í l e c h. V p u b l i k a c i P o v í d á n í o m ě s t ě P ř e r o v ě j s o u u v e d e n y c i t a c e z e d v o u j e h o s p i s ŧ, v e k t e r ý c h s e v r a c í k e s v é m u p ř e r o v s k é m u p ŧ s o b e n í. ( 8, s t r. 7 2 ) Ú r y v e k z e s p i s u N á r y s š k o l y v š e o b e c n é : M n o h o t e d y j s e m h l u b o c e n a m y s l i p ř e m í t a l, j a k b y n e j e n c o n e j v í c e l i d í m o h l o b ý t i p o v z b u z e n o, a b y s i o b l í b i l i s v o b o d n é n a u k y, n ý b r ţ i s j a k o u ú s p o r o u n á k l a d u a p r á c e b y m o h l y š k o l y b ý t i o t e v ř e n y a v n i c h s n a d n ě j š í m e t o d o u m o h l a b ý t m l á d e ţ p ř i v e d e n a k z n a m e n i t é m u p o k r o k u a v z d ě l á n í. P ř e d m l u v a k e s p i s u O p e r a d i d a c t i c a o m n i a : K d y ţ j s e m s e r v r á t i l n a M o r a v u a s t a l s e p ř e d s t a v e n ý m š k o l y v P ř e r o v ě, z a č a l j s e m u s i l o v a t o p ř í j e m n ě j š í m e t o d u v z d ě l á n í d ě t í a s e p s a l j s e m P r a v i d l a s n a d n ě j š í m l u v n i c e, k t e r á b y l a p o z d ě j i r o k u v y t i š t ě n a v P r a z e 14

15 J. A. K o m e n s k ý s e p s a l b ě h e m s v é h o ţ i v o t a n e s p o č e t d ě l. N ě k t e r á z n i c h v y t v o ř i l b ě h e m s v é h o p ŧ s o b e n í v P ř e r o v ě. Z a j e h o h l a v n í p ř e r o v s k é d í l o l z e p o v a ţ o v a t D i v a d l o v e š k e r e n s t v a v ě c í. Š l o o p r v n í s v a z e k z a m ýš l e n é e n c y k l o p e d i e. D ŧ k a z t o h o, ţ e k n i h u v y t v o ř i l b ě h e m s v é h o p ŧ s o b e n í v P ř e r o v ě, j e z ř e j m ý. R u k o p i s t é t o k n i h y b y l t o t i ţ s o u č á s t í p o z ŧ s t a l o s t i p o j e h o s p o l u ţ á k u M i k u l á š i D r a b í k o v i, s e k t e r ý m s e K o m e n s k ý v P ř e r o v ě s t ý k a l v r o z m e z í l e t (6, s t r. 2 4 ) D a l š í m d í l e m, n a k t e r é m z a č a l v P ř e r o v ě p r a c o v a t, b y l a v t é d o b ě b e z e s p o r u u n i k á t n í m a p a M o r a v y. N a m a p ě, k d e j e P ř e r o v u v e d e n p o d n á z v e m P r e r o w, z a č a l K o m e n s k ý p r a c o v a t k r á t c e p o s v é m n á v r a t u d o P ř e r o v a a d o k o n č i l j i p r a v d ě p o d o b n ě a ţ k o l e m r o k u D a l š í p ř e r o v s k á d í l a n a z v a n á O s t a r o ţ i t n o s t e c h M o r a v y a O r o d u Ţ e r o t í n ŧ j s o u z a h a l e n y t a j e m s t v í m. O b ě d í l a, n a k t e r ý c h z a č a l p r a c o v a t v P ř e r o v ě a p o k r a č o v a l v e s v é m d a l š í m p ŧ s o b i š t i, j s o u t o t i ţ z t r a c e n a. ( 6, s t r. 2 6 ) B ě h e m s v é h o p ř e r o v s k é h o p ŧ s o b e n í s e K o m e n s k ý d o č k a l t o h o, ţ e b y l v r o c e v y s v ě c e n n a k a z a t e l e. S p o l e č n ě s n í m b yl o v Ţ e r a v i c í c h u K y j o v a d n e 2 6. d u b n a v y s v ě c e n o d a l š í c h 3 2 k n ě ţ í c h, m e z i k t e r ým i n e c h y b ě l j e h o s p o l u ţ á k M i k u l á š D r a b í k. V r o c e z P ř e r o v a o d e š e l d o F u l n e k u, k d e b y l p o v ě ř e n ř í z e n í m b r a t r s k é h o s b o r u a m í s t n í b r a t r s k é š k o l y. K r á t c e p ř e d s v ým o d c h o d e m z P ř e r o v a s e z d e j e š t ě s t i h l o ţ e n i t s M a n d a l e n o u V i z o v s k o u. T a b y l a s p o l e č n ě s j e j i c h d v ě m a s y n y p o z d ě j i v P ř e r o v ě p o h ř b e n a n a h ř b i t o v ě v m í s t ě, k d e v s o u č a s n é d o b ě s t o j í š í ř a v s k ý k o s t e l. ( 8, s t r. 7 4 ) N a d ŧ k a z t o h o, ţ e o b y v a t e l ŧ m P ř e r o v a n e b y l o d k a z J a n a A m o s e K o m e n s k é h o c i z í, b yl a v P ř e r o v ě n a H o r n í m n á m ě s t í v r o c e o d h a l e n a j e h o p r v n í s o c h a n a s v ě t ě. Z p ŧ v o d n í h o m í s t a b yl a s o c h a p o z d ě j i p ř e m í s t ě n a v e d l e b u d o v y g y m n á z i a, n á s l e d n ě n a š l a s v é m í s t o v e d l e š k o l y n a u l i c i P a l a c k é h o. V s o u č a s n é d o b ě z a u j í m á č e s t n é m í s t o p ř e d k o s t e l e m C í r k v e č e s k o b r a t r s k é - e v a n g e l i c k é. N a t o m t o k o s t e l e j e r o v n ě ţ u m í s t ě n K o m e n s k é h o r e l i é f s n á p i s e m : Ţ i v b u ď n á r o d e p o s v ě c e n ý v B o h u. P o d l e K o m e n s k é h o j e v P ř e r o v ě 15

16 p o j m e n o v á n a j e d n a z h l a v n í c h t ř í d, k t e r á p r o t í n á c e l é m ě s t o. Z a n e j d ŧ l e ţ i t ě j š í l z e a l e p o v a ţ o v a t M u z e u m K o m e n s k é h o, k t e r é s e n a c h á z í v P ř e r o v ě n a H o r n í m n á m ě s t í. ( 8, s t r. 7 4 ) ( P ř í l o h a č. 3 ) M u z e u m K o m e n s k é h o v z n i k l o v P ř e r o v ě d í k y ú s i l í, o b ě t a v o s t i a n a d š e n í F r a n t i š k a S l a m ě n í k a. S t e j n ě j a k o s e m ŧ ţ e P ř e r o v p y š n i t p r v n í s o c h o u K o m e n s k é h o, b yl o i j e h o p ř e r o v s k é m u z e u m p r v n í m n a s v ě t ě. F r a n t i š e k S l a m ě n í k b y l u z n á v a n ý m p e d a g o g e m, ř e d i t e l e m p ř e r o v s k é m ě š ť a n s k é š k o l y, k o m e n i o l o g e m, a l e i r e d a k t o r e m a s p i s o v a t e l e m. P o c e l ý s v ŧ j ţ i v o t v y t v á ř e l s b í r k u p ř e d m ě t ŧ, k t e r é s e v z t a h o v a l y k e K o m e n s k é m u. P r v n í m m í s t e m, k d e b yl y j e h o s o u k r o m é s b í r k y p o p r v é p ř e d s t a v e n y v e ř e j n o s t i, b yl y v r o c e p r o s t o r y m ě š ť a n s k é š k o l y n a K o m e n s k é h o u l i c i. P o z d ě j i, v r o c e s e m u z e u m p ř e s t ě h o v a l o d o n o v ě v y s t a v ě n é š k o l n í b u d o v y n a u l i c i P a l a c k é h o. V t é t o d o b ě m ě l a s b í r k a j i ţ p ř e s d v a t i s í c e s b í r k o v ý c h p ř e d m ě t ŧ. V n á s l e d u j í c í m r o c e v z n i k l o v P ř e r o v ě M ě s t s k é n á r o d o p i s n é m u z e u m, k t e r é b yl o o d r o k u u m í s t ě n o n a z á m k u. Z a l o ţ e n í d a l š í c h m u z e í v e m ě s t ě n a s e b e n e n e c h a l o d l o u h o č e k a t. S rok e m j e s p o j e n v z n i k a r c h e o l o g i c k é h o m u z e a a v r o c e v z n i k l o m u z e u m o b s a h u j í c í e n t o m o l o g i c k é s b í r k y. V z h l e d e m k t o m u, ţ e s e p o č e t v š e c h e x p o n á t ŧ r o k o d r o k u r o z r ŧ s t a l, b y l a v r o c e v š e c h n a m u z e a p ř e m í s t ě n a n a p ř e r o v s k ý z á m e k. M u z e u m K o m e n s k é h o z ŧ s t a l o s a m o s t a t n é, m u z e u m e n t o m o l o g i c k é a a r c h e o l o g i c k é b y l o s n o v ě v z n i k l ým m u z e e m l e g i o n á ř s k ý m z a č l e n ě n o p o d M ě s t s k é n á r o d o p i s n é m u z e u m. V s o u č a s n é d o b ě n a p ř e r o v s k é m z á m k u s í d l í M u z e u m K o m e n s k é h o, k t e r é m á v e s v ý c h s b í r k á c h v í c e j a k e x p o n á t ŧ. H l a v n í m z a m ě ř e n í m m u z e a, j e h o ţ s o u č a s n ý m z ř i z o v a t e l e m j e O l o m o u c k ý k r a j, j s o u d ě j i n y š k o l s t v í. V e d l e s t á l é e x p o z i c e t ýk a j í c í s e š k o l s t v í m ŧ ţ e n á v š t ě v n í k s h l é d n o u t e x p o z i c i a r c h e o l o g i e, e n t o m o l o g i e, m i n e r a l o g i e, n á r o d o p i s u H a n é a p ř e r o v s k é h o o d b o j e. N a n á d v o ř í z á m k u j s o u u s k u t e č ň o v á n y k o n c e r t y. P a m ě t n í M e r v a r t o v a s í ň b ý v á v y h l e d á v a n ý m m í s t e m k p o ř á d á n í s v a t e b n í c h o b ř a d ŧ. (8, s t r ) ( P ř í l o h a 4, 5 ) 16

17 1. 7 O b d o b í r o z v o j e o d p o l o v i n y 1 9. s t o l e t í d o 1. s v ě t o v é v á l k y Z m ě n y z á k o n ŧ v r o c e , k t e r é s p o č í v a l y v e z r u š e n í p o d d a n s t v í a v e z m ě n ě v ý k o n u s p r á v y, j e ţ b y l a d o t é d o b y p r o v á d ě n a p o u z e v r c h n o s t e n s k ý m i ú ř a d y, s e d o t k l y t a k é m ě s t a P ř e r o v a. Z á k o n n á ú p r a v a s t a n o v i l a, ţ e z á k l a d e m s v o b o d n é h o s t á t u j e s v o b o d n á o b e c, v j e j í m ţ č e l e s t o j í s t a r o s t a. P r v n í o b e c n í v o l b y s e v P ř e r o v ě k o n a l y v r o c e Z t ě c h t o v o l e b v z e š l o o b e c n í z a s t u p i t e l s t v o v e d e n é s t a r o s t o u L a z a r e m G r o s s e m. P ř e r o v p a t ř i l k n ě k o l i k a m á l o m ě s t ŧ m, k t e r é m ě l y k r á t c e p o z m ě n ě z á k o n ŧ č e s k o u s p r á v u, č í m ţ s e s t a l d ŧ l e ţ i t o u o p o r o u č e s k é h o n á r o d n í h o h n u t í n a M o r a v ě. D ŧ l e ţ i t o u r o l i h r á l o z a k l á d á n í s p o l k ŧ a r o z v o j č e s k é h o š k o l s t v í. P r v n í m s p o l k e m, k t e r ý v P ř e r o v ě v z n i k l, b yl p ě v e c k o - h u d e b n í s p o l e k P ř e r u b, z a l o ţ e n ý v r o c e , k t e r ý p a t ř i l m e z i p r v n í p ě v e c k é s p o l k y n a M o r a v ě. M e z i d a l š í v ý z n a m n é k u l t u r n í s p o l k y, k t e r é v z n i k l y v t o m t o r o c e, l z e z a ř a d i t Č t e n á ř s k ý s p o l e k, j e h o ţ ú č e l e m b y l o č t e n í č a s o p i s ŧ a o r g a n i z o v á n í s p o l e č e n s k ý c h z á b a v. V z n i k d a l š í c h s p o l k ŧ n a s e b e n e n e c h a l d l o u h o č e k a t. V n á s l e d u j í c í c h l e t e c h b yl z a l o ţ e n S p o l e k p r o v y s a z o v á n í a o k r a š l o v á n í m ě s t a, D ě l n i c k ý v z d ě l á v a c í s p o l e k S v o r n o s t a m n o h o d a l š í c h, z n i c h ţ m n o h é s l o u ţ i l y k p o d p o ř e c h u d ý c h s t u d e n t ŧ, s t u d u j í c í c h n a p ř e r o v s k ý c h š k o l á c h. ( 1, s t r. 4 4 ) V p o l o v i n ě 1 9. s t o l e t í s k o n č i l a t é m ě ř d v ě s t o v k y l e t d l o u h á e t a p a, k t e r o u l z e c h a r a k t e r i z o v a t j a k o l é t a ú p a d k u. N á s l e d u j í c í období b y l o p r o P ř e r o v v e z n a m e n í r o z v o j e a r ŧ s t u, k t e r é h o s e m ě s t u d o s t a l o z e j m é n a v s o u v i s l o s t i s b u d o v á n í m ţ e l e z n i c e. V r o c e p ř i j e l d o P ř e r o v a p r v n í v l a k p o t r a t i z B ř e c l a v i. V n á s l e d u j í c í c h l e t e c h d o š l o k t a k o v é m u r o z v o j i ţ e l e z n i c e, ţ e s e P ř e r o v s t a l d ŧ l e ţ i t o u ţ e l e z n i č n í k ř i ţ o v a t k o u. K r o m ě t r a t i n a B ř e c l a v b y l a z P ř e r o v a v y b u d o v á n a ţ e l e z n i c e v e s m ě r u n a O l o m o u c, B o h u m í n a p o z d ě j i i n a B r n o. S b u d o v á n í m ţ e l e z n i c e ú z c e s o u v i s e l r o z v o j c e l é h o m ě s t a. D o p o s u d e x i s t u j í c í p r ŧ m y s l o v é p o d n i k y s e r o z š i ř o v a l y a v e d l e n i c h v z n i k a l o m n o ţ s t v í p o d n i k ŧ d a l š í c h. V t o m t o o b d o b í z d e e x i s t o v a l o n ě k o l i k p i v o v a r ŧ, s t r o j í r e n s k ý c h z á v o d ŧ, c u k r o v a r ŧ. 17

18 S o u č a s n ě s r o z v o j e m p r ŧ m y s l u n a s t a l r o z v o j v o b l a s t i z e m ě d ě l s t v í. Z t o h o t o d ŧ v o d u v P ř e r o v ě z a h á j i l y č i n n o s t p o d n i k y n a v ý r o b u h n o j i v a v ý r o b u z e m ě d ě l s k ý c h s t r o j ŧ. S r o z v o j e m v t ě c h t o o b l a s t e c h s o u v i s í i r ŧ s t p o č t u o b y v a t e l m ě s t a. P o k u d n a k o n c i 1 8. s t o l e t í n e m ě l P ř e r o v a n i t ř i t i s í c e o b y v a t e l, t a k p ř i s č í t á n í l i d u v r o c e t o b y l o j i ţ o b y v a t e l. V r o c e ţ i l o j i ţ v P ř e r o v ě o b y v a t e l. R o z v o j b y l z a z n a m e n á n i v o b l a s t i f i n a n č n i c t v í. S t í m, j a k s e z v y š o v a l o b r a t p r ŧ m y s l o v ý c h p o d n i k ŧ, s e z v yš o v a l y t a k é p ř í j m y o b y v a t e l s t v a. Z t o h o t o d ŧ v o d u v r o c e z a h á j i l a s v o u č i n n o s t z á l o ţ n a, k t e r á b y l a p r v n í s v é h o d r u h u n a M o r a v ě. ( 2, s t r. 8 8 ) O b d o b í n a k o n c i 1 9. a p o č á t k u 2 0. s t o l e t í j e s p o j e n o s t í m, ţ e v t é t o d o b ě p r o b í h a l v P ř e r o v ě č i l ý s t a v e b n í r u c h. B y l o v y s t a v ě n o n ě k o l i k r e p r e z e n t a t i v n í c h b u d o v, z n i c h ţ v ě t š i n a s t o j í v P ř e r o v ě d o d n e š n í d o b y. S r o z v o j e m v o b l a s t i š k o l s t v í s o u v i s í v ýs t a v b a n ě k o l i k a š k o l n í c h b u d o v. T é t o o b l a s t i s e v ě n u j i v d a l š í c h k a p i t o l á c h. B yl a v y s t a v ě n a d o m i n a n t a D o l n í h o n á m ě s t í - Z á l o ţ e n s k ý d ŧ m. B u d o v a s e v yz n a č u j e b o h a t o u š t u k o v o u v ýz d o b o u, d o p l n ě n o u r e n e s a n č n í m i p r v k y. D n e s j i z n á m e p o d n á z v e m M ě s t s k ý d ŧ m, k t e r ý p ř e d e v š í m s l o u ţ í k p o ř á d á n í k u l t u r n í c h a s p o l e č e n s k ý c h a k c í. V e d l e r ŧ z n ý c h k o n c e r t ŧ, v ý s t a v, p l e s ŧ, a l e i š k o l n í c h a k a d e m i í j e h l a v n í a k c í k a ţ d o r o č n ě p o ř á d a n ý P ř e r o v s k ý j a z z o v ý f e s t i v a l s m e z i n á r o d n í ú č a s t í, j e h o ţ p r v n í r o č n í k s e z d e u s k u t e č n i l j i ţ r o k u V e s t e j n é d o b ě j a k o Z á l o ţ e n s k ý d ŧ m b y l a v y s t a v ě n a n o v á t ě l o c v i č n a S o k o l a, p r v n í p a v i l o n m ě s t s k é n e m o c n i c e, n o v ý m o s t p ř e s ř e k u B e č v u, b u d o v a j a t e k a e l e k t r á r n y. T o v š e b y l o m o ţ n o u s k u t e č n i t j e n o m d í k y r o z v í j e j í c í s e ţ e l e z n i c i, d í k y k t e r é s e v P ř e r o v ě r o z v í j e l s t r o j í r e n s k ý, p o t r a v i n á ř s k ý a c h e m i c k ý p r ŧ m y s l. V r o c e b yl o m ě s t o s o b y v a t e l i s e d m ý m n e j l i d n a t ě j š í m m ě s t e m n a M o r a v ě. R o z v o j P ř e r o v a z b r z d i l a a ţ p r v n í s v ě t o v á v á l k a. ( 2, s t r. 9 0 ), ( P ř í l o h a č. 6, 7) 1. 8 P ř e r o v z a p r v n í r e p u b l i k y P r v n í p o v á l e č n á l é t a b yl a v e z n a m e n í ř e š e n í p r o b l é m ŧ s b y t o v o u s i t u a c í. P o p ř e k o n á n í f i n a n č n í k r i z e v p r v n í c h 18

19 p o v á l e č n ý c h l e t e c h p ř i š l o o b d o b í d a l š í h o r o z v o j e. B yl a z a h á j e n a p ř e d e v š í m b y t o v á v ý s t a v b a, v e d l e k t e r é b yl y z a h á j e n y p ř í p r a v y k r e a l i z a c i s t a v e b d a l š í c h p ř e r o v s k ý c h š k o l, b y l a d o k o n č e n a r e k o n s t r u k c e p ř e r o v s k é h o z á m k u. R o z v o j e s e d o č k a l t a k é m ě s t s k ý p a r k M i c h a l o v, k t e r ý v z n i k l n a v ý c h o d n í s t r a n ě m ě s t a j i ţ v r o c e n a z á k l a d ě n á v r h ŧ z a h r a d n í h o a r c h i t e k t a F r a n t i š k a T h o m a y e r a. P a r k, k t e r ý v z n i k l p ř e m ě n o u p ŧ v o d n í h o l e s a, j e i v s o u č a s n é d o b ě v y h l e d á v a n ý m m í s t e m o d p o č i n k u p ř e r o v s k ý c h o b č a n ŧ. V e s v é v í c e j a k s t o l e t é h i s t o r i i b y l s v ě d k e m n e s p o č t u s p o l e č e n s k ý c h a k u l t u r n í c h a k c í, k e k t e r ý m m i m o j i n é p a t ř i l y t r a d i č n í s t u d e n t s k é s l a v n o s t i m a j á l e s. P a r k s r o z l o h o u p ř e v y š u j í c í 2 0 h a j e o d r o k u k u l t u r n í p a m á t k o u. ( 2, s t r ) N e d a l e k o m ě s t s k é h o p a r k u M i c h a l o v a s e v e d n e c h 2 0. č e r v n a a ţ 1 6. s r p n a k o n a l a S t ř e d o m o r a v s k á v ý s t a v a, k d y š l o o j e d n u z n e j v ě t š í c h a k c í t o h o t o d r u h u v t e h d e j š í Č e s k o s l o v e n s k é r e p u b l i c e. V ý s t a v a p r o b í h a l a p r a k t i c k y p o c e l é m m ě s t ě. Č á s t e x p o z i c b y l a u m í s t ě n a i v p ř e r o v s k ý c h š k o l á c h, n a p ř e r o v s k é m z á m k u, a l e i M ě s t s k é m d o m ě. H l a v n í e x p o z i c e b y l y u m í s t ě n y v a r e á l u n o v ě v y b u d o v a n é h o v ý s t a v i š t ě n e d a l e k o M i c h a l o v a. N a v ý s t a v ě s e p r e z e n t o v a l y p r ŧ m y s l o v é p o d n i k y, b y l y z d e e x p o z i c e z a m ě ř e n é n a k u l t u r u a p o z n á v a c í o b l a s t, a l e i n a d o m á c í a z a h r a n i č n í o d b o j. C e n t r e m v ý s t a v i š t ě s e s t a l a h l a v n í a t r a k c e, k t e r o u b y l a 4 1 m e t r ŧ v y s o k á p a d á k o v á v ě ţ. V e d l e s v é h o h l a v n í h o v y u ţ i t í, s l o u ţ i l a t o t i ţ k s e s k o k ŧ m s p a d á k e m, b yl a n á v š t ě v n í k y v ý s t a v y v y u ţ í v á n a j a k o r o z h l e d n a. ( 76) M e z i v á l e č n á l é t a n e b y l a j e n v e z n a m e n í b u d o v á n í n o v é r e p u b l i k y. S t á l e v í c e s e z v y š o v a l a h r o z b a v p o d o b ě v y s o k é n e z a m ě s t n a n o s t i a r o z p í n a j í c í h o s e f a š i s m u. J e z n á m o, ţ e p r v n í o b ě t í b o j e p r o t i f a š i s m u v Č S R s e s t a l b ý v a l ý s t u d e n t p ř e r o v s k é h o g y m n á z i a E m a n u e l Z a h r a d n í č e k. S t a l o s e t a k v r o c e V b ř e z n u r o k u c h t ě l n a j e d n é z a k c í v a r o v a t č e s k o u m l á d e ţ p ř e d n a s t u p u j í c í f a š i s t i c k o u d e m a g o g i í. F a š i s t i c k ým i p o ř a d a t e l i b y l v š a k 19

20 z a s v é č i n y t a k s u r o v ě z b i t, ţ e s v ý m z r a n ě n í m p o n ě k o l i k a d n e c h p o d l e h l. ( 9, s t r. 5 0 ) 1. 9 O b d o b í 2. s v ě t o v é v á l k y O k o l n o s t i d r u h é s v ě t o v é v á l k y s e o b y v a t e l P ř e r o v a z a č a l y b e z p r o s t ř e d n ě d o t ý k a t d n e 1 5. b ř e z n a p ř e d d e s á t o u h o d i n o u d o p o l e d n í. V t é t o h o d i n ě p ř i j e l y d o P ř e r o v a p r v n í o d d í l y n ě m e c k é a r m á d y. O t o m, ţ e o k u p a č n í v o j s k a z a h á j i l a o b s a z o v á n í r e p u b l i k y, b y l t e h d e j š í s t a r o s t a F r a n t i š e k L a n č í k i n f o r m o v á n j i ţ a s i h o d i n u p o p ŧ l n o c i. J e d i n é, c o v š a k m o h l d o r a n n í c h h o d i n s t i h n o u t, b yl o t o, ţ e s v o l a l n a r a d n i c i z a s e d á n í m ě s t s k é r a d y, k t e r á p ř i j a l a v y h l á š k u i n f o r m u j í c í o b y v a t e l s t v o o v z n i k l é s i t u a c i. J e š t ě p ř e d t í m p o d n i k l n e z b y t n é k r o k y k z á c h r a n ě o r i g i n á l ŧ r u k o p i s ŧ K o m e n s k é h o. T y b y l y s p o l e č n ě s c c a d u k á t y, n a l e z e n ý m i p ř i b o u r á n í s t a r é p o š t y, z a z d ě n y n a p ř e r o v s k é m z á m k u. T é h o ţ d n e o z n á m i l s t a r o s t o v i p l u k o v n í k v o n W a g n e r, k t e r ý s e m u p ř e d s t a v i l j a k o v o j e n s k ý v e l i t e l m ě s t a, ţ e s v o l á v á d o h o t e l u G r a n d p o r a d u v š e c h č i n i t e l ŧ m ě s t a, č í m ţ mu v p o d s t a t ě o z n á m i l, ţ e p ř e b í r á k o n t r o l u n a d m ě s t e m. S t e j n ě j a k o p o c e l é r e p u b l i c e i v P ř e r o v ě z a č a l y k r á t c e p o z a č á t k u o k u p a c e p r a c o v a t o d b o j o v é s k u p i n y. Č i n n o s t z a j i š ť o v a l i p ř e d e v š í m č l e n o v é S o k o l a, k t e ř í b yl i n a p o j e n i n a o r g a n i z a c i O b r a n a n á r o d a. H l a v n í m s t r ŧ j c e m p ř e r o v s k é h o o d b o j e b y l F r a n t i š e k S k o p a l, j e n ţ b yl z a s v o u č i n n o s t 1 2. b ř e z n a p o p r a v e n. ( 2, s t r ) K v ě t n o v é m u p o v s t á n í v P r a z e r o k u p ř e d c h á z e l o p o v s t á n í v P ř e r o v ě. P r v n í h o k v ě t n a r á n o s e p o P ř e r o v ě r o z š í ř i l a n e p r a v d i v á z p r á v a, p o d l e k t e r é N ě m e c k o k a p i t u l o v a l o. V n a d š e n í z t é t o s k u t e č n o s t i s e o b y v a t e l é P ř e r o v a p o s t u p n ě s c h á z e l i n a n á m ě s t í, v e m ě s t ě p r o b í h a l o o d z b r o j o v á n í n ě m e c k ý c h v o j á k ŧ. D o P ř e r o v a a l e b y l y p ř i v o l á n y n ě m e c k é p o s i l y z o k o l n í c h m ě s t, k t e r é v o d p o l e d n í c h h o d i n á c h m ě s t o o p ě t p ř e v z a l y d o s v ý c h r u k o u. P o k r v a v é m p o t l a č e n í p o v s t á n í z a č a l o g e s t a p o z a t ý k a t o r g a n i z á t o r y a k c e. V L a z c í c h u O l o m o u c e b y l o 2 1 z n i c h p o p r a v e n o h n e d d r u h ý d e n p o p o t l a č e n í p o v s t á n í. N ě m e c k á v o j s k a v ě d ě l a, ţ e s e k a ţ d ým d n e m b l í ţ í o k a m ţ i k 20