Staršiski list 2010/12
impresije z Wotrowa wudaće: lěćo 2010/12 wudawaćel: Serbske šulske towarstwo z.t. Póstowe naměsto 2 02625 Budyšin tel.: (03591) 550216 faks: (03591) 550220 info@sorbischer-schulverein.de www.sorbischer-schulverein.de zamołwitej redaktorce: Marja Jaworkowa/Monika Süßowa tel.: (03591) 550215 titulny wobraz: dźěći w Chróšćanskej pěstowarni fota: SŠT 2010 Serbske šulske towarstwo z.t./sorbischer Schulverein e.v.
Lubi starši, što je poprawom typiske za hólca abo holcu? Kotre kajkosće su přiwučene kotre su přinarodźene? Postajimy my zadźerženske wašnja našich dźěći abo dopušćamy tež wuwiće hinašich hač typiskich rodowych zajimow a kmanosćow? Najlěpje so to poradźi w zhromadnym hrajkanju. Wy sće na prawym puću, hdyž přećelstwa mjez hólcami a holcami spěchujeće. Hólcy so w prěnim lětdźesatku swojeho žiwjenja nimo maćerje kubłaja wot pěstowarkow a wučerkow. Muži w tutym procesu nimale njenadeńdźemy, nimo nana wězo. Tohodla my w našich pěstowarnjach rady młodych muži w Dobrowólnym socialnym lěće abo jako kubłarjow přistajamy. Potom smědźa naše hólcy zaso jónu kopańcu hrać a so do syteje wole wucychnować. Wjace k tutej temje namakaće w našim staršiskim lisće. Přeju Wam rjane prózdniny abo dowol z Wašimi dźěćimi. Waša Ludmila Budarjowa předsydka Serbskeho šulskeho towarstwa z.t. Wobsah: Typiska holca - typiski hólc 1 Gender-mainstreaming w dźěćacych přebywanišćach 4 Pola Pumpota pjeku kaž lutki 7 Ryćerske hry pola Milenki w Rownom 8 Jabłučinka w Ralbicach - wužitny dar 9 Meja w Chrósćicach Florian chce sej w Malešecach pohrajkać 10 11 Swójbny swjedźeń we Wotrowje 12
Typiska holca - typiski hólc Holcy hrajkaja sej radšo z klankami, su měrne a pomocliwe; hólcy hladaja za awtami, haruja a hawtuja rady. Kak wuwije so splažna identita pola dźěći a kotry wuznam ma socialny wobswět, potajkim kubłanje a socializacija? Na prašenje, hač je typiske zadźerženje holcow a hólcow přinarodźene abo přikubłane, njemóže so do dźensa wědomostnje prawje wotmołwić. Je skerje měšeńca wobeju. Fakt je, zo hižo w maćernym ćěle pola holcy a hólca hinaše seksualne hormony na wuwiće mozow skutkuja. Runje tak pak přitrjechi, zo je typiske zadźerženje holcow a hólcow nazwučowane a přiswo- jene. Biologiski splah njemóžemy wobwliwować, ale kulturelnje nastate rozdźělenje rólow. Je wažne, zo so dźěći tak wuwić móža, kaž to přiroda za nich předwidźi. Tež hólcy smědźa strachoćiwe a zdźeržliwe być, tajkich mamy jich přiwzać. Holcy łaža na štomy a rady wótře wołaja, hdyž so jim to dowoli a zmóžni. Nimaja so přeměnić do praweho hólca abo praweje holcy. Skerje dźe wo to, wšelakorosć na začućach a wašnjach wobeju splahow w obkedźbować, zo bychu so hólcy a holcy we wšelakim zadźerženju wuspytać móhli. Runje tak měli holcy a hólcy zwěsćić, zo ma kóžde dźěćo kmanosće, kotrež njejsu na splah wjazane. Cil ma runohódnosć wobeju splahow być. To rěka, zo 1
wupada spěchowanje holcow hinak hač spěchowanje hólcow. Ženje pak z cilom, zo by so typiske zadźerženje wuwiło, ale zo bychu wšě podźěle a swójske wosebitosće a nachilnosće městno měli. Tež hdyž chcedźa n.př. hólcy so prać, steji za tym často přeće za ćělnej bliskosću. Wažne při tym su muske přikłady, kotrež jim pokazaja, zo hodźa so rozestajenja tež měrnje a z kompromisami rozrisać. Přikład starš eju, kubłarkow a kubłarjow, wučerkow a wučerjow ma rozsudny wliw na zrozumjenje róle hólcow a holcow. Hólcam a holcam móžemy pomhać, hdyž sej sami wuwědomimy, kotre předstawy wo idealnych mužach a žonach, hólcach a holcach mamy. Tu měli so staršej ale runje tak dźědojo a wowki, ćety a wujojo zapřijeć. Hižo w předšulskej starobje wuwija dźěći přez zetkanja z druhimi swoju splažnu identitu. Pěstowarnja njeje při tym je- ničk i, ale cyle wažny wotrězk, dokelž skića wurjadne situacije za zhromadne dožiwjenja a swójske wotkryća. Je rjenje, hdyž móža dźěći tež hišće druhe hač jenož swoje za holcy abo hólcy typiske zajimy a kmanosće wuwić. Najlěpje so to poradźi při zhromadnym hrajkanju. Starši móža tajke přećelstwa runjež podpěrać. Přeco pak měli swójske sylnosće a zamóžnosće na prěnim městnje stać, runje tak kaž rozdźěle a wšelakorosće wobeju splahow so wobkedźbować. Wobchadźa so z dźěćimi skerje wotewrjene, bjez toho, zo so do róle jako hólc abo holca zarjaduja, maja tute dźěći zwjetša wjace móžnosćow so wuwić hač dźěći, z kotrymiž so ryzy na splah wobchadźa. W pěstowarni hodźa so za to tež wosebite rumy za wěste zaběry, n.př. twarski róžk, paslenska rumnosć, sportownja abo dźěłarnja. Tam móžemy samozrozumliwy wobchad mjez holcami a hólcami wobkedźbować. Napřećo holcam ma wobswět wjele napřećiwnych wočakowanjow: 2
chilnosće wuwić móhli. socialne zadźerženje, rjanosć, žo- na w powołanju, kubłanje dźěći. Runje nanojo njesmědźa swoje holcy jenož w žónskich kwalitach widźeć a hódnoćić. Runje tak wažny je přikład maćerje: wšoje- dne hač předawarka abo busowa šoferka najwažniše je, zo je wo hódnoće swojeho powołanja pře- swědčena. Holcy a hólcy trjebaja podpěru starš eju, zo bychu swoje cyle wosobinske talenty a na- Swět hólcow formuja zwjetša jenož žony: Za kubłanje doma je mać najčasćišo zamołwita a tež po času najdlěje prezentna. W pěstowarni: jenož kubłarki. W zakładnej šuli: jenož wučerki. Narunanje za falowace muske přikłady namakaja hólcy w klikach a medijach. Filmy, kompjute- rowe hry, sport, politika wšudźe cool a sylni mužojo. Kaž su nano- jo wažni za kubłanje swojich dźě- ći, rěka to za pěstowarnju, hišće wjace muži za powołanje kubłar- ja wabić. W našich kubłanišćach dźěłaja tam a sem młodźi mužojo w Dobrowólnym socialnym lěće a wobohaća pěstowarski dźeń holcow kaž hólcow, ale runje tak pěstowarkow bytostnje. Kak drje by pěstowarnja wupadała, kotruž bychu jenož mužojo wuhotowali a wjedli? Zawěsće bychu tež wjele holcow do dźěłarnje šli a so na kopańcy wobdźělili. žórło: Michael Behnisch, w kindergarten heute 10/2007 Barbara Wilke, w Kinderzeit, November 2003 3
Gender-mainstreaming w dźěćacych přebywanišćach Zapřijeće gender poćahuje so na socialnu rólu wobeju splahow. Gender-mainstreaming ( njeje wotpowědneho słowa w serbskej rěči) wobjednawa towaršnostny koncept, kotryž so wo runostajenje holcow a hólcow (resp. žonow a muži) prócuje. Dorosćeni kaž dźěći wusměrja swoje zadźerženje druhim wosobam napřećo často njewědomje po tym, hač je druhi žónska abo muski. Hač so holca kaž holca zadźerži a hač so hólc kaž hólc zadźerži, ma jenož jara mało z biologiskimi zakładami činić. Rozsudne je, kotre sociokulturne wliwy na dźěćo skutkuja. Socialny splah ( gender ) postajeja so přez wočakowanja towaršnosće. Hólcy tola njepišća! Njeměj so kaž holca! - Ty sy tla hižo wulka holca! Štó njeznaje tajke sady? Přez wobwliwowanje wobswěta nawuknu holcy a hólcy splažne róle, kotrež k wutworjenju jich identity přinošuja. Woni so z wočakowanjemi konfrontuja, ko- trež z jich socialnym splahom zwisuja. Što so stanje, hdyž dźěći tute wočakowanja njespjelnja? Što so stanje, hdyž so holcy a hólcy swojemu datemu splahej njepři- měrjene zadźerža? 4
Z wida Sakskeho zdźěłowanskeho plana je, hladajo na tute prašenja njewobeńdźomne, na mysle gender-mainstreaminga nawjazać. Město toho zo so dźěćo jako njesplažne dźěćo widźi abo so do towaršnostnje normowanych rólow tłóči, měło so wone w swojej wšela- korosći, ze swojich indiwiduelnych potrěbnosćow won, wuwiwać. Při praktiskim přesadźenju gender-mainstreaminga steja kubłarki/ku- błarjo njerědko před problemom. Najebać wšelakich nachilnosćow a zajimow holcow a hólcow maja so woběmaj splahomaj samsny přistup a samsne wobdźělenje na wšěch wuknjenskich wobsahach a wuknjenskich rumach skićić. Nawopak su sej dźěći hižo zahe předstawy wo typisce žónskich a typisce muskich zajimach, zaběrach a hrajkanskich móžnosćach (njewědomje) přiswojili. Tohodla njeje jednorje, holcy a hólcy k jich splahej njetypiskim akcijam a aktiwitam motiwować. Njeze- šlachći so to kubłarjam/ kubłarkam, skruća so tradicionalne mustry rólow. Dźěćom so po- tom drohotne a wšelakore indiwidualne móžnosće nazhonje- njow zapowědźa. Teoretikarjo kaž tež 5
praktikarjo su sej wo tym přezjedni, zo maja so dźěći w tutej starobje hladajo na splah neutralnje kubłać. Pleděruja tohodla za kubłanje, kotrež nic rozdźěle, ale kubłanje k mjezsobnemu zrozumjenju zdoraznjuje a k tomu pohonja, w dźěćacych přebywanišćach po móžnosći wjele zhromadnych elementow za holcy a hólcy etablěrować. Hólcy měli žónske kajkosće, kaž n.př. hra w klankacym róžku, zastaranje kwětkow, blidowa słužba, šiće wuspytać směć a do jich sebjezrozumjenja integrować, a holcy muske zadźerženje, kaž n.př. hra w twarskim róžku, kopańca, rjemjeslniske dźěła. Njesmě wo to hić, rozdźěle mjez holcami a hólcami skrućić. Při wšěm tute rozdźěle tu su a njeměli so prěć. Na płoninje staršeju woznamjenja gendermainstreaming mjez druhim, maćerje a na- now w jenakej měrje narěčeć a jich wobdźě- lenje na aktiwitach a we funkcijach pěsto- warskeho dźěła reflektować. Nimo toho mě- li so za to sensibilizować, wuwiće žónsko- sće resp. muskosće swojich dźowkow resp. synow a z tym jich wuwiće identity podpěrać a indiwiduelne rozdźěle dowolić. Bychu to byli zbóžne přeća wěrić, zo by tutón nastawk na prastarych a přestarjenych mustrach wo rólach zakładnje něšto změnił. Narok je skromniši: Hdyž by so poradźiło, zo so jenož jednotliwi angažowani ludźo wot starych klišejow, kajcy maja holcy a hólcy być, tež jenož trochu wotsala, je hižo wjele docpěte. dr. H. Šenk, wučer na Serbskej fachowej šuli za socialnu pedagogiku w Budyšinje žórło: Sakski zdźěłowanski plan přiručka za pedagogiske fachowe mocy w žłobikach, pěstowarnjach a hortach kaž tež za dźěćace dnjowe hladanje. Verlag das netz, Weimar 2007; Rabe-Kleberg, U.: Gender-Mainstreaming und Kindergarten. Beltz-Verlag, Weinheim 2008 6
Ryćerske hry pola Milenki w Rownom Dnja 03.06.2010 su sej na ryćerskim hrodźe Witaj-pěstowarnje Milenka w Rownom nadobni ryćerjo a dwórske rjanolinki česć wopokazali. Wulke hejsowanje zahaji so ze swjatočnej hosćinu. Słužowni (starši) su swjedźensku taflu z tykancom a kofejom přihotowali. Samozrozumliwje je so tež wubrany lětnik dźowkow a wotročkow (dźědojo a wowki) na swjedźenju wobdźěli ł. Dypkownje k swjedźenjej přidruži so nam słónco. Koniki móžachu so tak sedłować a hrodowe hry započinać. Při hrě a wjeselu so čas miny kaž z wětřikom. Ze zhromadnej wječerju (steakami, praženej kołbasku a nudlowej pónoju) so swjedźeń zakónči. Team Witaj-pěstowarnje dźakuje so wšitkim sponsoram, staršiskej přiradźe a pilnym pomocnikam za poradźeny swjedźeń. Kaž kóžde lěto su so jědź, piće a zabawjer přez nahromadźeny fenk při camprowanju financowali. Klaudija Šewelisowa, wjednica 8
Pola Pumpota pjeku kaž lutki W poslednim tydźe- nju jutrownika je so w našej pěstowarni projekt k lutkam pře- wjed ł. Z wulkim zajimom zhotowichu sej dźěći čapki lutkow, formowachu sej sudobjo lutkow, mlě- jachu zorno a pječechu małe chlěbuški. Dźěći so za małe bajowe postawy zahorichu. Tuž so rozsudźichmy, składnostnje maćerneho dnja zhromadnje z maćerjemi pilnje pjec kaž lutki a to wězo w pjecy z kamjenjow, kiž steji w zahrodźe Srjedźneje šule w Kulowje. Pjekarski mišter Cajus Brězan nas srjedu,12. meje při pjecy powita a wjedźeše nas fachowsce přez popołdnjo. Dźěći pječe- chu pizzu po swojim słodźe. Za pokładźenje su sej dźěći hižo dopołdnja w pěstowarni wšitko přihotowali a nětko smědźachu sej ćěsto sami wukuleć a pokłas ć. Po pilnym dźěle a z čerstwej wónju w nosu pizza wosebje derje słodźeše. Za rjane popołdnjo dźakujemy so knjezej C. Brězanej a šulskemu wjednistwu za přećelnu podpěru. kubłarki Witaj-pěstowarnje Pumpot w Němcach 7
Jabłučinka - wužitny dar za Ralbičanske dźěći Što to hwizda, woła, spěwa, što to šćerći, fifoli, hdyž so jasne słónco směwa a dych ćehnje nalětni! Znaty rjany spěw nam wuwědomja, kak rjenje je, hdyž nalěćo wšitko zaso k žiwjenju wubudźa, zo kóžde žiwe stwjelco chcyło wjesele zajuskać, zo dych ćehnje nalětni! Po dołhej zymje je drje kóždy žadosćiwje na wotućacu stwórbu čakał, wězo tež dźěći a kubłarki Ralbičanskeje pěstowarnje. Z přewšo rjanej překwapjenku zawjeselichu starši předšulskeje skupiny kubłanišćo z wotchadnym darom. Knjeni Grutcyna wobstara jabłučinku, kotruž sej dźěći do pěstowarskeje zahrody sadźichu, nadźijejo so, zo ponjese bohate płody. Chcemy je potom k strowemu zežiwjenju w pěstowarni wužiwać. Tak kaž trjeba kóžda rostlina wodu a lubosćiwe wobhladanje, zo by so wuwiła a ludźom k wjeselu a wužitkej rostła, tak je to tež z nam dowěrjenymi dźěćimi. Njech so přeco rady na swój pěstowarski čas dopominaja a za swojim štomom pohladać přińdu, kiž ponjese nadźijomnje runja dźěćom po lětach swoje strowe płody w domjacej pódźe. Dźěći a kubłarki so wšitkim staršim wutrobnje dźakujemy. M. Bejmina, wjednica pěstowarnje w Ralbicach 9
Meja w Chrósćicach W Chrósćicach je meja hnydom tři razy padnyła - w třoch generacijach! Jako prěnje bě sej wjesna młodźina sobotu, 15.05., pěstowarnju na swój swjedźeń přeprosyła. Holcy a hólcy wulkeje skupiny w swojich pyšnych serbskich drastach tomu rady sćěhowachu. Wjesni młodostni a potom ći šěsć-lětni běžachu wo wjeršk meje napřemo. Pod přewodom Chrósčanskich hercow ćehnješe ćah mejskich młodych a młódšich porow přez wjes ke gmejnje. Zhromadnje rejowachu a spěwachu a dźěći zawjeselichu přitomnych z programom. Tři dny pozdźišo padny meja w pěstowarni. Zaso bě Bosćan Donat najspěšniši běhar a wupyta sej Annu Wowčerjec jako swoju pyšnu njewjestu. Po swjedźenju w pěstowarni ćehnjechu dźěći do starownje. Tež tam swjećachu z wobydlerjemi mejemjetanje. Spodobny program holcow a hólcow w jich pyšnej narodnej drasće da wobydlerjow domu na swoje młode lěta dopomni ć. Zetkanje generacijow je za kóždeho spomóžne a wobohaća wšěch wobdźělenych na duši a ćěle. A. Młynkowa, wjednica 10
Florian chce sej w Malešecach pohrajkać W meji lěta 2008 přichwata młody muž do našeje pě- stowarskeje zahrodki a praji, zo chce pola nas na jedne lěto dźěłać. Skep- tisce na njeho pohladach a so prašach: Wěš ty tež, što to rěka? Nic jenož z dźěćimi hrajkać, kopańcu hrać, ale tež w kuchni pomhać, wotpadki preč donjesć, spansku słužbu wukonjeć, stwy přetrěć, dźěćí pokojeć, jim připosłu- chać, jich majkać atd. Žadyn problem, to wšitko móžu, to wšitko póńdźe! bě wotmołwa. A tak přińdźe september a z nim Florian. Prěnje dny a tydźenje běchu napinace a Florian běše po cyłodnjowskej słuž- bje pola nas popołdnju k.o. Wón chcyše wšudźe wšitko prawje činić. Wosebje hortske dźěćí běchu wjesołe, zo mějachu skónčnje praweho koparja. Pěstowarske dźěći jeho połnje do jich žiwjenja zapřijachu. Je- nož z najmjeńšimi Florian ničo tak prawje započeć njemóžeše. Wone běchu jemu pře małuške. Měješe strach, zo jim něšto skóncuje při tróštowanju a sylzy wótrěću, hdyž sej je při tym horje wozmnje. To dźěše Florian radšo wopłokować, sudobjo za jědź přiho- tować, na kompjuteru dźěłać, dźěćí wot busa wotewzać Rady běše w kuchni a našej knjeni Jaincowej pomhaše. Dźěći pak so skoku na hólca zwučichu a njetraješe dołho, so rano hižo prašachu: Přińdźe dźensa Florian? Wón chcyše tola z nami Mensch ärgere dich nicht 11
hrać. Z dźěćimi nawukny samo molować a paslić. Tež my kubłarki so na našeho muža chě tře zwučichmy. Dyrbješe wšak sej tež naše žónske skiwlenje naposka ć. Wšitko to Florian z wulkim wjeselom a z radosću zmištrowaše. Wjeršk za naše hortske dźěćí a za nas kubłarkow bě wopyt w Hornim Hajnku, pola Florianoweho njeboh dźěda Jurja Brězana. Hordźe pokaza wšěm wulku galeriju knihow, pisanski rum, wulku zahrodu atd. Wjele prašenjow mějachu dźěćí na Floriana a wón wědźeše wutrajnje wotmołwjeć. Jako Floriana kónc awgusta rozžohnowachmy, běchmy jara zrudni. Samo Lia-Marta a Henry - wobě dźěsći ze žłobika - sedźeštej pola njeho na klinje a bychu jeho rady hišće dlěje zdźerželi. d źěći a kubłarki Witaj-pěstowarnje K wódnemu mužej Swójbny swjedźeń we Wotrowje Bóh tón Knjez je z wjedrom derje měnił, jako so njedźelu, 13. smažnika, dźěći, starši a kubłarki Ralbičanskeje, Chróšćanskeje a Wotrowskeje pěstowarnje na farskej łuce we Wotrowje k swójbnemu swjedźenjej zetkachu. Mała pěsto- warnja z jeno tři kubłarkami je z pomocu staršich popołdnjo z tójšto překłapjeńkami organizowa- ła. Dźěći wabjachu wosebje zaběry na rjanej łuce: łaženje přez płatowy tunl, myće złota, šminkowanje, koło zboža, wohnjowa wobora, jěchanje na ponyju, plackowej mužej a druhe. Woblubowana bě tombola, kotraž kiwaše z hódnymi darami. We wupyšenym stanje dachu sej hosćo při kofeju a tykancu program Chróšćanskich a Ralbičanskich předšulskich dźěći lubić. Wjeršk bě dźiwadłowa hra Bremenscy měšćanscy muzikanća, kotruž předstajichu z wjele humorom kubłarki a starši hosćićelskeje pěstowarnje. Dźak wšěm darićelam a pomocnikam, kiž su k poradźenju swjedźenja p řinošowali. 12